MAH hi 1936, August thla ah a cangmi a si. A hmun cu Swaziland Siangpahrang inn ah a si. Robert le Goerge Nisbet nih loudspeaker bunhmi mawṭaw in Unaupa J. F. Rutherford phungchimmi awkhumhmi kha an awn i mah hnuah music a ra. Mah kha Siangpahrang Sobhuza 2nak nih a duh ngai. George nih hitin a chim: “Siangpahrang nih mah awkhumhmi, seh le loudspeaker kha cawk a duh caah kan awlok a chong ngai.”

Robert nih mah hi zuar awk a si lo tiah hmaikhah lo buin a ti. Zeicah? Mah thilri cu a ngeitu a um caah a si. Mah a ngeitu cu aho dah a si kha Siangpahrang nih hngalh a duh.

Robert nih “mah vialte hi a dang Siangpahrang pa ta a si” tiah a ti. Mah tikah Sobhuza nih mah Siangpahrang cu aho dah a si tiah a hal. “Amah cu Pathian Pennak Siangpahrang, Jesuh Khrih a si” tiah a leh.

Sobhuza nih “aw, amah cu a lianngan tukmi Siangpahrang pei a si cu. Amah ta a simi zei thil hmanh lak ka duh lo” tiah upat ngaiin a chim.

Robert nih hitin a ṭial: ‘Siangpahrang Sobhuza i a lungput kha ka uar tuk. Mirang holh ṭha tein a chim khawh nain aa uah lo i aa porhlaw lo, cun miding le chawnh ngammi zong a si. A zung khaan ah minit 45 hrawng bia kan i ruah. Mah lioah George nih innleng ah music a awn.’

Hitin a ṭial chap: ‘Zanlei ah Swazi Sianginn ah kan kal i mahka ah lungthawh awk ngai a simi thil kan ton. Sianginn sayaci kha phung kan chimh i ṭha tein a ngaih. Awkhumhmi kong kha kan chimh i siangngakchia vialte nih an theih ve nakhnga mah kha awn kan duh tiah kan ti tikah a hna a tla. Cun siangngakchia zakhat hrawng kha a pumh hna i hramh cungah a ṭhutter hna. Mah sianginn ah pa pawl kha cinthlaknak, dum tuahning, lehtama rian, innsak, Mirang holh le kanaan tuak an chimh hna. Nu pawl kha mizaw zohkhenh dan, inn rian le pawcawmnak caah a ṭhami rian dangdang an chimh hna.’ Mah sianginn cu Siangpahrang pa i a pi nih a rak dirhmi a si.

 1933 a thawklei ah Siangpahrang Sobhuza nih siangpahrang inn ah a rak rami hmaikal pawl bia kha lungtho tein a rak ngaih. Voikhat cu a zohkhenhtu ralkap 100 kha a pumh hna i awkhumhmi Pennak thawngṭha kha a ngaihter hna. Mekazin kha thla fatin a lak i a dang cauk zong a lak. Mah hnu tlawmpal ah bupi cauk a dihlak ngawt in a ummi cauk chiahnak a hun ngei. Cun ralpi 2nak lioah British colony cozah nih kan cauk pawl an khenkham lio hmanhah ṭha tein a rak fim.

Siangpahrang Sobhuza nih Lobamba khua i a inn ah unau pawl kha a ratter peng hna i Baibal kong an chimmi ngaih awkah biaknak lei hruaitu pawl hmanh kha a sawm hna. Unaupa Helvie Mashazi nih Matthai dal 23 a fianter lioah biaknak lei hruaitu phu khat cu thinhung ngaiin an tho i hramhram in an ṭhutter hnik. Asinain Siangpahrang nih a kham hna i a phungchimmi kha a pehter. Cun a chimmi Baibal cang vialte kha i ṭial u tiah aa pummi kha a ti hna.

Caan dang ah hmaikal unaupa pakhat nih phung a chimmi an ngaih hnuah biaknak lei hruaitu pali nih “atu thawkin biaknak lei hruaitu kan si ti lo, Jehovah Tehte kan si cang” tiah an ti. Cun Siangpahrang pa nih a ngeihmi cauk bantuk hi na ngei ti maw tiah unaupa kha an hal.

1930 in 1982 i a thih tiang Siangpahrang pa nih Jehovah Tehte Hna kha a upat hna i Swazi phunglam an zulh lo caah hrem an si nakhnga lo a bawmh hna. Cucaah unau pawl cu a cungah an i lawm i a thih tikah an ngaih a chia tuk.

2013 thawklei ah Swaziland ah thawngthanhtu 3,000 leng an um cang. Cuka ram ah mi nuaikhat leng lawng an um i thawngthanhtu 1 ah minung 384 khan a si. Khrihfabu 90 ah hmaikal 260 leng an um i 2012 Ruahnolhnak ah mi 7,496 an i pum. Cucaah a ṭhangcho rih lai ti cu a fiang ko. Swaziland ah unau pawl nih 1930 hnu i a voikhatnak an va tlawn lioah biatak hram kha fek tein an rak thlak ti cu a fiang ko.—Thlanglei Africa i thilhlun khonnak ah chiahmi.