A ummi cazin ah kal

A ummi cazin ah kal

An Kong Ṭialmi

“Rili chung i a Ummi Tikulh vialte hna i Lawm U”

“Rili chung i a Ummi Tikulh vialte hna i Lawm U”

Mah ni kha kaa cinken peng rih. Uktu Bu meeting tuahnak khaan ah vawleicung hmun kip in a rami unau cheukhat he kan hngah. Caṭialnak Kawmiṭi chungtel pawl kha kan hngahmi hna a si. Calettu pawl tonmi buaibainak hna thawnghtham ning cheukhat kha chim awkah a si. Mah cu 2000, May 22 ah a si. Mah meeting cu zeicah a biapit tuk? Mah kong ka chim hlanah ka kong cheukhat kaan chimh ta hna lai.

Queensland ah tipil ka ing, Tasmania ah hmaikal ka ṭuan i Tuvalu, Samoa le Fiji ah missionary ka ṭuan

1955, Australia ram i Queensland ramkulh ah ka chuak. Mah hnu tlawmpal ah ka nu Estelle cu Jehovah Tehte Hna he Baibal a hun cawng i kumkhat a rauhhnu ah tipil a ing. Ka pa Ron zong kum 13 a rauhhnu ah biatak a hun cohlan ve. Kei cu 1968, Queensland ramkulh, St. George khua ah tuahmi civui pakhat ah tipil ka ing.

Ka ngakchiat lio tein carel le holh cawn hi ka rak duh tuk. Ka nu le ka pa he khual kan tlawn tikah fing le tlang zoh loin mawṭaw hnulei ah ka ṭhu i ca ka rel tawn. Asinain carel ka huammi nih sianginn kainak ah a ka bawmh ngaingai. Tasmania tikulh, Glenorchy khua i siangsangruun ka kai lioah laksawng tampi ka rak hmu.

Mah caan chungah a biapi tukmi biakhiahnak pakhat ka rak tuah. Mah cu sianghleiruun kainak ding bawmhnak kha ka cohlang lai maw? timi a si. Cauk pawl kha ka sunsak tuk ko nain Jehovah kha zeidang vialte nakin dawt awkah ka nu nih a ka cawnpiak caah kaa lawm tuk. (1 Kor. 3:18, 19) Ka nu le ka pa nih ṭuannak nawl an ka onh caah sianginn ka dihle cangka in hmaikal ṭuan awkah bia ka khiak. Kum 15 ka si kum, 1971, January in hmaikal ka ṭuan.

Mah hnu kum 8 chung Tasmania ah hmaikal ṭuannak tinvo sung ka hmu. Mah caan chungah Tasmania ah a ummi, aa dawh tukmi Jenny Alcock he kan i um. Kan pahnih in Smithton khua le Queenstown khua ah kumli cung hmaikal kan ṭuan.

Pacific Tikulh hna ah Missionary Rianṭuannak

1978 ah Papua New Guinea, Moresby khua ah tuahmi ramkomh civui i i pumh awkah ka nupi he kan kal. Missionary pakhat nih Hiri Motu holh in phung a chimmi kha a hleiin kaa cinken. A chimmi cu ka hngalthiam lo nain amah bantukin missionnary rian ṭuan ka hun duh ve. Cun holh dang cawn in unau pawl kha anmah holh tein thapek ka duh hna. A donghnak ah Jehovah rianṭuannak ah holh cawn ka duhmi kha zeitindah ka hman khawh lai ti kha ka hun hngalh.

Inn kan kir ṭhan tikah missionary ṭuan dingin sawmnak ca kan hmuh caah zei tlukin dah kan i lawmh lai khi ruathmanh. 1979, January ah Tuvalu ram i Funafuti tikulh ah kan phan. Mah lio caan ah Tuvalu ram ah tipil a ing cangmi thawngthanhtu pathum lawng an um rih.

Tuvalu ah Jenny he

Tuvalu holh cawn cu a fawi lo. An holh in chuahmi cauk cu “Biakam Thar” Baibal cauk lawng a si. An holh in Dictionary a um lo i holh cawnnak tinṭan zong a um lo. Cucaah nifatin biafang thar 10 in 20 tiang cawn awkah bia kan khiak. Asinain kan cawnmi biafang tam deuh i a sullam kha ṭha tein kan hngal lo ti kha kan hun hngalh. Tahchunhnak ah, khuachia thiamnak cu a palh tiah chim kan duh nain kan chimmi cu cuaithlainak le ṭhengṭhunh hna hmang ding a si lo timi sullam a ngei. Asinain Baibal cawnpiakmi tampi kan ngeih caah lungdong lo in kan cawng peng. Kum tampi a rauhhnu ah a hmasa bik Baibal kan cawnpiakmi nih hitin a kan ti: “Atu ah kan holh kha ṭha tein nan chim khawh cang caah kan i lawm tuk. A hmasa ah cun nan chim duhmi kha kan hngalthiam kho bak lo.”

Khulrang in an holh cawn khawh awkah a kan bawmmi thil pakhat a um. Inn hlan awk a um lo caah khua chungah a ummi Jehovah Tehte chungkhar pakhat he kan umṭi. Cucaah inn i kan um ah siseh, khoika hmun paohah siseh Tuvalu holh kha kan hman. Kum tam nawn chung mirang holh kan hman ti lo caah Tuvalu holh cu a bikin kan hmanmi holh a hung si.

Caan tlawmpal a rauh tikah biatak hngalh a duhmi mi tampi an hung um. Asinain anmah he Baibal cawn awkah zei cauk dah kan hman lai? An holh in chuahmi cauk pakhat hmanh kan ngei lo. Cu a si ah pumpak Baibal hlathlainak zeitindah an tuah lai? Pumhnak ah zeitindah hla an sak lai, zeitindah phung an chim lai, zeitindah pumhnak caah an i timhtuah lai? Tipil in awkah zeitindah an ṭhancho khawh lai? Mah aa toidormi hna kha Jehovah kong cawnpiak awkah anmah holh in chuahmi cauk a herh. (1 Kor. 14:9) ‘Tuvalu holh a hmangmi cu milu 15,000 hmanh an tlin lo caah Tuvalu holh in cauk kan ngei kho hnga maw?’ tiah kan ruat. Mah kha Jehovah nih mah a kong pahnih in a kan leh: (1) Jehovah nih “a hlatmi tikulh” ah a ummi nih ka kong hngal hna seh ti a duh, (2) vawlei hmuhnak i “sifakmi le retheimi” hna kha a min ah dorter a duh hna.—Jer. 31:10; Zef. 3:12.

Biatak a Cawnpiakmi Calehnak Rian

1980 ah Tuvalu holh in cauk pawl leh awkah zung ṭengnge nih rian a kan pek. Mah holh kha ṭha tein kan thiam rih lo ti kan hngalh ko nain calehnak rian kha kan thawk. (1 Kor. 1:28, 29) A hmasa bik ah, pumhnak ah hman dingmi cauk pawl chuah awkah cozah sinin a hlun cangmi cauk chuahnak seh kan cawk. A hnuah Zungzal Nunnak ah a Hruaimi Hngalhnak timi cauk kha Tuvalu holh in kan leh i mah seh hme tein kan chuah. A rim a chiami cahang haw kha atu tiang kaa cinken rih. A linhnak hmun i a linh tuk lio caan ah kut in cauk pawl chuah cu a har tuk. Mah lio caan ah electric mei zong a um lo.

Tuvalu holh in chuahmi dictionary le hlathlainak ding caah cauk pawl a um lo caah holh leh cu a fawi lo. Asinain kan herhmi bawmhnak hna kha lam a phunphun kan hmuh. Tahchunhnak ah, voikhat cu biatak a ralchanhmi pa inn ah khan i palh in ka va lut sual. Sianginn ah saya a ṭuan balmi, kum upa a simi mah pa nih tu hnu cun ka inn ah ra ti hlah u tiah a ka ti. Mah hnuah hitin a ka ti: “Bia pakhat tein kaan chimh ta hmanh lai. Nan calehmi ah a ingtu (passive) phun in nan ṭialmi a tam tuk. Tuvalu holh ah cun cutin aa hmang theng lo.” Midang kha ka hal hna tikah mah pa chimmi cu a hmaan. Cucaah kan calehnak a ṭhancho nakhnga thlennawnnak kan tuah. Biatak a ralchanh ko nain kan cauk pawl ṭha tein a relmi mah pa kha hmangin Jehovah nih a kan bawmh caah ka khuaruah a har tuk.

Tuvalu holh in Pennak Thawngpang No. 30

Mi sin pek awkah Tuvalu holh in hmasa bik chuahmi ca cu Ruahnolhnak sawmnak ca a si. Mah hnuah Pennak Thawngpang No. 30 cazual kha kan leh i Mirang he caankhat te ah chuahṭi a si. Mi pawl kha anmah holh tein chuahmi ca pawl kan pek khawh hna caah kan i lawm tuk. Mah hnu tlawmpal ah Tuvalu holh in brochure cheukhat le cauk cheukhat zong kan hun ngei. 1983 ah Australia zung ṭengnge nih Tuvalu holh in Vennak Innsang an hung chuah. Mah mekazin cu cahmai 24 a um i thlathum ah voikhat in chuah a si. Mah mekazin pawl le cauk pawl kha Tuvalu mi nih rel an duh maw? An duh, annih cu carel an huam ngai. Cauk thar kan chuah tik paohah cozah radio nih mah kong kha a thanh i a caan ah cun chunnithlak in mah kong lawng kha a thanh. *

Calehnak rian kha zeitindah kan rak ṭuan? A hmasa ah, catlap cungah kan ṭial hmasa. Mah hnuah caṭialnak seh in kan ṭial i Australia zung ṭengnge lei kuat awkah timhcia a si tiang voi tampi kan ṭial ṭhan. Zung ṭengnge i unaunu pahnih nih Tuvalu holh cu an thiam lo nain computer chungah a dangdang cio in an ṭial. Mah hnuah an ṭialmi ca pahnih kha computer in an tahchunh ṭhan, cuticun palhnak a um nakhnga lo a si khawh chungin an i zuam. Cun zung ṭengnge nih ca pawl le hmanthlak hna kha fonh in cauk phun in (compose) an tuah. Mah catlap hna kha vanlawng in a kan kuat. Mah kha kan chek ṭhan i cauk in chuah awkah zung ṭengnge ah kan kuat ṭhan.

Atu ah calehnak rian cu a ṭhangcho tuk cang. Calettu phu hna nih computer ah direct in an ṭial i an remh. Cun calettu hna umnak hmun ah pakhat nih cauk phun in a tuah. Mah hnuah Internet in cauk chuahnak zung ṭengnge ah an kuat. Ca an lehmi kha kuat awkah carek zung ah va tlik a hau ti lo.

A Dang Rian

Kum tampi a liam thluahmah tikah Jenny le keimah cu Pacific i hmun dangdang ah rian a phunphun pek kan si. 1985 ah Tuvalu in Samoa zung ṭengnge ah rian pek kan si. Cuka ah Samoa, Tonga, Tokelau le Tuvalu holh in calehnak rian ah kan bawmh hna. * Cun 1996 ah Fiji zung ṭengnge ah rian pek kan si. Cuka zongah Fiji, Kiribati, Nauru, Rotuma le Tuvalu holh in calehnak rian kha kan bawmh hna.

Midang bawmhnak caah Tuvalu holh in chuahmi cauk hna kha kan hman

Caleh cu a fawi lo i tha zong a ba tuk ko nain calettu pawl nih mah rian kha an duh tuk caah ka khuaruah a har zungzal. Mah zumhawktlak a simi unau pawl nih Jehovah bantukin mi nih anmah holh tein thawngṭha kha thei hna seh ti an duh. (Biat. 14:6) Tahchunhnak ah, Tonga holh in Vennak Innsang mekazin leh dingin timhtuah a si tikah Tonga i Khrihfa upa dihlak he kan i ton i calettu in ahodah kan cawnpiak lai tiah ka hal hna. Mah tikah seh remh a thiammi Khrihfa upa pakhat cu a dir colh i thaizing ah ka rian in ka chuak lai i calehnak rian kha ka ṭuan lai tiah a chim. Mah unaupa i a fekmi a zumhnak nih thazaang a ka pek. Chungkhar a ngeimi a si i a chungkhar kha zeitindah ka zohkhenh hna lai ti kha a hngal lo nain cutin biakhiahnak a tuahmi a si. Asinain Jehovah nih amah le a chungkhar kha a zohkhenh hna i kum tampi chung calehnak rian a ṭuan.

Mah calettu hna lungput cu Uktu Bu chungtel unaupa hna lungput he aa khat. Mi tlawmte lawng nih an hmanmi holh hmanh in cauk pawl chuah awkah fakpi in an i zuam. Tahchunhnak ah, Tuvalu holh in cauk pawl chuah cu a phu hnga maw timi biahalnak a chuah tikah Uktu Bu hitin an ti: “Tuvalu holh in calehnak kha ngol awkah zei a ruang hmanh kan hmu lo. Tuvalu lohmun cu a dang holh pawl he tahchunh ahcun a hmete ko nain cuka i a ummi hna nih anmah holh tein thawngṭha an theih a hau.”

Rili kam ah mi pakhat tipil a pek lio

2003 ah Jenny le keimah cu Fiji Calehnak Department in New York, Patterson ah a ummi Calehnak Department ah kan i ṭhial. Mah cu kan saduhthah a tlinmi a si. Kan cauk pawl kha holh phun tampi in leh awkah a bawmmi phu ah i tel in kan bawmh khawh cang hna. Mah hnu kumhnih chungah ram kip ah a ummi calettu phu hna kha cawnpiak awkah rian an kan pek.

A Biapi Tukmi Biakhiahnak

A hramthawk i ka chimmi a biapi tukmi meeting kong kha atu kaan chimh ṭhan hna lai. 2000 ah Uktu Bu nih vawleicung pumpi ah a ummi calettu phu hna cu bawmh an herh ti kha an hmuh. Calettu tam deuh cu calehnak he aa tlaimi zei tinṭan hmanh an kai bal lo. Caṭialnak Kawmiṭi he tuahmi mah meeting a dih hnuah Uktu Bu nih vawleicung pumpi i calettu dihlak kha ṭintan pek awkah bia an khiah. Calettu hna nih Mirang ca kha zeitindah an hngalhthiam khawh lai, calehnak ah tonmi buaibainak hna kha zeitindah an tawnghtham lai i phu ningin zeitindah rian an ṭuanṭi hna lai timi cawnpiak awkah a si.

Mah ṭintan hna in calettu hna nih zei ṭhatnak dah an hmuh? An caleh ning a ṭhangcho. Holh phun tam deuh zongin leh a si cang. 1979 ah missionary in rian kan ṭuan lioah Vennak Innsang mekazin cu holh phun 82 lawngin chuah a si rih. Mah lengah holh phun tampi cu Mirang holh in Vennak Innsang chuah a si hnu, thla tlawmpal lawngah chuah a si. Asinain atu ah cun Vennak Innsang cu holh phun 240 lengin leh a si cang i tam deuh cu Mirang he caankhat te ah hmuh khawh a si. Atu ah holh phun 700 lengin Baibal biatak a cawmpiakmi a kong pakhatkhat kha mi nih an rel khawh cang. A luancia kum hna ah cun mah cu a si kho lomi a lo.

2004 ah Uktu Bu nih Vawlei Thar Lehnak Baibal hi holh phun tampi in a si khawh chungin chuah awkah a biapi tuk tiin bia an khiah. Mah biakhiahnak ruangah mi tampi nih Vawlei Thar Lehnak Baibal kha anmah holh tein an rel khawh cang. 2014 ah mah Baibal kha uktling asiloah a cheubang in holh phun 128 in hmuh khawh a si cang, mah ah Thlanglei Pacific ah hmanmi holh hna zong an i tel.

Tuvalu holh in Vawlei Thar Lehnak Khrihfa Greek Baibal a chuah lio

Ka philh khawh lomi pakhat cu 2011 ah Tuvalu i tuahmi civui kha a si. Thla tampi chung an ram chung dihlak ah khuakhen a tlung. Cucaah unaupa hna nih civui hi tuah lo a hau men lai tiah an ruah. Asinain kan phanh zanlei ah ruah fakpi in a sur caah kan i nuam tuk. Cuticun civui cu kan tuah khawh ṭhan. Mah civui ah Tuvalu holh in Vawlei Thar Lehnak Khrihfa Greek Baibal chuahnak nawl ka hmuhmi cu ka caah tinvo sung taktak a si. Tuvalu holh a hmangmi unau cu tlawmte lawng an si ko nain Jehovah sinin a ṭha tukmi mah laksawng an hmu kho ve. Civui a donghnak ni ah ruah fakpi in a sur ṭhan. Cucaah mikip nih biatak ti le ti taktak kha tampi an hmuh.

2014, Australia, Townsville i tuahmi civui ah ka pa Ron le ka nu Estelle kha biahalnak ka tuah hna lio

Ngaihchiat awk ngai a simi cu mah civui ah ka nupi Jenny cu keimah he a um kho ti lo. Cancer zawtnak kha kumhra chung a in hnu, 2009 ah a thi. Kum 35 chung kan umṭi. A thawhṭhan tikah Tuvalu holh in Baibal chuah a simi a theih tikah aa nuam tuk te lai.

Jehovah nih aa dawh tukmi nupi Loraini Sikivou kha thluachuah a ka pek ṭhan. Loraini le Jenny cu Fiji Bethel ah rian an rak ṭuanṭi bal. Loraini zong calettu pakhat a si ve. Cucaah zumhfek tein Jehovah rian a ṭuanmi le keimah bantukin holh cawn a duhmi nupi ka ngei ṭhan.

Fiji ah Loraini he phung kan chim lio

Mi tlawmte lawng nih hmanmi holh hna telin holh phun dihlak i mi hna nih an herhmi kha dawtnak a ngeimi Jehovah kan Pa nih zeitindah a pek hna ti kha kum tampi chungah ka hmuh. (Salm 49:1-3) Mi nih kan cauk pawl anmah holh tein a voikhatnak an hmuh tikah asiloah Jehovah thangṭhatnak hla kha anmah holh tein an sak tikah zei tlukin dah an i nuamh timi zong ka hmuh. Cu bantuk caan ah Jehovah i a liannganmi a dawtnak kha ka hngalhthiam. (Lam. 2:8, 11) Tuvalu i kum upa a simi Saulo Teasi nih a chimmi bia hi atu tiang kaa cinken rih. Pathian Pennak hla kha anmah holh in a voikhatnak a sak hnuah “mah hla hna hi Mirang holh nakin Tuvalu holh ah a ṭha deuh tiah Uktu Bu kha ka chimhpiak hna” tiah a ka ti.

2005, September ah Jehovah Tehte Hna i Uktu Bu chungtel in rian ṭuan ding tinvo sung ka hmuh caah ka khuaruah a har tuk. Calettu cu ka si ti lo nain vawleicung pumpi calehnak rian bawmhnak nawl a ka pek rih caah Jehovah cungah kaa lawm tuk. Pacific rili laifang ah a ummi tikulh hna telin mi vialte nih an herhmi kha Jehovah nih a zohkhenh hna ti ka hngalhmi nih a ka lawmhter tuk. Salm caṭialtu nih a chim bantukin ‘Jehovah cu siangpahrang a si cang! Vawlei i lawm tuah! Rili chung i a ummi tikulh vialte hna i lawm u.’—Salm 97:1, NW.

^ cat. 18 Kan cauk pawl mi nih zeitindah an lehrulh timi kong tam deuh in hngalh awkah 2000, December 15, Vennak Innsang, cahmai 32 [Kawl]; 1988, August 1, Vennak Innsang, cahmai 22 [Kawl] le 2000, December 22, I Hlau!, cahmai 9 [Kawl] ah zoh.

^ cat. 22 Samoa i calehnak rian kong kha tam deuh in hngalh awkah 2009 Yearbook, cahmai 120-121, 123-124 ah zoh.