SA BANN parol ki Lerwa Salomon, en lerwa byen saz ti dir i dekri ki mannyer imen i santi. Pour plizyer lannen, imen in toultan anvi rod en solisyon pour anpes zot mor vi ki lavi i kourt e nou pa kapab evit lanmor. I’n annan bokou zistwar ek lezann lo bann dimoun ki’n esey rod en fason pour ki nou kapab viv pli lontan.

Pran par egzanp Gilgamesh, ki ti lerwa Sumer. I annan bokou lezann ki ganny rakonte lo li. Enn sa bann lezann ki dan Epic of Gilgamesh i dir ki i ti fer en vwayaz danzere pour aprann ki mannyer i kapab pa mor. Me i pa ti reisi aprann ki mannyer pour fer sa.

Dan katriyenm syek, bann syantis Lasin ti esey fer en latizann ki dapre zot ti pou fer zot viv pli lontan. Sa latizann ti en melanz ki ti annan en pti gin merkir ki toksik e i tre probab i sa latizann ki ti touy serten bann lanperer Sinwan. Dan bann lannen 500 ek 1500, serten syantis Lerop ti esey fer fonn lor pour ki imen i kapab dizer li. Zot ti mazinen, si lor pa kapab ganny detri alor i kapab fer dimoun viv pli kontan.

Ozordi osi serten syantis pe esey rode akoz dimoun i vin vye. Zot resers i montre ki dimoun i ankor anvi kontinyen viv e zot pa anvi vye e mor. Me eski sa bann resers in ede?

Bann syantis ki etidye selil imen i donn plis ki 300 diferan leksplikasyon lo akoz nou vye e mor. Resaman bann syantis in reisi modifye sa bann genes ek protein pour fer selil bann zannimo ek imen viv pli lontan. Sa in fer serten dimoun popiler donn larzan bann syantis pour rode akoz nou mor. Me ki zot in fer?

Lesey pour fer dimoun viv pli lontan. Serten syantis i krwar ki nou vin vye e mor akoz sa ki arive avek bann telomeres ki trouve dan bout bann chromosomes. Telomeres i protez bann lenformasyon zenetik ki dan nou bann selil anmezir zot divize. Me sak fwa bann selil i divize, telomeres i diminyen. Avek letan sa bann selil i aret divize e la nou konmans vye.

 Elizabeth Blackburn ki ti ganyan pri nobel an 2009, ansanm avek son lekip, ti idantifye sa sibstans ki retard prosesis kot bann telomeres i diminyen e sa i anpes sa selil vin vye. Par kont, zot resers i montre ki telomeres pa fer nou viv pli lontan.

Sanz lenformasyon dan bann selil i en lot fason pour esey anpes nou vin vye. Ler nou selil i vin tro vye pour divize, zot kapab anvoy en move sinyal kot bann lezot selil ki lager kont bann lenfeksyon e sa i fer en dimoun ganny lanflanmasyon, douler ek maladi. Resaman, bann syantis Lafrans in sanz lenformasyon bann selil ki zot in pran dan bann dimoun aze e serten sa bann dimoun ti annan plis ki 100 an. Profeser Jean-Marc Lemaître, sa enn ki ti okip sa resers ti dir ki zot travay i demontre ki zot kapab anpes dimoun vin vye.

En kantite syantis i dir ki menm si i annan bokou tretman pour anpes dimoun vye, imen pa pou reisi viv pli lontan ki zot deza pe viv. I vre ki kantite letan ki dimoun i viv in ogmante depi diznevyenm syek. Me sa i akoz konmela i annan pli bon lizyenn, bann latizann ki anpes dimoun malad ek lezot latizann ki geri diferan kalite maladi. Serten syantis i krwar ki sa kantite letan ki dimoun i viv in ariv lo son limit.

Apepre 3,500 lannen pase, Moiz, en ekriven Labib ti dir: “Nou lavi i dir zis pour 70 an, parfwa 80 an pour bann ki pli for; me nou konn zis traka ek lapenn; zot pas vit e nou anvole.” (Psonm 90:10) Malgre tou zefor ki zonm pe fer pou viv pli lontan, lakantite lannen ki dimoun i viv i reste parey sa ki Moiz in dir.

De lot kote, bann keksoz ki Bondye in kree tel parey lantannyen rouz oubyen en kalite palourd ki apel quahog clam, i kapab viv plis ki 200 an e bann gro pye dibwa parey pye sequoia i kapab viv plis ki mil an. Ler nou konpar nou lavi avek sa bann keksoz, sa i kapab fer nou demande, ‘Eski nou sipoze viv zis pour 70 oubyen 80 an?’