1. Ki ti arive pandan ki Zerizalenm ti ganny detri?

LANNEN 607 avan Kris, Lerwa Neboukadnetsar 2 ek son gran larme Babilonnyen ti atak lavil Zerizalenm. Labib i dir ki sa lerwa ti touy bann zenn garson avek en lepe. I pa ti pran “okenn pitye pour personn: Ni zennzan, ni zenn fiy, ni adilt, ni vyeyar.” Finalman, i ti “met dife dan tanp e demoli miray Zerizalenm. Zot ti met dife dan bann pale e detri tou bann lobze presye.”​—2 Kronik 36:17, 19.

2. Ki lavertisman Zeova ti donnen e ki ti pou arive avek bann Zwif?

² Destriksyon Zerizalenm pa ti devret en sirpriz pour bann Zwif. Pour plizyer lannen, Bondye ti’n anvoy bann profet pour averti bann dimoun ki si zot kontinyen dezobei li, zot ti pou ganny atake par bann Babilonnyen. Plizyer Zwif ti pou ganny touye par lepe e bann ki ti pou sirviv ti pou viv an egzil Babilonn. (Zeremi 15:2) Ki mannyer lavi ti ete an egzil? Eski en keksoz parey legzil Babilonn in deza arive avek bann Kretyen? Si wi, kan?

3. Ki mannyer lavi an egzil Babilonn ti diferan avek lavi konman lesklav Lezip?

³ Zeova ti’n dir bann Zwif ki ler zot ti pou ganny anmennen an egzil, zot ti pou bezwen aksepte zot nouvo sityasyon e viv zot lavi pli byen posib. I ti fer Zeremi dir zot: “Konstri bann lakaz e reste ladan; plant dan bann zarden e manz zot bann fri. Travay pour fer lape dan lavil kot mon’n anvoy zot annegzil. Priy [Zeova] pour sa lavil, akoz ou boner i depann lo son boner.” (Zeremi 29:5, 7) Bann Zwif ki ti swiv lenstriksyon Zeova ti viv en lavi preski normal an egzil. Bann Babilonnyen ti permet bann Zwif pour okip zot prop biznes e vwayaz kot zot ti anvi dan sa pei. Sa letan, Babilonn ti en bon landrwa pour fer komers. Bann ansyen dokiman i montre ki pandan ki zot ti an egzil, plizyer Zwif ti aprann sa lar pour aste revann e zot ti vin bann bon artizan. Serten Zwif ti menm vin ris. Lavi an egzil pa ti tro difisil konpare avek lavi bann Izraelit ler zot ti lesklav Lezip plizyer santenn lannen oparavan.​—Lir Egzod 2:23-25.

4. Lekel ki ti bezwen soufer ansanm avek bann Zwif enfidel e akoz zot pa ti reisi fer tou sa ki Lalwa ti demande?

⁴ Serten Zwif an egzil ti bann serviter fidel Bondye. Menm si zot pa ti’n fer nanryen mal, zot ti bezwen soufer ansanm avek lezot. Bann Zwif ti annan sa ki zot bezwen pour viv, me ki mannyer zot ti kapab ador Zeova? Tanp avek lotel ti’n ganny detri e bann ki ti servi konman pret pa ti kapab organiz zot travay. Me bann Zwif fidel ti fer sa ki zot ti kapab pour swiv Lalwa Bondye. Par egzanp, Danyel, Sadrak, Mesak ek Abednego ti refize manz bann manze ki bann Zwif ti napa drwa manze. Labib i dir ki Danyel ti priy Bondye souvan. (Danyel 1:8; 6:10) Me, vi ki zot ti pe ganny dirize par en nasyon payen, i ti enposib pour bann Zwif fidel fer tou sa ki Lalwa ti demann zot pour fer.

5. Ki lespwar Zeova ti donn son pep e akoz sa promes ti remarkab?

⁵ Eski en zour bann Izraelit ti pou kapab ador Bondye parey Lalwa ti demande? Sa letan, i ti paret enposib akoz Babilonn pa ti zanmen les bann egzile retourn dan zot pei. Me Zeova in promet ki son pep ti pou ganny libere e avek letan sa ti arive. Bann promes Bondye i toultan vin vre!​—Izai 55:11.

6, 7. Akoz i neseser pour nou aziste nou konprenezon?

⁶ Eski bann Kretyen in deza eksperyans en keksoz parey avek legzil Babilonn? Pour plizyer lannen, Latour Veyer ti dir ki bann Kretyen fidel ti al an egzil Babilonn an 1918 e ganny libere an 1919. Par kont, dan sa lartik ek sa  lot ki swiv, nou pou aprann akoz i enportan pour nou aziste nou konprenezon.

⁷ Reflesir lo sa: Gran Babilonn i lanpir mondyal bann fo larelizyon e pep Bondye pa ti vin lesklav fo larelizyon an 1918. I vre ki pandan sa letan, bann Kretyen swazir ti pe ganny persekite, me zot persekisyon ti plito ganny fer par bann gouvernman, me non pa fo larelizyon. Menm lontan avan Premye Lager Mondyal, bann Kretyen swazir ti pe deza separ zot avek fo larelizyon. Alor, i pa tro paret ki pep Zeova ti al an egzil Gran Babilonn an 1918.

8. Ki ti arive apre lanmor bann zapot? (Vwar portre lo paz 21.)

⁸ Lapannkot lannen 33, plizyer milye nouvo Kretyen ti ganny swazir par lespri sen. Zot ti vin ‘en ras ki’n ganny swazir, bann pret ek lerwa, en nasyon sen e en pep ki’n vin zis pour li.’ (Lir 1 Pyer 2:9, 10.) Bann zapot ti vey atantivman lo bann kongregasyon tan ki zot ti ankor vivan. Par kont, apre ki bann zapot ti’n mor, serten zonm dan kongregasyon ti konmans ansenny bann fo krwayans e zot ti anvi fer bann disip kit laverite. Sa bann zonm ti kontan bann filozofi Aristotle ek Plato e zot ti konmans ansenny zot prop krwayans olye laverite dan Parol Bondye. (Akt 20:30; 2 Tesalonisyen 2:6-8) Laplipar ti bann zonm enportan ek bann ansyen dan kongregasyon. Alor, menm si Zezi ti’n dir avek son bann disip ki “zot tou zot frer,” sa bann zonm ti konmans konsider zot konman bann sef relizye dan larelizyon Kretyen.​—Matye 23:8.

9. Dekrir ki mannyer larelizyon bann Kretyen aposta ti konmans travay avek gouvernman Romen. Ki ti son rezilta?

⁹ Dan lannen 313 apre Kris, Lanperer Constantine ti diriz lo lanpir Romen ki ti payen e i ti fer sa larelizyon bann Kretyen aposta, vin en larelizyon legal. Apre sa, Legliz ti konmans vin tre pros avek gouvernman Romen. Par egzanp, Constantine ti fer en renyon avek bann sef relizye ki pli tar ti ganny apele Konsil Nicaea. Apre sa renyon, sa lanperer ti anvoy en pret ki ti apel Arius an egzil akoz i ti refize pour krwar ki Zezi i Bondye. Pli tar, Theodosius ti vin Lanperer Romen e Legliz Katolik ti vin larelizyon ofisyel dan Lanpir Romen. Bann Istoryen i dir ki Lanpir payen Ronm ti vin “Kretyen” dan letan Lanperer Theodosius. Me depi sa letan, bann Kretyen aposta ti’n aksepte bann lansennyman payen, alor zot ti’n fini form parti Gran Babilonn. Par kont, i ti ankor annan serten Kretyen swazir fidel. Zot ti parey sa dible ki Zezi ti koz lo la. Sa bann  Kretyen fidel ti pe fer zot mye pour ador Bondye, me pa bokou dimoun ki ti ekout sa ki zot ti annan pour dir. (Lir Matye 13:24, 25, 37-39.) Zot ti vreman an egzil Babilonn!

10. Akoz dimoun ti konmans kestyonn lansennyman Legliz?

¹⁰ Pour sa bann premye santenn lannen apre Kris, plizyer dimoun ti ankor kapab lir Labib swa an Grek ouswa an Laten. Zot ti kapab konpar lansennyman dan Parol Bondye avek lansennyman Legliz. Ler serten dimoun ti aprann ki lansennyman Legliz ti fo, zot ti rezet sa lansennyman. Me i ti danzere pour en dimoun dir son lopinyon avek lezot e zot ti menm kapab ganny touye si zot ti fer sa.

11. Ki mannyer Legliz ti arive kontrol Labib?

 ¹¹ Anmezir letan ti pase, pa bokou dimoun ti kapab koz Grek ek Laten. Bann sef relizye pa ti permet ki Parol Bondye i ganny tradwir dan langaz ki dimoun ti pou konpran. Pour fini kont, zis bann sef relizye ek serten dimoun edike ki ti kapab lir Labib pour zot menm e menm serten sef relizye pa ti kapab lir ni ekrir byen. Nenport dimoun ki pa ti dakor avek sa ki Legliz ti ansennyen ti ganny pini severman. Bann Kretyen swazir fidel ti bezwen zwenn ansanm dan bann pti group prive e serten pa ti kapab zwenn ansanm ditou. Parey bann Zwif ki ti an egzil Babilonn, bann Kretyen swazir ki “bann pret,” pa ti kapab organiz zot ladorasyon. Gran Babilonn ti annan en kontrol sever lo bann dimoun!

12, 13. Ki de rezon ki ti donn bann vre Kretyen lespwar pour laliberte? Eksplike.

¹² Eski en zour bann vre Kretyen ti pou kapab ador Bondye dan en fason lib parey li i oule? Wi! I ti annan de rezon enportan pour annan lespwar. Premyerman, bann masin pour enprimen ti ganny envante. Avan sa, setadir apepre lannen 1450, Labib ti bezwen ganny kopye avek lanmen e sa pa ti en travay fasil. I ti kapab pran dis mwan pour en dimoun kalifye fer zis en kopi Labib! Sa ki ti kopi Labib ti ekrir lo lapo zannimo (oubyen parchment). Sa ti fer ki ti napa bokou kopi Labib e zot ti kout vreman ser. Par kont, en dimoun kalifye ti kapab enprim plis ki 1,300 paz par zour, par servi papye ek en masin pour enprimen!

¹³ Dezyenm rezon ti tradiksyon Labib. Apepre lannen 1500, serten zonm kouraze ti tradwir Parol Bondye dan bann langaz ki laplipar dimoun ti koze. Zot ti fer sa travay menm si zot ti konnen ki zot ti kapab ganny touye. Bann sef relizye ti enkyet. Akoz? Parski zot ti per ki ler bann zonm ek fanm senser i lir Labib dan zot prop langaz, zot ti pou konmans demann bann kestyon tel parey: ‘Kote dan Labib ki i koz lo pirgatwar? Kote dan Labib i dir ki en dimoun i devret pey en pret pour fer lanmes pour son defen? Kote dan Labib ki i koz lo lepap ek kardinal?’ Plizyer bann fo lansennyman Legliz ti baze lo filozofi Aristotle ek Plato, bann zonm ki ti viv plizyer santenn lannen avan Kris. Bann sef relizye ti ankoler ler dimoun ti kestyonn zot. Bann zonm ek fanm ki ti rezet zot lansennyman ti ganny kondannen amor. Bann sef relizye ti anvi anpes dimoun lir Labib e demann kestyon e sanmenm ki ti arive laplipar ditan. Me detrwa dimoun brav ti refize ganny kontrole par Gran Babilonn. Zot ti vwar laverite dan Parol Bondye e zot ti anvi konn  plis! Bann serviter Bondye ti pros pour ganny libere avek fo larelizyon.

14. (a) Ki bann dimoun ki ti anvi etidye Labib ti fer? (b) Dekrir resers ki frer Russell ti fer pour konn laverite.

¹⁴ Plizyer dimoun ti anvi lir, etidye Labib e koz lo sa ki zot ti’n aprann. Zot pa ti anvi ki bann sef relizye i dir zot sa ki zot ti devret krwar. Alor, zot ti sov dan bann pei kot zot ti lib pour etidye Labib. Enn sa bann pei ti Leta-z-ini. Laba, an 1870, Charles Taze Russell ek serten lezot ti konmans etidye Labib o profon. O konmansman, frer Russell ti anvi konnen ki larelizyon ki ti pe ansenny Laverite. I ti konpar bann lansennyman plizyer bann swadizan larelizyon Kretyen e menm bann larelizyon ki pa Kretyen avek sa ki Labib i dir. Frer Russell pa ti tarde pour realize ki ti napa ni enn parmi sa bann larelizyon ki ti pe swiv Parol Bondye konpletman. A en serten moman, i ti koz avek bann dirizan diferan legliz kot i ti reste. Frer Russell ti swete ki zot ti pou aksepte laverite ki li avek son group ti’n trouve dan Labib e ansenny sa bann laverite avek zot bann kongregasyon. Me sa bann sef relizye pa ti enterese. Bann etidyan Labib pa ti tarde pour aprann ki zot pa ti pou kapab ador Zeova ansanm avek sa bann ki ti form parti fo Larelizyon.​—Lir 2 Korentyen 6:14.

15. (a) Kan ki bann vre Kretyen ti antre an egzil Babilonn? (b) Ki bann kestyon ki pou ganny reponn dan sa lot lartik?

¹⁵ Dan sa lartik nou’n aprann ki bann vre Kretyen ti vin bann egzile Babilonn en pti pe letan apre lanmor sa dernyen zapot. Par kont, nou ankor bezwen konn larepons sa bann kestyon swivan: Ki mannyer nou konnen ki bann Kretyen swazir ti konmans ganny libere avek Gran Babilonn avan 1914? Eski i vre ki Zeova pa ti dakor ki son bann serviter ti’n ralanti zot aktivite predikasyon pandan Premye Lager Mondyal? Eski serten nou bann frer pandan sa letan ti fer konpromi lo zot pozisyon konman Kretyen pour pa pran kote dan lager e perdi laprouvasyon Zeova? Finalman, si bann Kretyen ti an egzil dan fo larelizyon apre lanmor bann zapot, kan ki zot ti ganny libere? Sa i bann bon kestyon ki pou ganny reponn dan sa lartik ki swiv.