1, 2. (a) Harnak inkhawh awkah zeinihdah a kan bawmh lai? (b) Zumhnak ngeih timi cu zeidah a si? Tahchunhnak in chim.

JEHOVAH rian ṭuannak nih a kan lawmhter. Asinain midang bantukin harnak kan tong ve. ‘A dingmi thil kan tuah ruang zong ah temhnak kan ing’ men lai. (1 Pit. 3:14; 5:8, 9; 1 Kor. 10:13) Cu bantuk thil inkhawh awkah zumhnak le ralṭhatnak ngeih a hau.

² Zumhnak ngeih timi cu zeidah a si? Lamkaltu Paul nih hitin a ṭial: “Zumhnak ngeih kan ti hi, kan i ruahchanmi kan hmuh ṭheu lai ti kan zumh le a taktak le a ngaingai a simi thil kan mit in kan hmuh khawh lomi hi an um ko ti kan zumh hi a si.” (Heb. 11:1) Zumhnak timi cu cabiahren he aa lo. Cabiahren timi cu thilri pakhat kanmah ta a si ti a langhtermi catlap kha a si. Pathian nih a biakam a tlinter zungzal lai ti kha kan zumh, mah cu a sunglawimi cabiahren kan ngeih bantuk a si. Pathian biakam cu a tling lai ti le Baibal ah aa ṭialmi a bia vialte, kan hmuh khawh lomi thil hmanh, biatak a si tiah lungtak in kan zumh.

3, 4. (a) Ralṭhatnak timi cu zeidah a si? (b) Zumhnak le ralṭhatnak ngeih khawhnak lam khat cu zeidah a si?

³ Ralṭhatnak timi cu harnak le thil ṭihnung ton tikah ṭihnak ngei loin biachim ngam le tuah ngam kha a si. Kan ral a ṭhat ahcun kan ṭhawng lai i ṭihnak kan ngei lai lo, kan zumhnak ruangah harnak in hmanh kan ngamh lai.—Mar. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7.

⁴ Kan dihlak in zumhnak le ralṭhatnak ngeih kan duh. Asinain zumhnak le ralṭhatnak tam deuh in ngeih kan herh tiah kan ruah men ko lai. Baibal ah zumhnak le ralṭhatnak kong ah zohchunhawk ṭha a simi Pathian salle tampi kong kan hmuh. Zumhnak le ralṭhatnak tam deuh in ngeih khawhnak lam khat cu an kong ṭha tein ruah kha a si.

5. Joshua cu hruaitu ṭha si awkah zeidah a ngeih a herh?

⁵ A luancia kum 3,500 hrawng i a cangmi thil kong kha ruat hmanh u sih. Jehovah nih Izipt ram in Israel mi tampi a rak khamh hnanak hi kum 40 a si cang. An hruaitu cu profet Moses a si. Nebo tlangpar in Biakammi Ram a zoh lioah Moses cu kum 120 a si i mah tlang ah a rak thi. A rian a chaangtu cu ‘fimnak thlarau in a khatmi’ Joshua a si. (Deut. 34:1-9) Israel mi hna cu Kanaan ram laak awkah timhcia an si cang. Joshua cu hruaitu ṭha si awkah Pathian sinin a rami fimnak a ngeih a herh. Cun zumhnak, ralṭhatnak le ṭhawnnak zong a ngeih a herh.—Deut. 31:22, 23.

6. (a) Joshua 23:6 ning in zei tuah awkah dah ralṭhat a herh? (b) Lamkaltu 4:18-20 le 5:29 in zeidah kan i cawn khawh?

⁶ Israel miphun nih Kanaan ram laak awkah kum tampi chung an i zuam lioah Joshua nih a langhtermi fimnak, ralṭhatnak le zumhnak cu an caah thazaang petu a si lai. Annih cu raltuknak lawngah si loin Pathian bia ngaih awk zongah ralṭhatnak an ngeih a hau. Joshua nih a thih laite ah hitin a ti hna: “Moses phungbia cauk chungah aa ṭialmi vialte kha zulh awk le tuah awkah fek tein um ko u; orhlei ah siseh, kehlei ah siseh pialtak hlah u.” (Josh. 23:6) Kannih zong Jehovah bia ngaih zungzal awkah ralṭhatnak ngeih a hau ve. A hlei in mi nih Pathian duh lomi thil tuah awk a kan hnek tikah ralṭhat a hau. (Lamkaltu 4:18-20; 5:29 rel.) Jehovah kan i bochan i a sinah thla kan cam ahcun ralṭhatnak ngeih awkah a kan bawmh lai.

7. Ralṭhat awk le lam tluan awkah Joshua nih zeidah a tuah a herh?

⁷ Pathian duhnak tuahnak caah a herhmi ralṭhatnak ngeih awkah Baibal hlathlai le mah ning in nun a hau. Mah cu Joshua nih Moses rian a rak chaan lioah Jehovah nih tuah a fialmi a si. Hitin a fial: “Moses ka sal nih nawl an pekmi phungbia vialte ningin ralring tein tuah awkah, a ṭhawn bel ṭhawng ngai le ralṭha ngai in um ko; . . . Hi phungbia cauk nih hin na kaa kha chuahtak hlah seh; sihmanhsehlaw a chungah aa ṭialmi vialte ningin tuah awkah ralring tein na um nakhnga, chun zan in mah cucu na ruat lai; zeitintiah khi tikah na lam kha na tluanter lai i khi tikah khua awng na tong lai.” (Josh. 1:7, 8) Mah ruahnak cheuhnak kha a zulh caah Joshua cu a lam a tluang. Cutin kan tuah ve ahcun Pathian rian ṭuannak ah kan ral a ṭha deuh lai i kan lam a tluang lai.

8. 2013, kumcang Baibal cu zeidah a si? Mah bia nih zeitindah a ka bawmh lai tiah na ruah?

⁸ Jehovah nih Joshua kha hitin a ti ṭhan: “Ṭhawng ngai le ralṭha ngai in um ko; na thin phang hlah, na lung zong dong hlah; zeicahtiah BAWIPA na Pathian cu khua zeika na kalnak hmanhah na sinah a um ko.” (Josh. 1:9) Jehovah cu kan sin zongah a um ve. Cucaah zei bantuk harnak kan ton hmanhah kan thin a phan awk a si lo. A hlei in Joshua 1:9 bia hi kan i cinken awk a si: “Ṭhawng ngai le ralṭha ngai in um ko. . . . BAWIPA na Pathian cu . . . na sinah a um ko.” Mah bia cu 2013, kumcang Baibal caah thim a si. Joshua sin chimmi mah bia le midang zumhnak le ralṭhatnak nih thazaang tampi a kan pek lai.

9. Rahab nih zumhnak le ralṭhatnak kha zeitindah a langhter?

⁹ Joshua nih Kanaan ram ngiat awkah a thlahmi mingiatu pahnih kha hlawhhlangnu Rahab nih a thuh hna i an ral pawl kha lam dang in a kalter hna. Rahab cu zumhnak le ralṭhatnak a ngeih caah Israel miphun nih Jeriko khua an hrawh tikah amah le a chungkhar cu an rak luat. (Heb. 11:30, 31; Jeim 2:25) Rahab nih a ṭha lomi a ziaza kha a hlawt caah Pathian lung a ton khawh. Khrihfa a hung simi cheukhat zong zumhnak le ralṭhatnak an ngei i an nunning an i thlen caah Pathian lung an ton khawh ve.

10. Ruth nih zei bantuk thil sining ah dah Jehovah biak kha aa thim? Jehovah nih zei thluachuah dah a pek?

¹⁰ Moab miphun a simi Ruth cu Joshua a thih hnuah a nungmi a si. A va cu Israel mi a si caah Jehovah kong zei maw zat cu a hngalh ko lai. Anih cu Jehovah biak awkah ralṭhatnak a ngei. A va nu, Naomi cu Moab ram ah a ummi a si nain a va le a fapale an thih hnuah Israel ram, Bethlehem khua ah kir aa tim. Lam ah Naomi nih Ruth kha a miphun sin kir awkah a fial nain Ruth nih ka kir lai lo tiah a ti i hitin a chim: “Na miphun cu ka miphun an si ve lai i na Pathian cu ka Pathian a si ve lai.” (Ruth 1:16) A hnuah Ruth cu Naomi rualchan pakhat a simi Boaz he an i um. Fapa an ngei i an fapa cu David le Jesuh hringsortu a hung si. Cucaah zumhnak le ralṭhatnak a langhtermi hna cu Jehovah nih thluachuah a pek hna ti a fiang.—Ruth 2:12; 4:17-22; Matt. 1:1-6.

11. Jehoiada le Jehosheba nih zeitindah ralṭhatnak an langhter? Mah nih zei ṭhatnak dah a chuahter?

¹¹ Pathian duhnak tuah awk le unau pawl huhphenh awkah an nunnak pek a ngamhmi hna sinah Pathian a um ti kan hmuh tikah kan zumhnak a fek chin lai i kan ral a ṭha chin lai. Tahchunhnak ah, Tlangbawi ngan Jehoiada le a nupi Jehosheba kong hi ruat hmanh. Siangpahrang Ahaziah a thih hnuah a nu, Athaliah nih siangpahrang fale vialte kha a thah dih hna i siangpahrang ah aa ser. Asinain Jehoiada le Jehosheba nih an nunnak pek ngamh in Ahaziah fapa Joash kha kum ruk chung an thuh. Kum sarihnak ah Jehoiada nih Joash kha siangpahrang ah a ser i Athaliah kha a thah. (2 Si. 11:1-16) A hnuah siangpahrang Joash nih biakinn a remh tikah Jehoiada nih a bawmh. Jehoiada cu kum 130 a si ah a thi, “Israel mi hna sin le Pathian le a inn caah thil ṭha a tuah” caah siangpahrang hna sinah an vui. (2 Chan. 24:15, 16) Jehoiada le a nupi nih ralṭha tein rian an ṭuan caah Messiah a hringsortu ding cu him tein an um.

12. Ebedmelek nih zeitindah ralṭhatnak a langhter?

¹² Siangpahrang Zedekiah inn ah rian a ṭuanmi, tilditmi Ebedmelek nih Jeremiah caah a nunnak pek in rian a rak ṭuan. Jeremiah nih ralkap hna le khuami hna kha an lung a derter hna tiah Judah bawi pawl nih siangpahrang kha an chimh. Mah tikah siangpahrang nih Jeremiah kha an duhning in tuahnak nawl a pek hna. Cucaah Jeremiah kha thihter an duh caah nawncek in a khatmi tikhor ah an thlak. (Jer. 38:4-6) Jeremiah bawmh awkah Ebedmelek nih siangpahrang Zedekiah kha a nawl. Jeremiah cu mi tampi nih an huat caah cutin a tuah cu a caah ṭih a nung tuk. Zedekiah nih Ebedmelek nawlnak kha a cohlan i Jeremiah khamh awkah minung 30 i kalpi hna tiah a ti. Pathian nih Jeremiah hmang in Ebedmelek kha nang cu Babilon nih Jerusalem an doh tikah na thi lai lo tiah bia a  kamh. (Jer. 39:15-18) Pathian nih a duhnak tuah awkah ralṭhatnak a langhtermi hna kha thluachuah a pek hna.

13. Hebru mi pathum nih zeitindah ralṭhatnak an langhter? An kong in zeidah kan i cawn khawh?

¹³ BC kumzabu pasarihnak lioah Hebru mi Pathian salle pathum cu zumhnak le ralṭhatnak an langhter caah thluachuah an hmu. Siangpahrang Nebukhadnezzar nih Babilon i bawi vialte kha a pumh hna i sui milem nganpi kha a biakter hna. A bia lomi cu meiphu chungah paih nan si lai tiah a ti hna. Hebru mi pathum nih Nebukhadnezzar kha upat tein hitin an ti: “A alh hluahmahmi meiphu chungin kan biakmi Pathian nih a kan khamh khawh ahcun a kan khamh ko lai, a kan khamh lo hmanh ah na pathian cu kan bia hlei lai lo i na phunmi milem hmai zongah cun kan kun hlei lai lo, ti kha bawipa nangmah nih hngal ko.” (Dan. 3:16-18) Daniel 3:19-30 ah, Jehovah nih Hebru mi pathum kha zeitindah a khamh hna timi, lungthawh awk ngai a simi kong aa ṭial. Kannih cu meiphu chungah kan in paih hna lai tiin tlerhkhonh cu kan si theng lai lo nain zumhnak hneksaknak tu cu kan tong ko lai. Mah tikah zumhnak le ralṭhatnak kan langhter ahcun Pathian nih thluachuah a kan pek lai ti kan zumh khawh.

14. Daniel dal 6 ah kan hmuh bantukin Daniel nih zeitindah ralṭhatnak a langhter? A phichuak cu zeidah a si?

¹⁴ Daniel caah ṭihnung a simi nawlbia chuah awkah a ral pawl nih Siangpahrang Darius kha hitin an forh: “Ahohmanh an si ah kan hmai ni sawmthum chung i siangpahrang nangmah sinah si loin Pathian dang sinah siseh, midang sinah siseh, thla a cammi paoh cu chiandeih thong ah thlak si hna seh.” Cu bantuk thil sining ah Daniel nih zumhnak le ralṭhatnak a langhter. Mah nawlbia an chuah ti a theih le cangka Daniel cu inn ah a ṭin i a inn khaan cung dot ah a kai. Mah khaan ah Jerusalem lei hoih in aa awngmi thlalangawng a um. “Khika ah khan a tuah tawn phung a si zungzal bantukin a khuk aa bil i nikhat ah voithum lengmang thla a cam i a Pathian kha a thangṭhat.” (Dan. 6:6-10) Cucaah Daniel cu chiandeih khor ah an thlak. Asinain Jehovah nih a khamh.—Dan. 6:16-23.

15. (a) Akuila le Prisilla nih zumhnak le ralṭhatnak kha zeitindah an langhter? (b) Johan 13:34 i Jesuh chimmi bia nih zeidah a chim duhmi a si? Unau tampi nih mah bantuk dawtnak kha zeitindah an langhter?

¹⁵ Akuila le Prisilla nih Paul caah an nunnak pek an ngamh tiah Baibal nih a ti. (Lam. 18:2; Rom 16:3, 4) Ralṭhatnak an langhter i Jesuh chimmi hi nawlbia hi an  zulh: “Nawlbia thar kan pek hna: pakhat le pakhat i daw u. Keimah nih kan dawt hna bantuk hin pakhat le pakhat nan i dawt awk a si.” (Johan 13:34) Moses nawlbia nih midang kha nangmah naa dawt bantukin na dawt hna lai tiah a ti. (Lev. 19:18) Cu a si ah zeicah Jesuh nih nawlbia “thar” tiah a ti? Zeicatiah Jesuh nih a tuah bantukin midang caah kan nunnak pek ngamh tiang in dawtnak langhter awkah mah nawlbia nih a kan fial caah a si. Khrihfa tampi nih an unau pawl kha ral nih an hrem hna nakhnga lo le an thah hna nakhnga lo an nunnak pek in an huhphenh hnanak thawng in dawtnak an langhter.—1 Johan 3:16 rel.

16, 17. Hlanlio Khrihfa cheukhat cu zeitindah an zumhnak hneksak an si? Tuchan Khrihfa cheukhat zong zeitindah an zumhnak hneksak an si ve?

¹⁶ Jesuh bantukin hlanlio Khrihfa hna nih Jehovah lawng an biak. (Matt. 4:8-10) Rom uktu upat peknak caah zihmui khanghthawinak pek kha an duh lo. (Hmanthlak zoh.) Daniel P. Mannix nih Those About to Die timi a cauk ah arena lentecelhnak hmun ah a alhmi biakṭheng pakhat a um zungzal tiah a ṭial. Cun thongtla pakhat nih zihmui tlawmpal kha mei ah a theh ahcun a luat lai, cutin tuah cu Rom uktu kha biak a si lo, pathian pakhat in cohlan men a si tiah an ti hna, asinain Khrihfa tlawmte lawng nih mah kha an cohlan tiah a ṭial chap.

¹⁷ Nazi thonginn ah a tlami Khrihfa hna kha thahnak in le thonginn in luat khawhnak caanṭha tampi an pek hna. An tuah awk a simi cu Jehovah kan bia ti lai lo tiah aa ṭialmi catlap ah minthut kha a si. Asinain mi tlawmte lawng nih min an rak thut. Rwanda ram i ral a thawh lioah Tutsi le Hutu unau pawl cu pakhat le pakhat an nunnak pek in an rak i huhphenh. Cu bantuk harnak ton tikah ralṭhatnak le zumhnak ngeih a herh.

18, 19. Zumhnak le ralṭhatnak ah zohchunhawk ṭha a simi ahote kong nih dah phungchim rian ṭuan khawh awkah a kan bawmh lai?

¹⁸ Kannih cu Pennak kong chimnak le zultu siternak rian ṭuan awk tinvo sung kan ngei. Mah cu Pathian nih vawleicung a salle a pekmi hna rian lakah a ngan bikmi rian a si. (Matt. 24:14; 28:19, 20) Jesuh nih zohchunhawk ṭha a chiah caah kan i lawm tuk. “Jesuh cu khuapi he khuate he a tlawng duahmah hna i Pathian Pennak kong Thawngṭha kha a chimh hna.” (Luka 8:1) Amah bantukin Pennak kong chimnak ah ralṭhatnak le zumhnak kan ngeih a herh ve. Pathian bawmhnak thawngin Noah bantukin ralṭhatnak kan ngei kho ve. Anih cu buanchukcho in hrawh a si hngami “Pathian zei i a rellomi” hna lakah “dinnak kong a chimtu” a si.—2 Pit. 2:4, 5.

¹⁹ Thlacamnak nih phungchim rian ṭuan khawh awkah a kan bawmh. Hremnak a tongmi Jesuh zultu cheukhat cu ‘Pathian bia ralṭha ngaiin an chim’ zungzal khawh nakhnga thla an cam i an thlacamnak cu leh an si. (Lamkaltu 4:29-31 rel.) Innkhat hnu innkhat ah phungchim na ṭih ahcun zumhnak le ralṭhatnak ngeih deuh awkah Jehovah sinah thlacam law aan bawmh ko lai.—Salm 66:19, 20 rel. *

20. Jehovah salle cu ahote nih dah a kan bawmh?

²⁰ Hi chan ṭhalo ah Pathian duhnak tuah cu a zungzal cun a fawi lo. Asinain kanmah lawng kan si lo, kan sinah Pathian a um. Khrihfabu Lu a simi a Fapa zong nih a kan bawmh ve. Cun vawlei pumpi ah zumtu unau 7,000,000 leng zong an um. Cucaah kan dihlak in zumhnak langhter u sih law thawngṭha kha chim zungzal u sih. Cutin tuah awkah “ṭhawng ngai le ralṭha ngai in um ko. . . . BAWIPA na Pathian cu . . . na sinah a um ko” timi 2013 kumcang Baibal nih a kan bawmh lai.—Josh. 1:9.