Linite mondyal​—Ki’n arive avek li?

“Pour premye fwa depi Dezyenm Lager Mondyal kominote enternasyonal i ini. . . . Lemonn i kapab alor sezi sa loportinite pour akonpli sa promes ki lontan nou ti pe espere pour en nouvo lord mondyal.”

SA I remark ki en prezidan Letazini ti fer dan bann lannen 90. Pandan sa letan, bann levennman ki ti pe arive dan lemonn ti paret pe endike ki linite ti lo lorizon. Bann gouvernman diktater ti tonbe enn apre lot. Miray Berlen ti degrengole, ki ti mark en nouvo lepok pour Lerop. Linyon Sovyetik, ki bokou dimoun dan bann pei devlope ti konsider konman en lakoz bann konfli mondyal, ti disparet. Sa ti en levennman ki ti etonn lemonn. Lager Fwad ti fini e ti annan kozri ankourazan lo dezarmeman, enkli dezarmeman nikleer. I vre ki lager ti konmanse dan Golf, me sa ti paret zis en problenm tanporer ki ti fer bokou pei pli determinen pour anmenn lape dan lemonn.

Pa zis lo nivo politik ki ti paret annan bann siny ankourazan me osi dan lezot laspe lavi. Dan bokou pei, nivo lavi ti pe amelyore. Bann progre dan domenn lasante in fer li posib pour dokter fer bann keksoz ki zis detrwa syek pase ti pou paret enposib. Devlopman ekonomik dan bokou pei ti pe al avek en vites ki paret ti pe anmenn en prosperite global. I paret ki keksoz ti pe al dan sa bon direksyon.

Ozordi, pa bokou lannen plitar, nou bezwen demande: ‘Ki’n arive? Oli sa lemonn ini ki nou’n ganny promet? Okontrer, lemonn i paret pe al dan sa lot direksyon. Bann latak swisid, latak teroris, ogmantasyon dan zarm destriksyon lamas ek lezot devlopman enkyetan in vin bann topik ki nou tande preski toulezour dan nouvel. Sa  bann levennman i paret pe deplizanpli pous lemonn pli lwen avek linite. Resaman en envestiser enportan ti dir ki limanite pe fer fas avek bann aksyon vyolans ki anmenn plis vyolans.

Linite oubyen Divizyon Mondyal?

Ler Nasyon Ini ti formen, enn son bann bi ti “pour devlop bann relasyon amikal antre bann nasyon baze lo respe pour prensip legalite ek lendepandans” sak pei. Preski 60 an plitar, eski sa lobzektif remarkab in akonpli? Pa ditou! Olye “relasyon amikal” bann nasyon i paret pli enterese avek sa lekspresyon “lendepandans.” Bann diferan group dimoun ek group etnik pe lite pour ganny zot prop lidantite e pour etablir zot prop dominasyon, e sa pe diviz lemonn plis ankor. Ler Nasyon Ini ti formen, ti annan 51 nasyon ki ti manm. Ozordi i annan 191.

Parey nou’n vwar ver lafen 20 tyenm syek, lespwar pour annan en lemonn ini ti o sa letan. Me depi sa letan, sa lespwar in vin en dezespwar anmezir ki limanite in vwar divizyon kontinyen arive dan lemonn. Separasyon Yougoslavi an plizyer morso ki ti pas dan vyolans, konfli ant Tyetyenn ek Larisi, lager Irak e dimoun ki pe kontinyen ganny touye dan Mwayen Oriyan, tousala i bann levidans ki montre ki i annan plis divizyon dan lemonn.

Sirman bokou zefor pour lape in ganny fer avek senserite e avek en bon lentansyon. Malgre sa, linite dan lemonn i paret enposib ganny akonpli. Alor bokou dimoun i mazinen: ‘Akoz en lemonn ini i reste en keksoz ki difisil pour trouve? Kote lemonn pe ale?

[Portre lo paz 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images