A ummi cazin ah kal

A ummi cazin ah kal

Siangpahrang Inn Cawngtu nih Thawngṭha An Theih

Siangpahrang Inn Cawngtu nih Thawngṭha An Theih

AD 59 ah Rom ralbawi Julius le a ba ngaimi a ralkap pawl nih thongtla phu khat kha Rom ah an kalpi hna. Porta Capena kutka in khua chungah an lut. Palatine Tlang cungah a ummi Siangpahrang Nero inn kha an hmuh khawh, mah inn cu hriamnam aa putmi siangpahrang inn cawngtu ralkap pawl nih an cawngh. * Ralbawi Julius le thongtla pawl cu Rom mipi tonnak hmun kha an tan i Viminal Tlang ah an kai. Mah hnuah Rom pathian caah an sermi biakṭheng tampi a umnak dum kha an tan i ralkap an i cernak le tinṭan an kainak hmun kaupi kha an tan ṭhan.

AD 51 ah sakmi Arch of Claudius in lakmi a si tiah an ruahmi Siangpahrang Inn cawngtu ralkap pawl hmanthlak

Thongtla lakah lamkaltu Paul zong aa tel ve. A hmasa deuh i tilet a thawh lioah vancungmi nih Paul kha “Siangpahrang hmaika ah cun na dir ṭhiamṭhiam ko lai” tiah a rak ti. (Lam. 27:24) Cu thil cu Paul nih a tong taktak lai maw? Rom khua kha a hei cuanh tikah Jerusalem khua i Antonia Innsang ah Jesuh nih a rak chimhmi hi bia hi a lung ah a chuak ko lai: “Na lung ṭhul hlah. Jerusalem khua ah keimah tehte na sinak kha na chim cang, cu bantuk ṭhiamṭhiam in Rom khua zongah na tuah hrimhrim lai.”—Lam. 23:10, 11.

Paul nih Castra Praetoria timi Praetorian camp kha a rak zoh men lai. Mah ralhruang nganpi cu tlakrawh sen in sakmi, a sang ngaimi vanpang le innsang a ummi ralhruang a si. Mah ralhruang chungah siangpahrang ralkap 12,000 le rangcung ralkap le palik thong tampi an um. Castra Praetoria ralhruang nih siangpahrang cu zei tluk in dah a ṭhawn ti kha a langhter. Siangpahrang Inn Cawngtu ralkap pawl cu Rom Empire chung i hmun dang in an ratpimi thongtla pawl zohkhenh awk rian zong an ngei, cucaah Julius nih mah thongtla pawl kha ralhruang chungah a luhpi hnanak a si. Thongtla pawl cu thla tam nawn an rauh hnuah Rom khua an phan.—Lam. 27:1-3, 43, 44.

Paul nih Phungchim a Ngol Lo

Rom lei an kal lioah khuaruahhar thil a rak cang. Tilet a thawh lioah Paul nih tilawng cu a rawk lai nain ahohmanh kan thi lai lo tiah a rak ti hna. Sivai a ngeimi rul nih Paul kha a cuk nain a zeihmanh a ti lo. Malta tikulh ah mizaw kha a damter hna caah mi cheukhat nih pathian a si tiah an rak ti. Siangpahrang Inn Cawngtu hna lak zongah mah thawng cu a thang ve men lai.

Paul cu amah ton awkah Rom in Appius Chawdawrnak Hmun le Khual Buk Pathum ah a rak rami unau pawl he an rak i tong. (Lam. 28:15) Rom khua ah phungchim lai kha aa ngaih ngaingai. Asinain thong a tlak caah zeitindah phung cu a chim khawh lai? (Rom 1:14, 15) Thongtla pawl cu inn cawngtu pawl haotu sinah kalpi hmasa an si tiah mi cheukhat nih an ruah. Cutin a si taktak ahcun Paul cu siangpahrang tluk deng in nawlngeih dawh a simi, Siangpahrang Inn Cawngtu Afranius Burrus sinah kalpi a si men lai. * Atu ah Paul cu ralbawi pawl nih cawngh ti loin Inn cawngtu ralkap pakhat lawng nih a cawngh cang. Cun amah tein inn i hlan in mileng pawl tonnak nawl le an sin phungchimnak nawl zong a hmuh cang.—Lam. 28:16, 30, 31.

Paul nih a Hme sin le a Ngan sinah Phung a Chim

Tuchan i Castra Praetoria vanpang

Burrus nih Paul kha Nero sin a kalpi hlanah Praetorian camp asiloah siangpahrang inn ah bia a rak hal men ko lai. Paul nih nawlngeitu hna sin phungchim khawhnak mah caanṭha kha hman lo in a rak um lo. (Lam. 26:19-23) Burrus nih Paul kha sualnak a ngei tiah a ruah le ruah lo cu kan hngal lo nain Praetorian camp i thong ah a rak thla lo ti cu kan hngalh. *

Paul nih Judah hruaitu hna le a dang mi tampi kha a inn ah pumh a sawm hna i phung a chimh hna. Paul chimmi kha Siangpahrang inn cawngtu pawl zong nih an rak theih. Judah mi hna kha “zinglei in zan tiang” Jesuh le Pennak kong a dikthliar in a chimhmi hna kha an theih.—Lam. 28:17, 23.

Paul nih cakuat ṭial awkah caṭialtu, ca a auhmi kha ralkap nih an theih

Siangpahrang inn cawngtu ralkap pawl cu suimilam pariat ah voikhat in an i thleng lengmang. Paul a cawngtu ralkap zong nifate an i thleng ve men lai. Cucaah ralkap tampi nih thawngṭha an theih. Efesa, Filipi, Kolose le Hebru Khrihfa hna sin cakuat ṭial awkah caṭialtu ca a auhmi kha an theih i Filemon sin cakuat a ṭialmi kha an hmuh. Thonginn chung a um lioah a bawipa sinin a zaammi salpa, Onesimas kha a rak bawmh. Anih cu Paul caah fapa bantuk a hung si nain a hnuah a bawipa sinah a kirter ṭhan. (Filem. 10) Paul nih a cawngtu ralkap pawl cung zongah siaherhnak a rak langhter ko lai. (1 Kor. 9:22) A cawngtu ralkap kha aa hrukmi ralthuam pakhat cio kong a rak hal ko lai, mah in a hngalhmi kha tahchunhnak ah a rak hman.—Efe. 6:13-17.

“Ṭih Lo tein Thawngṭha Bia kha An Chim”

Siangpahrang Inn cawngtu pawl cu siangpahrang le a chungkhar le a salle tel in Rom Empire chung i hmun kip ah a ummi hna he an i pehtlai. Cucaah Siangpahrang Inn cawngtu pawl lawng si loin midang tampi zong nih thawngṭha kha an rak theih i, an lak i cheukhat cu Khrihfa an hung si. (Fil. 1:12, 13; 4:22) Paul nih ral ṭha tein phung a chimmi nih Rom khua i unau hna kha “ṭih lo tein thawngṭha bia” chim awkah a forh hna.—Fil. 1:14.

Kan sining cu zeitin a si hmanhah kan tonmi hna paoh kha phung kan chimh khawh hna

Paul tuahmi nih caan aa rem zong, rem lo zongah phung chim awkah a kan forh ve. (2 Tim. 4:2) Kannih cu tar le a zawmi zohkhenhnak inn ah a ummi asiloah kan zumhnak ruangah thong a tlami kan si men lai. Kan sining cu zeitin a si hmanhah kan tonmi hna paoh kha phung kan chimh khawh hna. A kan zohkhenhtu asiloah kan caah thil pakhatkhat a kan tuahpiaktu hna kha phung kan chimh khawh hna. Caanṭha kan hmuh fate ralṭha tein phung kan chim cu thawngṭha kha zeihmanh nih a dawn kho lo ti kan langhter a si.—2 Tim. 2:8, 9.

^ cat. 2 “Nero Chan i Siangpahrang Inn Cawngtu” timi rinli kulh kha zoh.

^ cat. 7 “Sextus Afranius Burrus” timi rinli kulh zoh.

^ cat. 9 Herod Agrippa nih Caligula cu siangpahrang a si awk a si tiah a ti caah Tiberius Caesar nih Herod Agrippa kha AD 36/37 ah Praetorian camp ah thong a rak thlak. Caligula cu siangpahrang a si tikah Herod kha Judah siangpahrang ah a sernak thawng in laksawng a pek.—Lam. 12:1.