1. Siria le Israel siangpahrang hna i an timhnak cu zeicah a hlawh a tlin lai lo?

BC 762 le 759 kar ah Israel siangpahrang le Siria siangpahrang nih Judah pennak kha doh an timh hna. Jerusalem kha lak in siangpahrang Ahaz kha ṭhumh in David hrinsor a si lomi midang kha siangpahrang ah ser an timh. (Isa. 7:5, 6) Asinain an timhnak cu a hlawh a tling lai lo. Zeicahtiah Jehovah nih David hrinsor chungin siangpahrang an ṭuan zungzal lai tiah bia aa kam cang caah a si. Jehovah bia cu a tling zungzal.—Josh. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Isaiah 7:14-16 cu (a) BC kumzabu pariatnak ah, (b) Jesuh chan ah zeitindah a tlin?

² A hmasa ahcun Siria le Israel cu teinak a hmu ding an lo. Voikhat cu raldohnak ah Ahaz ralkap 120,000 an thi. A fapa Maaseiah zong a thi. (2 Chan. 28:6, 7) Asinain Jehovah nih mah kha a hmuh ko. David sin bia aa kammi kha a philh lo i thazaang a pemi bia chim awkah profet Isaiah kha a thlah.

³ Isaiah nih hitin a chim: “Fa a pawi liomi nu [“ngaknu,” NW] pakhat a um i fapa a hrin lai i a min ah Immanuel sak a si lai. A hung upat i chiaṭha thleidang kho a si . . . hlanah, nangmah an hrocer lengmangmi siangpahrang pahnih hna ram [Siria le Israel] kha chuahtak an si lai.” (Isa. 7:14-16) Mah chimchungbia a thawklei cu Messiah chuahnak he aa tlai ti cu a hmaan ko. (Matt. 1:23) Asinain Jesuh chan ah Siria le Israel siangpahrang hna nih Judah kha an doh lo caah Immanuel kong chimchungbia cu Isaiah chan zongah a rak tling lai. Mah cu zeitindah a rak tlin?

⁴ Isaiah nih mah bia a chim hnu tlawmpal ah a  nupi cu nau a pawi. Fapa te an hrin i a min ah Maher-shalal-hash-baz an sak. Mah ngakchiapa cu Isaiah chimmi “Immanuel” a si kho men. * Baibal chan ah ngakchia chuakkate kha a biapimi thil philhlonak caah min pakhat an pek hna, asinain a nu le a pa le a chungkhat nih min dang in an auh khawh hna. (2 Sam. 12:24, 25) Jesuh kha Immanuel tiah an auhmi khoika hmanhah kan hmu lo.—Isaiah 7:14; 8:3, 4 rel.

5. Siangpahrang Ahaz nih hrut ngaiin zeidah a tuah?

⁵ Siria le Israel nih Judah kha doh an timh lioah Assiria zong nih Judah kha doh a duh ve. Assiria cu a ṭhawn chin lengmang lio a si i doh a hmangmi ram a si. Isaiah 8:3, 4 ningin Assiria nih Judah a doh hlanah Siria le Israel kha a tei hmasa hna lai. Judah siangpahrang Ahaz nih Isaiah chimmi Pathian bia kha a zumh awk a si. Asinain hrut ngaiin Assiria he hnatlaknak a tuah. Cucaah a hnuah Assiria nih Judah kha puarhrang ngaiin a uk. (2 Si. 16:7-10) Ahaz cu Judah ram hruaitu asiloah tuukhal a si caah a mi kha a kilven hna awk a si. Asinain a kilveng hna lo. Hitin kan i hal awk a si, ‘A biapimi biakhiahnak ka tuah tikah Pathian maw kaa bochan, minung dah?’—Ptb. 3:5, 6.

6. Hezekiah cu Ahaz he zeitindah an i dan?

⁶ Ahaz cu BC 746 ah a thi i a fapa Hezekiah cu siangpahrang a hung si. Mah lioah Judah mi hna cu an si a fak i Jehovah kha an bia ti lo. Hezekiah nih siangpahrang a hung si tikah zeidah a tuah hmasa bik lai? A miphun pawl an rum ṭhan nakhnga aa zuam lai maw? Aa zuam lo. Hezekiah nih Jehovah kha a dawt i a miphun caah tuukhal ṭha a si. A tuah hmasa bikmi cu a miphun pawl nih Jehovah an biak ṭhan nakhnga a bawmhmi hna kha a si. Pathian nih tuahter a duhmi kha a hngalhle cangka a tuah colh. Anih cu kan caah zohchunhawk ṭha taktak a si.—2 Chan. 29:1-19.

7. Levi mi hna nih siangpahrang thar bawmhnak kha zeicah an herh?

⁷ Levi mi hna cu mi kha Jehovah biak ṭhan awkah bawmh ding timi rian nganpi an ngei. Cucaah Hezekiah nih a ton hna i kaan bawmh hna lai tiah bia a kamh hna. Mah tonnak ah a ummi zumhfekmi Levi mi hna nih Hezekiah chimmi mah bia an theih tikah an i nuam tuk ko lai: “BAWIPA nih nannih cu a hmai i dir awk le amah rian ṭuan . . . awkah aan thim hna.” (2 Chan. 29:11) Levi mi hna cu a hmaanmi Pathian biak ṭhan awkah mi bawmh ding rian pek an si.

8. Mi nih Jehovah an biak ṭhan khawh nakhnga Hezekiah nih zeidah a tuah chap? Zei ṭhatnak dah a chuak?

⁸ Hezekiah nih Judah mi le Israel mi vialte kha Lanhtak Puai tuah awkah a sawm hna. Mah puai hnuah ni sarih chung Thilnu Telh lo Changreu Puai kha an tuah. An i nuamh tuk caah ni sarih an tuah chap. Baibal nih hitin a ti: “Israel siangpahrang David fapa Solomon chan hnu khan hi bantuk hi Jerusalem ah a um ti lo caah Jerusalem ah lunglawmhnak nganpi a um.” (2 Chan. 30:25, 26) Mah puai cu an dihlak caah thazaang petu taktak a si ko lai. Mah puai an tuah dih hnuah “tung hna kha an den cikcek hna i Asherim kha an hau hna i khuahrum bo le biakṭheng kha an chimh hna” tiah 2 Chanrelnak 31:1 nih a ti. Annih cu Jehovah sinah an rak kir ṭhan. Mah nih a rauhhlan i an ton dingmi harnak caah timhcia si awkah a bawmh hna.

9. (a) Israel nih aa timhmi cu zeitindah a tlin lo? (b) A hmasa ah Sennakherib nih Judah cungah zeitindah teinak a hmuh?

⁹ Isaiah nih a chimchung bantukin Assiria nih Israel pennak kha a tei i mi kha sal in a tlaih hna. Mah tikah Israel nih Judah caah David hrinsor a si lomi siangpahrang ṭuanter ding aa timhmi cu a tling kho ti lo. Asinain Assiria nih aa timhmi cu zeidah a si? Judah kha lak an duh. Baibal nih hitin a ti: “Hezekiah Siangpahrang a bawi kum hleilinak ah Assiria siangpahrang Sennakherib nih khan Judah ram chung i kulhmi khua vialte kha a rat hnawh hna i a lak hna.” Sennakherib nih Judah khua 46 kha a lak. Mah lio caan ah Jerusalem ah rak um ve law zeitindah na um hnga? Assiria nih Judah khua pakhat hnu pakhat a lak i atu nan khua a rak naih thluahmah cang.—2 Si. 18:13.

10. Mikah chimchungmi bia nih Hezekiah cu zeicah a tha a umter lai?

¹⁰ Hezekiah nih mah ṭih a nungmi thil kha a hngalh ko nain a thin a phang tuk lo, cun zumhawk a tlak lomi a pa Ahaz bantukin Pathian a bia lomi, an pawngkam mi hna kha bawmhnak a hal hna lo. Jehovah tu aa bochan. (2 Chan. 28:20, 21) Profet Mikah nih an ral a simi “Assiria” kong a rak chimmi mah bia hi a hngalh ko lai: ‘Amah dotu dingah tuukhal pasarih le hruaitu pariat kha kan thim hna lai. Annih nih an vainam in Assiria ram cu an tei lai.’ (Mik. 5:5, 6, NW) Jehovah chimmi mah bia nih Hezekiah cu a tha a umter ko lai. Mah bia nih Assiria doh awkah Jehovah nih aa phundangmi ralkap a hman hna lai ti a langhter.

11. Tuukhal pasarih le hruaitu pariat kong chimchungbia cu zeitikah dah a biapi deuhmi lam in a tlin lai?

¹¹ Tuukhal pasarih le hruaitu pariat kong chimchungbia cu ‘Israel uktu, a hram cu kan hnuleipi caan in a si cangmi,’ Jesuh chuah hnuah a biapi deuhmi lam in a tling dingmi a si. (Mikah 5:1, 2 rel.) Mah cu hmailei ah “Assiria” he aa lomi ral nih Jehovah salle an doh hna tikah a tling lai. Mah ral doh awkah Jehovah nih a Fapa hruaimi zei ralkap dah a hman hna lai? Mah kong cu hi capar a donghnaklei ah kan i ruah hna lai. Atu ah, Assiria  nih a doh tikah Hezekiah nih a tuahmi in zeidah kan i cawn khawh ti kha i ruah hmasa u sih.

12. Hezekiah le a mi hna nih Pathian miphun kilven awkah zeidah an tuah?

¹² Kan tonmi harnak kan tawnghtham khawh lo tikah Jehovah nih bawmh a kan duh zungzal. Asinain mah harnak he aa tlaiin kan tuah khawhmi zeipaoh tuah hna seh ti a duh. Hezekiah zong nih a tuah khawhmi zeipaoh a rak tuah. “A bawi hna le a miṭhawng hna” kha ruahnak a hal hna i “khuapi leng i a ummi cerh ti” kha phih awkah bia a khiah tiah Baibal nih a ti. “Rian ṭuan awkah khan lung fek tein aa tim i a cimmi vanpang kha a remh i a cungah innsang a sak i a lengah vanpang dang pakhat a ser ṭhan.” “Cun hriamnam le phaw kha tampi a ser hna.” (2 Chan. 32:3-5) Mah lio caan ah Jehovah nih a miphun zohkhenh awk le tuukhal rian ṭuan awkah Hezekiah, a bawi hna le zumhfekmi profet pawl kha a hman hna.

13. Assiria dohnak ca i a miphun pawl timhtuah awkah Hezekiah nih zei a biapi tukmi thil dah a tuah? Hezekiah bia nih mi kha zeitindah a bawmh hna?

¹³ Mah hnuah Hezekiah nih cerh ti phih le vanpang sak ṭhan nakin a biapi deuhmi thil kha a tuah. Anih cu tuukhal ṭha a si bantukin mi kha a pumh hna i hitin thazaang a pek hna: “Assiria siangpahrang le a sinah a ummi mibu cu ṭih hna hlah u law nan lung zong dong hlah seh; zeicahtiah a ngan deuhmi pakhat a sin i a um lomi, kan sinah a um. Amah sin i a ummi cu titsa hriamnam a si, sihmanhsehlaw kan sin i a ummi cu BAWIPA kan Pathian a si, amah nih a kan bawmh lai i kan ral hna cu a kan dohpiak lai.” Jehovah nih an caah ral a doh lai kha Hezekiah nih a hngalhter hna. Mah nih Pathian i bochan awk le ralṭhat awkah a bawmh hna. Jehovah nih a chimchung bantukin Hezekiah, a bawi pawl, a miṭhawng, profet Mikah le Isaiah nih tuukhal ṭha an si kha an langhter.—2 Chan. 32:7, 8; Mikah 5:5, 6 rel. *

14. Rabshakeh nih zeidah a chim? Mi nih zeitindah an leh?

¹⁴ Assiria siangpahrang le a ralkap hna cu Jerusalem nitlak thlanglei, Lakhish ah riahhmun an khuar. Cuka hmun in biachimtu pathum kha Jerusalem ah a thlah hna i a kuttang um awkah nawl a pek hna. Biachimtu bawi bik, Rabshakeh tiah auhmi nih Jerusalem khuami hna kha anmah holh in a chawnh hna. A hmasa bik ah Hezekiah nawl ngaih loin Assiria nawl tu ngaih awkah a forh hna. Mah hnuah nun nuam tein nun khawhnak ram i kalpi awkah lih in bia a kamh hna. (2 Siangpahrang 18:31, 32 rel.) Cun ramdang mi hna kha an pathian nih an khamh khawh hna lo bantukin Judah mi hna zong Jehovah nih aan khamh kho hna lai lo tiah a ti hna. Asinain Judah mi hna nih mah bia kha zeirel loin an um. Tuchan Jehovah salle hna zong nih cutin an tuah ve.—2 Siangpahrang 18:35, 36 rel.

15. Jerusalem khuami hna nih zeidah an tuah a herh? Jehovah nih zeitindah a khamh hna?

¹⁵ Hezekiah cu a lungre a thei ngai. Asinain ramdang mi kha bawmhnak hal loin Isaiah sinin Jehovah tu kha bawmhnak a hal. Profet Isaiah nih Hezekiah kha hitin a ti: “BAWIPA nih Assiria siangpahrang  kong ah hi bangin a ti. Hi khua chungah a lut lai lo, hika ah thal zong a kap lai lo.” (2 Si. 19:32) Jerusalem khuami hna nih an tuah awk a simi cu ralṭhat le lung dongh lo lawng kha a si. Jehovah nih ral kaan dohpiak hna lai tiah a ti hna bantukin a doh taktak. “Cu zan ahcun BAWIPA vancungmi a va kal i Assiria mi riahhmun ah cun sing khat, sang riat le thong nga a va thah hna.” (2 Si. 19:35) Jerusalem khuami hna cu khua huhphenh awkah Hezekiah tuahmi in si loin Jehovah ṭhawnnak in khamh an si.

16. Tuchan ah (a) Jerusalem khuami, (b) “Assiria,” (c) tuukhal pasarih le hruaitu pariat nih ahote dah a aiawh hna?

¹⁶ Tuukhal pasarih le hruaitu pariat kong chimchungbia cu tuchan ah a biapi deuhmi lam in a tling. Hlanah Jerusalem khuami hna cu Assiria nih a rak doh hna. A rauhhlan ah, Jehovah miphun cu “Assiria” bantuk a simi ral nih a doh cang hna lai i hrawh awkah aa zuam lai. Mah dohnak kha Baibal nih ‘Magog ram i Gog’ dohnak, ‘chaklei siangpahrang’ dohnak le “vawleicung siangpahrang hna” dohnak tiah a auh. (Ezek. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, Judson, 44, 45; Biat. 17:14; 19:19) Mah dohnak hna cu aa dangmi an si maw? Mah cu kan hngal lo. Baibal nih dohnak pakhat kha a phunphun in a auh khawh. “Assiria” tiah auhmi a puarhrangmi mah ral doh awkah Jehovah nih zei ralkap a hman lai tiah dah Mikah nih a chimchung? Aa phundang ngaimi ralkap a hman lai. Mah ralkap cu ‘tuukhal pasarih le hruaitu pariat’ in dirh an si tiah Baibal nih a ti. (Mik. 5:5, NW) Annih cu ahote dah an si? Khrihfa upa an si. (1 Pit. 5:2) Tuchan ah, Jehovah nih a ra laimi “Assiria” dohnak caah a salle thapek awk le tuukhal rian ṭuan awkah zumhfekmi Khrihfa upa tampi kha a hman hna. * Annih nih ‘an vainam in Assiria ram kha an tei hna lai’ tiah Mikah nih a chimchung. (Mik. 5:6) Raldohnak ah an hmanmi hriamnam pakhat cu ‘thlarau pekmi vainam,’ a simi Pathian Bia kha a si.—2 Kor. 10:4; Efe. 6:17.

17. Hi capar i kan i ruahmi in Khrihfa upa nih zei a biapimi thil pali dah an cawn khawh?

¹⁷ Khrihfa upa hna, hi capar i kan i ruahmi in a biapimi thil nan i cawn khawh: (1) A rauhhlan i a ra laimi “Assiria” dohnak ca i timhtuah khawhnak a ṭha bikmi cu Pathian nan zumhnak fehter le unau pawl zong cutin an si nakhnga bawmh kha a si. (2) “Assiria” dohnak a phanh tikah Jehovah nih a kan khamh hrimhrim lai ti kha zumh a hau. (3) Mah caan a phanh tikah Jehovah bupi sinin kan hmuhmi lamhruainak cu aa phundang ngaimi a lo ko lai. Asinain kan hmuhmi lamhruainak paoh, kan hna a tlak zong, tlak lo zongah zulh a hau. Zeicahtiah mah nih kan nunnak a kan khamh lai. (4) Vawlei fimcawnnak, thilri chawva le minung tuahmi bu aa bochanmi an um ahcun atu ah an ruahnak thlen a hau cang. Lungtak in Jehovah aa bochan lomi kha Khrihfa upa nih nan bawmh hna awk a si.

18. Atu kan i ruahmi kong i cinkennak nih hmailei ah zeitindah a kan bawmh lai?

¹⁸ Hezekiah chan i Jerusalem khuami hna bantukin bawmtu a ngei lomi kan lawh caan a phan te lai. Mah tikah Hezekiah bia cu thazaang petu a si lai. Kan ral hna sin i a ummi cu “titsa hriamnam a si, sihmanhsehlaw kan sin i a ummi cu BAWIPA kan Pathian a si, amah nih a kan bawmh lai i kan ral hna cu a kan dohpiak lai” ti kha i cinken hna u sih.—2 Chan. 32:8.