A hmasa capar ah langhtermi Croesus cu Delphi khuachia chimchungbia ruangah Persia siangpahrang kha a doh i a sung. Baibal ah Persia siangpahrang kong he aa tlaiin chimchungbia aa tel i mah cu a dikthliar in a tling.

Persia siangpahrang a chuah hlan, kum 200 hrawngah Hebru mi profet Isaiah nih Babilon khua cu Sairas nih zeitindah a tei lai ti kha min bunh in a langhter.

Isaiah 44:24, 27, 28: “Keimah cu zeizong vialte a sertu BAWIPA ka si. . . . Rili cu ka nawl in ka carter. Sairas cu ka thawh i, ‘Keimah aiawh in uktu a si ding cu nangmah na si; tuah seh ti kaan duhmi kha na tuah lai: Jerusalem cu sa ṭhan u tiah nawl na pek hna lai i Biakinn cu a hram ser u, tiah na ti hna lai,’ ka ti.”

Greek tuanbialei mifim Herodotus nih Babilon khuachung ah a luangmi Eufrates Tiva kha Sairas ralkap nih hmundang leiah an luanter tiah a ti. Cutin an tuah caah Sairas ralkap pawl cu tiva kha tan in khuachung ah an lut kho. Khua an lak hnuah Sairas nih Babilon sal in tlaihmi Judah mi pawl kha a luatter hna i a luancia kum 70 lioah an rak hrawhmi Jerusalem khua ah kir in sak ṭhan awkah nawl a pek hna.

Isaiah 45:1: “Sairas cu BAWIPA nih a thimmi siangpahrang a si! BAWIPA nih amah cu miphun tampi kha tei awkah a fial; siangpahrang kha an lianhngannak phawih awkah a thlah: BAWIPA nih khuakulhnak hau kutka hna kha a hunpiak lai.”

Daithlang ngaiin aa awngmi khuakulhnak hau kutka in Persia ralkap pawl cu khuachung ah an lut. Sairas khuakhannak kha Babilon mi nih rak hngal hna sehlaw hau kutka vialte kha an rak khar ko lai. Asinain khuapi cu runvennak a um lo.

Mah cu a tling cangmi Baibal chimchungbia hna lakah pakhat a si. a Minung nih hmailei kong an chimchungmi hna cu a hmaan lomi pathian sinin a rami a si tawn. Asinain Baibal chimchungbia hna cu hitin a chimmi Pathian sinin a rami a si: “A hramthawk tein a phichuak zeidah a si te lai ti kha ka rak chim; thil um ding kha a um hlanpi in ka rak chim.”—Isaiah 46:10.

Jehovah tiah min a ngeimi a hmaanmi Pathian lawnglawng nih cutin a chim khawh. Pathian min cu “A Hung Si” timi sullam a ngei. Mah min nih hmailei kong kha Pathian nih a hngalh khawh i a  duhnak ningin a hung siter khawh ti a langhter. A biakam vialte a tlinter khawh ti zong a kan zumhter.

Atu kan chan he aa tlaiin Baibal chimchungbia hna kha hngalh na duh maw? A luancia 2,000 hrawngah Baibal nih “ni hmanung bik” caan cu “harnak caan” a si lai tiah a chimchung. Zei ni hmanung bik dah a si? Mah cu minung le vawlei donghnak kha a si lo. Kum thong tampi chung mi nih an tonmi huatnak, namnehnak le sifah harnak hna i a donghnak kha a si. “Ni hmanung bik” a si a langhtermi chimchungbia cheukhat kha zohhmanh hna u sih.

2 Timote 3:1-5: “Ni hmanung bik kha an phak tikah . . . , mi cu anmah zawn lawng aa ruatmi, a hak a kaumi, aa porhlawmi le lung a puammi an si lai; an nu le an pa kha an zomhtaih hna lai i an nawl an ngai duh hna lai lo; lawmh a hngal lomi le biaknak zeihmanh i a rel lomi an si lai; zaangfahnak an ngei lai lo, mi zawnruahnak an ngei lai lo, mi thangchiat duhmi an si lai, ruru-hranghrang in khua a sami an si lai i ṭih a nungmi an si lai; ṭhatnak kha an huat lai; hawi rawi a hmangmi an si lai, duhpaoh khuasa an si lai i porhlawtnak in an khat lai; Pathian nakin nuamhnak kha an duh deuh lai; kan biaknak phung hi a lenglei in an i tlaih, sihmanhsehlaw a chung i a ummi ṭhawnnak taktak kha cu an duh lai lo.”

Tuchan ah cu bantuk ziaza a ngeimi an tam chin lengmang ti kha na hna a tla ko lo maw? Kan pawngkammi hna cu mah zawn lawng aa ruatmi, a hak a kaumi le aa porhlawmi an si ti kha na hmu ko lo maw? Ruru hranghrang in khua a sa i midang duhnak a zul duh lomi an si kha na hmu ko lo maw? Nulepa nawl a ngai lomi, Pathian nakin nuamhnak a duh deuhmi an tam chin lengmangmi kha na hmuh ko lai. Thil sining cu nikhat hnu nikhat a chia chin lengmang.

Matthai 24:6, 7: “Lam nai i an i tuknak thawng le lam hla i an i tuknak thawngpang kha nan theih lai; . . . ramkhat le ramkhat an i do lai, pengkhat le pengkhat an i tu lai.”

1914 thawkin raltuknak le hriamtlai phu pawl ruangah a thimi hi nuai 100 leng an si tiah an ti. Mah cu ram tampi i milu nakin a tam deuh. Mah ruangah a ngaih a chiami, a ai-hrammi le sifah harnak a tongmi pawl kha na mitthlam ah cuanter hna hmanh. Mi nih an palhnak in fimnak i lak in raldohnak kha an donghter cang maw?

Matthai 24:7: “A kenkip ah mangṭam . . . a tlung lai.”

Vawlei Rawl Tlaitu bu nih hitin an ti: “Vawlei ah mikip caah rawl a za in a um ko nain nuai 815 (minung pakua ah pakhat) cu rawl loin an it. Minung pathum ah pakhat cu vitamin chambau ruangah a chuakmi fahnak hna kha an ing. Kum fatin ngakchia nuai thum hrawng cu mangṭam ruangah an thi tiah an ti.

Luka 21:11: “Hmunkip ah ṭih a nungmi lihnin . . . a tlung lai.”

Kum fatin voi 50,000 hrawng li aa hnin. Voi 100 hrawng nih inn lo a hrawh dih i kum fatin a tha a ṭhawng tukmi li voikhat aa hnin tawn. 1975 in 2000 karlak ah lihnin ruangah minung 471,000 an thi tiah an ti.

Matthai 24:14: “Miphun vialte hna ca i tehte si awkah Vancung Pennak kong Thawngṭha hi khuazakip ah chim a si lai, cun cu hnu lawngah cun donghnak cu a si lai!”

Jehovah Tehte nuai riat leng nih Pathian Pennak kong thawngṭha kha vawleicung pumpi i ram 240 hrawngah an chim. Khuapi, khuate, a kikiang ah a ummi le tlangcung tiangah thawngṭha an thanh. Pathian a lung a tlin tiang thawngṭha an chim dih hnuah “donghnak cu a si lai” tiah chimchung a si. Mah cu zei sullam dah a si? Minung uknak cu a dong lai i Pathian Pennak nih uk hram a thawk cang lai tinak a si. Pathian Pennak ah zei biakam pawl dah a tling lai? A hnulei capar kha rel chap.