A ummi cazin ah kal

A ummi cazin ah kal

Baibal​—Zeicah A Tam Tuk?

Baibal​—Zeicah A Tam Tuk?

Tuchan ah Baibal lehnak hna hi zeicah mah tlukin a tam? Baibal lehnak a thar pawl kha Baibal hngalhthiam awkah bawmtu in maw na hmuh asiloah hngalhthiam awkah a harmi in dah? Baibal an lehnak a ruang hna kha na hngalh ahcun fimkhur tein biachahnak tuah awkah aan bawmh lai.

Baibal ṭialtu cu ahote dah an si, zeitik ah dah an ṭial?

A Hrampi Baibal

Baibal cu ṭhenhnih in ṭhen a si. A hmasa ṭhen ah uk 39 a um i mah cu ‘Pathian bia’ an si. (Rom 3:2) Pathian thiang thlarau a hmumi zumhfekmi pa hna nih an ṭialmi a si. BC 1513 in BC 443 hnu tiang, kum 1,100 chung hrawng an rak ṭial. A tam deuh cu Hebru holh in ṭial a si caah mah ṭhen kha Hebru Baibal tiah auh a si, cun Biakam Hlun ti zongin auh a si.

Ṭhenhnihnak ah uk 27 a um i mah cu “Pathian bia” an si. (1 Thesalon 2:13) Thiang thlarau a hmumi zumhfekmi Jesuh Khrih zultu hna nih an ṭialmi a si. AD 41 in AD 98 tiang, kum 60 chung hrawng an rak ṭial. A tam deuh cu Greek holh in ṭial a si caah mah ṭhen kha Khrihfa Greek Baibal tiah auh a si, cun Biakam Thar ti zongin auh a si.

Mah uk 66 kha hmunkhat ah fonh a si i Baibal uktling a hung si, mah cu minung ca i Pathian bia an si. Asinain zeicah a dang Baibal lehnak hna a hung um? A ruang pathum a um.

  • Mi nih anmah holh tein Baibal an rel khawh nakhnga caah a si.

  • Baibal ṭialtu hna i an palhnak kha remh awk le a hramthawk Baibal ah a ummi kha telh ṭhan awkah a si.

  • Hlanlio hmanmi holh hna kha chanthar holh in thlen ṭhan awkah a si.

Mah a ruang hna ningin an lehmi a hmasa Baibal lehnak pahnih kha zohhmanh hna u sih.

Greek Septuagint Baibal

Jesuh a chuah hlan, kum 300 hrawngah Judah mifim pawl nih Hebru Baibal kha Greek holh in an hun leh. Mah kha Greek Septuagint Baibal tiah an hun auh. Zeicah mah cu leh a si? Judah mi tampi cu Hebru holh nakin Greek holh kha an hun hman deuh. Cucaah annih nih “Cathiang” an rel khawh nakhnga le an theihthiam khawh nakhnga caah a si.—2 Timote 3:15.

Septuagint Baibal lehnak nih Judah mi a si lomi Greek holh a hmangmi mi tampi zong Baibal cawnpiaknak hngalhthiam awkah a bawmh hna. Zeitin in dah? Professor W. F. Howard nih hitin a chim: “A luancia kum 2,000 hrawngin mah Baibal kha Church hna ah an hun hman. Missionary pawl cu biakinn pakhat hnu pakhat ah an kal i ‘Messiah cu Jesuh a si ti kha Baibal in an cawnpiak hna.’” (Lamkaltu 17:3, 4; 20:20) Baibal lei mifim F. F. Bruce nih mah ruangah Judah mi tampi cu “Septuagint cung i an lungthawhnak kha a tlau” tiah a ti.

Jesuh zultu hna nih Khrihfa Greek Baibal kha an hmuh dih tikah Hebru Baibal an lehmi Septuagint he an fonh i atu ah kan hmuhmi Baibal uktling hi a hung um.

Latin Vulgate Baibal

Baibal an ṭial dih in kum 300 hrawngah biaknaklei mifim Jerome nih Latin holh in lehmi Baibal pakhat a chuah i mah cu Latin Vulgate tiah auh a hung si. Latin holh in Baibal lehnak tampi a um cang ko nain zeicah a thar a herh? Jerome nih “a hmaan loin an lehmi, aa hngal tukmi palhnak, an betchapmi le an hrelhtakmi” hna kha remh a duh tiah The International Standard Bible Encyclopedia nih a ti.

Jerome nih mah a palhmi tampi kha a rak remh. Asinain a hnuah church nawlngeitu hna nih palhnak nganpi an rak tuah. Annih nih Latin Vulgate lawng hi hnatlakpimi Baibal lehnak a si tiah an thanh i kumzabu tampi chung cutin an rak cohlan. A hnuah cun mi tampi nih Latin holh kha an thiam ti lo caah Vulgate Baibal nih zaraan mi kha Baibal hngalhthiam awkah a bawm ti hna lo.

Baibal Lehnak Thar Tampi

Mah caan chungah a dang Baibal lehnak hna kha an chuah thluahmah. Mah ah AD kumzabu panganak hrawng i chuahmi a min a thangmi Syriac Peshitta zong aa tel. Kumzabu 14 a phanh tikah zaraan mi tampi nih anmah holh in Baibal an hmuh khawh nakhnga an i zuam.

Kumzabu 14 a donghnak lei ah England ah John Wycliffe nih zaraan mi hmanh nih an hngalhthiam khawhmi Mirang Baibal kha a hun chuah. Mah hnu tlawmpal ah Europe ram ah a ummi holh tampi in Baibal an lehmi kha chuah awk le phawtzamh awkah Baibal lei mifim pawl nih Johannes Gutenberg nih a sermi canam ning kha an hun hman.

Mirang holh in an lehmi Baibal lehnak a tam tuk tikah soiseltu hna nih holh phunkhat in Baibal lehnak tampi a ummi hi a herh maw tiah biahalnak an tuah. Kumzabu 18 ah Mirang siangbawi a simi John Lewis nih hitin a ṭial: “Holh hna cu an hung hlun i hngalhthiam awkah a har caah chanthar mi hna nih an hmanmi holh le hngalhthiammi si awkah remh ṭhan a herh.”

Tuchan Baibal lei mifim pawl caah a hlunmi Baibal lehnak hna remh ṭhan cu a fawi deuh. Hlanlio Baibal ah hmanmi holh hna kha an hun hngalhthiam deuh. Nai hrawngah a sunglawi tukmi kut in ṭialmi hlanlio Baibal hna an hmuh. Mah nih a hrampi Baibal biafang hna kha ṭha tein hngalhthiam awkah a bawmh hna.

Cucaah Baibal lehnak thar hna a ummi cu a ṭha tuk. Asinain cheukhat tu cu i ralrin an herh. * Baibal a remhtu hna nih Pathian an dawt ruangah Baibal lehnak thar hna an remhmi a si ahcun ṭhatnak tampi kan hmu lai.

 

^ cat. 24 2008, May 1, Vennak Innsang ah aa telmi “A Ṭhami Baibal Lehnak kha Zeitindah Naa Thim Khawh?” timi capar ah zoh.