1, 2. (a) “Zungzal in a hmunmi Siangpahrang” cu ahodah a si i zeicah cutin kan ti khawh? (A hramthawknak hmanthlak zoh.) (b) Jehovah uknak kha zeicah kan duh?

SWAZILAND siangpahrang Sobhuza 2nak cu kum 61 hrawng tiang uktu a rak ṭuan. Cu tluk sau in uktu a ṭuan khawhmi cu khuaruahhar tuk a si nain minung bantuk si loin saupi tiang a nungmi siangpahrang pakhat a um rih. Amah cu “zungzal in a hmunmi Siangpahrang” tiah Baibal nih a auh. (1 Tim. 1:17) Amah cu Jehovah Pathian a si. Baibal nih hitin a ti: “BAWIPA cu zungzal in zungzal tiang siangpahrang a si.”—Salm 10:16.

² Pathian, Siangpahrang a ṭuan caan a saumi nih a uknak kha minung uknak he a thleidanter. Asinain a sinah a kan hnuktu cu a ukning kha a si. Kum 40 chung Israel siangpahrang a rak ṭuanmi pakhat nih Pathian kha hitin a thangṭhat: “BAWIPA cu zaangfahnak le dawtnak in a khat, a thin a fual i a fekmi dawtnak in a khat. BAWIPA nih a bawiṭhutdan cu vancung ah khin a hun; zeizong vialte cungah siangpahrang a si.” (Salm 103:8, 19) Jehovah cu kan Siangpahrang lawng a si lo. Dawtnak a ngeimi vancung kan Pa zong a si. Cu a si ah Jehovah cu zeitindah Pa bantuk a si? Jehovah nih Eden dum ah dohnak a chuah hnu zongah Siangpahrang a  si rih kha zeitindah a langhter? Mah biahalnak hna i a phi nih Jehovah he a kan naihter lai i kan i bochannak a fehter lai.

3. Jehovah i van le vawlei chungkhar ah aa tel hmasa bikmi cu ahodah a si? Pathian “fapa” si awkah ahote zong dah ser an si ve?

³ Jehovah nih a Fater a ser tikah zeitlukin dah aa nuamh lai! Pathian nih a Fapa kha a nautami bantukin a pehtlaih lo. Mah nakcha cun a dawt i a tlingmi vancungmi tampi sernak rian kha ṭuanṭi awkah a sawm. (Kol. 1:15-17) “A duhnak a tuahmi a sal” hna tiah auhmi mah vancungmi hna nih Jehovah rian kha lunglawm tein an ṭuan. Jehovah zong nih annih kha ka “fapa” tiah a auh hnanak thawngin upatnak a pek ve hna. Annih cu van le vawlei i a chungkhar ah aa telmi an si.—Salm 103:20-22; Job 38:7.

4. Minung cu Jehovah i van le vawlei chungkhar ah zeitindah an hun i tel?

⁴ Jehovah nih van le vawlei a ser hnuah a chungkhar kha a kauh chap. Zeitin in dah? Vawlei kha aa dawh ngaimi hmun ah a ser hnuah a hmasa bik mipa, Adam kha amah muikeng in a ser. (Gen. 1:26-28) Jehovah nih Adam cu a sermi a si caah a nawl ngaih awkah aa ruahchan. Jehovah nih Adam kha Pale bantukin dawtnak le zaangfahnak he lam a hruai. Asinain zalong tein thimnak nawl a ngeihmi a hnorsuang khomi phunglam tu cu a pe lo.—Genesis 2:15-17 rel.

5. Vawlei ah minung an khah nakhnga Jehovah nih zeitindah a timh?

⁵ Minung siangpahrang tampi he i lo loin Jehovah nih cun a salle kha chungkhar bantukin a pehtlaih hna. A zumh tuk hna caah rian a pek hna i an rian ṭuan khawh awkah nawlngeihnak a pek hna. Tahchunhnak ah, Adam kha saram pawl min pek ding timi a nuam ngaimi le a har ngaimi rian a rak pek. (Gen. 1:26; 2:19, 20) Pathian nih vawleicung i a um hngami minung dihlak kha amah theng nih a ser hna lo. Adam nupi dingah a tlingmi nu pakhat, Evi lawng kha a rak ser. (Gen. 2:21, 22) Mah hnuah an fale in vawlei khahternak nawl a pek hna. A ṭha tukmi thil sining tangah Adam le Evi nih vawleicung pumpi kha duhsah duhsah in paradis ah an canter dih lai. Cuticun minung le vancungmi vialte cu Jehovah i van le vawlei chungkhar ah an i tel lai i Jehovah kha an biak zungzal lai. Jehovah nih Adam le Evi kha cu tlukin a ṭhami ruahchannak a pek hnanak thawngin pale bantuk dawtnak a langhter.

6. (a) Pathian chungkhar chungah zeitindah dohnak aa thawk? (b) Jehovah cu uktu a si rih ko ti kha zeitindah kan hngalh khawh?

⁶ Ngaihchiat awk ngai a simi cu Adam le Evi nih Jehovah kha an uktu in an cohlang duh lo. Pathian a ralchanhmi vancungmi, Satan bia tu kha an ngaih. (Gen. 3:1-6) Mah ruangah anmah le an fale nih sifah harnak le thihnak an in. (Gen. 3:16-19; Rom 5:12) Cucaah vawleicung ah Pathian nawl a ngaimi sal an um ti lo. Asinain mah cu Pathian nih vawlei a uk ti lo i nawl a ngei ti lo tinak a si maw? A si hrimhrim lo. Jehovah nih Adam le Evi kha Eden dum in a ṭhawl hna i an luh khawh ṭhan nakhnga lo cherubim kha a cawnghter hna. (Gen. 3:23, 24) Asinain mah lio caan ah pale bantuk dawtnak a langhter. Zumhfekmi vancungmi le minung in dirhmi chungkhar pakhat ngeih ding timi ka biakam ka tlinter ṭhiamṭhiam lai tiin le Adam tefa pakhat nih Satan kha a hrawh lai i Adam sualnak ruangah a chuakmi ṭhatlonak zong a  hrawh lai tiah bia aa kam.—Genesis 3:15 rel.

7, 8. (a) Noah chan a phanh tikah vawlei cu zeitlukin dah a ṭhat lo? (b) Jehovah nih vawlei thenh awk le minung chungkhar kilven awkah zeidah a tuah?

⁷ Mah hnu kum hna ah Abel le Enok ti bantuk mi hna nih Jehovah cung zumhawktlak tein um awkah an i thim. Asinain mi tam deuh nih cun Jehovah kha an Pa le an Siangpahrang in an cohlang lo. Noah chan a phanh tikah “ṭhatlonak cu khuazakip ah a karh.” (Gen. 6:11) Mah cu Jehovah nih vawlei a uk ti lo tinak a si maw? Baibal nih zeitindah a chim?

⁸ Noah kong hi ruathmanh. Jehovah nih Noah kha amah le a chungkhar an him nakhnga tilawng nganpi sak awkah a herhmi kha a dikthliar in a chimh. Cun Noah kha “dinnak kong a chimtu” si awkah rian a peknak zongin minung a dawt hna kha a langhter. (2 Pit. 2:5) Noah nih mi kha an sualnak i ngaihchih awk le a ra laimi hrawhnak kong ralrin a pek ko hna lai nain ahohmanh nih an ngai lo. Noah le a chungkhar cu mi puarhrang le a ziaza a ṭhalomi hna lakah kum tampi chung khua an rak sa. Dawtnak a ngeimi Pa, Jehovah nih mah zumhfekmi pariat kha a huhphenh hna i lam a hruai hna. Buanchukcho a tlun tikah Jehovah nih doh a hmangmi minung le a ṭhalomi vancungmi kha a hrawh hna i uktu a si kha a langhter.—Gen. 7:17-24.

9. Buanchukcho hnuah Jehovah nih minung kha zei tinvo sung dah a pek hna?

⁹ Noah le a chungkhar tilawng chungin an chuah tikah Jehovah nih a kilven hna i a huhphenh hna caah an i lawm tuk ko lai. Noah nih Jehovah biak awkah biakṭheng a sak colh i rai a thawi. Pathian nih Noah le a chungkhar kha thluachuah a pek hna i “fa tampi in ngei hna u law nan fale cu vawleicung khuazakip ah khat hna seh” tiah a ti hna. (Gen. 8:20–9:1) Minung nih lungrual tein Jehovah biak awk le vawlei khah awk timi tinvo sung an hmu ṭhan.

10. (a) Buanchukcho hnuah mi nih Jehovah kha khoika ah le zeitin in dah an ralchan? (b) Jehovah nih a duhnak tlinter awkah zeidah a tuah?

¹⁰ Asinain Buanchukcho hnuah mi cu mitlinglo an si rih ko. Hmuh khawh lomi Satan le khuachia pawl huham tangah an um rih ko. Mah hnu tlawmpal ah mi nih dawtnak a ngeimi Jehovah uknak kha an ralchanh ṭhan. Mah hna lak i pakhat cu Noah tuchin a simi Nimrod a si. Anih cu Jehovah a ralchanhmi, a ṭhawngmi sakah thiam a si. Nimrod nih Babel ti bantuk khua nganpipi kha a dirh hna i “Shinar ram” siangpahrang ah aa ser. (Gen. 10:8-12) Mah ralchanh a hmangmi siangpahrang le Jehovah duhnak he aa ralchanhmi thil tuah aa zuammi kha Jehovah nih zeitindah a tuah lai? Nimrod a mi hna vawleicung khuazakip ah an i ṭhek nakhnga Pathian nih an holh kha a danter hna. Annih nih an kalnak kip ah a hmaan lomi an biaknak le minung ukning kha an i kalpi.—Gen. 11:1-9.

11. Jehovah nih a hawi Abraham cungah zumhawktlak a si kha zeitindah a langhter?

¹¹ Buanchukcho hnuah mi tampi nih a hmaan lomi pathian an biak nain Jehovah a biami zumhfekmi mi tlawmte an um ve. Pakhat cu Abraham a si. Anih cu Ur khua ah inn ṭha ngai a ngei nain Jehovah nawl a ngaih caah khua in a chuak i thlam ah kum tampi chung khua a sa. (Gen. 11:31; Heb. 11:8, 9) Minung siangpahrang asiloah khua kulhnak vanpang in huhphenhnak hmuh lai kha aa ruahchan lo. Abraham le a chungkhar a hupphengtu cu Jehovah a si. Pale bantukin Jehovah huhphenhnak kha salm caṭialtu  nih hitin a ṭial: “[Pathian nih] annih cu ahohmanh kha a hremter hna lo i anmah ruangah siangpahrang kha a sik hna.” (Salm 105:13, 14) Jehovah cu a hawi Abraham cungah zumhawktlak a si caah na tefa chungin “a cheu cu siangpahrang an si lai” tiah bia a kamh.—Gen. 17:6; Jeim 2:23.

12. Jehovah nih a nawlngeihnak kha Izipt ram ah zeitindah a langhter, mah nih a miphun kha zeitindah a ṭhathnemh hna?

¹² Pathian nih Abraham fapa Isak le a tupa Jakob sinah thluachuah kaan pek hna lai i nan tefa chungin siangpahrang an chuak lai tiah bia aa kam. (Gen. 26:3-5; 35:11) Asinain Jakob tefa chungin siangpahrang an chuah hlanah Izipt ram ah sal an rak si. Mah cu Jehovah nih a biakam a tlinter lo asiloah vawleicung ah nawl a ngei ti lo tinak a si maw? A si lo. A caan a cut tikah Jehovah nih a ṭhawnnak le a lung a khongmi Faraoh nakin nawl a ngeih deuh kha a langhter. Israel mi hna nih Jehovah kha an zumh i Jehovah nih Rili Sen an tan lioah khuaruahhar in a luatter hna. Jehovah cu van le vawlei uktu a si rih ko i fale a zohkhenhmi Pale bantukin a miphun kilven awkah a ṭhawnnak a hman ti cu a fiang ko.—Exodus 14:13, 14 rel.

13, 14. (a) Israel mi hna nih hla an sakmi ah Jehovah uknak kong zeidah an chim? (b) Pathian nih David kha zei bia dah a kamh?

¹³ Jehovah nih Izipt ram in a luatter hnale cangka Israel mi nih Exodus dal 15, cang 18 ah aa ṭialmi thangṭhatnak hla kha hitin an sa: “Bawipa cu zungzal in zungzal tiang siangpahrang a si lai.” Jehovah cu Israel mi Siangpahrang a hung si taktak. (Deut. 33:5) Asinain Israel mi hna cu hmuh khawh lomi Uktu, Jehovah an ngeihmi kha an i za lo. Izipt ram in an chuahnak kum 400 hrawng a si ah Pathian a bia lomi an pawngkam mi hna bantukin minung siangpahrang pek awkah Pathian kha an hal. (1 Sam. 8:5) Asinain David nih a uk lioah Jehovah cu Siangpahrang a si rih ko ti a lang.

¹⁴ David nih biakamnak kuang kha Jerusalem ah a ratpi. Lunglawmh awk ngai a simi mah ni ah Levi mi hna cu Jehovah  sinah thangṭhatnak hla an sa i 1 Chanrelnak 16:31 ah ṭialmi a biapimi mah bia hi an chim: “‘Bawipa nih a pen,’ tiah miphun kip sinah chim hna seh.” Jehovah nih amah aiawhtu in David a thimnak thawngin a pen. Jehovah cu zeitindah Siangpahrang a hung si timi hngalh cu a biapi tuk. David a thih hlanah Jehovah nih na uknak cu zungzal in a hmun lai tiah bia a kamh. Hitin a ti: “Nangmah pum chungin a chuak laimi na fapa cu nangmah hnuah a chan ka thawhter lai i a pennak kha ka fehter lai.” (2 Sam. 7:12, 13) Kum 1,000 a rauh hnuah David “fapa,” asiloah tefa a chuah tikah mah biakam cu a tling. Amah cu ahodah a si i zeitikah dah Siangpahrang a hung si?

15, 16. Jesuh cu Siangpahrang ṭuan dingin zeitikah dah chiti thuh a si? Vawleicung a um lioah Jesuh nih a Pennak caah zeidah a timhtuah?

¹⁵ AD 29 ah Tipil Petu Johan nih “vancung Pennak cu a nai cang” tiah phungchim hram a thawk. (Matt. 3:2) Johan nih Jesuh kha tipil a pek tikah Jehovah nih Jesuh cu biakammi Messiah in le Pathian Pennak ah Siangpahrang a ṭuan dingin chiti a thuh. Jehovah nih pale bantukin Jesuh a dawt kha hitin a chim: “Amah hi ka dawtmi ka Fapa a si, amah cungah hin ka lung a tling.”—Matt. 3:17.

¹⁶ Jesuh nih phung a chim chung vialte a Pa kha sunparnak a pek. (Johan 17:4) Pathian Pennak kong a chimnak thawngin cutin a tuah. (Luka 4:43) Mah Pennak a tlun nakhnga thlacam awk hmanhah a zultu kha a cawnpiak hna. (Matt. 6:10) Siangpahrang a ṭuan dingmi a si caah Jesuh nih a dotu hna kha “Pathian Pennak cu nan chungah pei a um cu” tiah a ti hna. (Luka 17:21) Mah hnu, a thih lai zan ah Jesuh nih a zultu pawl he “Pennak” biakamnak a ser. Chimduhmi cu zumhfekmi zultu cheukhat cu amah he Pathian Pennak ah siangpahrang an ṭuanṭi lai tinak a si.—Luka 22:28-30 rel.

17. AD 33 ah Jesuh cu zeiti lam in dah uktu a hung si, asinain zeidah a hngah rih a hauh?

¹⁷ Jesuh nih Pathian Pennak Siangpahrang in zeitikah dah uk hram a thawk? Uk hram a thawk colh kho lo. A zultu pawl he biakamnak a ser hnu a thaizing zanlei ah Jesuh cu thah a si i a zultu hna nih an zaamtak. (Johan 16:32) Asinain hlanlio chan bantukin Jehovah nih a uk rih ko. A nithumnak ah a Fapa kha a thawhter i AD 33, Pentekos ni thawk in Jesuh nih Khrihfabu kha uk hram a thawk. (Kol. 1:13) Asinain biakammi David fapa, Jesuh nih vawleicung dihlak uk awkah a hngah rih a hau. Cucaah Jehovah nih hitin a ti: “Na ral cu na ke tangah ka chiah hna hlan tiang ka orhlei kamah hin ṭhu tuah.”—Salm 110:1.

18, 19. Zei tuah awkah dah forh kan si, a hnu capar ah zei kong dah kan i ruah lai?

¹⁸ Vancungmi le minung nih Jehovah uknak kha kum tampi chung an ralchanh. Asinain Jehovah cu uktu a si zungzal i nawl a ngei zungzal. Dawtnak a ngeimi Pa in Noah, Abraham le David ti bantuk zumhfekmi a salle kha a zohkhenh hna i a huhphenh hna. Mah nih kan Siangpahrang nawl ngaih awk le amah naih awkah a kan forh.

¹⁹ Asinain hitin kan hal khawh men: Jehovah cu tuchan ah zeitindah Siangpahrang a hung si? Zeitindah Jehovah cungah zumhfekmi sal kan si khawh i van le vawlei a chungkhar ah a tlingmi fale kan si khawh? Pathian Pennak tlung ko seh tiah thla kan cammi a sullam cu zeidah a si? Mah biahalnak hna cu a hnu capar ah kan i ruah lai.