1, 2. Jesuh bia a sullam kha zeicah mi tampi nih an hngalhthiam lo?

MI PAKHAT nih a kan chawnh tikah a aw lawng si loin a aw cawi zong kha kan theih. Asinain a chimmi hngalhthiam awkah a bia sullam kha kan hngalh a hau. (1 Kor. 14:9) Jesuh nih mi tampi kha anmah holh tein a chawnh hna. Asinain a bia sullam kha an dihlak in cun an hngalthiam lo. Cucaah Jesuh nih “nan dihlak in ka bia hi ngai u law hngal tuah u” tiah a ti hna.—Mar. 7:14.

² Jesuh chimmi a sullam kha annih nih zeicah an hngalhthiam lo? Mi cheukhat cu anmahle ruahnak a ngei cangmi an si. A cheu tu cu lungthin ṭha a ngei lomi an si. Annih kha Jesuh nih hitin a ti hna: “Nanmah cawnpiaknak tu kha fehter i Pathian nawlbia hlawt kha cu nan thiam ngai ko.” (Mar. 7:9) Annih cu Jesuh bia a sullam hngalhthiam awkah an i zuam lo. An zulhmi phunglam le an ruahnak kha thlen an duh lo. An hna nih cun a theih ko nain an lungthin chungah a phan lo. (Matthai 13:13-15 rel.) Kannih tu cu Jesuh cawnpiaknak in cawn kan duh zungzal awk a si. Cutin zeitindah kan tuah khawh?

3. Zultu pawl nih Jesuh bia kha zeicah an hngalhthiam?

³ Aa toidormi Jesuh zultu pawl kha kan i zohchunh hna  a hau. Annih kha Jesuh nih “nan van a va ṭha thiam dah. Nan mit nih a hmuh i nan hna nih a theih” tiah a ti hna. (Matt. 13:16) Jesuh bia kha midang nih an hngalhthiam lo lioah annih nih zeicah an hngalhthiam? Thil pathum an tuah caah a si. Pakhatnak, biahalnak tuah an duh i Jesuh nih a chim duh taktakmi kha hngalhthiam an i zuam. (Matt. 13:36; Mar. 7:17) Pahnihnak, an hngalh tharmi kong cu an cohlan cangmi kong he zeitindah aa pehtlaih ti kha hngalhthiam an i zuam. (Matthai 13:11, 12 rel.) Pathumnak, an cawnmi kong kha anmah le midang ṭhatnak caah hman an duh.—Matt. 13:51, 52.

4. Jesuh chimmi bianabia hngalhthiam awkah zei thil pathum dah kan tuah a herh?

⁴ Kannih zong Jesuh chimmi bianabia kha hngalhthiam kan duh ahcun zultu hna bantukin thil pathum kan tuah a hau. Pakhatnak, Jesuh bia kha a caan pek in rel, ruah, thukpi in hlathlai le biahalnak tuah a hau. Cutin kan tuah ahcun hngalhnak kan hmuh lai. (Ptb. 2:4, 5) Pahnihnak, mah hngalhnak cu kan cohlan cangmi he zeitindah aa pehtlaih ti le mah nih zeitindah ṭhatnak a kan pek khawh ti kha hngalh i zuam a hau. Cutin kan tuah ahcun hngalhthiamnak kan hmuh lai. (Ptb. 2:2, 3) Pathumnak, kan hngalhmi kha kan nunnak ah kan hman awk a si. Cutin kan tuah ahcun fimnak kan ngei ti kan langhter a si lai.—Ptb. 2:6, 7.

5. Hngalhnak, hngalhthiamnak le fimnak an i dannak kha tahchunhnak in chim.

⁵ Hngalhnak, hngalhthiamnak le fimnak cu zeitindah an i dan? Mah kha hitin tahchunhnak kan pek khawh: Lamlai i na dir lioah mawṭaw a ra hei ti u sih. Pakhatnak ah, mah cu mawṭaw a si ti kha na hmuh, mah cu hngalhnak a si. Cun cuka ah na dir peng ko ahcun mawṭaw nih aan ṭaih lai kha na hngalh, mah cu hngalhthiamnak a si. Cucaah mawṭaw kha na hrial zokzok, mah cu fimnak a si. Baibal nih ‘fimnak ṭha kha i ken’ u tiah a kan ti. Zeicahtiah mah nih kan nunnak a khamh khawh caah a si.—Ptb. 3:21, 22; 1 Tim. 4:16.

6. Jesuh chimmi bianabia pasarih kan i ruah lioah zei biahalnak pali dah kan hlathlai lai? ( Rinli kulh zoh.)

⁶ Hi capar le a hnu capar ah Jesuh chimmi bianabia pasarih kha kan i ruah hna lai. Kan i ruah lioah mah biahalnak hna hi kan hlathlai lai: Mah bianabia cu zei sullam dah a ngeih? (Mah cu hngalhnak a si.) Zeicah Jesuh nih mah bianabia kha a chim? (Mah cu hngalhthiamnak a si.) Mah bianabia kha kanmah le midang ṭhatnak caah zeitindah kan hman khawh? (Mah cu fimnak a si.) Mah nih Jehovah le Jesuh kong zeidah a kan cawnpiak?

7. Jesuh chimmi anṭam ci bianabia cu zei sullam dah a ngeih?

⁷ Matthai 13:31, 32 rel. Jesuh chimmi anṭam ci bianabia cu zei sullam dah a ngeih? Anṭam ci nih kan chimmi Pennak kong thawngṭha le Khrihfabu kha a aiawh. AD 33 i Khrihfabu  dirh a si lioah “thlaici vialte lakah a hme bik” bantukin a hmete a rak si. Asinain phungchim rian ruangah caan tawite chungah khulrang in a ṭhangcho. Cutluk rang in a ṭhangcho lai tiah mi tampi nih an i ruahchan lo. (Kol. 1:23) Jesuh nih “a nge ah khan va zong nih bu an ser” tiah a ti. Mah cu Khrihfabu a ngan thluahmah tikah cuka ah lungthin ṭha a ngeimi hna nih thlarau rawl, hrimhnak le dornak an hmuh tinak a si.—Ezekiel 17:23 he tahchunh.

8. Zeicah Jesuh nih anṭam ci bianabia kha a chim?

⁸ Zeicah Jesuh nih mah bianabia kha a chim? Pathian Pennak a ṭhanchoning, huhphenhnak a pekning le dawntu thil vialte a tei khawhning kha langhter awkah Jesuh nih anṭam ci khuaruahhar in a ṭhanning kha a chimmi a si. 1914 thawkin Khrihfabu a ṭhanning cu khuaruahhar chinchin a si. (Isa. 60:22) Khrihfabu chungah a ummi hna cu Jehovah he naih tein um awkah bawmh an si. (Ptb. 2:7; Isa. 32:1, 2) Khrihfabu a ṭhanchomi kha zeihmanh nih a dawn kho lai lo.—Isa. 54:17.

9. (a) Anṭam ci bianabia in zeidah kan hngalh khawh? (b) Mah nih Jehovah le Jesuh kong zeidah a kan cawnpiak?

⁹ Anṭam ci bianabia in zeidah kan hngalh khawh? Kannih cu Jehovah Tehte tlawmpal lawng an umnak asiloah a ṭhancho lonak hmun ah kan um men lai. Asinain Pennak nih  dawnkhantu thil vialte a tei khawh ti kha kan philh lo awk a si. Mah nih inkhawhnak ngeih awkah a kan bawmh lai. Tahchunhnak ah, 1926 ah Unaupa Edmin Skinner cu India ah a phan i mah lioah Jehovah Tehte tlawmte lawng an rak um. Cun a ṭhanchoning zong a nuarh tuk caah rianṭuan cu “a har” ngai. Asinain phung a chim zungzal i Pennak nih dawnkhantu thil nganpipi a tei khawh ti kha a hmuh. Atu India ah Jehovah Tehte 37,000 leng an um cang i 2013 Ruahnolhnak ah aa pummi 108,000 leng an si. India ah Unaupa Skinner a phanh kum ah Zambia ah phungchim rian thawk a si ve. Atu Zambia ah Jehovah Tehte 170,000 leng an um cang i 2013 Ruahnolhnak ah aa pummi 763,915 an si. Mah cu Zambia ram i milu 18 ah 1 tluk a si. A ṭhanchoning cu khuaruahhar taktak a si.

10. Thilnu bianabia cu zei sullam dah a ngeih?

¹⁰ Matthai 13:33 rel. Thilnu bianabia cu zei sullam dah a ngeih? Mah bianabia nih Pennak kong thawngṭha le mah nih minung nunning a thlen khawhning kha a langhter. “Changvut rel khat” nih minung vialte kha a aiawh. Changvut a thawhmi nih phungchim rian thawngin Pennak kong thawngṭha a karhning kha a langhter. Anṭam ci a ṭhanmi cu hmuh khawh colh a si nain thilnu a karhmi tu cu hmuh khawh a si lo. Caan tlawmpal a rauh hnu lawngah a phichuak kha hmuh khawh a si.

11. Zeicah Jesuh nih thilnu bianabia kha a chim?

¹¹ Zeicah Jesuh nih mah bianabia kha a chim? Pennak kong thawngṭha cu “vawleicung khuazakip” phanh khawhnak le minung lungthin thlen khawhnak ṭhawnnak a ngei ti kha Jesuh nih mah bianabia hmangin a langhter. (Lam. 1:8) A hmasa ah mah thlennak kha kan hmu theng lai lo nain mah cu a cangmi a si. Hmun kip ah a ummi mi tampi nih Pennak kong thawngṭha kha an cohlan i an ziaza an i thleng.—Rom 12:2; Efe. 4:22, 23.

12, 13. Thilnu bianabia nih a langhter bantukin phungchim rian a ṭhanchoning kha tahchunhnak in chim.

¹² Mi nih thawngṭha an theih hnu kum tampi lawngah a phichuak kha hmuh khawh a si tawn. Tahchunhnak ah, Brazil Bethel ah rian a ṭuanmi Frans le Markit te nuva cu 1982 ah khua hmete pakhat ah phung an chim. Baibal cawnpiaknak tampi an hmu i pakhat cu nu pakhat le a fale pali he a si. Mah lioah a fapa upa bik cu kum 12 lawng a si rih. Anih cu a ningzah a pang tuk i Baibal cawnnak thawk hlanah aa thup tawn.  Frans le Markit cu an ṭhial hna caah mah chungkhar kha Baibal an cawnpiak kho ti hna lo. Kum 25 a rauh hnuah cuka hmun ah an va tlawng ṭhan. Cuka ah thawngthanhtu 69 a ummi Khrihfabu pakhat dirh a simi, hmaanhmaan 13 an ummi le Biakinn thar ah an i pumhmi an hmuh tikah zeitlukin dah an i nuamh lai khi ruathmanh. A ningzah a rak pang tukmi ngakchia pa cu atu ah Khrihfa upa phu ah khuakhangtu a si cang. Jesuh chimmi bianabia chung i thilnu bantukin Pennak kong thawngṭha cu a karh i mi tampi kha an nunning a thlen hna.

¹³ Zalong tein phung chim khawh a si lonak ram hmanhah Pennak kong thawngṭha nih mi kha an nunning a thlen khawh ko hna. Cu bantuk ram hna ah thawngṭha zeitlukin dah a karh timi kong kan theih tikah kan khuaruah a har. Tahchunhnak ah, 1910 ah Pennak kong thawngṭha cu Cuba ah a phan i 1913 ah Unaupa Russell cu mah tikulh ah a va tlawng. A hramthawk ah cun a ṭhangcho tuk lo. Asinain atu ah tah zeitin? Cuka ah thawngthanhtu 96,000 leng an um cang i 2013 Ruahnolhnak ah aa pummi 229,726 an si. Mah cu Cuba tikulh i milu 48 ah 1 tluk a si. Khenkhamnak a um lonak ram hna hmanhah unau pawl nih phung kan chim kho lai lo tiah an ruahnak hmun tiang Pennak kong thawngṭha cu a phan. *—Pct. 8:7; 11:5.

14, 15. (a) Thilnu bianabia in zeitindah ṭhatnak kan hmuh khawh? (b) Mah nih Jehovah le Jesuh kong zeidah a kan cawnpiak?

¹⁴ Thilnu bianabia in zeitindah ṭhatnak kan hmuh khawh? Jesuh chimmi bianabia a sullam kan ruah tikah thawngṭha a thei rih lomi mi tampi sinah zeitindah Pennak kong thawngṭha a phanh lai timi kongah lungretheih a hau lo ti kha kan hngalh. Jehovah nih zeipaoh a tuah khawh. Asinain kanmah nih tah zeidah kan tuah awk a si? Baibal nih hitin a ti: “Zinglei ah thlaici tuh ko, zanlei zongah ngol hlah; zeicahtiah an dihlak in an ṭhat lai le an ṭhat lai lo kha na hngal lo i a zei kha dah a ṭha deuh lai ti zong kha na hngal lo.” (Pct. 11:6) Jehovah nih phungchim rian thluachuah a pek nakhnga, a hleiin khenkham a sinak ram ah thluachuah a pek nakhnga thla kan cam zungzal awk a si.—Efe. 6:18-20.

¹⁵ Phungchim rian i a phichuak kha kan hmuh colh lo hmanhah kan lung a dongh awk a si lo. A thawknak “thil hmetete hna” kha zei rel loin kan um awk a si lo. (Zekh. 4:10) A donghnak ah kan ruah khawhmi lengin a ngan deuhmi le khuaruahhar deuh a simi a phichuak a um kho.—Salm 40:5; Zekh. 4:7.

16. Lungvar le thuhmi rothil bianabia cu zei sullam dah a ngeih?

¹⁶ Matthai 13:44-46 rel. Lungvar le thuhmi rothil bianabia cu zei sullam dah a ngeih? Jesuh chan ah chawlettu pawl cu a ṭha bikmi lungvar kawl awk le cawk awkah lam hlatpi tiang an kal tawn. Jesuh chimmi bianabia chung i “a ṭha ngaingaimi” lungvar nih a sunglawimi Pennak kong biatak kha a aiawh, chawlettu nih biatak hmuh awkah khuazakip ah a kawlmi lungthin ṭha a ngeimi kha a aiawh hna. Chawlettu nih mah a ṭha ngaingaimi lungvar kha cawk khawh awkah a ngeihmi thil vialte kha a zuar colh. Jesuh nih lo chung i rian a ṭuan lioah “thuhmi” rothil a hmumi pa bianabia zong a chim. Mah pa nih chawlettu pa bantukin rothil kha a kawlmi cu a si lo. Asinain rothil kha a hmuh i a sunlawinak a hngalhle cangka mah kha ngeih khawh awkah “a ngeihmi thil vialte” a zuar ve.

17. Zeicah Jesuh nih lungvar le thuhmi rothil bianabia kha a chim?

¹⁷ Zeicah Jesuh nih mah bianabia pahnih kha a chim? Biatak kha lam a phunphun in hmuh khawh a si ti langhter awkah a si. Mi cheukhat nih cun biatak kha an kawl i hmuh khawh awkah mahca ṭhatnak an hlawt. Cheukhat tu cu biatak kha an kawl lo nain an hmuh, mah cu pakhatkhat nih phung an chimh hna caah a si men lai. Bianabia pahnih chung i pa pahnih nih an hmuhmi thil a sunlawinak kha an hngalh tikah mah kha ngeih khawh awkah mahca ṭhatnak tampi an hlawt.

18. (a) Mah bianabia pahnih in zeitindah ṭhatnak kan hmuh khawh? (b) Mah nih Jehovah le Jesuh kong zeidah a kan cawnpiak?

¹⁸ Mah bianabia pahnih in zeitindah ṭhatnak kan hmuh khawh? (Matt. 6:19-21) Hitin i hal: ‘Biatak he aa tlaiin mah pa pahnih lungput ka ngei ve maw? Biatak kha a sunglawimi rothil in ka hmu maw? Mah kha ngeih khawh awkah mahca ṭhatnak ka hlaw maw asiloah nifa nunnak ca ti bantuk thil dang ruangah dah ka lung a vaivuanh?’ (Matt. 6:22-24, 33; Luka 5:27, 28; Fil. 3:8) Biatak kan duh taktak ahcun mah kha kan nunnak i pakhatnak ah chiah khawh awkah a herhmi zeipaoh tuah kan duh ko lai.

19. A hnu capar ah zei kong dah kan i ruah hna lai?

¹⁹ Mah bianabia hna kan ngaih le a sullam kan hngalhthiam kha langhter hna u sih. Asinain a sullam hngalhthiam lawng a zat lo kha i cinken. Kan hngalhmi kha kan zulh a hau. A hnu capar ah a dang bianabia pathum le mah in kan i cawn khawhmi kha kan i ruah hna lai.