1. Midang he bia kan i ruah lioah kan pehtlaih hnaning hi a biapi ti a langhtermi tahchunhnak pakhat chim. (A hramthawknak hmanthlak zoh.)

FIJI ram i nuva hna nih Khrih a thih Philhlonak ah rak i pumh ve awkah mi an sawm hna. Nu pakhat kha a inn leng ah bia an ruah lioah ruah a hung sur. Mah tikah nuva hna nih mah nu kha an nithawng pakhat an pek. Mah nih a lung a suk tuk i Ruahnolhnak ah i pumh awkah bia a khiak. Nuva hna nih an chimmi cu kaa cinken tuk ti lo nain zaangfahnak he an ka pehtlaihmi cu kaa cinken tiah a hnuah a chim. Mah nuva hna nih Sui Nawlbia kha an zulh.

2. Sui Nawlbia timi cu zeidah a si i mah kha zeitindah kan zulh khawh?

² Sui Nawlbia timi cu zeidah a si? “Mi nih kan cungah tuah hna seh ti nan duh bantuk khan midang cung zongah va tuah ve u” timi Jesuh bia kha a si. (Matt. 7:12) Cutin zeitindah kan tuah khawh? Pakhatnak ah, ‘Midang nih zeitindah rak ka pehtlaih hna seh ti ka duh?’ tiah i hal. Pahnihnak ah, midang kha cutin pehtlaih awkah na si khawh chungin i zuam.—1 Kor. 10:24.

3, 4. (a) Mikip kan pehtlaih hna tikah zeicah Sui Nawlbia zulh a herh ti kha fianter. (b) Hi capar ah zei kong dah kan i ruah lai?

 ³ Sui Nawlbia kha unau he kan i pehtlaih tik lawngah zulh awk a si tiah Jesuh nih a chim maw? A chim lo, kan ral tel in mikip zeitindah kan pehtlaih hna awk a si timi kong a chim lioah mah nawlbia kha a chimmi a si. (Luka 6:27, 28, 31, 35 rel.) Phungchimnak ah mah nawlbia zulh cu a biapi tuk, zeicahtiah mi tampi nih thawngṭha kha an cohlan khawh i “zungzal nunnak” an hmuh khawh caah a si.—Lam. 13:48.

⁴ Phung kan chim tikah kan i cinken awk a simi biahalnak pali kha atu kan i ruah lai. Aho sinah dah ka chim? Khoika ah dah ka chim? Zeitik caan i chim ah dah a ṭhat bik? Zeitindah ka chim awk a si? Mah biahalnak hna nih mi nih zeitindah pehtlaih an duh ti kha hngalh awkah a kan bawmh khawh. Mah tikah mi pakhat cio chawnh khawhning a ṭha bikmi lam kha kan hngalh lai.—1 Kor. 9:19-23.

5. Zei biahalnak hna dah kan i hal khawh?

⁵ Phungchimnak ah kan tonmi pakhat cio i an sining le an tonmi harnak cu aa dang cio. (2 Chan. 6:29) Mi pakhat kha na chawnh tikah hitin i hal: ‘Amah hei si ninglaw zeitindah rak ka pehtlaih seh tiah ka duh hnga? Ka kong ṭha tein a hngalh hlanah biachahnak tuah asiloah biaceih kha ka duh maw? Asiloah ka kong ṭha tein hngal seh tiah dah ka duh?’ Mah biahalnak hna nih Sui Nawlbia zulh awk le mi pakhat cio kha an sining he aa tlakin pehtlaih awkah a kan bawmh lai.

6, 7. Phungchimnak ah kan tonmi pakhat cu a thin a hungmi asiloah a puarmi a lawh ahcun zeidah kan tuah awk a si?

⁶ Tahchunhnak ah, Khrihfa a simi nih zaangfahnak le nemnak he bia chim zungzal awk a si timi Baibal cawnpiaknak kha zulh awkah kan si khawh chungin kan i zuam. (Kol. 4:6) Asinain mi tlinglo kan si. Cucaah kan lung a nuamh lo caan ah a hnuah kan i ngaihchih hngami bia kan chim khawh men. (Jeim 3:2) Mah tikah hitin ka si zungzal lo ti kha mi nih rak ka hngalthiam hna  seh tiah kan i ruahchan. A puarmi in a kan hmuh lai kha kan duh lo. Mah i cinkennak nih puar ngaiin a kan pehtlaihtu zong a hnuah a chimmi bia ruangah aa ngaichih kho ti hngalhthiam awkah a kan bawmh.

⁷ Mi pakhat cu na cungah a thin a hungmi asiloah a puarmi a lawh ahcun zeicah cutin a um ti hngalhthiam awkah naa zuam kho lai maw? A rian ṭuannak asiloah sianginn ah lungre theihnak a ton caah a si maw? Fakpi in a zawt caah dah a si? Unau pawl he hmasa bik an i ton lioah a thin a hungmi mi tampi cu unau pawl nih nem tein le upatnak he an pehtlaih hna caah ṭha tein an lehrulh ṭhan tawn hna.—Ptb. 15:1; 1 Pit. 3:15.

8. Zeicah “mikip” sinah Pennak kong thawngṭha kan chim awk a si?

⁸ Mikip sinah phung kan chim. A luancia kum tlawmpal chungah Vennak Innsang i “Baibal nih An Nunning a Thlen” timi capar ah hmuhtonnak 60 leng ṭial a si. Mah capar hna ah mifir, zu ding, mi ṭhalo bu ah aa telmi asiloah ritnak sii nih a rak lemmi hna kong aa ṭial. Cheukhat cu nainganzi rian a ṭuanmi, biaknak hruaitu asiloah an rian lawng biapi ah a chiami an si. Cheukhat tu cu a ziaza a rawkral tukmi an si. Asinain an dihlak in thawngṭha an theih, Baibal an cawng, an nunning an i thleng i biatak an hun cohlan. Cucaah cu bantuk mi hna nih zeitikhmanh ah Pennak thawngṭha an cohlang lai lo tiah kan ruah awk a si lo. (1 Korin 6:9-11 rel.) “Mikip” nih biatak an cohlan khawh.—1 Kor. 9:22.

9. Midang inn kha zeicah kan upat awk a si?

⁹ Mi kha inn i an um lioah phung kan chimh bik hna. (Matt. 10:11-13) Kan inn cu kan caah a biapimi a si i mi nih kan inn le kan thilri an upatmi kha kan duh. Kan inn cu a himmi le a daimi hmun siseh ti kan duh. Cucaah innkhat hnu innkhat phung kan chim tikah an inn kha cutin kan upat ve awk a si.—Lam. 5:42.

10. Phungchimnak ah midang thinhunter kha zeitindah kan hrial khawh?

¹⁰ Ṭhatlonak in a khatmi vawlei ah kan um caah inn-ngeitu tampi nih mising kha an zum hna lo. (2 Tim. 3:1-5) Cucaah mi lung a hrinter hngami zei thil hmanh kan tuah awk a si lo. Tahchunhnak ah, mi innka na kingh hei ti u sih. Ahohmanh nih an in awn lo ahcun inn-ngeitu kawl awkah thlalang awng in bih, inn chungah luh asiloah an dum ah i chawh ti bantuk na tuah khawh men. Cutin na tuah cu mi tam khawh chung  tam sinah phungchim na duh caah a si men lai. (Lam. 10:42) Pathian kong biatak hngalh awkah mi kha bawmh na duh hna. (Rom 1:14, 15) Asinain cutin na tuahmi nih inn-ngeitu kha an thin a hunter hna lai maw? An innpa nih tah zeitindah an ruah lai? Fimhring tein kan um a hau i inn-ngeitu a thin a hunter khomi zei thil paoh kan hrial a hau. Lamkaltu Paul nih hitin a ṭial: “Kan rian ṭuannak ah ahohmanh nih an kan soi nakhnga lo, ahohmanh an lam ah dawntu chiah kan duh lo.” (2 Kor. 6:3) Phungchimnak ah mi inn le mi thilri kan upat ahcun mah nih inn-ngeitu kha biatak hngalh a duhter men hna lai.—1 Piter 2:12 rel.

11. Mi nih kan caan an upatmi kha zeicah kan duh?

¹¹ Kan dihlak in kan rian a tam. Kan rian vialte ṭuan khawh awkah a hlankan in i timhchung le kan caan hmanning suai a hau. (Efe. 5:16; Fil. 1:10) Thil pakhatkhat ruangah kan caan suaimi aa thlen tikah kan lung a rawk men lai. Cucaah mi nih kan caan an upatmi le anmah he caan tampi kan hmang kho lai lo ti an hngalhthiammi kha kan duh. Midang an caan kan upat langhter awkah Sui Nawlbia nih zeitindah a kan bawmh khawh?

12. Phungchim awkah a ṭhat bik caan kha zeitindah kan hngalh khawh?

¹² Phungchim awkah zeitik caan dah  a ṭha bik? Hitin i hal: ‘Zeitik caan ah dah mi cu inn ah an um tawn? Zeitikah dah kan bia ngaihnak caan an ngeih lai?’ Cu bantuk caan i phungchim awkah kan caan suaimi thlen cu a ṭha. Hmun cheukhat ah cun zanlei sang ah innkhat hnu innkhat phungchim kal cu a ṭha bik. Na umnak hmun ah cutin a si ve ahcun mah caan i phungchim awkah naa tim kho lai maw? (1 Korin 10:24 rel.) Midang caah a ṭhat bik caan i phungchim khawh awkah mahca ṭhatnak kan hlawtmi zeipaoh kha Jehovah nih thluachuah a pek lai.

13. Inn-ngeitu kan upat kha zeitindah kan langhter khawh?

¹³ Inn-ngeitu kan upat kha zeitindah kan langhter khawh rih? Kan bia a ngaimi pakhat he kan i ton tikah ṭha tein phung kan chimh lai nain sau tuk in cun kan chimh awk a si lo. A biapimi thil ṭuan awk aa timhmi a um men lai. Kaa manh lo a ti ahcun chikkhat te lawng a si lai tiah kan ti khawh. Cun kan bia ningin tawi tein kan chim awk a si. (Matt. 5:37) Kan bia a dih tikah zeitikah dah len ṭhan awkah a ṭhat bik lai tiah hal ah a ṭha. Thawngthanhtu cheukhat nih hitin an ti hna: “Len ṭhan kaan duh. Ka rat hlanah phone in chawn ning law asiloah ca in kua ning law a ṭha lai maw?” Mi cu an rian a tam i tuah dingmi an ngei ti kan hngalh ahcun Paul kan i zohchunh a si lai. Mi tampi nih “khamhnak an hmuh khawh nakhnga” Paul nih amah caah a ṭha bikmi si loin an caah a ṭha bikmi kha a tuah.—1 Kor. 10:33.

14-16. (a) Kan lennak a ruang kha zeicah inn-ngeitu kan chimh awk a si? Tahchunhnak pe. (b) Khualtlawng rianṭuantu pakhat nih hmual a ngeimi zei lam dah a hman?

¹⁴ Na hngalh bal lomi pakhat nih phone aan chawnh i zei bantuk rawl dah ei na duh tiah aan hal hei ti u sih. Mah tikah aan chawntu cu ahodah a si le zeicah cutin aan hal kha na ruat ko lai. A puarhrangmi si na duh lo caah tawi tein na chawnh nain na bia na donghter colh ko lai. Atu mah tahchunhnak hi ruat ṭhan hmanh: Atu nai bantukin phone an in chawnh ṭhan nain atu tan cu aan chawntu nih aho a si kha aan chimh, cun a rian cu mi kha ngan a damtermi rawl ei awkah bawmh a si zong aan chimh. Na caah bawmtu a si hngami a kong chimh kaan duh tiah nem tein aan ti. Mah tikah a bia ngaih na duh ko lai. Mi nih an kan chawnh tikah aho an si an kan chimhmi kha kan duh. Phungchimnak ah cu bantuk upatnak kha zeitindah kan langhter khawh?

¹⁵ Phungchim kan kal tikah inn-ngeitu kha kan lennak a ruang kan chimh awk a si. Inn-ngeitu nih hngalh a herhmi a biapimi kong chim awk kan ngei ti cu a hmaan ko. Asinain aho kan si le  zeicah kan rat ti chim loin “vawleicung i a ummi harnak hi hei tawngtham kho law zei harnak khi dah na tawnghtham lai?” tiin kan hal colh hei ti u sih. Cutin kan hal cu inn-ngeitu i a ruahnak hngalh awkah a si. Mah lawngah Baibal kong kha kan chimh khawh lai. Asinain inn-ngeitu nih hitin a ruah men lai: ‘Amah hi ahodah a si i zeicah cutin a ka hal hnga? Zeicah a si hnga?’ Cucaah inn-ngeitu nih zalong tein a kan chawnh ngam nakhnga kan tuah awk a si. (Fil. 2:3, 4) Cutin zeitindah kan tuah khawh?

¹⁶ Khualtlawng rianṭuantu pakhat nih hitin a tuah: Inn-ngeitu kha a chawnhbiak hnuah Biatak Hngalh Na Duh Maw? timi cazual kha a pek i hitin a ti: “Nihin cu mah cazual te hi mikip kan pek hna. Mah ah mi tampi nih an hal tawnmi biahalnak paruk kong a fianter. Mah hi nangmah caah a si.” Mi nih ka len hnanak a ruang an hngalh tikah an sia a rem deuh i biaruah awkah an fawi deuh tiah unaupa nih a ti. Mah hnuah hitin a hal: “Mah biahalnak hna lakah pakhatkhat hi na ruat bal maw?” Inn-ngeitu nih pakhat aa thim ahcun unaupa nih cazual kha a kau i mah biahalnak kong i Baibal chimmi kha a ruah. Cutin aa thim lo ahcun unaupa nih biahalnak pakhat a thim i inn-ngeitu lungtuaiter loin biaruahnak kha a peh. Biahram thawknak a phunphun a um ti cu a hmaan ko. Hmun cheukhat ah cun kan len hnanak a ruang chim hlanah hmunhma he aa tlak ningin chawnhbiak hmasa a hau. Kan chimmi thawngṭha kha mi nih ngaih an duh nakhnga kan chimning thlen cu a biapi ti kha kan hngalhthiam a hau.

17. Phungchimnak ah Sui Nawlbia zulh khawhnak lam cheukhat cu zeidah an si?

¹⁷ Phungchimnak ah Sui Nawlbia zulh khawhnak lam cheukhat cu zeidah an si? Mi pakhat cio kha an sining he aa tlakin kan pehtlaih hna. An inn le an thilri kha kan upat. Inn ah an um lio caan le kan bia an ngaih khawh caan i chim awkah a si khawh chungin kan i zuam. Kan bia ngaih a duhter hngami lam in biahram kan thawk.

18. Pehtlaih kan duhmi ningin phungchimnak ah mi pehtlaih cu zeicah a ṭhat?

¹⁸ Phungchimnak ah mi kha zaangfahnak he kan pehtlaih hna i an intuarmi kan ruahpiak hna ahcun Baibal phunglam kan zulh a si lai, mah nih vancung kan Pa thang a ṭhatter lai. (Matt. 5:16) Mi kha upatnak he kan pehtlaihmi hna nih biatak hngalh a duhter men hna lai. (1 Tim. 4:16) Pennak thawngṭha kha mi nih zeitin an lehrulh hmanhah phungchimnak ah kan si khawh chungin kan i tel ti kan hngalhmi nih lungsi hnangamnak a kan pek. (2 Tim. 4:5) Hitin a ṭialmi lamkaltu Paul kha i zohchunh hna u sih: “Hi vialte hiti in ka tuah cu thawngṭha ruangah khan a si, cu thawngṭha cu mi vialte ka hrawm khawh hna nakhnga ka duh caah a si.” (1 Kor. 9:23) Phungchimnak ah Sui Nawlbia kha zul zungzal hna u sih.