1, 2. Nulepa le fale nih zei an ngeihmi dah a phung a si? Asinain a caan ah zei tuah dah an i harh khawh?

UNITED States ah a ummi ngakchia tampi kha mah bia hi an hal hna: “Thaizing ah na nu le na pa cu an thi lai ti hei si sehlaw tuni ah zei bia dah chimh na duh bik hna lai?” Tam deuh nih kan tonmi harnak asiloah kan lungtlin lonak kong kan chim hna lai lo tiah an ti. Mah nakcha cun “Ka ngaithiam ko u” tiin le “Kaan dawt tuk hna” tiah kan ti hna lai tiah an ti.—Shaunti Feldhahn le Lisa Rice ṭialmi Nulepa Ca Lawng Ah timi cauk (For Parents Only).

² Fale nih nulepa dawt le nulepa nih fale dawt cu a phung a si ko. Mah cu Pathian salle caah a hlei in a hmaan. Asinain a caan ah nulepa le fale cu chawnhbiak an i harh. Zeicah? Nulepa le fale caah a kong cheukhat i ruah cu zeicah a har? Nulepa le fale nih an biaruah ning ṭhanchoter awkah zeidah an tuah khawh?

3. (a) Chungkhar tampi cu zeicah ṭha tein bia an i ruah khawh lo? (b) Israel chungkhar caah bia i ruah cu zeicah a fawi?

³ Chungkhar tampi cu ṭha tein bia i ruah awkah a caan a za in an ngei lo. Asinain Israel mi hna chan ahcun cutin a rak si lo. Moses nih Israel mi pale kha hitin a cawnpiak hna: ‘Nan fale kha Pathian bia fel tein nan cawnpiak hna lai i, nan inn chung i nan ṭhut ah siseh, lam i nan kal ah siseh, nan ih ah siseh, nan thawh ah siseh, nan chimh lengmang hna lai.’ (Deut. 6:6, 7) An fale cu chun ah inn ah an nule he an um asiloah rianṭuannak ah an pale he an um. Cu tikah nulepa le fale cu hmunkhat ah biaruahnak caan tampi an ngei. Cucaah nulepa nih an fale sining, an herhmi le an duhmi kha fawi tein an hngalh khawh. An fale zong nih an nu le an pa kong kha ṭha tein an hngalh khawh ve.

4. Tuchan chungkhar tampi cu zeicah biaruah an i harh?

 ⁴ Tuchan ahcun cutin a si ti lo. Ram cheukhat ahcun ngakchia tete kha siangdonruun ah an chiah hna, cheukhat cu kumhnih lawng an si rih. Nulepa tampi cu inn he a hlatnak hmun ah rian an ṭuan. Fale he an umṭi caan hmanhah TV an zoh asiloah computer asiloah phone an hmang. Nulepa le fale tampi cu an kong ṭha tein an i hngal hna lo. Bia an i ruah lo ti awk khan a si.

5, 6. Nulepa cheukhat nih an fale he caan tamdeuh in hmanṭi khawh awkah zei thlennak dah an tuah?

⁵ Na chungkhar caah caan tam deuh in na pe kho lai maw? (Efesa 5:15, 16 rel.) Chungkhar cheukhat nih TV an zoh caan asiloah computer an hman caan kha an ṭhumh. A cheu cu nikhat ah a tlawm bik rawl voikhat tal eiṭi awkah an i zuam. Chungkhar pumhnak nih nulepa le fale kha pakhat le pakhat i theihhngalh deuh awk le Baibal kong i ruah ceihṭi awkah caanṭha a pek hna. Asinain mah caan lawng ah chungkhar hmunkhat ah umṭi awk a si lo. Nifate bia i ruah awkah caan an kawl awk a si. Nan fale sianginn an kai hlanah tha peknak bia tlawmpal chim u, nicang Baibal relṭi u asiloah thla camṭi u. Mah nih chun nitlak a bawmh hna lai.

⁶ Nulepa cheukhat nih an fale he caan tamdeuh in hmanṭi khawh awkah an nunning kha an thlen. Tahchunhnak ah, fa pahnih a ngeimi Laura timi nu cu a fale caan pek awkah caan tling in a ṭuanmi vawlei rian kha a chuahtak. * Hitin a chim: “Zinglei ah kan zapi in rianṭuannak asiloah sianginn ah kal awkah kan i hnawhnam cio. Zanlei, inn i ka ṭin tikah ka fale cu fa a zohkhenhtu nih a rak ihter hna i an i hngilh cang.” Laura nih a rian a chuahtak hnu cun tangka tlawmdeuh lawng an ngei cang, asinain atu cu a fale an ruahmi le an tonmi harnak kha ṭha tein a hngalh cang. Hitin a ti chap: “Thla an cammi kha ka ngaih i lam ka hruai hna, tha ka pek hna i ka cawnpiak khawh hna.”

7. Nulepa le fale nih zei kong ah dah an zai bik?

⁷ Mino tampi kha bia an hal hna hnuah Nulepa Ca Lawng Ah timi cauk a ṭialtu hna nih hitin an ti: “Ngakchia pawl nih an nu le an pa kong ah an zai bikmi pakhat cu ‘Kan chimmi a kan ngaihpiak lo’ timi hi a si.” Nulepa zong nih an fale he aa tlaiin cutin an chim tawn ve. Cucaah chungkhar ah ṭha tein bia an i ruah khawh nakhnga pakhat le pakhat ṭha tein an bia an i ngaihpiak a hau.—Jeim 1:19 rel.

8. Nulepa nih an fale chimmi kha zeitindah ṭha tein an ngaih khawh?

⁸ Nulepa hna, nan fale chimmi kha ṭha tein nan ngaihpiak hna maw? Nan tha a bat tik asiloah a biapi lo tiah nan ruahmi kong an chim tikah cutin tuah cu a har ko lai. Asinain, a biapi lo tiah nan ruahmi cu nan fale caah a biapi tukmi a si kho ti kha philh hlah u. ‘Theih duhnak lei ah a khul a rangmi si u’ timi cu nan fale nih zeidah an chim ti lawng si loin zeitindah an chim ti zong kha ṭha tein ngai u tinak a si. An aw chuah, an mithmai le an umtuning nih an intuarmi kha tampi a langhter. Biahalnak tuah zong a biapi. Baibal nih hitin a ti: “Minung nih a lung chung i a ngeihmi ruahnak cu a thukmi tikhor ti bantuk a si, sihmanhsehlaw thukpi in a hmu khomi nih cun a than khawh lai.” (Ptb. 20:5) Na fale sinah bia na chim tikah hngalhthiamnak na ngeih a hau, chimduhmi cu an intuarmi taktak kha hngalh naa zuam a hau tinak a si. Chim awkah an i harhmi kong pakhatkhat nan i ruah tikah mah cu a hlei in a biapi.

9. Zeicah nulepa bia kha ngaih awk a si?

⁹ Fale hna, nan nu le nan pa bia kha nan ngai maw? Baibal nih hitin a ti: “Ka fapa, na pa cawnpiaknak cu ngai law na nu ṭhithruainak cu hlaw hlah.” (Ptb. 1:8) Nan nu le nan pa nih an in dawt hna i nan caah a ṭha bikmi an in duhpiak hna ti kha philh hlah u, cucaah an bia ngaih le zulh cu fim a si. (Efe. 6:1) Nan nu le nan pa he ṭha tein bia nan i ruah le an in dawt hna kha nan i cinken ahcun an bia ngaih nan i fawih deuh lai. Cucaah nan intuarmi kha nan nu le nan pa chim hna u. Mah nih nan sining theihthiam awkah a bawmh hna lai. Nanmah zong nih an sining theihthiam kha i zuam ve u. 

10. Rehoboam kong in zeidah kan i cawn khawh?

¹⁰ Na ṭhirual pawl nih ruahnak an in cheuh tikah naa ralrin a hau. An chimmi cu na caah a ṭhami a lo ko lai nain bawmtu taktak cu a si theng lai lo. Harnak hmanh aan pek khawh men. Mino cu upa tlukin fimnak le hmuhtonnak an ngei lo. Mino tampi cu atu ah biakhiahnak an tuahmi nih hmailei ah harnak a kan pek khawh ti kha an ruat lo. Siangpahrang Solomon fapa, Rehoboam kong kha philh hlah. Israel siangpahrang a si tikah upa pawl ruahnak cheuhnak kha a zulh awk a si. Asinain a ṭhirual pawl ruahnak cheuhnak ṭhalo tu kha a rak zulh. Cucaah a pennak chung i mi tampi nih an doh. (1 Si. 12:1-17) Nang cu Rehoboam bantuk si hlah. Na nu le na pa kha na ruahmi le na intuarmi chim hna. Ruahnak an in cheuhmi kha zul law an fimnak in ṭhatnak i lak.—Ptb. 13:20.

11. Nulepa cu chawnh a fawimi an si lo ahcun zeidah a cang kho?

¹¹ Nulepa hna, nan fale nih an ṭhirual sinah si loin nanmah sin tu ah ruahnak kan hal hna seh ti nan duh maw? Nan duh ahcun chawnh a fawimi si i zuam u. Kum hra fai a simi unaunu pakhat nih ka nu le ka pa cu tlangval kong ka chim fate an lau tiah a ṭial. Mah ruangah a sia a rem lo i a bia a peh ti lo. A dang unaunu pakhat nih hitin a ṭial: “Kum hra fai tampi  nih nulepa sinin ruahnak cheuhnak hmuh an duh, asinain an nu le an pa nih biapi ah an chiah hna lo ahcun hmuhtonnak a ngei theng lomi hmanh kha an fuh ko hna lai.” Nan fale nih zei kong an chim hmanhah lungtho tein ngaihpiak hna u law an intuarmi kha hngalhthiam piak hna u. Cutin nan tuah ahcun nan sinah biachim an ngamh lai i ruahnak nan cheuhmi hna kha zulh an duh lai.

12. Nulepa lehning nih fale kha an sin biachim awkah zeitindah a harter khawh?

¹² Nulepa lehning nih fale kha nulepa sinah biachim a harter khawh. Nulepa nih an fale chimmi bia ruangah an lung a ṭhat lo kha an langhter colh men lai. Hi donghnak caan ah ṭih a nungmi thil tampi a um caah Khrihfa nulepa hna nih an fale kha huhphenh an duh hna. (2 Tim. 3:1-5) Asinain nulepa nih an huhphenhmi hna kha fale nih cun a kan khenkham tiah an ruah men lai.

13. Nulepa nih an ruahnak chim colh kha zeicah an i ralrin awk a si?

¹³ Nulepa nih an ruahnak kha chim colh lo awkah an i ralrin awk a si. Fale nih nan lungre a theihtermi kong an chim tikah dai tein um zungzal cu a fawi lai lo ti cu a hmaan ko. Asinain pakhatkhat chim hlanah an bia ṭha tein ngaihpiak cu a biapi tuk. Mifim Siangpahrang Solomon nih hitin a ṭial: “Bia na leh hlanah ngai hmasa, cuti na tuah lo ahcun na hruh a si hleiah bia na lehmipa zei i na rel lo zong a si.” (Ptb. 18:13) Dai tein nan um i an bia nan ngaihpiak hna ahcun zeicah nan fale an biachim a “bultan” ti kha nan hngalh khawh lai. (Job 6:1-3) Thil sining vialte nan hngalhthiam lawngah nan bawmh khawh hna lai. Dawtnak a ngeimi nulepa hna, nan fale ca bawmtu taktak a simi bia nan chim khawh nakhnga an chimmi kha ngaihpiak hna u law an sining kha hngalhthiam i zuam u.

14. Fale cu biachimnak lei ah zeicah an khul a nuarh awk a si?

¹⁴ Fale zong ‘biachimnak lei ah a khul a nuarmi’ si a hau ve. Pathian nih nulepa kha nanmah cawnpiak awkah rian a pek hna ti kha philh hlah u, cucaah an chimmi kha al colh hna hlah u. (Ptb. 22:6) Atu i nan tonmi thil hi an rak ton cangmi a si. Mah lengah an no lio i an rak tuahmi palhnak bantuk kha tuahter an in duh hna lo. Nan nu le nan pa cu nan ral an si lo, nan hawi an si. Harnak pek an in duh hna lo i bawmh an in duh hna. (Phungthlukbia 1:5 rel.) ‘Na nu le na pa kha upat hna’ law an in dawt bantukin na dawt ve hna kha langhter. Mah tikah Jehovah duhning in nanmah cawnpiak kha an i fawih deuh lai.—Efe. 6:2, 4.

15. Dai tein um awk le kan dawtmi hna cung i lungsau awkah zeinihdah a kan bawmh lai?

¹⁵ Kan dawtmi hna cung ah a zungzal cun kan lung a sau kho lo. Lamkaltu Paul nih Kolose khua i Khrihfa hna sinah hitin ca a ṭial: “Vale hna, nan nupile kha daw hna u law bia hrang in ti hna hlah u. Nulepa hna, nan fale kha an ing puanter hna hlah u, an hnabei a dong sual lai.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Paul nih Efesa khua i Khrihfa hna kha hitin a ti hna: “Lungthli in i uamnak le thinhunnak le ingpuannak kha hlaw hna u. I hua ti hlah u, i vawlpam ti hlah u. Huatnak lungthin ngei ti hlah u.” (Efe. 4:31) Lungsaunak, nemnak, mahle mah i teikhawhnak ti bantuk Pathian thlarau nih a chuahtermi ziaza kha tamdeuh in langhter kan i zuam ahcun harnak kan ton tikah dai tein kan um kho deuh lai.—Gal. 5:22, 23.

16. Jesuh nih a zultu pawl kha zeitindah a cawnpiak hna? Mah cu zeicah chingchiah awk tlak a si?

 ¹⁶ Nulepa hna, Jesuh kong kha ruat hmanh u. A zultu pawl he hmanung bik zanriah an rak ei lioah zeitluk in dah a lungre a theih lai khi nan mitthlam ah cuanter hmanh u. Jesuh nih a rauhhlan ah fahnak in buin duhsah te’n ka thi lai ti kha a hngalh. A Pa min thianter awk le mi vialte nih khamhnak an hmuh nakhnga zumhfek tein ka um a hau ti zong a hngalh. Asinain mah zanriah an ei lioah a zultu hna cu an lakah ahodah a ngan bik tiah bia an i al. Cu tikah Jesuh nih a raak hna lo asiloah bia fakfak in a ti hna lo. Mah canah, nemte tu in a cawnpiak hna. Harnak ka ton lio caan ah nan rak ka bawmh tiah a ti hna. Cun Satan nih a hneksak hna tikah zumhfek tein an um lai ti a zumh zong kha a langhter. Van ah siangpahrang kan ṭuanṭi lai ti hmanh in bia a kamh hna.—Luka 22:24-32.

17. Fale kha dai tein um awkah zeinihdah a bawmh hna lai?

¹⁷ Fale zong dai tein um a herh ve. Mino na si ahcun na nu le na pa nih ruahnak an in cheuhmi kha na duh men lai lo. A kan zumh lo caah a si tiah na ruah men lai. Asinain na nu le na pa nih an in dawt caah na caah an thin a phanmi a si kha philhhlah. Ruahnak an in cheuhmi kha dai tein na ngaih le na cohlan ahcun an in upat lai i an in zumh lai. Thil sining cheukhat ah zalonnak zong tamdeuh in an in pek men lai. Baibal nih thin i sum cu fim a si tiah a ti. Hitin a ti: “Mihrut nih cun a thinhunnak kha a langhter, sihmanhsehlaw mifim nih cun dai tein a um i aa sum.”—Ptb. 29:11.

18. Dawtnak nih ṭha tein bia i ruah awkah chungkhar pawl kha zeitindah a bawmh khawh hna?

¹⁸ Cucaah dawtmi nulepa le fale hna, nan innchungkhar i chawnhbiaknak cu nan duhning tluk in a ṭhat lo ahcun nan lungdong hlah u. A ṭhat nakhnga i zuam zungzal u law Baibal ruahnak cheuhnak kha zul zungzal u. (3 Johan 4) Vawlei thar ahcun mitling kan si cang lai i chawnhbiaknak kong ah buaibainak a um ti lai lo. Mah caan a phak hlan chung paoh cu palhnak kan tuah ko lai. Cucaah “ka ngaithiam” ti chim kha i cungcang hna hlah u sih. Lungtak in i ngaithiam hna u sih. ‘Dawtnak in pakhat le pakhat i kom hna u sih.’ (Kol. 2:2) Dawtnak cu ṭhawnnak a ngei. Mah nih lungsau awk le zaangfahnak ngeih awkah a kan bawmh khawh. Dai tein um awk le i ngaihthiam awk zong a kan bawmh khawh. “Dawtnak nih a in khawh lomi zeihmanh a um lo, zumhnak a ngeihmi le ruahchannak a ngeihmi le inkhawhnak a ngeihmi cu donghnak an ngei lo.” (1 Kor. 13:4-7) Dawtnak nan langhter zungzal ahcun nan innchungkhar i chawnhbiaknak cu a ṭha thluahmah ko lai. Mah nih aan nuamhter hna lai i Jehovah thang zong a ṭhatter lai.