Zot in sorti viktorye dan Persekisyon

FRIEDA JESS ti ne an 1911 Dennmark. Apre i ti al reste Husum, ki trouve dan nor Lalmanny, avek son paran. Plitar i ti ganny en travay Magdeburg, e an 1930 i ti batize e vin en Etidyan Labib, non ki bann Temwen Zeova ti ganny apele sa letan. An 1933, Hitler ti vin o pouvwar. Pour Frieda sa levennman ti mark konmansman 23 lannen kot i ti ganny maltrete anba dominasyon de gouvernman diktatir.

An Mars 1933, gouvernman Alman ti organiz en eleksyon zeneral. Dokter Detlef Garbe, sef Mize Kan Konsantrasyon Neuegamme pre avek Hamburg i eksplike: “Sosyalis Nasyonal ti anvi fors en gran mazorite dimoun pour siport zot premye minis ek lider, Adolf Hitler.” Bann Temwen Zeova ti swiv konsey Zezi pour pa mel dan zafer politik e pour “pa fer parti lemonn,” alor zot pa ti vote. Ki ti son rezilta? Lotorite ti enterdi bann Temwen kontiny zot aktivite.—Zan 17:16.

Frieda ti kontinyen fer son bann aktivite Kretyen an kasyet. I ti menm ede pour enprim magazin Latour Veyer. I ti dir: “Serten sa bann magazin ti ganny anmennen an sekre dan bann kan konsantrasyon pour nou bann frer ek ser.” I ti ganny arete an 1940, e ganny kestyonnen par Gestapo. Apre sa, i ti ganny detenir li tousel pour plizyer mwan. Ki mannyer i ti andire? I ti dir: “Se lapriyer ki ti ed mwan tenir. Mon ti konmans priye granmaten e plizyer fwa pandan lazournen mon ti fer lapriyer. Lapriyer ti donn mwan lafors e ed mwan pour pa enkyet tro bokou.”—Filipyen 4:6, 7.

Frieda ti ganny large, me an 1944 Gestapo ti aret li ankor. Sa voyaz i ti ganny kondannen pour set an dan prizon Waldheim. Frieda i kontinyen rakonte: “Sa gard prizonnyen ti met mwan travay avek lezot madanm dan lasal-de-ben. Souvan mon ti avek en prizonnyen sorti Tyekoslovaki. Alor mon ti koz en kantite lo Zeova e lo mon lafwa avek li. Sa bann konversasyon ti fer mon lafwa reste for.”

Ganny large me pa pour lontan

Prizon Waldheim ti ganny libere par larme Sovyetik an Me 1945, e Frieda ti lib pour retourn Magdeburg e kontiny son predikasyon. Me sa pa ti dir pour lontan. Ankor enn fwa bann Temwen ti vin target diskriminasyon. Sa voyaz par bann lotorite dan landrwa  okipe par Linyon Sovyetik. Gerald Hacke sorti Lenstiti Hannah-Arendt pour Resers konsernan diktatir i ekrir: “Temwen Zeova ti enn parmi sa detrwa group dan sosyete ki ti ganny persekite preski san arete par tou le de sistenm diktatir an Lalmanny.”

Akoz diskriminasyon ti rekonmanse? Ankor enn fwa, problenm prensipal ti pozisyon bann Kretyen anver politik. An 1948, Les Lalmanny ti fer en eleksyon kot tou dimoun ti bezwen vote, e parey Hacke i eksplike, “Temwen Zeova ti ganny persekite prensipalman akoz zot pa ti al vote.” An Out 1950, Temwen Zeova ti ganny enterdi dan Les Lalmanny. Plizyer santenn zot ti ganny arete, enkli Frieda.

Frieda ti vwar li ankor an kour e i ti ganny kondannen pour sis an prizon. “Sa voyaz mon ti avek lezot Temwen Zeova, e sa lasosyasyon ti en gran led pour mwan.” Ler i ti ganny large an 1956, i ti al reste dan Was Lalmanny. Ozordi alaz 90 an, Frieda i reste Husum, e i ankor pe servi sa vre Bondye, Zeova.

Freida ti sibir persekisyon pour 23 an anba de sistenm diktatir. “Bann Nazi ti esey detri mwan fizikman; bann Kominis ti esey kas mon moral. Kote mon ti ganny lafors? Gras a bann bon labitid letid Labib ler mon ti lib, priye konstaman ler mon ti ganny met alekar avek lezot, asosye avek lezot Temwen ler ti posib, e partaz mon krwayans avek lezot sak loportinite ki mon ti gannyen.”

Diktatir Laongri

En lot pei kot Temwen Zeova in ganny viktimize pour bokou lannen se Laongri. Serten in eksperyans persekisyon pa anba de sistenm diktatir, me anba trwa. En legzanp i Ádám Szinger. Ádám ti ne Paks, Laongri, an 1922, e i ti ganny elve konman en Protestan. An 1937, serten Etidyan Labib ti vizit Ádám seli, e i ti deswit montre lentere dan zot mesaz. Sa ki i ti aprann dan Labib ti konvenk li ki lansennyman son legliz pa ti baze lo Labib. Alor i ti kit Legliz Protestan e i ti partisip avek bann Etidyan Labib dan zot predikasyon.

Diktatir ti pe ogmant son lenfliyans Laongri. Plizyer fwa, bann gard ti obzerv Ádám pe prese port-an-port e zot ti aret li pour kestyonn li. Presyon lo bann Temwen ti vin pli for, e an 1939 zot ti ganny enterdi pour kontiny zot aktivite. An 1942, Ádám ti ganny arete, met dan prizon e ganny bate severman. Alaz 19 an, kwa ki ti ed li pour andir sa bann soufrans ek plizyer mwan dan prizon? “Ler mon ti ankor kot mwan, mon ti etidye Labib byen e ganny en bon konprenezon lo plan Zeova.” Se selman apre ki i ti ganny large dan prizon ki Ádám ti kapab finalman batize konman en Temwen Zeova. Sa ti ganny fer dan fernwanr an Out 1942, dan en larivyer pros kot i reste.

Prizonnyen Laongri, dan Kan Travay Laserbi

Antretan pandan dezyenm lager mondyal, Laongri ti ralye avek Lalmanny kont Linyon Sovyetik, e tar dan lannen 1942, Ádám ti ganny apele pour antre dan larme. I dir: “Mon ti deklare ki mon pa pou kapab antre dan larme akoz sa ki mon’n aprann dan Labib. Mon ti eksplike ki mon pa siport okenn kote.” Son santans ti 11 an dan prizon. Me Ádám pa ti reste bokou letan Laongri.

An 1943, apepre 160 Temwen Zeova ti ganny ramase e ti ganny mete dan bann salan. Zot ti ganny transporte dan Larivyer Danib ziska Laserbi. Ádám ti parmi. Laba Laserbi, bann prizonnyen ti aprezan anba kontrol sistenm Hitler. Zot ti ganny mete dan kan travay an Bor e ti ganny forse pour travay dan en min kwiv. Apepre enn an plitar, zot ti reganny anmennen Laongri, kot Ádám ti ganny libere par larme Sovyetik an 1945.

Laongri anba Kontrol kominis

Me sa liberte pa ti dir pour lontan. Tar dan bann lannen 1940, lotorite Kominis an Laongri ti restrikte aktivite bann Temwen Zeova, zis parey sistenm diktatir ti’n fer avan lager. An 1952, Ádám ki ti aprezan annan 29 an, marye, e annan de zanfan, ti ganny arete e  ganny sarze ler i ti refiz ankor enn fwa servis militer. Ádám ti eksplik avek lakour: “I pa premye fwa ki mon refiz servis militer. Pandan lager mon ti al dan prizon e ganny deporte Laserbi pour sa menm rezon. Mon refize antre dan larme akoz mon konsyans. Mon en Temwen Zeova, e mon pa siport okenn kote dan bann zafer politik.” Santans Ádám ti wit an dan prizon, me plitar sa ti redwir pour kat an.

Ádám ti kontinyen eksperyans diskriminasyon ziska dan milye bann lannen 1970, plis ki 35 an apre ki bann Etidyan Labib ti vizit lakour son paran pour premye fwa. Pandan sa letan, an tou sis lakour ti kondann li pour 23 an detansyon, e i ti ganny anprizonnen dan omwen dis prizon ek kan. I ti sibir persekisyon kontinyel anba trwa sistenm gouvernman. Premyerman sistenm diktatir avan dezyenm lager mondyal an Laongri, apre sistenm Sosyalis Nasyonal Alman Laserbi, e finalman sistenm Kominis an Laongri pandan lager.

Ádám i ankor pe reste Paks, son lavil natal, e i pe servi Bondye fidelman. Eski i annan bann abilite ekstraordiner ki ti permet li andire e sorti viktorye dan bann soufrans? Non. I eksplike:

“Letid Labib, lapriyer, ek lasosyasyon avek lezot Temwen ti esansyel. Me mon anvi aksantye de lezot keksoz. Premyerman, Zeova i Sours lafors. Annan en relasyon pros avek li ti ed mwan andire. Dezyenmman, mon ti kit antet Romen sapit 12, ki dir: ‘Pa vanze.’ Alor mon pa ti zanmen gard okenn rankin. Plizyer fwa mon ti ganny sans pour fer revanz lo bann ki ti persekit mwan, me mon pa ti zanmen fer li. Nou pa devret servi lafors ki Zeova i donn nou pour rann lemal pour lemal.”

En Lafen avek tou Persekisyon

Ozordi Freida ek Ádám i kapab ador Zeova san okenn lanpesman. Me ki bann leksperyans parey i revele konsernan persekisyon relizye? Sa bann kalite persekisyon pa reisi, sirtou ler i ganny fer kont bann vre Kretyen. Persekit bann Temwen Zeova i demann en kantite zefor e i kree soufrans terib, e finalman i pa vo lapenn. Ozordi dan Lerop kot sa de gran sistenm diktatir ti dominen oparavan, Temwen Zeova pe ogmante.

Ki mannyer bann Temwen ti reazir anver persekisyon? Parey leksperyans Frieda ek Ádám i montre, zot ti aplik konsey Labib: “Pa les lemal domin zot, me okontrer zot domin lemal par sa ki byen.” (Romen 12:21) Eski sa ki byen i kapab vreman domin lemal? Wi, ler i baze lo en lafwa for dan Bondye. Laviktwar bann Temwen Zeova lo persekisyon an Lerop ti en laviktwar lespri Bondye. Sa i montre pouvwar lebyen, gras a en lafwa prodwir par lespri sen dan bann Kretyen ki annan limilite. (Galat 5:22, 23) Ozordi dan sa lemonn vyolan, sa i en leson ki nou tou nou devret reflesir lo la seryezman.

[Portre lo paz 5]

Frieda Jess (ki aprezan siny Thiele) letan i ti ganny arete e konmela

[Portre lo paz 7]

Ádám Szinger letan i ti dan prizon e konmela