1, 2. (a) Jehovah nih Solomon kha mino pawl caah zeitindah a ṭialter? (b) Kum 50 leng le mah nakin a upa deuhmi unau pawl nih Solomon bia kha zeicah hngalh an duh ve awk a si?

JEHOVAH nih Siangpahrang Solomon kha mino pawl caah hitin a ṭialter: “Nan tlanval lioah hin nanmah aan sertu kha philh hlah u, ni ṭhalo hna an phak . . . hlanah hin.” “Ni ṭhalo” timi cu zeidah a si? Kum upat kha a chimduhmi a si. Solomon nih tar pawl tonmi harnak a simi kut ther, ke feh lo, ha tlongh, mit ṭhat lo, hna cheh, sam par le keng kulh ti bantuk kha langhternak bia in a chim. Cucaah no lio tein Sertu kha philh lo awkah Solomon nih a chimmi hi khuaruahhar awk a si lo.—Phungchimtu 12:1-5 rel.

² Kum 50 leng le mah nakin a upa deuhmi unau tampi cu thazaang an ngei ngai rih. Annih cu an sam a par pah men lai nain Solomon chimmi harnak dihlak kha cu an tong men lai lo. Mah kum upa unau hna nih “nanmah aan sertu kha philh hlah u” tiah Solomon nih mino pawl ruahnak a cheuhmi hna kha an zul kho ve lai maw? Mah ruahnak cheuhnak cu zei sullam dah a ngeih?

3. Sertu philh lo timi ah zeidah aa tel?

 ³ Jehovah rian kum tampi chung a ṭuan cangmi na si hmanhah Sertu a lianngannak kong ruah lengmang cu a ṭha. Kan nunnak cu a sunglawi tukmi laksawng a si. Ser kan sining hi khuaruahhar tuk a si i a dihlak in kan hngal kho lai lo. Jehovah sermi thil tampi nih nuam tein nun awkah a kan bawmh. Jehovah sermi thil kong kan ruah tikah Jehovah cu zeitlukin dah dawtnak, fimnak le ṭhawnnak a ngeih ti kha kan hngalh ṭhan. (Salm 143:5) Sertu philh lo ti tikah a kan halmi philh lo zong aa tel. Mah kong vialte ruahnak nih kan nun chung vialte kan si khawh chungin a rian ṭuannak thawngin kan i lawmhnak langhter awkah a kan forh.—Pct. 12:13.

4. Kum upa Khrihfa hna nih zei bia dah an i hal khawh, zeicah?

⁴ Kum upa na si ahcun hitin i hal: ‘Thazaang le ṭhawnnak tlawmpal ka ngeih rih lioah hin zeidah ka tuah lai?’ Hmuhtonnak a ngeimi Khrihfa na si caah midang ngeih lomi tinvo sung na ngei. Tahchunhnak ah, Jehovah sinin na rak cawnmi kha mino pawl na chimh khawh hna. Pathian rianṭuannak i na hmuhtonnak hna kha midang na chimh khawh hna. Siangpahrang David nih cutin a tuah khawh nakhnga hitin thla a cam: “Ka no lio tein nangmah nih na ka cawnpiak . . . Atu cu a tar i a sam a par ai cang pat tiin ka kaltak hlah, maw Pathian. Hmailei chan a ra ding vialte sinah na ṭhawnnak le na lianhngannak ka chimnak dingah hin nangmah nih ka umpi ko.”—Salm 71:17, 18.

5. Kum upa Khrihfa hna nih an rak cawnmi kha midang zeitindah an chimh khawh hna?

⁵ Kum tampi chungah na hmuhmi fimnak kha midang zeitindah na chimh khawh hna? Mino hna kha thazaang a pemi hawikomhnak tuah awkah na inn ah na sawm kho hna lai maw? Jehovah rian ṭuannak ah naa nuamhmi kha an hmuh nakhnga anmah he phungchim kalṭi awkah na timhtuah kho lai maw? Elihu nih hitin a ti: “Kum le khua a saumi nih chim ko hna seh, chan a saumi nih chim ko hna seh.” (Job 32:7) Lamkaltu Paul nih kum upa unaunu pawl kha an bia le an tuahsernak in midang thapek awkah a forh hna. ‘Thilṭha cawnpiaktu’ si u tiah a ṭial.—Titas 2:5.

6. Kum upa Khrihfa hna kha zeicah kan herh hna?

⁶ Kum upa Khrihfa na si ahcun midang bawmh awkah na tuah khawhmi tampi a um. A luancia kum 30 asiloah kum 40 lioah na rak hngalh lomi, atu i na hngalh cangmi thil kong kha ruathmanh. Thil sining kip ah Baibal phunglam zeitindah zulh ding a si kha atu na hngalh cang. Baibal biatak kha mi lungthin chungah lut lak in chim na thiam cang. Khrihfa upa na si ahcun a ṭhalomi biakhiahnak a tuahmi unau kha zeitindah bawmh ding a si ti na hngalh. (Gal. 6:1) Khrihfabu rian, civui department asiloah Biakinn saknak rian zeitindah tlangtlak awk a si ti kha na hun hngalh men lai. Siibawi kha thi rawnh a hau lomi thlopning hman awkah chimh zia na thiam men lai. Tipil a ingkami na si hmanhah mansungmi hmuhtonnak na ngei. Tahchunhnak ah, fa a ngeimi na si ahcun fale zohkhenh ning he aa tlaiin man a ngeimi fimnak na ngei ko lai. Kum upa Khrihfa hna cu unau pawl an cawnpiak hna, lam an hruai hna i tha an pek hnanak thawngin Jehovah miphun caah man a ngeimi an si.—Job 12:12, 13 rel.

7. Kum upa hna nih mino kha zeitindah an cawnpiak khawh hna?

⁷ Midang bawmhnak caah na fimthiamnak  kha zeitindah na hman khawh rih? Mino pawl kha Baibal cawnpiaknak thawkning le tuahning na hmuhsak khawh hna. Unaunu na si ahcun fa a ngeikami unaunu pawl kha fale zohkhenh buin Jehovah rian ṭuan khawhning na chim kho hna lai maw? Unaupa na si ahcun mino unaupa pawl kha Khrihfabu ah lungtho tein phungchim awk le thawngṭha chim thiam deuh awkah na cawnpiak kho hna lai maw? Tar unau pawl len tikah zeitindah tha na pek hna kha na hmuhsak kho hna lai maw? Hlan bantukin thazaang na ngeih ti lo hmanhah mino pawl cawnpiak khawhnak tinvo sung na ngei rih ko. Baibal nih hitin a ti: “Tlangval hna an sunparnak cu an thazaang hi a si, tar hna an i dawhnak cu an sampar hi a si.”—Ptb. 20:29.

8. Lamkaltu Paul nih a upat hnuah zeidah a tuah?

⁸ Lamkaltu Paul cu a upat hnu hmanhah Jehovah rianṭuannak ah a rian a tam. Rom i thong a tlaknak in AD 61 hrawngah a luat tikah missionary pakhat in rian fakpi in a ṭuan i harnak tampi a rak tong cang. Cucaah Rom khua ah phungchim in siarem tein um awkah aa thim khawh ko. (2 Kor. 11:23-27) Rom khua i unau hna nih an khua ah Paul um sehlaw rak kan bawm seh ti an duh ko lai. Asinain Paul nih ramdang ah phungchim a herh deuh kha a hmuh. Cucaah Timote le Titas he Efesa ah an kal, cun Krit tikulh ah an kal i Masidonia zongah an rak kal men lai. (1 Tim. 1:3; Titas 1:5) Spain ah a rak kal le kal lo cu kan hngal lo nain kal cu a rak i tim.—Rom 15:24, 28.

9. A herh deuhnak hmun i rian ṭuan awkah Piter cu zeitikah dah aa ṭhial? (A hramthawknak hmanthlak zoh.)

⁹ Lamkaltu Piter cu a herh deuhnak hmun i a rak i ṭhial lioah kum 50 leng a si cang men lai. Zeitindah kan hngalh khawh? Piter cu Jesuh he ṭhikhat asiloah tlawmpal upa deuh si sehlaw AD 49, Jerusalem ah a dang lamkaltu hna he an i ton lioah kum 50 hrawng a si cang lai. (Lam. 15:7) Mah an i ton hnu tlawmpal ah Piter cu Babilon ah a kal, a ruang cu cuka ah a ummi Judah mi tampi sin phungchim awkah a si kho men. (Gal. 2:9) AD 62 hrawngah a cakuat pakhatnak a ṭial lioah cuka ah a um. (1 Pit. 5:13) A herh deuhnak hmun ah i ṭhial cu a har ko lai nain Piter nih Jehovah rian tling tein ṭuan awkah a kum kha aa dawnhter lo, cucaah lawmhnak a hmu.

10, 11. Robert le a nupi nih an upat leiah zeidah an tuah?

¹⁰ Tuchan ah kum 50 leng le mah nakin a upa deuhmi Khrihfa tampi nih an sining aa thlenmi le Jehovah rian lam dang in an ṭuan khawh kha an hmuh. Cheukhat cu a herh deuhnak hmun ah an i ṭhial. Robert le a nupi zong nih cutin an tuah. Kum 55 hrawng an si tikah Jehovah rian tam deuh in kan ṭuan kho ti kha an hun hngalh. An fapa ngeihchunte cu inn in a chuak cang i nulepa zohkhenh ding zong an ngei ti lo. Ro tlawmpal an hmuhmi a um i kan inn kan zuar ahcun leiba kan cham khawh lengah Robert pension a hmuh hlan chung kan i za lai ti kha an hngalh. Bolivia ah mi tampi nih Baibal cawn an duh ti le cuka i nun cu a fawi deuh ti kha an hun hngalh. Cucaah an i ṭhial. Robert nih hitin a ti: “Hika hmunhma ah um thiam i zuam cu a har ngai. Thil sining cu Chaklei America i kan um lio he cun aa dang tuk. Asinain kan i zuam man kan hmu.”

¹¹ Robert nih hitin a chimchap: “Atu ah kan nunnak dihlak kha Khrihfabu rian ṭuannak ah kan hman. Baibal kan cawnpiakmi cheukhat cu tipil an ing. Baibal kan cawnpiakmi chungkhar pakhat cu meng tam nawn a hlatmi khuate ah sifak  ngaiin an nung. Asinain i pumh awkah khuapi ah zarh fate har ngaiin an ra. An innchungkhar ningin an ṭhanchomi le an fapa upa bik hmaikal a ṭuanmi kan hmuh tikah zeitlukin dah kan i nuamh lai khi na ruat kho maw?”

12, 13. Brian nih pension a lak hnuah a nupi he zeidah an tuah?

¹² Ramdang holh a hmangmi Khrihfabu le phu cu kum upa unau pawl sinin ṭhatnak tampi an hmu kho. Cu bantuk sang ah rian ṭuan cu a nuam tuk. Tahchunhnak ah, Britain ah a ummi Brian nih kum 65 ka si ah pension ka la i mah tikah ka nupi he kan um a har i kan i nuam lo tiah a ṭial. Hitin a chim: “Kan fale cu inn ah an um ti lo i phungchimnak zongah Baibal cawn a duhmi kan hmu setsai hna lo. Voikhat cu sianghleiruun ah hlathlainak a tuahmi Tuluk mino pa pakhat he kan i tong. Pumh ka sawmmi kha a cohlan i Baibal kan cawngṭi. Zarh tlawmpal a rauh hnuah a rian ṭuanṭi hawi Tuluk miphun pakhat kha a ratpi. Zarh hnih hnuah a hawi pathumnak, mah hnuah a palinak kha a ratpi.”

¹³ “Hlathlainak a tuah vemi Tuluk mi a panganak nih Baibal ka cawnpiak a ka ti tikah ‘kum 65 ka si ca men ah Jehovah rianṭuannak in kaa dinh awk a si lo’ tiah khua ka ruat. Cucaah keimah nakin kum hnih a ngakchia deuhmi ka nupi kha Tuluk holh cawn na duh maw tiah ka hal. Aw khumhmi holh cawnnak kha hmangin holh kan cawng. Mah cu a luancia kum hra lioah a si. Ramdang holh a hmangmi sang ah phung kan chimmi nih kan no ṭhan tiah a kan ruahter. Atu tiangah Tuluk miphun 112 he Baibal kan cawngṭi. An lak i tam deuh cu an i pum cang. Pakhat cu kanmah he hmaikal a ṭuanṭi cang.”

14. Kum upa Khrihfa hna nih zeidah an philh lo awk a si? Paul kong nih zeitindah tha a pek khawh hna?

¹⁴ Kum 50 leng a simi Khrihfa paoh Jehovah  rian lam thar in ṭuan awkah an sining nih a pe hna lo. Cheukhat cu an ngan a dam lo i cheukhat cu an fale asiloah a tar cangmi an nu le an pa kha an zohkhenh hna. Asinain Jehovah nih na ṭuan khawhmi zei paoh a sunsak ti kha philh hlah. Cucaah a caan ah na tuah khawh lomi ruangah na lung a dongh hmanhah na tuah khawhmi kha tuah. Lamkaltu Paul kha ruathmanh. Anih cu kum tampi chung thong a tlak caah missionary khualtlawnnak ah a kal kho ti lo. Asinain a rak lengmi paoh kha Baibal kong a chimh hna i zumhfek tein um awkah a bawmh hna.—Lam. 28:16, 30, 31.

15. Kum upa Khrihfa hna cu zeicah sunsak awktlak an si?

¹⁵ Kum upa pawl nih an tuah khawhmi kha Jehovah nih a sunsak tuk. Solomon nih kum upat caan a simi “ni ṭhalo” hna cu a harmi a si tiah a ti. Asinain Jehovah nih amah thangṭhat awkah kum upa Khrihfa hna nih an tuahmi kha a sunsak. (Luka 21:2-4) Kum upa Khrihfa hna nih an langhtermi zumhnak le inkhawhnak kha unau pawl nih an sunsak.

16. Anna nih zei tinvo dah a rak hmuh men lai lo, asinain Pathian biaknak ah zeidah a tuah khawh?

¹⁶ Baibal ah zumhfekmi kum upa Anna kong kan hmuh. Jesuh a chuah lioah Anna cu kum 84 a si i nuhmei a si. A kum a upat ruangah midang bantukin Jehovah rian a ṭuan kho lo. Anih cu Jesuh zultu a si manh men lai lo, thiang thlarau in chiti thuh a si men lai lo i phungchim rian zongah aa tel men lai lo. Asinain Jehovah rian kha lam dang in a ṭuan khawh. Tahchunhnak ah, zing fatin le zanlei fatin biakinn tual ah a kal i tlangbawi nih rimhmui a thawi lioah suimilam cheu hrawng dai tein thla a cam. “Biakinn kha a kaltak bal lo i chun he zan he Pathian kha . . . a biak” tiah Baibal nih a ti. (Luka 2:36, 37) Cutin Biakinn i a kal lioah voikhat cu ngakchiate Jesuh kha a hmuh. Mah tikah mah ngakchia hi Messiah a si lai i Jerusalem kha a luatter lai tiah mikip a chimh hna.—Luka 2:38.

17. A hmaanmi biaknak ah i tel ve awkah kum upa le a zawmi unau pawl kha zeitindah kan bawmh khawh hna?

¹⁷ Tuchan ah kum upa asiloah a zawmi unau pawl bawmh khawhnak lam kan kawl awk a si. Kanmah he pumhnak le civui ah i pumh a duh ve nain aa pum kho lomi kum upa unau tampi an um. Annih kha zeitindah kan bawmh khawh hna? Hmun cheukhat ah pumhnak i an chimmi kha telephone in an ngaihter khawh men hna lai. Hmun dang ah cun cutin tuah khawh a si men lai lo. Tar unau hna cu an i pumh khawh ti lo hmanhah a hmaanmi biaknak kha an bawmh khawh rih ko. Tahchunhnak ah, Khrihfabu rianṭuannak a hlawh a tlin nakhnga thla an cam khawh.—Salm 92:13, 14 rel.

18, 19. (a) Kum upa Khrihfa hna nih midang kha zeitindah tha an pek khawh hna? (b) “Nanmah aan sertu kha philh hlah u” timi bia kha ahote nih dah an zulh khawh?

¹⁸ Kum upa Khrihfa hna nih zeitlukin dah midang thazaang an pek khawh hna kha an hngal men lai lo. Tahchunhnak ah, biakinn ah kum tampi chung zumhfek tein a kal zungzalmi Anna kong kha ruathmanh. Anih nih a kong le Jehovah a dawtnak cu Baibal ah aa ṭial lai i hmailei chanpi tiang thazaang petu a si lai ti kha a hngal men lai lo. Cu bantukin Jehovah na dawtnak kha unau pawl nih zeitikhmanh ah an philh lai lo. Baibal nih hitin a timi hi khuaruahhar awk a si lo: “Ṭuakpar hi sunparnak bawiluchin a si, nun a dingmi nih an hmuh.”—Ptb. 16:31.

¹⁹ Kan dihlak in Jehovah rian kan ṭuannak ah ri kan ngei cio. Asinain thazaang le ṭhawnnak tlawmpal nan ngeih rih lioah hin “nanmah aan sertu kha philh hlah u, ni ṭhalo hna an phak . . . hlanah hin.”—Pct. 12:1.