1, 2. (a) Chungkhar tampi cu zei harnak dah an ton, zei biahalnak dah a chuak? (b) Nulepa le fale nih aa thlengmi thil sining caah zeitindah an i timhtuah khawh?

A ṬHAWNG i anmah tein aa zohkhenh khomi na nu le na pa cu anmah tein an i zohkhenh kho ti lo ti na hngalh tikah na ngaih a chia tuk ko lai. Na nu asiloah na pa cu aa teng i a ṭawk ruh a kiak, a lung a tlau asiloah fakpi in a zaw ti thawng na theih men lai. Tar pawl zong nih an ngandamnak le an sining aa thlenmi ruangah hlan bantukin an cawlcangh khawh ti lomi kha cohlan awkah an i harh ko lai. (Job 14:1) Tar pawl bawmh awkah zeidah kan tuah khawh? Zeitindah kan zohkhenh khawh hna?

² Tar pawl zohkhenhnak kong ṭialmi capar nih hitin a ti: “Tar tikah ton dingmi harnak kong i ruah cu a har ko lai, asinain mah kong aa ruah i aa timchungmi chungkhar cu zei thil a can hmanhah ṭha deuh in an tawnghtham khawh lai.” Tar tik i ton dingmi harnak cu hrial khawh a si lo ti kha kan hngalh a hau. Cucaah chungkhar ningin i timhchung cu a biapi tuk. Mah harnak pawl tawnghtham khawh awkah chungkhar ningin zeitindah rian ṭuanṭi khawh a si kha i ruah u sih.

3. Tar a simi nulepa cu bawmhnak tam deuh an hun herh tikah chungkhar mi nih zeidah an tuah khawh? (A hramthawknak hmanthlak zoh.)

³ Nulepa tampi cu anmah tein an i zohkhenh khawh ti lo caah bawmh an herh caan a phan. (Phungchimtu 12:1-7 rel.) Mah caan a phanh tikah tar a simi nulepa le fale nih zei bantuk zohkhenhnak dah a ṭha bik lai ti le zeitluk tiang dah kan tuah khawh lai ti kha bia an khiahṭi awk a si. Zei bantuk bawmhnak dah a herh, mah kha zeitindah kan pek lai ti le pakhat cio zeitindah kan i bawmh khawh lai ti kha chungkhar ningin i ruahṭi cu a ṭha. Chungkhar dihlak nih aa tlakmi kong kha zalong tein an chim cio ding a si. Nulepa cu anmah te lawngin an um ahcun an him lai maw? * Nulepa nih an herhmi zohkhenhnak an hmuh nakhnga pakhat cio nih tuah khawhmi kha i ruah u. (Ptb. 24:6) Cheukhat nih nifate an herhmi an zohkhenh khawh hna, a dang nih sii thlopnak caah a dihmi tangka an pek khawh hna. Chungkhar mi dihlak nih an rian kha an i hngalh awk a si nain caan a rauh tikah an rian cu an i thleng kho.

4. Thil sining aa thlen tikah chungkhar pawl nih khoika ah dah bawmhnak an hmuh khawh?

⁴ Nulepa na hun zohkhenh hna tikah an zawtnak kong kha na si khawh chungin hngalh i zuam. An zawtnak cu a zual chin dingmi a si ahcun zeidah a cang kho ti kha hngalh i zuam. (Ptb. 1:5) Tar pawl zohkhenhnak rian a ṭuanmi cozah zung kha pehtlaihnak tuah hna. Na nu le na pa nih zohkhenhnak ṭha deuh in an hmuh nakhnga le na caah zohkhenh a fawi deuh nakhnga zei program nih dah aan bawmh khawh kha hlathlai. Mah bantuk chungkhar thlennak kong na ruah tikah ngaihchiat tuknak, launak le lungtuainak ti bantuk intuarnak na ngei kho. Cu bantuk caan ah na zumhmi na hawi kha na intuarnak na chimh khawh. A biapi bikmi cu Jehovah sinah na lungthin chungah a ummi dihlak kha chim. Jehovah nih zei bantuk thil sining paoh kha cohlan khawh awk le tawnghtham khawh awkah na herhmi daihnak aan pek khawh.—Salm 55:22; Ptb. 24:10; Fil. 4:6, 7.

5. A hlankan in sii thlopning kong hlathlai cia cu zeicah a ṭhat?

 ⁵ Tar pawl le an chungkhar nih sii thlopning kong kha a hlankan in an hlathlai cia awk a si. Tahchunhnak ah, nulepa cu an fapa asiloah an fanu sin an um ah maw a ṭhat, tar zohkhenhnak inn ah dah asiloah a dangdang ah dah ti kha an hlathlai awk a si. Cuticun chungkhar pawl nih tar pawl ton khawhmi “retheihnak le harnak” caah an i timchung kho. (Salm 90:10) Timhtuahnak a ngei lomi chungkhar hna cu harnak an ton tikah biakhiahnak tuah zokzok awkah forh an si men lai. Mifim pakhat nih “cu bantuk caan cu biakhiahnak tuah awkah a ṭhalo bikmi caan a si” tiah a chim. Khulrang in biakhiahnak tuah a hauh tikah chungkhar hna cu an lung aa tuai kho i tuah dingmi kong ah lungkhah lonak a chuak kho. Asinain a hlankan in kan i timhchung ahcun thlennak tuah a fawi lai.—Ptb. 20:18.

6. Nulepa cu an upat tikah khoika hmun ah dah an um lai timi kong i ruah cu zeicah a ṭhat?

⁶ Na nu le na pa kha inn ah thlennak tuah a herhnak kong asiloah hmun dang ah i ṭhial a herhnak kong chimh cu a har ko lai. Asinain mah kong i ruahnak nih a hnuah ṭhatnak a kan pek tiah mi tampi nih an chim. Zeicah? Buaibainak a chuah hlanah a harmi thil sining kong i ruah, ṭha tein ngaihpiak le i timhlamh chung cu a fawi deuh caah a si. Chungkhar hna nih an duhmi kha zalong tein le ṭha tein an chim khawh ahcun pakhat le pakhat an i naih deuh lai i an i daw chin lai. Tar pawl nih an si khawh tiang anmah tein um an duh men lai. Nulepa nih an fale kha zei bantuk zohkhenhnak dah kan duh ti an chimh hna ahcun mah nih biakhiahnak tuah a herh tikah a bawmh hna lai.

7, 8. Chungkhar hna nih zei kong dah an i ruah awk a si, zeicah?

⁷ Nulepa hna, cu bantuk kong nan i ruah tikah nan duhmi, tangka zeizat dah nan hman khawh ti le zei bantuk thlopning dah nan duh ti kha nan fale chim hna u. Nan chimh hna ahcun nanmah tein biakhiahnak nan tuah khawh ti lo tikah nanmah duhmi ningin biakhiahnak an tuah khawh lai. Nan duhmi kha an upat lai caah mah ningin an si khawh chungin an tuah lai, cuticun nanmah tein nan um kho lai. (Efe. 6:2-4) Tahchunhnak ah, na fale lak i pakhat nih anmah sin um awkah auh ding kha naa ruahchan maw? Asiloah thil dang pakhatkhat naa ruahchan maw? Thil sining taktak kha hmuhthiam i zuam law na chungkhar dang nih ruahnak phundang an ngei kho ti kha i cinken. An ruahnak thlen awkah a caan pek a hau ko lai.

 ⁸ A hlankan in kan i timhchung i ṭha tein bia kan i ruah ahcun harnak tampi kha kan hrial khawh lai. (Ptb. 15:22) Na chungkhar kha sii thlopning le na duhning chim hna. Mah kong i ruah tikah Jehovah Tehte Hna chuahmi Ngandamnak Zohkhenhnak Kong I Aiawhtu Ca (DPA) card kha hman awk a si. Pakhat cio nih thlopning kong hngalhnak nawl le mah kha cohlannak asiloah alnak nawl kan ngei. DPA card nih na duhnak zei a si kha a langhter lai. Na ngandamnak zohkhenhtu ah na zumhmi pakhat kha aiawhtu in na thim ahcun a herh tikah biakhiahnak aan tuahpiak khawh lai. Tar pawl, a zohkhenhtu le aiawhtu hna nih DPA card copy tuahmi kha an ngeih ve awk a si. Tar cheukhat nih DPA card kha aamahkhan catlap, bank cauk, roca ti bantuk a biapimi ca he an chiahṭi.

9, 10. Nulepa nih fale sinin zeitikah dah bawmhnak an herh khun?

⁹ Chungkhar tam deuh nih tar pawl anmah tein an i zohkhenh khawhmi kha an duh. Nulepa nih rawl chuan, inn thenh, sii din le bia ruah ti bantuk an tuah khawh rih ahcun fale nih a zei kong paohah tlangtlak kha an duh lai lo. Asinain caan a rauh tikah nulepa cu lam kal, dawr kal an hun i harh i philh an hman tuk ahcun fale nih thlennak tuah a hau men lai.

¹⁰ Tar pawl cu lungtuai asiloah lungdong in an um men lai. An hna a chet, an mit a maw, an lung a tlau men lai asiloah zunput kal an i harh men lai. Cu bantuk thil cheukhat an ton ahcun sii thlop an hau men lai. Cu bantuk thil an tonle cangka siibawi kha tong hna. Siibawi tonnak le a dang thil tuahnak ca i caan suai tikah fale nih an tlangtlak hna a hau lai. Nulepa nih a ṭha bikmi zohkhenhnak an hmuh nakhnga fale nih an caah biachimpiak, caṭialpiak le siibawi sin kalpi ti bantuk an tuah a hau lai.—Ptb. 3:27.

11. Nulepa caah thlennak tuah a fawi deuh nakhnga zeidah tuah khawh a si?

¹¹ Na nu le na pa zawtnak cu a dam kho lo phun a si ahcun na zohkhenh hnaning asiloah an umnak hmun thlen a hau men lai. Thlennak cu a hmemi a si ahcun thlen an i fawih deuh lai. Lam hlatpi ah a ummi na si ahcun unau pakhat asiloah innpa pakhat nih na nu le na pa kha va len lengmang in an sining an in chimhmi cu a za ko men lai. Rawl chuan le inn thenh lawng maw bawmh an herh? Inn ah thlennak tlawmpal tuahnak nih an umkalnak le ti kholhnak ti bantuk kha a fawiter lai i a himter deuh lai maw? Tar pawl nih anmah te lawng um khawh awkah inn zohkhenhtu pakhat i bawmhnak an herh men lai. Asinain anmah te lawngin um cu ṭih a nun ahcun zungzal in a bawmtu ding a herh  men lai. Zeiti a si hmanhah an umnak ah zei bantuk bawmhnak dah a um ti kha hlathlai. *—Phungthlukbia 21:5 rel.

12, 13. Fale cheukhat nih lam hlatpi ah a ummi an nu le an pa zohkhenh awkah zeidah an tuah?

¹² Nulepa kha kan dawt hna caah him tein le siarem tein umter kan duh hna. Nulepa cu ṭha tein zohkhenh an si ti kan hngalhmi nih kan lung a daihter. Asinain a cuza cangmi fale tampi cu nulepa pawngah an um lo. Cu bantuk fale cheukhat cu an nu le an pa zohkhenh awk le an ṭuan khawh ti lomi inn rian tete ṭuanpiak awkah khunh an la i an tlawng hna. Fale nih an nu le an pa kha phone chawnh lengmangnak, ca kuatnak le e-mail kuatnak in an dawt hna kha an langhter khawh.—Ptb. 23:24, 25.

¹³ Na chungkhar he aa hlatnak ah na um hmanhah na nu le na pa nih nifate zei zohkhenhnak dah an herh ti kha hngalh naa zuam a hau. Na nu le na pa cu Jehovah Tehte an si ahcun an Khrihfabu i Khrihfa upa kha bia na ruah khawh hna i ruahnak na hal khawh hna. Cun mah kong kha Jehovah sinah thla cam. (Phungthlukbia 11:14 rel.) Na nu le na pa cu Jehovah Tehte an si lo hmanhah “upat hna.” (Ex. 20:12; Ptb. 23:22) Chungkhar dihlak i an biakhiahnak cu aa lo lai lo. Cheukhat nih a tar cangmi an nu le an pa kha anmah he um awk asiloah aa naihnak i um awkah bia an khiah. Asinain mah cu a zungzal in cun a si kho theng lai lo. Nulepa cheukhat cu an fale le an chungkhar sin i um kha an duh men lai lo. An fale thilrit khinh kha an duh lo caah anmah tein um an duh men lai. Cheukhat cu anmah tein um in an inn ah zohkhenhtu hlan khawh awkah an sining nih a pek men hna lai.—Pct. 7:12.

14. Zohkhenhtu bik nih zei harnak dah an ton khawh?

¹⁴ Chungkhar tampi ah nulepa he aa naihnak bik ah a ummi fanu asiloah fapa nih nulepa kha a zohkhenh bik hna. Asinain nulepa herhmi le amah chungkhar herhmi zohkhenhnak ah a tlarimi a si awk a si. Pakhat cio nih kan ngeihmi a caan le thazaang cu ri a ngei. Nulepa a zohkhenhtu i a sining aa thlen ahcun an chungkhar sining kha an ruah ṭhan a hau men lai. Chungkhar mi pakhat nih a lakmi rian cu a tam tuk maw? Zohkhenhnak rian kha a dang fale he aa changchang in an ṭuannak thawngin an bawm kho lai maw?

15. Nulepa a zohkhenhtu a baat tuk nakhnga lo zeitindah tuah khawh a si?

 ¹⁵ A tar cangmi nulepa cu a zungzal in bawmh an hauh ahcun a bik in a zohkhenhtu cu a baa tuk kho. (Mar. 6:31) Dawtnak a ngeimi fale nih an nu le an pa caah an tuah khawhmi zeipaoh tuah an duh nain a zungzal in an zohkhenh hna tikah an thil a rit tuk kho men. A zungzal in a zohkhenhtu nih thil sining taktak kha a hmuhthiam a hau i midang kha bawmhnak a hal hna a hau men lai. A zohkhenhtu a baat tuk nakhnga lo midang nih an bawmh lengmang awk a si.

16, 17. Tar nulepa an zohkhenh hna lioah fale cu zeitindah an um khawh men? An intuarmi hngalhthiam awk le a tlarimi si awkah zeinihdah a bawmh hna lai? (“ Lawmhnak Lungthin he Zohkhenhnak” timi rinli kulh zong zoh.)

¹⁶ Kan dawtmi kan nu le kan pa an kum a upat thluahmah ruangah harnak le fahnak an tonmi hmuh cu ngaihchiat awk ngai a si. Zohkhenhtu cu a caan ah ngaihchia, lungrethei, lungdong le thinhun in an um, ka sual timi ruahnak an ngei i an lung hmanh a fak tawn. A caan ah a tar cangmi nulepa nih zaangfahnak ngei loin le lawmh a hngal lomi bantukin bia an chim men lai. Cu bantuk thil na ton ahcun thinhun lo awkah i zuam. Lungthinlei ngandamnak kong a hlathlaitu pakhat nih hitin a chim: “Zei bantuk intuarnak paoh tei khawh awkah a ṭha bikmi cu kanmah tein mah intuarnak kan ngei ti cohlan kha a si. Mah intuarnak kan ngeihmi cohlan lo le cutin intuar ruangah mahle mah sual i phawt kha hrial.” Mah na intuarmi kha na nupi, na va, a dang na chungkhar mi asiloah na zumhmi na hawi kha chim hna. Cu bantuk bia i ruahnak nih na intuarmi kha hngalhthiam awk le a tlarimi si awkah aan bawmh khawh.

¹⁷ Na dawtmi kha inn ah zohkhenh khawh a si ti lo caan a phan te lai. Ram cheukhat ah cun chungkhar hna nih an dawtmi hna kha tar zohkhenhnak inn i chiah awkah bia an khiah men lai. Unaunu pakhat cu tar zohkhenhnak inn ah a ummi a nu kha nifate ti awkin a va leng zungzal. Hitin a chim: “Ka nu nih a herhmi bawmhnak kha chun nitlak in cun kan pe kho lo. Tar zohkhenhnak inn ah chiah ding timi biakhiah cu a har ngaimi a si. Mah nih ka lung a ka fahter tuk. Asinain mah cu a thih hlan thla tlawmpal chungah a caah a ṭha bikmi a si i mah kha ka nu nih a cohlan.”

18. Zohkhenhtu nih zeidah a zumh khawh?

¹⁸ Tar nulepa zohkhenhnak rian cu a buai ngaimi le a har ngaimi a si kho. Tar zohkhenhnak kong he aa tlaiin mikip caah a ṭhami tawnghtham ning pakhat cu a um lai lo. Asinain ṭha tein timhtuahnak na ngeih, chungkhar ningin nan i bawmh, ṭha tein bia nan i ruah le a bik in Jehovah sinah thla na cam ahcun na dawtmi nulepa upatnak le zohkhenhnak rian kha ṭha tein na ṭuan khawh lai. Cutin na tuah ahcun an herhmi zohkhenhnak le bawmhnak kha na pek hna caah na lung a si lai. (1 Korin 13:4-8 rel.) A biapi bikmi cu lungdaihnak le Jehovah thluachuah na hmu lai.—Fil. 4:7.