SARAH nih a rian kha a ngol i khua a hun cuanh. Amah lamhruainak tangah a salle cu nuam tein le teima tein rian an ṭuan. Sarah zong nih amah a ṭuan dingmi rian kha teima tein a ṭuan ve. A fakmi a kut kha a hmeh i a hnuaimi kha na mitthlam ah cuanter hmanh. Mah cu a tlekmi an thlam a ṭhitnak le a belhnak ah a si men lai. A hratmi meheh hmul in tahmi thil cu kum tampi chung ni le ruah a hmuh caah a rong aa hngal setsai ti lo. Mah nih hmunkhat hnu hmunkhat ah i ṭhial in khua an saknak cu a sau cang ti kha a hngalhter ṭhan. Zanlei sang a hung phan i ni cu a tla deng cang. Zingka i Abraham * a kalnak lam lei kha a zoh lengmang. Lamhla in a vapa kha a hmuh tikah a hmai a hun merh.

Abraham le a chungkhar nganpi cu Zufrates Tiva tan in Kanaan ram an luhnak hi kumhra leng a si cang. An hngalh bal lomi ram i khual an tlawnnak ah Sarah nih a vapa kha lungtho tein a bawmh. Zeicatiah thluachuah a hmu hngami tefa le miphun chuahnak he aa tlaimi Pathian tinhnak ah Abraham cu a biapi tuk ti kha Sarah nih a hngalh. Sarah tah zeitin? Anih cu a cing i atu ah kum 75 a si cang. ‘Abraham nupi ka si lioah Jehovah biakam cu zeitindah a tlin khawh lai?’ tiah a ruah ko lai. Sarah a lungre a theihmi le a lung a sau lomi cu hngalhthiam khawh a si ko.

Kannih zong a caan ah Pathian biakam zeitik ah dah a tlin lai tiah kan ruah khawh ve men. A hleiin kan i ruahchan tukmi thil pakhat a tlin lai kan hngah lioah lungsau cu a har tuk ko lai. Sarah a zumhnak in zeidah kan cawn khawh?

Abraham chungkhar cu Izipt ram in an kirnak a sau rih lo. (Genesis 13:1-4) Bethel i nichuahlei tlangsang cungah riahhmun an khuar, mah cu Kanaan mi hna nih Luz tiah an auh. Mah tlangsang cung in Sarah nih Biakammi Ram kha a hmuh khawh dih. Kanaan ram i khuate hna le khualtlawnnak lam hna kha hmuh khawh a si. Asinain mah vialte cu Sarah a rak chuahkehnak khua he cun aa dang tuk. Anih cu meng 1,200 aa hlatnak Mesopotamia ram i Ur khua ah a ṭhangmi a si. Cuka khua ah cun dawr tampi a um i nun nuam tein khua a sa kho. Cun a fekmi inncung cih le vanpang hna in ṭha tein in sakmi an inn le an rualchan pawl kha a kaltak hna. Asinain Sarah nih a nuam tukmi a chuahkehnak khua kha a ngai ko lai tiah kan ruah ahcun Pathian a dawmi Sarah kong ṭha tein a hngal lomi kan si lai.

Mah hnu kum 2,000 hrawngah lamkaltu Paul nih Sarah le Abraham i an zumhnak kong kha hitin a ṭial: “An kaltak ciami ram kha an ruat ṭhan ti lo, rak ruat ṭhan hna sehlaw cuka ram i kir ṭhannak caanṭha an rak ngei ko hnga.” (Hebru 11:8, 11, 15) Abraham he, Sarah he a luancia caan kha an ngai ṭhan ti lo. Rak ngai ṭhan hna sehlaw cu kir ṭhan dingin bia an khiah khawh ko. Asinain Ur khua i an kir ṭhan ahcun tefa  ngeih ding timi Jehovah biakam kha an hmu lai lo. Cun mi tampi lungthin a sumi zumhnak a ngeimi in ahohmanh nih an i cinken hna lai lo.

Sarah nih hnulei kha zoh loin hmailei tu kha a zoh. Cucaah Kanaan ram i hmunkhat hnu hmunkhat an i ṭhialnak ah Sarah nih a vapa kha thlam fimnak, an chungkhar ningin i ṭhialnak le thlam sak ṭhannak hna ah a rak bawmh zungzal. A dang zuamcawhnak le thlennak hna zong a inkhawh. Jehovah nih Abraham sinah a biakam kha atu le atu a chim ko nain Sarah kong tu cu voikhat hmanh a chim lo.—Genesis 13:14-17; 15:5-7.

A donghnak ah Sarah nih a lungthin chungah a ummi kong kha Abraham sin chim awkah bia a khiah. Lungrethei ngaiin a vapa sinah hitin a chimmi kha na mitthlam ah cuanter hmanh: “Zohhmanh, kei cu BAWIPA nih fa ngeih a ka sianh lo.” Cucaah a salnu Hagar sinin fa ngeihpiak awkah Abraham kha a fial. A vapa cutin a fial tikah Sarah zeitluk in dah a ngaih a chiat lai ti khi ruathmanh. Cutin a fialmi cu tuchan kan caah cun aa phundang ngaimi a lo. Asinain mah lio chan ahcun rocotu an ngeih nakhnga pa pakhat nih nupi pakhat nak tam ngeih cu khuaruahhar awk a si lo. * Abraham sinin miphun pakhat a chuak lai timi Pathian biakam cu, cu bantuk lam in a tling lai tiah a ruah caah maw a si? Zei a si hmanhah Sarah nih mahca ṭhatnak hlawt kha a duh. Abraham nih tah zeitindah a lehrulh? Sarah chimmi bia kha a cohlan.—Genesis 16:1-3.

Sarah kha cu bantuk thil tuah awkah Jehovah nih a fialmi a si maw? A si lo. Minung hmuhnak in a rak zoh caah a vapa kha cutin tuah a fialmi a si. Fa a ngeih khawh lomi cu Pathian ruangah a si tiah a ruah. Pathian nih lamdang in a tawnghtham lai ti kha a ruat kho lo. Cucaah amah tein a tawnghtham i mah nih ngaihchiatnak le buaibainak a chuahter. Asinain cutin a tuahmi nih mahzawn ruahnak lungput a ngeih lo kha a langhter. Zeidang vialte nakin anmah duhnak hmasa bik ah a chiami vawlei mi lakah Sarah nih mahzawn ruahnak lungput a ngeih lomi nih na lung aan su maw? Kanmah duhnak nakin Pathian tinhnak kha hmasa bik ah kan chiah ahcun Sarah zumhnak aa zohchunhmi kan si lai.

Mah hnu tlawmpal ah Hagar cu Abraham fa a hun pawi. Nau a pawi caah Sarah nakin ka biapi deuh timi ruahnak a ngei i a bawinu Sarah kha a hun nehsawh. A cingmi Sarah cu zeitluk in dah a ngaih a chiat lai. Pathian bawmhnak a hmumi Sarah nih Abraham hnatlaknak in Hagar cu a chimhhrinh. Tlawmpal ah Hagar nih Ishmael cu a hrin. (Genesis 16:4-9, 16)  Kum tam nawn a ruahhnu, Sarah kum 89 a si i a vapa kum 99 a si ah Jehovah sinin bia an theih ṭhan tiah Baibal nih a ti. An theihmi thawngpang cu khuaruahhar taktak a si.

Jehovah nih a hawi Abraham kha tefa tampi kaan pek lai tiah bia a kamh ṭhan. Cun a min zong a thlenpiak. Mah hlan tiang cu Abram tiah hngalh a rak si. Asinain Jehovah nih “Miphun Tampi i Pa” tiah sullam a ngeimi Abraham tiah a min a thlen. Mah lioah Jehovah nih Sarah i a dirhmun kha a voikhatnak in a rak langhter. “Bia al a zuammi” tiah sullam a ngeimi Sarai timi min kha atu ah kan hngalhmi Sarah timi min in a thlenpiak. Sarah timi cu zei sullam dah a si? Siangpahrang hna nu tinak a si. Jehovah nih mah min a peknak a ruang kha hitin a chim: “Amah cu thluachuahnak ka pek lai i fapa pakhat aan hrinpiak lai. Amah cu thluachuah ka pek lai i miphun hna nu a si lai; a tefa hna lakah cun siangpahrang zong an um lai.”—Genesis 17:5, 15, 16.

Jehovah nih Sarah fapa sinin miphun vialte thluachuah a hmuhter hngami tefa a chuak lai tiah bia aa kam. Pathian nih Abraham fapa kha “Nihnak” tiah sullam a ngeimi Isak tiah min a pek. Sarah nih fapa a hrin lai timi Jehovah tinhnak kha Abraham nih a theih hmasa lioah ‘a khuk aa bil buin a ni.’ (Genesis 17:17) A khuaruah a har i a nuamh zong aa nuam tuk. (Rom 4:19, 20) Sarah tah zeitin?

A rauhhlan ah mising pathum cu Abraham thlam lei ah an ra. Mah cu a linh tuk lio a si ko nain kum upa a simi mah nuva hna nih khual pawl kha an va don zokzok hna. Abraham nih Sarah kha hitin a ti: “Khulrang in changvut na ngeihmi lak i a ṭha bik kha pawng sawmthum in i lak law nawng law changreu ah ser tuah.” Mah lio caan ah khual dawtnak langhter cu a fawi lo. Abraham nih a nupi lawng kha rian a ṭuantermi a si lo, amah theng nih cawfa pakhat kha a va thah zokzok i ei awk le din awk caah a timhtuah. (Genesis 18:1-8) Mah “mipa” hna cu Jehovah vancungmi an si. Lamkaltu Paul nih mah kong kha i cinken in hitin a ṭialmi a si kho: “Khualtlung kha daw hna u. Khualtlung a dawmi cu an hngalh loin vancungmi nih khan an tlun tawn hna.” (Hebru 13:2) Abraham le Sarah nih khual dawtnak he aa tlaiin zohchunh awk ṭha an chiahmi kha naa zohchunh kho lai maw?

Vancungmi pakhat nih Sarah nih fapa a hrin lai timi Pathian biakam kong Abraham sin a chim ṭhan lioah Sarah nih innchung in a rak ngaih hna. A tar hnuah fa ngeih ding cu a si kho lo tiah a ruah i a nih a chuak, cun hitin a ti: “Atu cu fa ngei dingah ka tar tuk cang, cu lunglawmhnak cu ka hmu ngai hnga maw? Cu pin ah ka va zong a tar fawn.” Cucaah vancungmi nih “BAWIPA caah hin zeithil paoh hi a har tukmi a um maw? tiah Sarah kha a hal i a ruahnak a rak remhpiak. Mah tikah Sarah cu ṭihnak a hun ngei i “ka ni lo” tiah aa pheh tikah vancungmi nih “na ni ko, na ni hrimhrim ko” tiah a ti.—Genesis 18:9-15.

Sarah a nihmi cu a zumhnak a der ruangah a si maw? A si lo. Baibal nih hitin a ti: “Abraham kha a tar tuk cang i Sarah kha fa ngei kho lo a si nain Abraham cu pa ah a sertu cu zumhnak a si. Pathian nih khan a biakamnak cu a tuah ṭheu lai ti kha a zumh.” (Hebru 11:11) Sarah nih Jehovah kong kha a hngalh i a biakam vialte a tlinter khawh ti zong a hngalh. Cu bantuk zumhnak cu kan dihlak in ngeih kan herh. Baibal ah langhtermi Pathian kong kha ṭha tein kan hngalh a hau. Mah tikah Sarah nih zumhnak a ngeih taktak kha kan hngalh lai. Jehovah cu zumhawktlakmi a si i a biakam vialte a tlinter khawh. A caan ahcun kan khuaruah a hartermi asiloah zumh awk a har i nihchuakmi lam hmanhin a tlinter khawh.

Sarah nih kum 90 a si ah a nunchung vialte a rak duh tukmi thil kha a hmuh taktak cang. Kum zakhat a si cangmi a dawt tukmi a vapa he fapa pakhat an ngei cang. Pathian nih a rak chimh bantukin Abraham nih a fapa cu Isak asiloah “Nihnak” tiah min a pek. “Pathian nih lawmhnak le nihnak a ka pek. Cu kong a theimi paoh nih an ka nihpi lai” tiah Sarah nih  a nih buin a chimmi kha na mitthlam ah na cuanter khawh. (Genesis 21:6) Jehovah sinin mah khuaruahhar laksawng a hmuhmi nih Sarah cu a thih tiang a lung a lawmhter lai ti a fiang. Asinain mah nih rian nganpi zong a ngeihter.

Isak kum nga a si i hnuk an thlei lioah an chungkhar ningin puai nganpi an tuah. Asinain a tlam a tlin lonak pakhat a um. A thin a phantermi tuahsernak pakhat Sarah nih “a hmuh” ti kha Baibal ah kan rel. Hagar fapa, kum 19 a simi Ishmael nih Isak kha a nehsawh. Mah cu a tuai sawhsawhnak men a si lo. A hnuah lamkaltu Paul nih Ishmael tuahsernak cu hremnak a si tiah a ti. Ishmael nih a nehsawhmi cu a fapa caah tlerhkhonhnak nganpi a si ti kha Sarah nih a hngalh. Mah lengah Isak cu a fapa a si lawng si loin Jehovah tinhnak ah a biapi tukmi dirhmun ah aa tel ti kha Sarah nih a hngalh. Cucaah ralṭha tein le hlangfang tein Abraham sinah Hagar le Ishmael kha ṭhawl awkah a fial.—Genesis 21:8-10; Galati 4:22, 23, 29.

Abraham nih zeitindah a lehrulh? “Hi nih hin Abraham cu a lungre a theihter ngaingai, zeicahtiah Ishmael zong cu a fapa a si ve” tiah Baibal ah kan hmuh. Pa pakhat dirhmun in a fapa Ishmael kha a dawt tuk. Asinain Jehovah nih thil sining kha fiang tein a hmuh caah a karlak ah rian a ṭuan. Baibal ah hitin kan hmuh: “Pathian nih Abraham cu a thawh i, ‘Ngakchiapa le na sal Hagar kong ah lungrethei in um hlah. Sarah nih aan chimhmi paoh tuah ko, zeicahtiah tefa kaan kamhmi cu Isak chung hin an chuak lai.’” Jehovah nih Hagar le a fapa zong thluachuah ka pek hna lai tiah Abraham kha bia a kamh. Zumhfekmi Abraham nih Pathian bia ningin a rak tuah.—Genesis 21:11-14.

Sarah cu Abraham caah nupi ṭha taktak le nawl a ngaimi a si. Asinain a vapa duhnak lawng a chimmi a si lo. Buaibainak a hmuh tikah a chungkhar le an hmailei caah thil sining kha hlangfang tein a va sinah a chim. Cutin a chim caah upatnak a ngei lo tiah kan ruah awk a si lo. Innchunghawi a ngeimi lamkaltu Peter nih vale upatnak ah zohchunh awk ṭha taktakmi in Sarah kha a rak langhter. (1 Korin 9:5; 1 Peter 3:5, 6) A tak ti ahcun Sarah nih mah kong kha zeihmanh chim loin, dai tein a um ahcun Abraham a upat lomi a si lai i a vapa le an innchungkhar dihlak nih thil lianngan an sung lai. Sarah nih chim a herhmi bia kha upatnak tein a rak chim.

Nupile caah Sarah cu zohchunh awk ṭha a si. An vale kha a hmaan ning tein le upatnak tein pehtlaih awkah Sarah sinin an cawn. Nupile cheukhat nih Sarah kong ah Jehovah nih rian a ṭuan bantukin a caan ah ṭuan ve seh ti an duh. Zei a si hmanhah Sarah langhtermi zumhnak, dawtnak le lungsaunak in an cawn khawh.

Mah duh a nung tukmi nu kha Jehovah nih “Siangpahrang Hna Nu” tiah min a pek ko nain siangpahrang bantukin a hleiin pehtlaih ding kha aa ruahchan lo. Kum 127 ah a thi i “Abraham nih khan a ruak tuamhlawmnak ding cu a tuah i a ṭah.” Mah cu khuaruahhar awk a si lo. * (Genesis 23:1, 2) Abraham nih a dawt tukmi “Siangpahrang Hna Nu” cu a ngai tuk ko lai. Jehovah Pathian nih mah zumhfekmi nu hi aa cinken ve lai i vawlei paradis ah a nunter ṭhan lai ti cu lunghrin awk a um lo. Sarah le a zumhnak aa zohchunhmi hna caah a nuam tukmi zungzal nunnak ruahchannak a um.—Johan 5:28, 29.