KANNIH cu Finland ram, Chaklei Ostrobothnia ah a ummi lo ah kan um i unau pahra kan si. Vawlei Ralpi IInak lioah ngakchia te lawng kan rak si rih. Raltuknak tam deuh cu kan inn in a hlatnak hmun ah a si nain ral ruangah mi tampi nih harnak an ton tu cu kan hngalh. Zankhat cu Oulu le Kalajoki khua ah bom a puak i mei ruangah van cu a sen dih. Kan nu le kan pa nih van ah raltuknak vanlawng nan hmuhle cangka i thup colh u tiah an kan ti. Kan upa upa bik Tauno nih vawlei paradis ah ahohmanh nih harnak an tong ti lai lo timi kong a kan chimh tikah kan lung a kan suk tuk.

Tauno cu kum 14 a si ah Baibal Siangngakchia pawl chuahmi cauk a relnak thawng in biatak a rak hngalh. Vawlei Ralpi IInak aa thawk tikah Baibal in a hngalhmi ruangah ralkap tlak kha a duh lo. Cucaah thong ah an thlak i ṭhalo ngai in an pehtlaih. Asinain mah nih Jehovah rian tamdeuh in ṭuan awkah a forh. Thonginn in a luat tikah phungchimnak ah caan tamdeuh in aa tel. Kan upa nunning nih kan khua pawng i khuate ah tuahmi Jehovah Tehte Hna pumhnak ah i pumh ve awk a kan forh. Civui ah kan kal khawh nakhnga rian kan ṭuan i tangka kan i khon. Piat kan cing, khuamung kan ṭo i kan innpawng ah a ummi hna caah thil kan ṭhi. Kan lo ah rianṭuan awk a tam tuk caah civui kha hmunkhat te ah kan kalṭi kho bal lo.

Jehovah le aa tinhmi kong kan hngalhmi nih amah dawt chin awkah a kan forh i 1947 ah kan pahnih in tipil kan ing. (Mah lioah Annikki cu kum 15 a si i Aili cu kum 17 a si.) Kan unu Saimi zong mah kum ah tipil a ing ve. Cun va a ngei cangmi kan unu Linnea zong Baibal kan cawnpiak i an chungkhar ningin Jehovah Tehte an hung si ve. Tipil kan in hnuah manhcaan hmaikal ṭuan lengmang awkah bia kan khiak.

1955 ah chaklei ah a ummi Kemi timi khua ah kan i ṭhial. Kan pahnih in caantling in pawcawmnak rian kan ṭuan i hmaikal zong ṭuan kan duh. Asinain kan i cawm kho lai lo ti kan phang. Cucaah tangka kan i khon hmasa awk a si tiah khua kan ruat. Mah lio caan ah hmaikal unaunu nih a cunglei bia kha a kan chimh i hmaikal kan ṭuan kho ko ti kha kan hun hngalh. Kan herhmi hmuh awkah kanmahle kanmah asiloah kan chungkhar pawl i bochan loin Jehovah tu kan i bochan a hau.

Mah lio caan ah thla hnih chung hmaikal ṭuan khawh awkah a herhmi tangka kan i khon cang. Cucaah 1957, May thla ah Lapland, Pello ah thla hnih chung hmaikal ṭuan awkah form kan phih. Mah lioah kan thin a rak phang ngai. Asinain thla hnih a rauh hnuah kan i khonmi tangka cu amah ning tein a taang. Cucaah  thla hnih chung hmaikal ṭuan chap awkah form kan phih ṭhan. Thla hnih a rauh hnuah tangka cu amah ning tein a taang ṭhiamṭhiam. Atu cu Jehovah nih a kan zohkhenh lai ti kha kan zumh cang. Atu ah hmaikal kan ṭuannak hi kum 50 leng a si cang nain mah tangka cu amah ning tein a um rih ko. Hnulei caan kong kan ruah tikah Jehovah nih kan kut in a kan tlaih i “nan thinphang hlah u, kaan bawmh hna lai” tiah a kan ti bantukin kan ruah.—Isa. 41:13.

1958 ah peng zohkhenhtu nih chaklei ah a ummi Lapland, Sodankylä ah special hmaikal nan ṭuan kho lai maw tiah a kan hal. Mah lio caan ah cuka ah unaunu pakhat lawng a rak um. Mah unaunu biatak a hngalh ning cu khuaruahhar ngai a si. Sianginn a kaimi a fapa cu an khaan ningin Finland khualipi, Helsinki ah an kal. Khua chung i an i chawh lioah kum upa a simi unaunu pakhat nih ngakchiapa kha Vennak Innsang ukkhat a pek i na nu va pe te tiah a ti. Mah kha a nu nih a rel tikah biatak a si kha a hun hngalh colh.

Thingahnak seh a umnak inn cung dot ah inn kan hlang i cuka ah pumhnak zong kan tuah. A hramthawk ahcun aa pummi cu kanmah pahnih le unaunu le a fanu lawng kan si. Pumhnak i cawn dingmi pawl kha kan relṭi hna. A hnuah Jehovah Tehte Hna he Baibal a rak cawngṭi balmi pa pakhat cu thingahnak ah rian a rak ṭuan. An chungkhar ningin kan sinah an hun i pum i a hnuah a nupi he tipil an ing. Atu cu mah unaupa nih pumhnak kha a kan tuahpi cang. Thingahnak ah rian a ṭuanmi a dang pa pawl zong an i pum ve i biatak kha an hun cohlan ve. A rauhhlan ah kan phu cu Khrihfabu kan hung si.

Phungchim awkah lamhlatpi ah kan kal. Ṭhal caan ah kan ke in kan kal, baisikal kan i cit i vokkuanglawng hmanh kan hman. Kan baisikal cu a hleiin man a ngei. Civui kan kal tik le meng a za in a hlatnak ah a ummi kan nu le kan pa sin kan kal tikah kan i cit. Khuasik caan ah khuate pakhat i kal awkah zingka tein bus kan i cit i mah hnuah kan ke in innkhat hnu innkhat ah kan kal. Mah khua i inn pawl kha kan liim dih hnuah a dang khua ah kan ke in kan kal ṭhan. A caan ahcun lam ah hawrha chah ngai in a tla. Mi pakhatkhat nih lam kha a zawh cang ahcun a keneh a taangta i kan caah kal a fawi deuh. Asinain hawrha a tlak ṭhan  ahcun mah keneh kha a khuh ṭhan tawn. Ṭhal chuahka ah hawrha cu an hung ti i a cin caah kal a har tuk.

Khua a sih i hawrha a tlak caan ah thil lum tein kan i hruk. Sahmul la in tahmi hmawca sau kan i hruk, hmawca tawi pahnih asiloah pathum kan i danh chih i keden sau kan i denh. Asinain lam kan kal tikah kan keden chungah hawrha a lut tawn. Inn pakhat kan phak tikah an inn hmai ah kan keden kha kan i phoih i hawrha kha kan thin. Kan angki fual i a tanglei cu hawrha ah aa hnor pah caah a cin dih. Inn-ngeitu nu pakhat nih ‘hi tluk nikhua chia lakah nan rat cu nan zumhnak a ṭhawn taktak caah a si lai’ tiah a kan ti. Mah minu inn kal awkah meng 7 chung kan ke in kan rak kal.

Khualam a hlat caah khuami hna sinah kan riak tawn. Zanlei a phanh tikah mi kha nan inn ah riah khawh a si lai maw tiah kan hal hna. An inn cu a sawhsawh tein sakmi a si nain annih cu hawikomh an thiam i zaangfahnak an ngei. Ihnak hmun a kan pek i ei awk zong a kan pek. Saphaw cung ah kan ih hi a tam. Mi cheukhat cu khual ihnak khaan an ngei. Tahchunhnak ah, inn nganpi ah a ummi nu pakhat nih a inn cungdot khaan ah a kan kaipi i ihphah khuh rang aa khuhmi ihnak dawhte ah a rak kan ihter. Inn-ngeitu pawl he zan tlaipi tiang Baibal kong kan i ruah lengmang hna. Inn pakhat ahcun innkhaan pakhat ah nuva hna cu khatlei kam ah an it i kannih zong khatlei kam ah kan it ve. An nuva in bia a kan hal lengmang i deilei tiang Baibal kong kha kan chimh hna.

Lapland cu aa dawh ngaimi hmun a si. Asinain kan caah cun Jehovah kong a cawngmi hna hi an i dawh deuh. Phung kan chimhmi cheukhat cu thingah ruah ah Lapland ah a rami pa pawl an si. A caan ah pa tampi an umnak inn hmete ah kan pahnih te lawng in kan lut tawn. Asinain annih cu Baibal bia ngaih le kan cauk pawl rel kha an duh ngai.

Hmuhtonnak ṭha tampi kan ngei. Nikhat cu bus dinhnak hmun i suimilam cu minit panga a ran deuh caah bus kha kan tanh ti lo. Cucaah a dang bus kan i cit i khua dang ah kan kal. Cuka hmun ah phung kan chim bal lo nain kan luh hmasa biknak inn i minu nih ‘nan rak phan cang maw, nanmah pei kaan hngah hna cu’ tiah a kan ti. Mah minu i a unu he Baibal kan cawngṭi. Mah minu nih a unu sinin mah ni ah rak ka leng ve hna seh tiah bia a rak kan cah. Asinain a unu nih a kan chim lo. Mah minu he Baibal kan cawngṭi i a inn pawng ah a ummi a chungkhat pawl he zong kan cawngṭi hna. Tlawmpal ah hmunkhat ah kan fonh hna i an dihlak ah pahleihnih an si. A hnuah an chungkhar  chung in mi tampi cu Jehovah Tehte an hung si.

1965 ah thlanglei ah a ummi Kuusamo Khrihfabu ah a kan ṭhial. Mah lioah thawngthanhtu tlawmte lawng an rak um rih. A hramthawk ahcun cuka hmun i phungchim cu a har ngai. Mi cu biaknaklei ah an i zuam tuk i kan rianṭuannak kha an duh lo. Asinain Baibal a upatmi tampi zong an um. Cucaah mi kong kha tam deuh in hngalh kan i zuam i kum hnih hrawng a rauh hnuah Baibal cawnpiaknak thawk kha kan i fawih deuh cang.

Atu ahcun chun nitlak in cun kan kal kho ti lo nain nifate ti awk in phungchim ah kan kal rih ko. Aili cu mawṭaw mawngh a thiam cang caah a kau ngaimi kan lohmun ah phungchim kal a fawi deuh cang. Kan tupa pakhat nih Aili kha mawṭaw mawngh cawn awkah a forh i 1987, kum 56 a si ah mawṭaw mawnghnak license a hmuh. Atu cu Biakinn thar ah a ummi mi umnak khaan ah kan um cang.

Finland chaklei ah mi tampi nih biatak kha an cohlan caah kan i nuam tuk. Hika ah hmaikal kan rak ṭuanka ahcun thawngthanhtu tlawmte lawng an rak si. Asinain atu ahcun Khrihfabu tampi a um cang i peng pakhat in dirh a si cang. Civui asiloah pumhnak i kan kal tikah unau pakhatkhat nih kan ngakchiat lioah kan chungkhar Baibal nan rak kan cawnpiak bal tiah a kan ti tawn. Kan rianṭuannak kha Pathian nih thluachuah a kan pek taktak.—1 Kor. 3:6.

2008 ah special hmaikal kan ṭuannak hi kum 50 a tling cang. A rian kan ṭuan khawh zungzal nakhnga pakhat le pakhat tha kan i pek khawh caah Jehovah cungah kan i lawm. Nunning sawhsawh tein kan nung nain kan herhmi cu kan ngei zungzal. (Salm 23:1) Hmaikal kan rak ṭuanka ah kan thin a rak phan tuk awk a si lo ti kha atu cu kan hngalh cang. Mah kum chung vialte Jehovah nih mah a biakam ningin thazaang a kan pek taktak: “Kaan ṭhawnter lai i kaan bawmh lai; kaan huhphenh lai i kaan khamh lai.”—Isa. 41:10.