1. Ṭha tein bia i ruahnak nih nuva hna kha zeitindah a bawmh hna?

CANADA i unaupa pakhat nih “midang nakin ka nupi he caan tam deuh ka hmang” tiah a ti. ‘Kaa nuamhnak kha ka nupi ka chimh tikah kaa nuam chin i ka tonmi harnak ka chimh tikah inkhawhnak ka ngei deuh’ tiah a ti chap. Australia ah a ummi pa pakhat nih “ka nupi he kan i ṭhitumnak kum 11 chungah hin bia i ruah loin nikhat hmanh kan liamter bal lo” tiah a ti. Ṭha tein bia kan i ruahmi nih pakhat le pakhat i zumh taktak awk le kan innchungkhar feh awkah a kan bawmh tiah a ti chap. Costa Rica i unaunu pakhat nih ṭha tein bia i ruahnak nih a nuammi chungkhar si awkah a kan bawmh tiah a chim. Hitin a ti: “Mah nih Jehovah he a kan naihter chin, tukforhnak in a kan huhphenh, kan lung a rualter i kan i dawtnak a ṭhanter chin.”

2. Nuva hna caah ṭha tein bia i ruah cu zeicah a har khawh?

² Nangtah na innchung hawi he ṭha tein bia nan i ruah maw? A caan ahcun cutin bia i ruah cu a har ko lai. Nan pahnih in mitling lo nan si i nan sining zong aa lo lo. (Rom 3:23) Nunphung aa dangmi asiloah chungkhar sining aa dangmi nan si men ko lai. Mah ruangah nan bia chimning aa dang men lai. Cucaah nuva hna nih ṭha tein biaruah le an chungkhar fehter an duh ahcun fakpi in an i zuam a hau tiah chungkhar kong hlathlaitu John M. Gottman le Nan Silver nih an ṭial.

3. Nuva hna kha an innchungkhar feh awkah zeinihdah a bawmh hna?

³ Chungkhar a feh nakhnga fakpi in i zuam a hau, asinain mah nih nuva hna kha a nuamhter hna lai. (Pct. 9:9) Aa daw ngaimi Isak le Rebekah te nuva kong kha ruat hmanh. (Gen. 24:67) An i ṭhitumnak a saupi hnu hmanhah an i dawtnak kha an fehter peng tiah  Baibal nih a ti. Tuchan nuva tampi zong cutin an si ve. Cutin um awkah zeinihdah a bawmh hna? An ruahnak le an intuarmi kha a sining tein le nem tein chim thiam awkah an cawn. Hngalhthiamnak, dawtnak, upatnak le toidornak an langhter. Mah ziaza hna nih nuva hna kha ṭha tein bia i ruah awkah zeitindah a bawmh khawh hna ti kha atu kan i ruah lai.

4, 5. Hngalhthiamnak nih nuva hna kha pakhat le pakhat i theihthiam awkah zeitindah a bawmh khawh hna? Tahchunhnak pe.

⁴ Phungthlukbia 2:11 nih hitin a ti: “Fimnak nih aan ven lai, hngalhthiamnak nih aan zohkhenh lai.” A nuammi chungkhar si awkah a herhmi fimnak le hngalhthiamnak kha Baibal nih a kan pek. (Phungthlukbia 24:3 rel.) Tahchunhnak ah, Genesis 2:18 nih Pathian nih pa bawmtu caah nu a ser tiah a ti. A chim duhmi cu pa le nu cu an sining aa dan caah pakhat le pakhat an i bawm kho tinak a si. Mah ruangah pa le nu cu an biachim an i dannak a si. Nu tamdeuh nih an intuarmi, mi kong le mi he an i pehtlaihnak kong kha chim an duh. Ṭha tein le a sining tein bia ruahnak nih nu pawl kha dawtmi kan si timi ruahnak a ngeihter hna. Asinain pa tampi cu an intuarmi kha chim an duh lo, mah nakin cun rian, buaibainak le tawnghtham ning kong tu chim an duh deuh. Cun mi nih kan upat hna seh ti zong an duh.

⁵ Britain i unaunu pakhat nih hitin a chim: “Kan pa cu ka chimmi kha ngai loin harnak kha tawnghtham zokzok a duh.” Mah cu a ṭhalo ngai, zeicahtiah kan pa nih ka bia kha ka ngaihpiak sehlaw ka intuarmi kha hngalh i zuam seh ti kha ka duh tiah a chimchap. Pa pakhat nih hitin a chim: “Kan i umka ahcun ka nupi nih a tonmi zei harnak paoh kha tawnghtham zokzok ka duh. Asinain kan nu nih a duh taktakmi cu a bia ngaihpiak a si ti kha a rauhhlan ah ka hun hngalh.” (Ptb. 18:13; Jeim 1:19) Hngalhthiamnak a langhtermi pa nih a nupi intuarmi kha a hngalh i a ka dawt tiah a ruah nakhnga ding in a pehtlaih. A nupi ruahnak le intuarmi cu a caah a biapimi a si kha a langhter. (1 Pit. 3:7) Hngalhthiamnak a langhtermi nu zong nih an pa ruahnak kha hngalh aa zuam. Nupi le vale nih Pathian nih a halmi hna kha an tuah ahcun an chungkhar cu a nuam lai i a ṭhami biakhiahnak an tuahṭi khawh lai.

6, 7. (a) Phungchimtu 3:7 nih nuva hna kha hngalhthiamnak langhter awkah zeitindah a bawmh khawh hna? (b) Nu nih a va sin bia a chim tikah zeitindah hngalhthiamnak a langhter khawh? Pa nih zei tuah dah aa zuam awk a si?

⁶ Nuva hna nih “dai tein um caan a um, chim caan a um” ti zong kha an hngalh a hau. (Pct. 3:1, 7) Va a ngeihnak kum hra a si cangmi unaunu nih hitin a chim: “Thil pakhatkhat kong kha kan pa chimh awkah aa tlak lo caan a um ti kha atu cu ka hngalh cang. A rian a tam tuk lio caan ahcun chimh loin caan tlawmpal ka hngah. Mah ruangah kan biaruahnak cu a tluang deuh.” Nu nih aa tlak caante ah nem tein bia a chim ahcun an pa nih lungtho tein ngaihpiak a duh ko lai.—Phungthlukbia 25:11 rel.

⁷ Khrihfa a simi pa nih a nupi chimmi ngaihpiak lawng si loin amah a intuarmi zong kha chimh aa zuam ve awk a si. Nupi a ngeihnak kum 27 a si cangmi Khrihfa upa pakhat nih “ka lungthin chung ah a ummi kha ka nupi chimh awkah fakpi in kaa zuam” tiah a ti. Nupi a ngeihnak kum 24 a si cangmi unaupa pakhat nih buaibainak kong kha chim ka duh lo tiah a ti. Ka chim lo ahcun amah tein a lo te ko lai tiah a ruah. Asinain hitin a ti: “Ka intuarmi langhter cu derthawm a si lo kha ka hun hngalh. Ka intuarmi chim kaa zuam tikah aa tlakmi bia in le aa tlakmi lam in ka chim khawh nakhnga thla ka cam. Cun ka thaw fakpi in ka chuah i ka chim.” Nuva  hna nih biachim awkah aa tlakmi caan kha an thim a hau, anmahte lawng nicang Baibal asiloah Baibal an relṭi lioah bia an i ruah khawh.

8. Nuva hna nih an biaruah ning ṭhanchoter an duh nakhnga zeidah a hau?

⁸ Nuva hna caah an biachim ning thlen cu a har ko lai. An pahnih in Pathian thiang thlarau an hal a hau i an biachim ning ṭhanchoter kha an duh a hau. Jehovah an dawt, a lung lawmhter an duh le an i ṭhitumnak kha a thiangmi in an hmuh ahcun mah kha an duh ko lai. Va a ngeihnak kum 26 a si cangmi unaunu pakhat nih hitin a ṭial: “Kan pahnih in ṭhitumnak he aa tlaimi Jehovah hmuhning kha biapi tuk ah kan chiah, cucaah ṭhennak kong cu a ruat hmanh kan ruat bal lo. Mah nih buaibainak kha hmunkhat ah i ruahṭinak thawng in tawnghtham awkah a kan zuamter chin.” Cutin Pathian cungah zumhfehnak a langhtermi nuva hna nih Pathian lung an lawmhter i a thluachuah an hmu.—Salm 127:1.

9, 10. Nuva hna nih an i dawtnak kha zeitindah an ṭhanter khawh?

⁹ “Zeizong vialte, i rem ṭhipṭhep tein a funtomtu,” dawtnak cu nuva hna caah a biapi bikmi ziaza a si. (Kol. 3:14) Nuva hna nih chiatnak le ṭhatnak kha caan saupi an tonṭi tikah an i dawtnak cu a ṭhang chin. Annih cu hawikom ṭha an hung si i hmunkhat ah umṭi kha an duh chin. Video le TV ah kan hmuh bantukin pakhat le pakhat caah thil nganpipi tlawmte i tuahpiaknak thawng in si loin thil hmetete tampi i tuahpiaknak thawng in an chungkhar kha an fehter. Mah ah kuh, thangṭhat, zaangfahnak a langhtermi tuahsernak, nih asiloah “nihin na tlam a tling maw?” tiah lungtak in hal aa tel. Cu bantuk thil hmetete nih chungkhar ah thlennak nganpi a chuahter khawh. An i ṭhitumnak kum 19 a si cangmi nuva hna nih “thil sining zeidah a lawh” ti hngalh awkah phone kan i chawn asiloah ca kan i kua lengmang tiah an chim.

¹⁰ Aa dawmi nuva hna cu pakhat le pakhat an kong kha hngalh an i zuam zungzal. (Fil. 2:4) Cutin an tuah caah mitling lo an si ko buin an i dawtnak cu a ṭhang chin. Aa nuammi chungkhar cu caan a liam deuhdeuh ah an i dawtnak cu a fek chin ve. Cucaah nupi, va a ngeimi na si ahcun hitin i hal: ‘Ka nupi asiloah ka va kong kha zeitluk in dah ka hngalh? Thil sining kong ah a ruahning le a intuar ning kha ka  hngal maw? Ka nupi asiloah ka va a rak ka duhtertu a ziaza kong kha ka ruat ṭhan lengmang maw?’

11. A nuammi chungkhar si awkah zeicah upatnak ngeih a herh? Baibal tahchunhnak chim.

¹¹ Aa nuam bikmi chungkhar hmanh a tlingmi chungkhar cu an si lo. An lung aa khah lo caan a um ko lai. Abraham le Sarah zong a zungzal in cun an lung aa khat lo. (Gen. 21:9-11) Asinain mah ruangah an i pehtlaihnak a rawk lo. Zeicah? Pakhat le pakhat upatnak he an i pehtlaih caah a si. Tahchunhnak ah, Abraham nih Sarah kha “zaangfahnak in” tiah a rak ti. (Gen. 12:11, 13, NW) Sarah zong nih Abraham nawl kha a ngaih i a “bawipa” in a hmuh. (1 Pit. 3:6) Pakhat le pakhat aa upat lomi nuva hna cu bia fakfak in an i chawn. (Ptb. 12:18) Cutin an i upat lo ahcun an innchungkhar pehtlaihnak caah ṭihnung a si.—Jeim 3:7-10, 17, 18 rel.

12. Aa umkami nuva hna cu pakhat le pakhat upatnak he i chawnhbiak awkah a hleiin zeicah an i zuam a herh?

¹² Aa umkami nuva hna cu pakhat le pakhat zaangfahnak le upatnak he i chawnhbiak awkah a hleiin an i zuam a hau. Mah nih zalong tein bia i ruah awkah a fawiter deuh lai. Pa pakhat nih ka nupi he kan i umka ahcun pakhat le pakhat kan intuarmi, kan ziaza le kan duhmi kha kan i hngal lo, cucaah a caan ah kan lung a dong tiah a chim. Asinain a tlarimi an si i capo saih an thiam caah pehtlaihnak ṭha an ngei kho. Toidornak le lungsaunak ngeih le Jehovah i bochan a hau tiah a chim chap. Mah cu kan zapi caah a biapimi a si.

13. A nuammi chungkhar si awkah toidornak cu zeicah a biapit?

¹³ Ṭha tein bia i ruahnak cu pangpar dum ah dai tein a luangmi tiva he aa lo. Mah ti a luan khawh zungzal nakhnga nuva hna cu “toidor tein” an um a hau. (1 Pit. 3:8) Nupi a ngeihnak kum 11 a si cangmi unaupa pakhat nih toidornak nih buaibainak kha tawnghtham awkah a bawmh hna, zeicahtiah mah nih “ka palh” ti chim awkah a forh hna caah a si tiah a ti. Nupi a ngeihnak kum 20 a si cangmi Khrihfa upa pakhat nih “a caan ahcun  ‘Ka palh’ timi bia cu ‘Kaan dawt tuk’ timi bia nakin a biapi deuh” tiah a ti. Thlacamnak nih an nuva in toidornak ngeih awkah a bawmh hnanak kong zong a chim. Hitin a ti: “Ka nupi he Jehovah sin thla kan camṭi tikah mitling lo kan simi le Pathian velngeihnak kha kan hngalh ṭhan. Mah nih aa tlakmi hmuhnak ngeih awkah a kan bawmh.”

14. Porhlawtnak nih chungkhar kha zeitindah a umter khawh?

¹⁴ Asinain porhlawtnak nih nuva hna kha ṭha tein bia i ruah awk le buaibainak tawnghtham awkah a harter. Aa porhlawmi cu “ka palh, ka ngaithiam ko” ti chim kha an duh lo i a chim zong an chim ngam lo. An tuahmi sualnak caah silhnalhnak bia tu an chim asiloah midang kha sual an puh hna. Cun mi nih an thin an hunter hna tikah daihnak ser kha an i zuam lo, bia fakfak in an ti hna asiloah a chawnh hmanh an chawn duh ti hna lo. (Pct. 7:9) Porhlawtnak nih chungkhar kha a hrawh khawh. Cucaah “Pathian nih aa porhlawmi cu a doh hna i mi toi i aa dormi kha vel a ngeih hna” ti i cinken cu a ṭha.—Jeim 4:6.

15. Buaibainak tawnghtham awkah nuva hna kha Efesa 4:26, 27 nih zeitindah a bawmh khawh hna?

¹⁵ Nuva hna cu an lung aa khah lo tikah i porhlaw loin mah kha khulrang in an tawnghtham awk a si. Paul nih hitin a ti: “Na thinhunnak cu nitlak khumhter hlah. Khuachia cu caanṭha pe hlah.” (Efe. 4:26, 27) Baibal cawnpiaknak zulh lonak nih a herh lomi lungre theihnak a chuahter khawh. Unaunu pakhat nih hitin a ti: “A caan ah ka vapa he Efesa 4:26, 27 kha kan zul lo. Mah ruangah zan ah kan i hngilh khawh lo caan hi a tam ngai.” Cucaah buaibainak kha ṭha tein tawnghtham colh cu a ṭha deuh tuk. Nuva hna cu thil pakhatkhat kong an i ruah hlanah an lung a daih nakhnga caan tlawmpal in an pek hmasa a hau men lai. Cun toidornak an ngeih nakhnga thla zong an cam hmasa a hau. Mah nih anmah intuarmi lawng ruat loin buaibainak tawnghtham awk tu biapi chiah awkah a bawmh hna lai.—Kolose 3:12, 13 rel.

16. Toidornak nih nuva hna kha an ṭhatnak tete i sunsak piak awkah zeitindah a bawmh hna?

¹⁶ Toidornak nih nuva hna kha an ṭhatnak tete i sunsak piak awkah a bawmh khawh hna. Tahchunhnak ah, nu cu an chungkhar caah a ṭhahnem ngaimi thil ti khawhnak a ngei men lai. Aa toidormi pa nih cun zei lei paoh ah ka nupi nakin thil ka ti kho deuh tiah a ruat lai lo i a nupi kha a thil ti khawhnak hman peng awkah a forh lai. Cutin a tuahnak thawng in a dawt le a sunsak kha a langhter khawh. (Ptb. 31:10, 28; Efe. 5:28, 29) Aa toidormi nu zong nih a thil ti khawhnak ruangah aa porhlaw lai lo asiloah a vapa kha a nek lai lo. Annih cu “pum khat” an si caah cutin i porhlawtnak nih an pahnih in an lung a fahter hna.—Matt. 19:4, 5. 

17. A nuammi le Pathian thang a ṭhattermi innchungkhar si awkah zeinihdah a kan bawmh khawh?

¹⁷ Abraham le Sarah asiloah Isak le Rebekah te chungkhar bantukin na chungkhar cu a nuammi, a fekmi le Jehovah thang a ṭhattermi si ve seh ti na duh ko lai. Na duh ahcun chungkhar kha Jehovah hmuhning in hmu. Fimnak le hngalhthiamnak ngeih awkah Baibal rel. Nan i dawtnak a ṭhan nakhnga nan ṭhatnak tete kha i sunsak u. (Sol. 8:6) Toidornak ngeih i zuam u. Upatnak he i pehtlai u. Cutin nan tuah ahcun nan chungkhar nih nan pahnih in aan lawmhter hna lai i vancung nan Pa zong a lawmhter lai. (Ptb. 27:11) Nupi a ngeihnak kum 27 a si cangmi unaupa pakhat nih hitin a chim: “Ka nupi loin nun ding cu ka ruat kho lo. Kan innchungkhar cu nikhat hnu nikhat a fek chin. Mah cu Jehovah kan dawt caah le bia kan i ruah zungzal caah a si.” Nan innchungkhar zong anmah bantukin a fek kho ve ko.