1, 2. Zei camtuak ni kong dah Khrihfa hna nih a hleiin hngalh kan duh awk a si, zeicah?

“CAMTUAK NI” timi bia na theih tikah zeidah na lung ah a chuak? Nupi, va a ngeimi na si ahcun nan i ṭhitum ni kha na lung ah a chuak men lai. Mi cheukhat cu an ram luatnak an hmuh ni ti bantuk a biapimi ni kha an lung ah a chuak men lai. Miphun pakhat nih kum 3,500 leng an rak tuahmi camtuak ni kha na hngal maw?

² Mah cu Lanhtak Puai a si. Mah puai cu Israel mi Izipt ram i sal sinak in an luat caah tuahmi a si. Lanhtak Puai cu na caah a biapimi a si awk a si. Zeicah? Na nunnak he a biapimi lam cheukhat in aa pehtlaih caah a si. Hitin na ruat men lai: ‘Lanhtak Puai cu Judah mi hna puai a si, kei cu Judah phunglam a zulmi ka si lo. Zeicah Lanhtak Puai kong cu hngalh ka duh awk a si?’ A phi kha mah a biapimi bia ah kan hmuh khawh: “Lanhtak puai tuufa Khrih cu raithawinak ah pek a si cang.” (1 Kor. 5:7) Mah cu zei sullam dah a si? A phi hngalh awkah Judah mi hna tuahmi Lanhtak Puai kong le mah cu Khrihfa dihlak tuah awkah nawlpek a simi puai he zeitindah aa pehtlaih timi kong kha tam deuh in hngalh a hau.

3, 4. A hmasa bik Lanhtak Puai tuah hlanah zei thil dah a rak cang?

³ Judah miphun a si lomi vawleicung pumpi i mi tampi nih a hmasa bik Lanhtak Puai tuah a si hlanah a rak cangmi thil kha an hngalh. Mah a rak cangmi kong kha Exodus Baibal ah an rel men lai, midang nih an chimh men hna lai asiloah video ah an zoh men lai. Zeidah a rak cang ti kha na hngal ti maw?

⁴ Israel mi Izipt ram i kum tampi chung sal an taan lioah Jehovah nih a miphun pawl luatter awkah Moses le Aaron kha Faraoh sinah a thlah hna.  Asinain Faraoh cu aa porhlaw i Israel mi kha a thlah duh hna lo. Cucaah Jehovah nih Izipt ram ah rai phun hra a tlunter. A pahranak rai cu Izipt miphun fater vialte thah an simi kha a si. Mah hnuah Faraoh nih Israel mi kha a thlah hna.—Ex. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Israel mi cu luatter an si hlanah zei tuah awkah dah nawl pek an si? (A hramthawknak hmanthlak zoh.)

⁵ Israel mi cu luatter an si hlanah tuah awk a simi lamhruainak cheukhat an rak hmu. Mah cu BC 1513, ṭhal aa thawkka, Abib thla ah a si. A hnuah Nisan tiah auh a si. * Pathian nih Nisan 14, nitlak hnu i tuah dingmi thil caah Nisan 10 in i timhchung awkah a chimh hna. Zeicah nitlak hnuah tuah a si? Hebru mi hna nirelnak cu nitlak in aa thawk i nitlak ah a dih. Nisan 14 a phanh tikah chungkhar kip nih tuu kawng (asiloah meheh) kha an thah lai i a thi tlawmpal kha innka tung le innka ba ah an nalh lai. (Ex. 12:3-7, 22, 23) Cun tuu sa an emmi le thilnu telhlo changreu le an kha kha an ei lai. Pathian vancungmi cu Izipt ram ah aa chok lai i fater vialte kha a thah hna lai, asinain nawl a ngaimi Israel mi hna i fater tu cu a that hna lai lo. Mah hnuah Pathian miphun cu an luat lai.—Ex. 12:8-13, 29-32.

6. Israel mi nih zeicah Lanhtak Puai kha kum fatin an tuah?

⁶ Pathian nih Izipt ram in a luatter hna ni kha Israel mi nih an i cinken awk a si. Pathian nih hitin a ti hna: “Hi ni hi nan caah philh khawh lomi ni a si lai; BAWIPA biaknak puai ah nan hman lai. A hmunmi puai ah nan ser lai i chan khat hnu chan khat in nan hman zungzal lai.” Israel mi nih Nisan 14 ah Lanhtak Puai an tuah hnuah Thilnu Telhlo Changreu Puai kha nisarih chung an tuah lai. Mah niriat kha Lanhtak Puai tiah auh khawh a si. (Ex. 12:14-17; Luka 22:1; Johan 18:28; 19:14) Lanhtak Puai cu Israel mi hna kum fatin tuah awkah nawlpek an simi puai hna lakah aa tel ve.—2 Chan. 8:13.

7. Jesuh nih a zultu pawl kha zei puai dah tuah awkah nawl a pek hna?

⁷ Jesuh le lamkaltu pawl cu Moses Nawlbia a zulmi Judah mi an si caah Lanhtak Puai kha an tuah ve. (Matt. 26:17-19) A hmanung bik an tuah lioah Jesuh nih a zultu hna kha a dang puai pakhat kum fatin tuah awkah nawl a pek hna. Mah puai cu Bawipa Zanriah a si. Mah kha zeitik ni ah dah an tuah awk a si?

8. Lanhtak Puai le Bawipa Zanriah he aa tlaiin mi cheukhat nih zei biahalnak dah an tuah men lai?

⁸ Jesuh nih lamkaltu pawl he Lanhtak Puai an tuah dihle cangka Bawipa Zanriah tuah awkah a chimh hna. Cucaah Bawipa Zanriah cu Lanhtak Puai tuah ni ah tuah awk a si ve. Asinain tuchan Judah mi hna nih Lanhtak Puai an tuah ni le Khrih thih Philhlonak Puai kan tuah ni aa khah lo kha na hmuh men lai. Zeicah aa khah lo? A phi hngalh awkah Pathian nih Israel mi hna kha Lanhtak Puai aa thawknak kong a chimhmi hna nih a kan bawmh lai. Pathian nih Israel mi kha Nisan 14 i zeitik caan ah dah tuu thah ding a si kha a chimh hna, mah in Lanhtak Puai cu aa thawk ding a si.—Exodus 12:5, 6 rel.

9. Exodus 12:6 ningin Lanhtak tuufa cu zeitikah dah thah awk a si? (“ Zeitik Caan ah dah a Si?” timi rinli kulh zoh.)

⁹ Exodus 12:6 ningin tuu cu “zanlei ah” thah ding a si. Mah cu ni a tla cang nain  a muih deuh hlan kha a si i Nisan 14 aa thawknak a si.

10. Lanhtak tuufa cu zeitikah thah a si tiah dah mi cheukhat nih an ruah? Zei biahalnak dah a chuak?

¹⁰ A hnuah Judah mi cheukhat nih biakinn ah ratpimi tuu vialte thah awkah suimilam tampi a rau lai tiah an ruah. Cucaah Exodus 12:6 i “zanlei” timi cu Nisan 14 a donghnak a simi, zanlei ni a hun tlak in a tlak dih tiang karlak kha a si tiah an ruah. Asinain tuu cu Nisan 14 a donghnak ah thah a si ahcun Lanhtak rawl kha zeitikah dah an ei lai? Nisan 15 ah a si lai tiah Professor Jonathan Klawans nih a ti. Asinain Exodus Baibal ah cuticun aa ṭial lo tiah a ti chap. AD 70 i biakinn hrawh a si hlanah Lanhtak Puai zeitindah an rak tuah timi kong kha Judah biaknak hruaitu pawl ṭialmi cauk ah a um lo tiah a ti.

11. (a) AD 33, Lanhtak Puai ni ah Jesuh cu zeidah a ton? (b) AD 33, Nisan 15 cu zeicah “a thiang khunmi Sabbath” tiah an auh? (A tanglei fianternak zoh.)

¹¹ AD 33 ah Lanhtak rawl cu zeitik ni ah dah an rak ei? Lanhtak Puai hlan, Nisan 13 ah Jesuh nih Piter le Johan kha “va kal u law Lanhtak zanriah kan ei ding kha va tim tuah u” tiah a ti hna. (Luka 22:7, 8) Mah hnu, Nisan 14, Nili ni zanlei nitlak hnuah Jesuh cu lamkaltu pawl he Lanhtak zanriah an ei. An ei dih hnuah Bawipa Zanriah tuahnak kong a chimh hna. (Luka 22:14, 15) Mah zan ah Jesuh cu tlaih a si i biaceih a si. Cun Nisan 14, chun a phanh hlanah tung ah an thlai i zanlei ah a thi. (Johan 19:14) Cucaah “Lanhtak Puai tuufa Khrih” nih a nunnak a pek ni le Lanhtak Puai tuufa thah a si ni cu aa khat. (1 Kor. 5:7; 11:23; Matt. 26:2) Jesuh cu a thaizing, Nisan 15 aa thawk hlanah an vui. *—Lev. 23:5-7; Luka 23:54.

12, 13. Lanhtak Puai tuah tikah Israel mi ngakchia pawl cu zeitindah an i tel ve?

¹² Izipt ram ah a voikhatnak Lanhtak Puai an tuah lioah Pathian nih Israel mi kha kum fatin mah puai tuah “zungzal” awkah nawl a pek hna. Cutin an tuah tikah fale nih an nu le an pa kha zeicah mah puai hi tuah a si tiah an hal hna lai. (Exodus 12:24-27 rel; Deut. 6:20-23) Cucaah mah puai cu ngakchia ca hmanhah sullam a ngeimi “philh khawh lomi ni” a si lai.—Ex. 12:14.

¹³ Israel mi nih chan khat hnu chan khat an tefa hna kha Lanhtak Puai he aa tlaiin a biapimi kong an cawnpiak hna. Mah lak i pakhat cu Jehovah nih amah a  biami kha a huhphenh khawh hna timi a si. Mah tikah ngakchia nih Jehovah cu a um taktakmi a si i a miphun zawn a ruatmi le a huhphenhmi Pathian a si ti kha an hun hngalh. Cutin a si taktak kha Izipt ram ah rai phun hranak a tlunter lioah Israel fater pawl a khamhmi hna in a langhter.

14. Lanhtak Puai in fimnak kan i lak khawhmi zei kong dah fale cawnpiak awk a si?

¹⁴ Khrihfa nulepa tu cu kum fatin tuahmi Lanhtak Puai kong kha fale cawnpiak awkah nawlpek nan si lo. Asinain Lanhtak Puai in fimnak kan i lak khawhmi, Pathian nih a miphun a huhphenh hna timi kong kha na cawnpiak hna maw? Tuchan zongah Pathian nih a kan kilven taktak ti na zumh kha na fale hmaiah na langhter maw? (Salm 27:11; Isa. 12:2) Mah kong kha chimhhrin phun in si loin nuam tein bia nan i ruah caan ah na chim hna maw? Mah kong nih Jehovah i bochan chin awkah nan chungkhar dihlak in aan bawmh hna lai.

15, 16. Lanhtak Puai le Exodus Baibal in Jehovah kong zeidah kan hngalh khawh?

¹⁵ Lanhtak Puai in fimnak kan i lak khawhmi a dang pakhat cu Jehovah nih a miphun a huhphenh hna lawng si loin a khamh khawh hna timi a si. Jehovah nih Izipt ram in Israel mi a khamh hna lio kong kha ruathmanh. Rili Sen leiah minmei tom le mei tom in a hruai hna. Cun Jehovah nih rili kha cheu hnih ah a cheumi zong an hmuh. Mah hnuah a karlak ah lei ro in an kal. An dihlak in him tein an chuah dih hnuah Izipt ralkap pawl, ti nih a khuh dihmi hna kha an hmuh. Jehovah nih a khamh hna caah Israel mi nih hitin hla in an thangṭhat: “Rangtum hna le an cung i aa citmi hna cu rili chungah a paih hna, cucaah BAWIPA cu hla in ka thangṭhat lai. BAWIPA nih a ṭhawngmi le a liannganmi ah a ka ser, amah cu a ka khamhtu kha a si.”—Ex. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Salm 136:11-15.

¹⁶ Fa a ngeimi na si ahcun Jehovah cu a miphun pawl a khamhtu a ṭhawngmi Pathian a si kha hngalh awkah na fale na bawm hna maw? Nang zong cutin na zumh taktak kha biakhiahnak na tuah tik asiloah bia na ruah hna tikah na fale nih an hmu maw? Exodus dal 12-15, Lamkaltu 7:30-36 asiloah Daniel 3:16-18, 26-28 ah aa ṭialmi, Jehovah nih a miphun a khamh hnaning kong kha chungkhar pumhnak ah na ruahpi khawh hna. Mino he upa he, kan dihlak in hlanah Jehovah nih a miphun a khamh hna bantukin hmailei zongah a kan khamh lai ti kha kan zumh awk a si.—1 Thesalon 1:9, 10 rel.

17, 18. Jesuh thi cu Lanhtak tuufa thi nakin zeicah a sunlawi deuh?

¹⁷ A hmaanmi Khrihfa hna nih  Lanhtak Puai kan tuah ti lo. Mah puai cu Moses Nawlbia ah aa telmi a si i mah Nawlbia cu zulh a hau ti lo. (Rom 10:4; Kol. 2:13-16) Mah canah, a dang puai a simi Pathian Fapa a thih philhlonak tu kan tuah. Asinain Izipt ram ah tuah hram an rak thawkmi Lanhtak Puai in tampi kan i cawn khawh.

¹⁸ Israel mi nih innka tung le innka ba ah an rak nalhmi tuufa thi nih an fater pawl kha a rak khamh hna. Tuchan ah Lanhtak Puai asiloah caan dang ah saram thi in Pathian sinah raithawinak kan pe lo. Asinain mah nakin a sunglawi deuhmi raithawinak thi a um. Mah thi nih a khamhmi hna cu zungzal in an nung kho lai. Lamkaltu Paul nih mah thi cu Jesuh nih “a thletmi a thisen” a si i mah nih chiti thuhmi Khrihfa hna kha van ah zungzal nunnak a hmuhter hna tiah a fianter. Annih cu “Pathian fapa upa bikbik, vancung ah an min aa ṭial cangmi hna” an si. (Heb. 12:23, 24) Jesuh thi nih tuudang kha vawleicung ah zungzal nun ding timi ruahchannak a ngeihter hna. Kan dihlak in mah biakam hi kan ruah ṭhan lengmang awk a si: “Khrih thihnak nih kannih cu a kan luatter, cucu kan sualnak kha ngaihthiam kan si tinak a si. Pathian vel cu a va lianngan hringhran dah.”—Efe. 1:7.

19. Jesuh thihning nih Baibal chimchungbia kan zumhnak kha zeitindah a fehter?

¹⁹ Israel mi nih Lanhtak rawl ei awkah tuu an thah tikah a ruh pakhat hmanh an khiah awk a si lo. (Ex. 12:46; Num. 9:11, 12) Tlanhnak caah a nunnak a pemi, “Pathian Tuufa” Jesuh ruh tah zeitin? (Johan 1:29) Jesuh cu misual pahnih he tung ah an thlai hna. Judah mi hna nih Jesuh le misual pahnih cu an thih zokzok nakhnga an ruh khiah awkah Pilat kha nawl an hal. Mah lawngah a thiang khunmi Sabbath ni, Nisan 15 hlanah an ruak kha tung in an lak khawh hna lai. Ralkap hna nih misual pahnih kha an ke an khiah hna nain “Jesuh sin an phak tikah cun a rak thih cang kha an hmuh i cucaah a ke ruh kha an deng hna lo.” (Johan 19:31-34) Lanhtak tuufa ruh bantukin Jesuh ruh cu a kiak lo. Cucaah Lanhtak tuufa cu AD 33, Nisan 14 ah Jesuh nih a pekmi raithawinak a “muithlam” a si. (Heb. 10:1) Mah nih Salm 34:20 bia kha a tlinter. Mah nih Baibal chimchungbia kan zumhnak a fehter awk a si.

20. Lanhtak Puai le Bawipa Zanriah aa dannak pakhat cu zeidah a si?

²⁰ Asinain Judah miphun tuahmi Lanhtak Puai le Jesuh nih lamkaltu pawl tuah awkah nawl a pekmi hna Bawipa Zanriah cu aa dannak a um. Tahchunhnak ah, Israel miphun nih tuufa sa kha an ei nain a thi cu an ding lo. Mah cu Jesuh nih a zultu pawl tuah awkah a chimhmi hna he aa dang. Jesuh nih “Pathian pennak” ah uktu a si hngami hna nih a pum le a thi a aiawhmi changreu kha an ei lai i mitsurhang kha an din lai tiah a ti. Khrih thih Philhlonak kong kha a hnu capar ah tam deuh in kan i ruah lai.—Mar. 14:22-25.

21. Lanhtak Puai kong kha zeicah hngalh kan duh awk a si?

²¹ Lanhtak Puai cu Pathian salle caah a biapimi a si zungzal i mah in tampi kan i cawn khawh. Cucaah Lanhtak Puai cu Judah mi hna nih ‘philhlonak’ caah an tuahmi a si nain Khrihfa a simi hna zong nih mah puai kong kha hngalh kan duh awk a si i mah in a biapimi thil kan i cawn awk a si, zeicahtiah “Cathiang hi a dihlak in Pathian thaw chuahhnawhmi a si.”—2 Tim. 3:16.