1, 2. (a) Jehovah i a lianngan bikmi tehte cu ahodah a si? (b) Jesuh min sullam cu zeidah a si, Jesuh nih Judah mi hna kha Jehovah mithmai ṭha hmuh ṭhan awkah zeitindah a bawmh hna?

JESUH nih biaceih a si lioah Judea ram i Rom uktu Pontius Pilat kha ralṭha tein hitin a ti: “Hi vawlei ah ka chuah chan le ka rat chan cu biatak kong chim hi a si.” (Johan 18:33-37 rel.) Kum tam nawn a rauh hnuah Paul nih Jesuh kha “Pontius hmaika ah aa phuangmi” a si tiin a auh. (1 Tim. 6:13) Kannih cu Satan nih a ukmi le huatnak in a khatmi vawlei ah kan um. Cucaah phungchim khawh zungzal awkah “zumhawktlak le a hmaan taktakmi tehte” a simi Jesuh bantukin ralṭhatnak kan ngeih a hau.—Biat. 3:14.

² Judah mi vialte cu Jehovah i tehte tiah auh an si nain Jesuh cu a lianngan bikmi tehte a si. (Isa. 43:10) Jesuh a chuah hlanah vancungmi nih a cawmtu a pa, Josef kha hitin a ti: “A min ah Jesuh na sak lai, zeicahtiah a mi kha an sualnak chungin a khamh hna lai.” (Matt. 1:20, 21) Hebru holh ah Jesuh timi min cu “Jehovah Cu Khamhtu A Si” timi sullam a ngei. Jehovah nih Jesuh kha hmangin minung kha sualnak le thihnak in a khamh hna lai. Jesuh nih Judah mi hna kha Jehovah mithmai ṭha hmuh ṭhan awkah nan sualnak nan i  ngaihchih a hau tiah a ti hna. (Matt. 10:6; 15:24; Luka 19:10) Pathian Pennak kong zong a chim. Marka nih hitin a ṭial: “Jesuh cu Galili ram ah khan khual a tlawng i Pathian sinin a rami Thawngṭha kha a chimh hna. ‘A caan kha a phan cang. Pathian Pennak cu a phan dengmang cang. Nan sualnak kha kaltak hna u law Thawngṭhabia kha zum tuah u,’ tiah a ti hna.” (Mar. 1:14, 15) Jesuh cu phung a chim tikah lungthawhnak le ralṭhatnak a ngei. Nawl a ngeimi Judah biaknaklei hruaitu hna hmanh kha ralṭha tein sual a phawt hna, mah cu Judah biaknaklei hruaitu hna nih an thahnak a ruang pakhat a si.—Mar. 11:17, 18; 15:1-15.

3. Jesuh a thih hnu in nithum ah zeidah a cang?

³ Fak ngaiin Jesuh a thih hnu nithum ah khuaruahhar a simi thil a cang. Mah cu Jehovah nih minung pum in si loin thlarau pum in a thawhter ṭhanmi kha a si. (1 Pit. 3:18) Jesuh nih a zultu hna sinah minung pum in aa langhternak thawngin a thawhṭhan taktak kha a langhter. A thawhṭhan ni ah a zultu dangdang sinah a tlawm bik voinga tiang aa langhter.—Matt. 28:8-10; Luka 24:13-16, 30-36; Johan 20:11-18.

4. A zultu pawl sinah Jesuh a langh lioah zeidah a cang, zei rian dah a pek hna?

⁴ Jesuh a voinganak aa langhtermi cu lamkaltu hna le midang hmunkhat ah an i pumh lioah a si. Mah lioah a thihmi le a thawhṭhanmi cu Baibal chimchungmi a si ti hngalhthiam awkah a bawmh hna. A biapimi mah an i pumhnak a donghlei ah Jesuh nih a zultu hna kha an ṭuan awk a simi rian a chimh hna. “Amah min in sual ngaihchihnak le sual ngaihthiamnak kong kha Jerusalem khua in i thawk in miphun vialte hna sinah chim a si lai” tiah a ti hna. Cun “nannih cu hi thil vialte  a hngaltu tehte nan si” tiah a ti hna.—Luka 24:44-48.

5, 6. (a) Jesuh zultu hna cu aho tehte dah an si lai? (b) Jesuh zultu hna nih zei kong dah an chim lai?

⁵ Ni 40 a rauh hnu, Jesuh hmanung bik a langh lioah nawl a pek chapmi hna mah bia hi lamkaltu hna nih ṭha tein an hngalhthiam ko lai: “Jerusalem khua le Judea ram vialte le Samaria ram ah le vawleicung khuazakip ah ka tehte nan si lai.” (Lam. 1:8) Zultu pawl cu Jehovah tehte a si cangmi Israel mi an si. Atu cu Jesuh tehte zong an si cang lai. Mah cu zei sullam dah a si?

⁶ Jehovah nih Jesuh hmangin minung a khamh cang hna lai timi kong kha zultu hna nih mi an hngalhter cang hna lai. Mah a khamh hnaning cu hlanlio ah Israel mi a rak khamh hnaning nakin a let tampi in a ṭha deuh. Jesuh Khrih a thihmi le a thawhṭhanmi nih minung kha sualnak le thihnak in a luatter khawh hna. AD 33, Pentekos ni ah Jesuh zultu pawl cu thiang thlarau in chiti thuh an si i mah tikah “Pathian nih thil lianngan a tuahmi” kong kha an hun chim. An bia a theimi mi tampi cu an sualnak an i ngaichih, Jesuh thlanhnak man kha an zumh i tipil an ing. A thoṭhanmi Jesuh cu vancung ah nawlngeihnak a hmu i vawleicung i mi thong tampi kha khamh awkah Jehovah nih a hman.—Lam. 2:5, 11, 37-41.

7. AD 33, Pentekos ni ah a cangmi thil nih zeidah a langhter?

⁷ AD 33, Pentekos ni i a cangmi thil nih Jesuh pekmi a tlingmi tlanhnak man kha Jehovah nih a cohlan ti a langhter, mah tlanhnak man nih minung kha sualnak in a luatter hna lai. (Heb. 9:11, 12, 24) Jesuh nih ka rat hnawhchanmi cu “mi tampi . . . tlanhnak ca i ka nunnak pek awkah” a si tiah a ti. (Matt. 20:28) Mah  tlanhnak in ṭhatnak a hmumi cu Judah mi lawng maw an si? An si lo, tlanhnak nih ‘vawlei sualnak kha a kalpi.’ “Mi vialte nih khamhnak hmu hna seh” ti kha Pathian nih a duh.—Johan 1:29; 1 Tim. 2:4-6.

8. A hmasa Jesuh zultu hna nih Jesuh kong kha zeicah an chim khawh zungzal, zeidah an liim?

⁸ A hmasa Jesuh zultu hna nih Jesuh kong kha ralṭha tein an chim zungzal. Zeicah cutin an tuah khawh? Anmah thazaang thawngin cun a si lo. Phungchim khawh zungzal awkah a herhmi ralṭhatnak ngeih awkah thiang thlarau kan pe tiah Jehovah sinah an hal. (Lamkaltu 5:31, 32 rel.) Jesuh zultu hna nih phungchim an thawk in kum 27 hrawng a rauh tikah “bia hmaan taktak, thawngṭhabia” cu “van rang tang khuazakip” ah a ummi Judah mi le Jentail mi hna sinah chim a si cang.—Kol. 1:5, 23.

9. Chimchung a si bantukin Khrihfabu ah zeidah a cang?

⁹ Ngaihchiat awk ngai a simi cu caan a rauh tikah Khrihfabu chungmi hna nih biatak a si lomi kong kha mi an cawnpiak hna. (Lam. 20:29, 30; 2 Pit. 2:2, 3; Judas 3, 4) A hnuah mah a hmaan lomi cawnpiaktu hna nih Khrihfabu dihlak kha an hrawh. Zumhpialmi hna cu “chan donghnak” tiang an um lai tiah Jesuh nih a chimchung. (Matt. 13:37-43) 1914, October ah Jehovah nih Jesuh kha minung uktu Siangpahrang ah a ser. Mah caan in Satan vawlei donghnak asiloah “ni hmanung bik” caan aa thawk.—2 Tim. 3:1.

10. (a) Chiti thuhmi hna nih zei caan kong dah an chim? (b) 1914, October ah zei thil dah a cang, mah kha zeitindah kan hngalh khawh?

¹⁰ 1914, October aa thawk hlan kum 30 leng in chiti thuhmi hna nih Pathian Pennak cu mah a biapimi caan in uk hram aa thawk lai tiah an rak chim. Mah hngalhthiamnak cu thingkung nganpi kong Daniel chimchungmi cungah hram aa bunhmi a si, mah thingkung cu hau a si hnu caan caankhat ah a corh ṭhan. (Dan. 4:16) Jesuh nih Siangpahrang a si cang ti le donghnak caan aa thawk cang ti kha a zultu pawl nih an hngalh nakhnga hmelchunhnak a rak chim. 1914 hnu i vawlei thil sining nih Jesuh cu Siangpahrang a si cang ti kha  fiang tein a langhter. (Matt. 24:3, 7, 14; Luka 21:24) Tuchan ah kan chimmi “Pathian nih thil lianngan a tuahmi” lakah Jesuh kha 1914 ah Pennak Siangpahrang ah a ser cang timi kong aa tel.

11, 12. (a) 1919 ah zeidah a cang? (b) 1935 ah zeidah a lang? (A hramthawknak hmanthlak zoh.)

¹¹ 1914 ah Jesuh Khrih Siangpahrang a si tikah chiti thuhmi a zultu hna kha a hmaan lomi biaknak a simi “Babilon Khualipi” in chuah awkah a bawmh hna. (Biat. 18:2, 4) Vawlei Ralpi Inak a dih hnu tlawmpal, 1919 ah chiti thuhmi hna cu vawleicung pumpi ah phungchim awkah zalonnak an hun ngei chin. Tlanhnak man nih mi a khamh khawh zia le Pathian Pennak kong thawngṭha kha an chim. Cu tikah mi tampi nih biatak an hun hngalh i vancung ah Khrih he siangpahrang ṭuan awkah chiti thuh an si.

¹² 1935 ah Khrih nih “tuudang” pumh hram a thawk cang ti a lang. Atu ah vawleicung pumpi ah tuudang nuai tampi an um cang. Annih nih chiti thuhmi hna he Khrih ralṭhatnak kha an i zohchunh i mi sinah phung an chim. Tuudang nih Jesuh tlanhnak thawng lawngin khamhnak kan hmu kho ti kha an zumh ve. Phungchimnak ah lungdong lo tein kan i tel i kan nunnak kha Jehovah duhnak tuahnak ah kan hman ahcun harnak nganpi in kan luat lai i Pathian kamhmi vawlei thar ah kan um lai ti kha an hngalh.—Johan 10:16; Biat. 7:9, 10, 14.

13. Jehovah Tehte a simi kannih nih zei tuah awkah dah bia kan khiah, kumzabu pakhatnak i Khrihfa hna kha zeitindah kan i zohchunh khawh hna?

¹³ Jehovah nih a tuah cangmi “thil lianngan” kong le hmailei ah a tuah laimi a biakam kong mi sinah kan chim khawhmi hi tinvo sung a si. Mah rian ṭuan zungzal cu a fawi lo ti cu a hmaan ko. Mi nih kan chimmi kha an ngai duh men lai lo asiloah an kan hrem men lai. Cutin a si ahcun lamkaltu Paul le a hawile kha kan i zohchunh khawh hna. Paul nih hitin a chim: “Pathian nih a thawngṭha kha nannih chimh awkah ralṭhatnak a kan pek i harnak tampi a um nain kan chim.” (1 Thes. 2:2) Kan i pumpek lioah kan tuahmi biakamnak kha kan zulh peng awk a si. Satan vawlei ‘a rawh dih’ lai caan ah Jehovah cungah zumhfek tein um kan duh. (Isa. 6:11) Kanmah thazaang lawngin cun cutin kan um kho lai lo. Kumzabu pakhatnak i Khrihfa hna bantukin “thilti khawhnak ṭhawnnak” ngeih awkah Jehovah sinah thiang thlarau kan hal awk a si.—2 Korin 4:1, 7 rel; Luka 11:13.

14, 15. (a) Kumzabu pakhatnak i Khrihfa hna cu zeitindah pehtlaih an si, annih kha Piter nih zeitindah thazaang a pek hna? (b) Jehovah Tehte kan si caah hremnak kan in ahcun zeidah kan i cinken awk a si?

¹⁴ Tuchan ah mi tampi nih Khrihfa kan si tiah an ti nain Pathian huatmi kha an tuah caah a mithmai ṭha an hmu lo. (Titas 1:16) Kumzabu pakhatnak ah mi tampi nih Pathian kha a duhmi ningin an bia lo. Mah lio caan ah a hmaanmi Khrihfa hna cu an pawngkam mi tampi nih an huat hna. Annih kha thazaang pek awkah lamkaltu Piter nih “Khrih zultu nan si  ruang i serhsatnak nan in ahcun nan caah lunglawmh awk a va si dah” tiah a ti hna. Zeicah lunglawmh awk a si? Pathian mithmai ṭha an hmuh ca le a thiang thlarau nih a umpi hna caah a si.—1 Pit. 4:14.

¹⁵ Tuchan Jehovah Tehte Hna tah ‘Khrih zultu kan si ruangah serhsatnak kan ing’ maw? Kan in, mah cu Jehovah kong lawng si loin Jesuh kong le Jesuh cu Pathian Pennak Siangpahrang a si timi kong kan chim caah a si. Jesuh zong Jehovah tehte a si caah hremnak a ing ve. A dotu hna kha “ka Pa nawl in a rami ka si, sihmanhsehlaw nan ka cohlang lo” tiah a ti hna. (Johan 5:43) Cucaah phung na chim caah hremnak na ton ahcun Pathian mithmai ṭha na hmuh le thiang thlarau nih aan umpi kha i cinken.

16, 17. (a) Vawleicung pumpi i Jehovah miphun nih phungchimnak rian kha zeitindah an hmuh? (b) Zei tuah awkah dah bia na khiah?

¹⁶ Vawleicung pumpi ah mi tampi nih biatak an cohlan ti zong i cinken. Phung chim lengmangnak hmun ah kan um hmanhah kan chimmi thawngṭha ngaih a duhmi an um rih ko. Cucaah a lung a thomi kan hmuh hna tikah leng ṭhan hna u sihlaw Baibal cawnpiak awkah i zuam hna u sih. Mah tikah Jehovah kong hngalh awk le a sinah i pumpek in tipil in awkah kan bawmh khawh hna lai. Mah rian na ṭuan tikah zeitindah na um? Jehovah Tehte a sinak kum 60 leng a si cangmi Thlanglei Africa i unaunu Sarie nih hitin a chim: “Jesuh tlanhnak man thawngin van le vawlei ah a Cungnung Bikmi Jehovah he pehtlaihnak ṭha ka ngeih khawh caah kaa lawm tuk, cun sunparnak he a khatmi a min mi sin ka chim khawh caah kaa nuam tuk.” Sarie le a vapa Martinus nih an fale pathum le midang tampi kha Jehovah a biami si awkah an bawmh hna. Hitin a chim chap: “Mah rian tlukin lungsinak a pemi rian dang a um lo, nunnak a khamhmi mah rian ṭuan khawh zungzal awkah a herhmi thazaang kha Jehovah nih a thiang thlarau hmangin kan dihlak in a kan pek.”

¹⁷ Tipil a ing cangmi kan si ah, a ing rih lomi kan si ah Jehovah Tehte Hna he i hawikomhnak tinvo sung kan hmuh caah kan i lawmh tuk awk a si. Cucaah vawleicung pumpi i Jehovah miphun he phungchimṭi zungzal hna u sihlaw Satan vawlei he dang tein um zungzal hna u sih. Cutin kan tuah ahcun kan aiawhmi dawtnak a ngeimi vancung kan Pa, Jehovah kha a thang kan ṭhatter lai.