1, 2. (a) “David inn” cu zeidah a si? Mah cu zeitindah sak ṭhan a si? (b) Tuchan i Jehovah salle cu ahote dah an si?

AD 49, Jerusalem ah tuahmi uktu bu meeting ah Jeim nih hitin a chim: “Simon nih, zeitluk in dah Pathian nih Jentail mi kha an zawn a ruah hna ti cu a kan chimh cang i cu a langhnak cu anmah lakin amah min putu dingah mi aa thimmi hna hi a si. Profet nih an rak chimmi bia cu hi bia he hin aa kheng ngaingai. Cathiang chungah zeitindah a um tiah: ‘Hi hnuah hin ka ra kir ṭhan lai i David inn a tlumi kha ka tun ṭhan lai. A rawhnak kha ka remh lai i ka sak ṭhan lai. Cucaah miphun dang vialte, ka mi si awk ca i ka auhmi Jentail mi vialte hna nih khan Bawipa cu an ka kawl lai. Cuticun Bawipa, hlanlio piin thil a rak chimtu nih cun a ti.’”—Lam. 15:13-18.

² “David inn” timi nih David hrinsor a simi siangpahrang pawl kha a langhter. Mah inn asiloah thlam cu hmanung bik Judah siangpahrang Zedekiah kha siangpahrang a sinak in ṭhumh a si tikah a “tlu.” (Amos 9:11) Asinain Pathian nih thlam cu ‘a siningte ah a ser ṭhan lai.’ Chimduhmi cu David hrinsor a simi Jesuh cu siangpahrang a ṭuan lai ti a si. (Ezek. 21:27; Lam. 2:29-36) Mah chimchungbia nih Judah mi le Jentail mi cu Jesuh he van ah siangpahrang ṭuan awkah chiti thuh an si lainak zong a langhter tiah Jeim nih a ti. Mah chiti thuhmi hna le Jesuh ta a simi “tuu dang” nih biatak kong kha an chim.—Johan 10:16.

3, 4. Babilon ah a ummi Judah mi hna cu Jehovah naih awkah zeinihdah a bawmh hna?

³ Judah mi hna cu Babilon ah sal in kalpi an si  tikah “David inn” cu a rak tlu. Babilon mi hna cu a hmaan lomi biaknak a zummi an si. Cuka i kum 70 chung an um lioah Pathian miphun cu zumhfek tein zeitindah an um khawh? Tuchan Jehovah miphun nih Satan vawlei ah zumhfek tein an um khawh bantukin a si ve. (1 Johan 5:19) Jehovah salle cu a sungmi ro kan ngei i mah nih zumhfek tein um awkah a kan bawmh.

⁴ Tuchan ah Baibal uk tling in kan ngeihmi zong hi kan ro a si ve. Babilon ah a ummi Judah mi hna cu Baibal uk tling in an ngei lo. Asinain Moses Nawlbia le Nawlbia Pahra tu cu an hngalh. “Zion hla” le phungthlukbia tampi zong an hngalh. Cun Jehovah cungah zumhfek tein a ummi hlanlio mi hna kong zong an hngalh. Judah mi cu an ram kha an ngai i an ṭap, Jehovah kha an philh lo. (Salm 137:1-6 rel.) Mah vialte nih a hmaan lomi cawnpiaknak le tuahsernak in a khatmi Babilon i an um lioah Jehovah kha naih awkah a bawmh hna.

5. Hlanlio Babilon mi le Izipt mi hna nih zei bantuk thumkomh pathian dah an biak?

⁵ Hlan ah mi nih thumkomh pathian kha an rak biak. Tahchunhnak ah, Babilon mi nih an biakmi thumkomh pathian phunkhat cu thlapa pathian, nika pathian le duhnak le raltuknak pathian nu hna in komhmi a si. Izipt mi nih pathian pathum a simi a pa, a nu le an fapa in komhmi pathian kha an biak. Annih cu thumkomh pathian an si nain a zungzal in an i tluk tiin cun an ruat hna lo. An biakmi thumkomh pathian phunkhat cu Osiris pathian, Isis pathian nu le an fapa Horus in komhmi a si.

6. Thumkomh pathian timi cu zeidah a si? Jehovah miphun nih mah kha zeicah kan zumh lo?

⁶ Khrihfaram zong nih Pa, Fa, thiang thlarau, pathum komh ah Pathian pakhat a si tiin an cawnpiak ve hna. Asinain mah cawnpiaknak nih Jehovah cu cungnung bik Pathian si loin Pathian cheubang men a si ti a lawhter. A hmaan lomi mah cawnpiaknak in Jehovah miphun cu huhphenh kan si. ‘Jehovah Pathian cu pakhat lawnglawng a simi Pathian a si’ ti kha kan hngalh. (Deut. 6:4, NW) Jesuh zong nih cutin a rak chim ve i mah kha a hmaanmi Khrihfa hna nih kan zumh.—Mar. 12:29.

7. A hmaanmi Khrihfa pakhat in tipil in a duhmi nih Pathian kong he aa tlaiin zeidah a zumh a herh?

⁷ Jesuh nih a zultu kha “khuazakip ah va kal u law miphun vialte kha ka zultu ah va ser hna u; Pa le Fapa le Thiang Thlarau min in tipilnak va pe hna u” tiah a ti hna. (Matt. 28:19) Mah cu a hmaanmi Khrihfa pakhat in le Jehovah Tehte pakhat in tipil in a duhmi nih cun Pa a simi Jehovah cu nawlngei bik a si ti le Jesuh cu Pathian Fapa a si i tlanhnak man pek awkah vawlei ah thlahmi a si ti kha an zumh a hau tinak a si. Cun Thiang thlarau cu Thumkomh pathian cheubang si loin Pathian rianṭuan ṭhawnnak a si ti zong an zumh a hau. (Gen. 1:2, tanglei fianternak zoh, a hrampi Baibal ah rianṭuan ṭhawnnak tiah an hman) Thumkomh pathian cawnpiaknak cu a hmaan lo i Pathian thang a chiattertu a si ti kan hngalhmi zong hi kan ro a si ve.

8. Babilon mi hna nih pathian le khuachia kong kha zeitindah an zumh?

⁸ Babilon mi hna nih an pathian pawl lawng si loin khuachia zong an zumh.  Cauk pakhat (The International Standard Bible Encyclopaedia) ah Babilon mi hna nih khuachia nih mi kha an zawtter khawh hna tiah an zumh i khuachia sinin huhphenh an si nakhnga an pathian sinah thla an cam tiin aa ṭial.

9. (a) Judah mi tampi cu khuachia he aa tlaiin a hmaan lomi ruahnak zeitindah an hun ngeih? (b) Khuachia thiamnak in zeitindah huhphenh kan si?

⁹ Judah mi tampi cu Babilon i an um lioah a hmaan lomi ruahnak kha an hun ngei. Judah mi tampi nih khuachia cu kan cungah an ṭha kho asiloah an chia kho timi Grik ruahnak kha an hun zumh. Asinain Pathian nih khuachia thiamnak asiloah khuachia he pehtlaih i zuam cu a ṭha lo i ṭih a nung tiah a ti. Mah kong kan hngalhmi zong hi kan ro a si. (Isa. 47:1, 12-15) Jehovah nih a kan chimh bantukin khuachia thiamnak kha kan hrial caah huhphenh kan si.—Deuteronomi 18:10-12; Biathlam 21:8 rel.

10. A Liannganmi Babilon i a hmaan lomi ruahnak le tuahsernak cu khoika in dah a rat?

¹⁰ Hlanlio Babilon mi hna bantukin tuchan a hmaan lomi biaknak ah a ummi mi tampi zong nih khuachia thiamnak kha an hman ve. Cucaah Baibal nih vawleicung ah a ummi a hmaan lomi biaknak vialte kha a Liannganmi Babilon tiah a auhnak a si. (Biat. 18:21-24) Hlanlio Babilon biaknak cu a hmaan lomi ruahnak le tuahsernak a ratnak hrampi a si caah a hmaan lomi biaknak he an i lo taktak. A Liannganmi Babilon cu khuachia thiamnak, siasal biaknak le sualnak dang kha a tuah caah a rauhhlan ah hrawh a si cang lai.—Biathlam 18:1-5 rel.

11. Bupi chuahmi cauk ah khuachia thiamnak he aa tlaiin zei ralrin peknak dah a um?

¹¹ Jehovah nih “kut ṭial zoh siseh, eih siseh nan tuah lai lo” tiah a ti. (Lev. 19:26) 1800 hnuah mi tampi nih khuachia thiamnak an rak hman. Cucaah 1885, May thla chuah Zion Vennak Innsang nih mah kong kha a fianter. Hlanlio biaknak hna nih mithi cu an nung rih tiah an cawnpiak hna, pathian kong tuanbia an phuahmi vialte hi mithi cu kaadang vawlei ah an nung rih timi ruahnak cungah aa hngat tiah a ti. Cun khuachia pawl nih a thimi bantukin an i canter i a nungmi kha an pehtlaih hna, cucaah khuachia cu minung ruahnak le tuahsernak ah huham an ngei ngai ti zong in a ti. Hlan ah rak chuahmi Khuachia Thiamnak Kongah Baibal nih Zeidah a Chim? timi cauk fate ah le nai hrawng chuahmi kan cauk pawl zong ah cu bantuk ralrin peknak bia aa ṭial.

12. Pathian thlarau lamhruainak thawng in Solomon nih mithi kong kha zeitindah a chim?

¹² ‘Biatak a hngalmi vialte’ nih mah biahalnak kha an phit khawh ko lai. (2 Johan 1) Solomon chimmi mah bia hi kan hna a tla: “Uico nung cu chiandeih thi nakin a ṭha deuh. A nungmi nih cun kan thi lai ti kha an hngalh, sihmanhsehlaw a thimi nih cun zeihmanh an hngal lo. . . . Na tuahmi cu a ṭhat khawh chungin tuah, zeicahtiah Sheol ah cun rian siseh, ruahnak siseh, hngalhnak siseh, fimnak siseh a um ti lo i cuka cu na kalnak ding hmun cu a si.”—Pct. 9:4, 5, 10.

13. Grik biaknak le nunphung ruangah Judah mi nih zeidah an hun zumh?

¹³ Jehovah nih Judah mi hna kha mithi kong he aa tlaimi biatak a chimh hna. Asinain Grik nih Judah le Siria kha a  uk hna tikah Grik biaknak le nunphung kha cohlan awkah a forh hna. Mah ruangah Judah mi nih a thi kho lomi thlarau a um i mithi khua ah hrem an si tiah an hun zumh. Mithi khua a um ti a zum hmasa bikmi cu Grik miphun an si lo. A ṭhawngmi pathian le khuachia pawl nih mi an hrem hnanak vawlei dang a um tiah Babilon mi hna nih an zumh tiin cauk pakhat nih (The Religion of Babylonia and Assyria) a ti. Cucaah Babilon mi hna nih a thi kho lomi thlarau a um tiah an rak zumh ti cu a fiang ko.

14. Job le Abraham nih thihnak le thawhṭhannak he aa tlaiin zeidah an hngalh?

¹⁴ Job cu Baibal a ngei lo nain mithi kong he aa tlaimi biatak kha a hngalh. Ka thih ahcun dawtnak a ngeimi Pathian, Jehovah nih thawhter a ka duh tuk lai ti zong a hngalh. (Job 14:13-15) Abraham zong nih thawhṭhannak kha a zumh. (Hebru 11:17-19 rel.) Annih nih a thi kho lomi thlarau a um tiin an zum lo. A thi kho lomi cu thawhter ṭhan khawh a si hnga maw? Pathian thlarau nih Job le Abraham kha thawhṭhannak zumh awkah a bawmh hna. Mah kong biatak kan hngalhmi zong hi kan ro a si.

15, 16. Sualnak le thihnak in zeitindah kan luat?

¹⁵ Pathian nih sualnak le thihnak in zeitindah a kan luatter timi zong a kan chimh caah kan i lawmh awk a si. (Rom 5:12) Jesuh cu ‘rian ṭuanpiakmi si awkah a ra lo, midang rian ṭuanpiaktu si awk le mi tampi tlanhnak ding ca i a nunnak pek awkah a ra’ ti kan hngalh. (Mar. 10:45) “A kan tlantu Jesuh Khrih thawngin” luatnak kan hmu ti hngalh cu zeitlukin dah a ṭhat!—Rom 3:22-24.

¹⁶ Kumzabu pakhatnak i mi hna cu ngaihthiam an si nakhnga an sualnak i ngaihchih le Jesuh tlanhnak man an  zumh a hau. Tuchan zongah cutin a si ve. (Johan 3:16, 36) Mi pakhat nih Thumkomh pathian le a thi kho lomi thlarau a um ti bantuk a hmaan lomi cawnpiaknak a zumh peng ahcun tlanhnak man in ṭhatnak a hmu kho lai lo. Asinain kannih cu kan hmuh khawh ko. Zeicahtiah Pathian Fapa kong biatak kha kan hngalh, “Fapa thawng cun luatnak kan hmu i kan sualnak cu ngaihthiam kan si.”—Kol. 1:13, 14.

17, 18. Kan tuanbia kha khoika ah dah kan hmuh khawh? Mah kong hngalh cu zeicah man a ngeih?

¹⁷ Kan hmuhmi ro sung ah Pathian nih a kan cawnpiakmi le lam phunphun in a kan bawmhmi le thluachuah a kan pekmi zong aa tel. Yearbook ah vawleicung pumpi i kan rianṭuannak kong kan hmuh khawh. Jehovah Tehte hna kan tuanbia kha Zumhnak in Rianṭuannak timi video, Ṭhen 1nak le ṭhen 2nak ah le Jehovah Tehte Pawl—Pathian Pennak Thanhtu Hna [Mirang] ti bantuk cauk ah kan hmuh khawh. Mekazin zongah unau pawl hmuhtonnak kan hmuh khawh.

¹⁸ Israel mi hna caah Pathian nih a rak bawmh hnanak kong hngalh cu man a ngeih bantukin kan caah Jehovah Tehte Hna tuanbia hngalh cu man a ngei ve. (Ex. 12:26, 27) Moses nih a tar leiah Israel mi kha hitin a forh hna: “Hlanlio ni kha hngal ṭhan hna law, Chan tampi kum kha ruat tuah hna. Na pa kha hal law, aan hmuhsak lai, Na upa hna zong hal hna law, an in chimh lai.” (Deut. 32:7) Kan dihlak in Pathian kha lunglawm tein kan thangṭhat i a tuahmi thil kong kha midang kan chimh hna. (Salm 79:13) Kan tuanbia kan hngalhmi nih Pathian rian ṭuan zungzal awkah a kan bawmh lai.

19. Biatak kan hngalh caah zeidah kan tuah awk a si?

¹⁹ Hi vawlei ṭha lo ah Pathian sinin a rami biatak kan hngalh caah kan i lawm. (Ptb. 4:18, 19) Cucaah Pathian Bia kha hlathlai u sih law mi sinah lungtho tein chim u sih. Hitin Pathian a thangṭhattu Salm caṭialtu ruahnak kan ngei ve: “Na dinnak, nangmah dinnak lawnglawng kha ka thanh lai. Ka no lio tein nangmah nih na ka cawnpiak i atu tiang khuaruahhar na tuahmi kha ka chim lengmang ko. Atu cu a tar i a sam a par ai cang pat tiin ka kaltak hlah, maw Pathian. Hmailei chan a ra ding vialte sinah na ṭhawnnak le na lianhngannak ka chimnak dingah hin nangmah nih ka umpi ko.”—Salm 71:16-18.

20. Zei kong pahnih dah aa pehtlai? Mah kha zeitindah na hmuh?

²⁰ Jehovah sin aa pumpe cangmi kannih nih Jehovah, cungnung bik a sinak le minung zumhfehnak cu aa pehtlai ti kha kan cohlan. Cucaah Jehovah cu van le vawlei ah cungnung bik a si i lungthin dihlak in biak awkah aa tlakmi a si timi biatak kha kan thanh. (Biat. 4:11) A thiang thlarau bawmhnak thawng in aa toidormi kha thawngṭha kan chimh hna i a ngaih a chiami le a lung a kuaimi kha kan hnemh hna. (Isa. 61:1, 2) Satan nih Pathian miphun le mi vialte kha uk awkah aa zuam. Asinain thlaraulei kan ro nih Jehovah he kan i pehtlaihnak a fehter lai i atu in zungzal tiang a rian ṭuan khawh awkah a kan bawmh lai.—Salm 26:11; 86:12 rel.