Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

CAPÍTULO 6

«Esteban, wen utsʼat bʌ miʼ qʼuejlel ti Dios yicʼot aqʼuebil bʌ i pʼʌtʌlel»

«Esteban, wen utsʼat bʌ miʼ qʼuejlel ti Dios yicʼot aqʼuebil bʌ i pʼʌtʌlel»

Muʼ bʌ laj cʌn chaʼan bajcheʼ tsiʼ chaʼle tʼan Esteban yaʼ tiʼ Sanedrín

Chucul ti Hechos 6:8-8:3

1-3. a) ¿Chuqui ti wocol tsiʼ ñusa Esteban, i chuqui tsiʼ mele? b) ¿Chuqui ti cʼajtiya tac mi caj laj qʼuel?

 ESTEBAN waʼal ti jumpʼejl colem sala tajol lʌcʼʌl ti templo. Yaʼ tiʼ joytʌlel yaʼ buchul 71 juezob chaʼan Sanedrín chaʼan miʼ chaʼleñob meloñel. Ili wiñicob ñucob i yeʼtel i lʌcʼʌ tiʼ pejtelelob mach yomobic i qʼuel Esteban. Cheʼ jaʼel, tsaʼ bʌ i tempayob jiñʌch jiñi ñuc bʌ sacerdote Caifás, maxto wen jali tsiʼ chʼʌmʌ tiʼ wenta jiñi meloñel cheʼ bʌ tsaʼ tsʌnsʌnti Jesús. ¿Woli (choncol) ba ti bʌqʼuen Esteban?

2 Jiñi i ñiʼ i wut cheʼ yilal «bajcheʼ i chaʼan juntiquil ángel» (Hech. 6:15). Ili yom i yʌl chaʼan tiʼ ñiʼ i wut tsiquil i chʼejlel yicʼot i ñʌchʼtʌlel cheʼ bajcheʼ i chaʼan i yángelob Jehová. Jin chaʼan, Esteban maʼañic tsiʼ chaʼle bʌqʼuen. Anquese jiñi xmeloñelob miʼ wen tsʼaʼleñob, tsaʼto mejli i qʼuelob jiñi i ñʌchʼtʌlel. Pero ¿chucoch maʼañic tsiʼ chaʼle bʌqʼuen?

3 Jiñi xñoptʼañonbʌla cabʌl chuqui mi caj laj cʌn cheʼ mi laj qʼuelben i jacʼbal ili cʼajtiya. Pero laʼ lac ñaxan qʼuel chucoch Esteban tsiʼ taja ili wocol. ¿Bajcheʼ tsiʼ colta ti ñaxan jiñi ñopol bʌ i chaʼan? ¿Bajcheʼ miʼ mejlel lac lajin?

«Tsiʼ yʌcʼʌyob ti juʼucñiyel jiñi tejclum» (Hechos 6:8-15)

4, 5. a) ¿Chucoch Esteban wen ñuc tsaʼ qʼuejli yaʼ ti congregación? b) ¿Chucoch miʼ yʌl jiñi relato chaʼan juntiquilʌch «wen utsʼat bʌ miʼ qʼuejlel ti Dios yicʼot aqʼuebil bʌ i pʼʌtʌlel»?

4 Ti jiñi yambʌ capítulo, tsaʼ laj qʼuele chaʼan Esteban tsiʼ mele ñuc bʌ eʼtel (troñel) ti jiñi congregación woli jaxto bʌ i tejchel. Cheʼ bajcheʼ la cujil, ochem ti jiñi siete hermanojob tsaʼ bʌ i pʌsʌ i pecʼlel chaʼan miʼ coltan jiñi apóstolob. I ñumen tsiquilto chaʼan añʌch i pecʼlel come Dios tsiʼ yʌqʼue i pʼʌtʌlel chaʼan «miʼ mel milagro tac yicʼot chuqui wen ñuc tac bʌ», cheʼ bajcheʼ jiñi yambʌ apóstolob. Cheʼ jaʼel, jiñi relato miʼ yʌl chaʼan juntiquilʌch «utsʼat bʌ miʼ qʼuejlel ti Dios yicʼot aqʼuebil bʌ i pʼʌtʌlel» (Hechos 6:8). ¿Chuqui yom i yʌl ili tʼan tac?

5 Jiñi tʼan griego muʼ bʌ i chaʼlentel ti traducir bajcheʼ «utsʼat bʌ miʼ qʼuejlel ti Dios», yom i yʌl jaʼel «uts bʌ» yicʼot «tijicña bʌ». Tiʼ sujm, jiñi lac piʼʌlob mucʼʌch i wen qʼuelob ti ñuc Esteban, come wen uts, miʼ coltan yambʌlob yicʼot muʼto i mejlel i mel chaʼan jiñi yambʌlob miʼ ñopob chaʼan i sujm muʼ bʌ i yʌl i miʼ coltañob. Cheʼ jaʼel, cheʼ bʌ jiñi relato miʼ yʌl chaʼan an «i pʼʌtʌlel», yom i yʌl chaʼan tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan jiñi chʼujul bʌ espíritu miʼ coltan. Maʼañic tsiʼ qʼuele i bʌ ti ñuc chaʼan jiñi yujil bʌ melol, tsiʼ yʌqʼue i ñuclel Jehová i tsiʼ chʼʌmʌ ti ñuc yambʌlob. Jin chaʼan, jiñi i contrajob tsiʼ qʼueleyob bajcheʼ ñumen pʼʌtʌl bʌ.

6-8. a) ¿Chuqui tsiʼ yʌlʌyob tiʼ tojlel Esteban jiñi i contrajob, i chucoch? b) ¿Chucoch mi caj i wen coltañonla i yejemplo Esteban?

6 Cabʌl wiñicob tsaʼ majli i letojiñob (querajiñob) Esteban. «Pero maʼañic miʼ mejlel i mʌlbeñob [...] come yicʼot cabʌl i ñaʼtʌbal miʼ chaʼlen tʼan i yicʼot i coltaya jiñi chʼujul bʌ espíritu». a Wen michʼob «tsiʼ mucu subeyob chaʼtiqui uxtiquil wiñicob» chaʼan miʼ jopʼbeñob i mul Esteban. Cheʼ jaʼel, «tsiʼ yʌcʼʌyob ti juʼucñiyel jiñi tejclum, jiñi ancianojob yicʼot jiñi xtsʼijbayajob», i tsiʼ wersa pʌyʌyob majlel ti Sanedrín (Hech. 6:9-12). I yaʼi jiñi i contrajob tsiʼ yʌlʌyob chaʼan tsiʼ pʼaja (ñiqʼuisube) Dios i tsiʼ chaʼle tʼan tiʼ contra Moisés. ¿Chucoch?

7 Ñaxan, tsiʼ yʌlʌyob chaʼan tsiʼ chaʼle tʼan tiʼ contra Dios, come tsaʼ bi i chaʼle tʼan tiʼ contra jiñi «chʼujul bʌ ajñibʌl», ili jiñʌch jiñi templo am bʌ ti Jerusalén (Hech. 6:13). Cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌyob chaʼan tsiʼ pʼaja Moisés come tsaʼ bi i chaʼle tʼan tiʼ contra jiñi Mandar i tsiʼ ñopo i qʼuextan jiñi costumbre tac tsaʼ bʌ i cʌyʌ. Wen tsʌtsʌch tsiʼ jopʼbeyob i mul, come jiñi judíojob miʼ wen qʼuelob ti ñuc jiñi templo, pejtelel muʼ bʌ i yʌl jiñi mandar yicʼot tsaʼ bʌ i wiʼil otsayob ti jiñi Mandar. Jin chaʼan, tsiʼ yʌlʌyob chaʼan yom miʼ tsʌnsʌntel.

8 Chʼijyemtic jax, pero cabʌl añoʼ bʌ ti ñopbalʌl tac miʼ melob (chaleñob) cheʼ tac bʌ bajcheʼ iliyi chaʼan miʼ ticʼlañob jiñi i wiñicob Dios. Cʼʌlʌl ili ora, ili lac piʼʌlob miʼ ñijcʌbeñob i pusicʼal jiñi yumʌlob chaʼan miʼ contrajiñob i testigojob Jehová. ¿Chuqui yom mi lac mel cheʼ mi lac jopʼbentel lac mul? Jiñi i yejemplo Esteban mi caj i coltañonla.

Tsiʼ yʌcʼʌ ti cʌñol yicʼot i chʼejlel «jiñi Ñuc bʌ Dios» (Hechos 7:1-53)

9, 10. ¿Chucoch an tsaʼ bʌ i yʌlʌyob chaʼan mach weñic i discurso Esteban, i chuqui yom mi laj cʼajtesan?

9 Cheʼ bajcheʼ tsaʼix laj qʼuele ti párrafo 2, cheʼ bʌ Esteban woli (yʌquel) i ñʌchʼtan bajcheʼ woliʼ jopʼbentel i mul, tsiʼ pʌsʌ i ñʌchʼtʌlel i jiñi i ñiʼ i wut cheʼ yilal bajcheʼ i chaʼan juntiquil ángel. Cheʼ jiñi Caifás tsiʼ cʼajtibe: «¿I sujm ba pejtelel iliyi?» (Hech. 7:1). I yorajlelix miʼ chaʼlen tʼan Esteban, i tsaʼʌch i mele ti wen.

10 An expertojob muʼ bʌ i yʌlob chaʼan mach weñic i discurso Esteban. Miʼ yʌlob chaʼan cʌlʌxix tsiʼ chaʼle tʼan i maʼañic tsiʼ pʌsʌ chaʼan maʼañic i mul. Pero ¿i sujm ba jiñi? Maʼañic. Esteban tsiʼ yʌqʼueyonla wem bʌ ejemplo chaʼan bajcheʼ yom mi lac jacʼ cheʼ bʌ mi laj cʼajtibentel chaʼan jiñi wen tʼan (1 Ped. 3:15). Laʼ laj cʼajtesan chaʼan Esteban tsaʼ subenti chaʼan tsiʼ pʼaja Dios yicʼot tsiʼ chaʼle tʼan tiʼ contra Moisés come tsaʼ bi i chaʼle tʼan tiʼ contra templo yicʼot jiñi Mandar. Jin chaʼan, tsiʼ taja ti tʼan uxchajp tsaʼ bʌ ujti ti Israel chaʼan miʼ coltan i bʌ, tsiʼ taja ti tʼan jiñi ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal. Laʼ laj qʼuel jujunchajp tsaʼ bʌ i yʌlʌ.

11, 12. a) ¿Bajcheʼ tsiʼ cʼʌñʌ Esteban tsaʼ bʌ i ñusa Abrahán? b) ¿Chucoch weñʌch cheʼ Esteban tsiʼ taja ti tʼan José tiʼ discurso?

11 I yorajlel lac ñojteʼelob (Hech. 7:1-16). Esteban tsiʼ teche i yʌl tiʼ tojlel Abrahán. Esteban yicʼot yambʌ judíojob wen ñuc tsiʼ qʼueleyob ili wiñic. Jin chaʼan, tsiʼ cʼʌñʌ iliyi chaʼan miʼ yʌl chaʼan Jehová, «jiñi Ñuc bʌ Dios», tsiʼ pʌsbe i bʌ Abrahán cheʼ bʌ yaʼan ti Mesopotamia (Hech. 7:2). Cheʼ jaʼel, tsaʼ chumle ti jiñi Lum tsaʼ bʌ wʌn subenti i yaʼi maʼañic templo mi jiñicto jiñi Mandar tsaʼ bʌ aqʼuenti Moisés. Jin chaʼan, ¿bajcheʼ miʼ mejlel i yʌlob chaʼan wersa i cʼʌjñibalʌch jiñi templo yicʼot jiñi Mandar chaʼan miʼ melbeñob i yeʼtel Jehová?

12 Cheʼ jiñi, Esteban tsiʼ taja ti tʼan yambʌ muʼ bʌ i wen qʼuelob ti ñuc jiñi yaʼ bʌ añob: José, juntiquilʌch toj bʌ wiñic tilem bʌ tiʼ pʼolbal Abrahán. Tsiʼ cʼajtesʌbeyob chaʼan jiñi i yerañob, yaʼ baqui tilem jiñi i tribu tac Israel, tiʼ tsʼaʼleyob i tsiʼ choñoyob bajcheʼ xyaj eʼtel. Pero Dios tsiʼ cʼʌñʌ chaʼan miʼ coltan Israel cheʼ bʌ an wiʼñal. Esteban yujil chaʼan an chuqui lajal tiʼ tojlel José yicʼot Jesucristo, pero maʼañix tsiʼ yʌlʌ.

13. ¿Chucoch jiñi i yejemplo Moisés tsiʼ colta Esteban chaʼan miʼ pʌs chaʼan mach i sujmic jiñi tsaʼ bʌ ajli, i chuqui jiñi tsaʼ bʌ i jamʌ pʌsʌ?

13 I yorajlel Moisés (Hech. 7:17-43). Esteban tsiʼ wen taja ti tʼan Moisés. I weñʌch tsaʼ bʌ i mele come cabʌl saduceojob yaʼ ti Sanedrín, i cojach miʼ ñopob muʼ bʌ i yʌl jiñi libro tac tsaʼ bʌ i tsʼijbu Moisés. Cheʼ jaʼel, laʼ laj cʼajtesan chaʼan tsiʼ yʌlʌyob chaʼan tsiʼ pʼaja Moisés. Pero jiñi tsaʼ bʌ i yʌlʌ tsiʼ pʌsʌ chaʼan miʼ wen qʼuel ti ñuc Moisés yicʼot jiñi Mandar, i jiñi tsiʼ pʌsʌ chaʼan mach i sujmic tsaʼ bʌ i yʌlʌyob (Hech. 7:38). Cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi israelitajob maʼañic tsiʼ jacʼbeyob i tʼan Moisés anquese woliʼ ñop i coltañob. Jiñi israelitajob tsiʼ contrajiyob cheʼ bʌ an 40 i jabilel. I cheʼ bʌ ñumeñix 40 jab, maʼañic tsiʼ jacʼbeyob i tʼan i mach junsujtelic jach tsiʼ meleyob. b Esteban cʼunteʼ cʼunteʼ tsiʼ pʌsʌ junchajp ñuc bʌ i cʼʌjñibal: Jiñi i tejclum Dios mach junsujtelic jach tsiʼ ñusʌbeyob i tʼan jiñi waʼchocobiloʼ bʌ i chaʼan Jehová chaʼan miʼ coltañob.

14. ¿Chuqui ñuc tac bʌ i cʼʌjñibal tsiʼ taja ti tʼan Esteban cheʼ bʌ tsiʼ yʌlʌ i yejemplo Moisés?

14 Esteban tsiʼ cʼajtesʌbe jiñi yaʼ bʌ añob chaʼan Moisés tsiʼ wʌn alʌ chaʼan Dios mi caj i waʼchocon juntiquil xʼaltʼan lajal bʌ bajcheʼ Moisés. ¿Majqui i bajcheʼ yilal mi caj i qʼuelob? Maxto añic tsiʼ yʌcʼʌ i jacʼbal. Tsiʼ taja ti tʼan cheʼ bʌ Jehová tsiʼ pejca Moisés ti jiñi alʌ teʼ lemlemña bʌ i jiñi lum tsaʼ sujti ti chʼujul. Cheʼ bajcheʼ iliyi tsiʼ yʌlʌ yambʌ ñuc bʌ i cʼʌjñibal: Miʼ mejlel ti sujtel ti chʼujul baqui jach bʌ lum. Jin chaʼan, ¿yom ba Jehová chaʼan mucʼ jach i chʼujutesʌntel ti jumpʼejl ajñibʌl, cheʼ bajcheʼ ti jiñi i templo am bʌ ti Jerusalén? Laʼ laj qʼuel chuqui tsiʼ yʌlʌ Esteban.

15, 16. a) ¿Chuqui tsiʼ yʌlʌ Esteban tiʼ tojlel jiñi tabernáculo chaʼan miʼ coltan i bʌ? b) ¿Chuqui tsiʼ yʌlʌ Esteban tiʼ tojlel jiñi i templo Salomón chaʼan miʼ mejlel i coltan i bʌ?

15 I yorajlel jiñi tabernáculo yicʼot jiñi templo (Hech. 7:44-50). Esteban tiʼ subeyob chaʼan cheʼ bʌ maxto añic jiñi templo, Jehová tiʼ sube Moisés chaʼan miʼ mel jumpʼejl tabernáculo o pisil bʌ otot chaʼan miʼ chʼujutesʌntel. Jin chaʼan, mi jiñi Moisés tsiʼ chʼujutesa Jehová ti pisil bʌ otot, maʼañic miʼ mejlel la cʌl chaʼan ñumen ñuc jiñi templo.

16 Cheʼ jiñi, Esteban tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñʌch Salomón tsaʼ bʌ i mele (pʌtʌ) jiñi templo ti Jerusalén. Cheʼ jiñi, tsiʼ cʼʌñʌ jiñi tʼan tsaʼ bʌ i yʌlʌ Salomón ti jumpʼejl oración, i cheʼ bajcheʼ jiñi tsiʼ yʌlʌ yambʌ ñuc bʌ i cʼʌjñibal: «Jiñi Ñumen ñuc bʌ mach chumulic ti otot tac melbil bʌ tiʼ cʼʌb wiñicob» (Hech. 7:48; 2 Cr. 6:18). I sujmʌch chaʼan Jehová miʼ mejlel i cʼʌn jumpʼejl templo chaʼan miʼ mejlel chuqui yom, pero mach yomic i yʌl chaʼan wersa i cʼʌjñibal i chaʼan. Yubil cheʼ jiñi, ¿chucoch miʼ ñaʼtañob jiñi wiñicob chaʼan jiñi sʌc bʌ chʼujutesaya yaʼ jach cʌyʌl ti jumpʼejl otot melbil bʌ i chaʼan wiñicob? Ti wiʼil, chaʼan miʼ yujtesan i tʼan, tsiʼ taja ti tʼan tsaʼ bʌ i yʌlʌ Isaías: «Jiñi panchan jiñʌch c buchlib i jiñi lum jiñʌch i cʼʌclib coc. Jehová miʼ yʌl: ¿Bajcheʼ yilal bʌ otot mi caj laʼ melbeñon? ¿O baqui an jiñi ajñibʌl baʼ mij cʼaj co? ¿Mach ba j cʼʌbic tsiʼ mele pejtelel iliyi?» (Hech. 7:49, 50; Is. 66:1, 2).

17. a) ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌ Esteban chaʼan mach weñic woli bʌ i yʌlob i contrajob? b) ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌ tiʼ discurso chaʼan maʼañic i mul?

17 Laʼcu lac ñaʼtan tajbilix bʌ i chaʼan Esteban. Tsiʼ pʌsʌ i ñaʼtʌbal chaʼan bajcheʼ tsiʼ yʌcʼʌ ti cʌñol chaʼan mach i sujmic tsaʼ bʌ i yʌlʌyob i contrajob. Tsiʼ pʌsʌ chaʼan Jehová mach tsʌtsic miʼ mel i bʌ yicʼot chuqui jach miʼ mejlel i cʼʌn chaʼan miʼ tsictesan ñaʼtʌbil bʌ i chaʼan, maʼañic chuqui miʼ mejlel i mʌctan i mach chuculic ti costumbre tac. Jiñi ochemoʼ bʌ ti Sanedrín tsaʼ caji i cʌlʌx qʼuelob ti ñuc jiñi templo yicʼot jiñi costumbre tac tsaʼ bʌ i yotsayob jiñi lac piʼʌlob ti jiñi Mandar. Pero maʼañic tsiʼ qʼueleyob chucoch Jehová tsiʼ yʌqʼueyob jiñi Mandar yicʼot jiñi templo, ili jiñʌch jiñi ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal. Tiʼ discurso, lajal bajcheʼ Esteban woliʼ cʼajtibeñob: «¿Chuqui miʼ mejlel lac mel chaʼan mi lac pʌs chaʼan mi laj qʼuel ti ñuc jiñi Mandar yicʼot jiñi templo? ¿Mach ba jiñic cheʼ mi lac jacʼben i tʼan Jehová?». Tiʼ sujm, ili jiñʌch ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal. Jin chaʼan, Esteban tsaʼʌch i colta i bʌ i tsiʼ pʌsʌ chaʼan maʼañic i mul, come yujil chaʼan tsiʼ chaʼle wersa i jacʼben i tʼan Jehová.

18. ¿Bajcheʼ yom mi lac lajin Esteban?

18 ¿Chuqui mi laj cʌn tiʼ discurso Esteban? Esteban wen i cʌñʌ jiñi Tsʼijbujel. Jin chaʼan, mi joñonla la com laj «cʼʌn ti wen jiñi i tʼan Dios», yomʌch mi lac wen tsajin (qʼuel) (2 Tim. 2:15). Cheʼ jaʼel, jiñi i yejemplo Esteban miʼ pʌsbeñonla chaʼan wen jach yicʼot uts jach mi lac pejcan jiñi lac piʼʌlob. Anquese wen jontolob (mañajob) jiñi tsaʼ bʌ i ñʌchʼtayob, tsaʼʌch mejli i tsictesʌbeñob chuqui tac cʌmbiloʼ bʌ i chaʼan yicʼot chuqui tac miʼ qʼuelob ti ñuc. Cheʼ jaʼel, wen jach bajcheʼ tsiʼ pejcayob come tiʼ sube jiñi ancianojob bajcheʼ «tatʌlob» (Hech. 7:2). Miʼ pijtʌntel chaʼan joñonla jaʼel mi lac sub jiñi i sujmlel am bʌ tiʼ Tʼan Dios yicʼot la cutslel i mi lac pʌs chaʼan mucʼʌch laj qʼuelob ti ñuc jiñi lac piʼʌlob (1 Ped. 3:15).

19. ¿Chuqui jiñi tsaʼ bʌ i subu Esteban yicʼot i chʼejlel?

19 Maʼañic mi caj laj cʌy lac sub jiñi i sujmlel yicʼot chuqui tac mi caj i mel Jehová tiʼ caj chuqui miʼ mejlel i ñaʼtañob lac piʼʌlob. Esteban tsiʼ yʌqʼueyonla wem bʌ ejemplo jaʼel chaʼan iliyi. Tajol tsiʼ qʼuele chaʼan jiñi tsaʼ tac bʌ i yʌlʌ maʼañic tsiʼ ñijcʌbe i pusicʼal jiñi xmeloñelob. Jin chaʼan, tiʼ coltaya jiñi chʼujul bʌ espíritu, cheʼ tsiʼ yujtesa jiñi i discurso tiʼ subeyob yicʼot i chʼejlel chaʼan lajalob bajcheʼ jiñi i ñojteʼelob tsaʼ bʌ i tsʼaʼleyob José, Moisés yicʼot pejtelel jiñi xʼaltʼañob (Hech. 7:51-53). Tiʼ sujm, jiñi añoʼ bʌ ti Sanedrín tiʼ tsʌnsayob jiñi Mesías tsaʼ bʌ i wen taja ti tʼan Moisés yicʼot jiñi xʼaltʼañob. ¡Jiñʌch tsaʼ bʌ i ñumen ñusayob ti pʼis jiñi Mandar!

«C Yum Jesús, chʼʌmʌ jiñi j cuxtʌlel» (Hechos 7:54-8:3)

«Cheʼ bʌ tsiʼ yubiyob iliyi, tsaʼ wen michʼayob tiʼ pusicʼal, i cheʼ bʌ woliʼ qʼuelob, tsaʼ caji i cʼuxob i yej» (Hechos 7:54).

20, 21. ¿Chuqui tsiʼ meleyob jiñi xmeloñelob, i chuqui tsiʼ mele Jehová chaʼan miʼ yʌqʼuen i pʼʌtʌlel yicʼot i chʼejlel Esteban?

20 Jiñi xmeloñelob maʼañic tsiʼ mulayob pejtelel tsaʼ bʌ i yʌlʌ Esteban, jin chaʼan maʼañobix i quisin i tsaʼ wen michʼayob yicʼot cʌchʼʌcña tsiʼ cʼuxuyob i yej. Esteban tsaʼ cʼoti i ñaʼtan chaʼan maʼañic mi caj i pʼuntʌntel i cheʼ mi caj i mejlel bajcheʼ tsaʼ mejli Jesús.

21 Esteban tsiʼ taja i pʼʌtʌlel yicʼot i chʼejlel, come Jehová an chuqui tsiʼ pʌsbe. Tsiʼ qʼuelbe i ñuclel Dios i yaʼan Jesús tiʼ ñoj Jehová. Cheʼ jiñi tiʼ subeyob chuqui tsiʼ qʼuele, pero jiñi xmeloñelob tsiʼ mʌcʌyob i chiquin. ¿Chucoch? Come maxto wen jali Jesús tiʼ subeyob chaʼan jiñʌch jiñi Mesías i mach jalix yom chaʼan miʼ buchtʌl tiʼ ñoj i Tat (Mar. 14:62). Jin chaʼan, jiñi tsaʼ bʌ i taja i qʼuel tsiʼ pʌsʌ chaʼan i sujmʌch tsaʼ bʌ i yʌlʌ Jesús. ¡Jiñi xmeloñelob tiʼ tsʌnsayob jiñi Mesías! Ti wiʼil, tiʼ pejtelelob tsiʼ pʌyʌyob majlel Esteban chaʼan miʼ tsʌnsañob. c

22, 23. ¿Chuqui lajal tsiʼ yʌlʌ Esteban bajcheʼ Jesús cheʼ bʌ tsaʼ chʌmi, i chucoch cheʼ miʼ mejlel la cubin lac bʌ bajcheʼ Esteban?

22 Cheʼ bajcheʼ Jesús, Esteban tsiʼ taja i ñʌchʼtʌlel cheʼ tsaʼ chʌmi, tsiʼ ñopo ti Jehová i tsiʼ ñusʌbe i mul jiñi tsaʼ bʌ i tsʌnsayob. Tajol wolito i taj i qʼuel Jesús tiʼ tʼejl i Tat, jin chaʼan tsiʼ yʌlʌ ili cojix bʌ tʼan: «C Yum Jesús, chʼʌmʌ jiñi j cuxtʌlel». Tsiquil chaʼan wen i cʌñʌyʌch jiñi tsaʼ bʌ i yʌlʌ Cristo: «Joñoñʌch jiñi chaʼ chʼojyel yicʼot jiñi cuxtʌlel» (Juan 11:25). Cheʼ jiñi, tsiʼ pejca Dios ti oración ti cʼam bʌ tʼan: «Jehová, mach a wʌqʼueñob i toj ili mulil». Cheʼ bʌ tsaʼ ujti i yʌl iliyi tsaʼ chʌmi (Hech. 7:59, 60).

23 Miʼ ñaʼtʌntel chaʼan Esteban jiñʌch ñaxam bʌ xcʌntʼan i chaʼan Cristo tsaʼ bʌ chʌmi bajcheʼ mártir (qʼuele jiñi recuadro «¿ Chuqui yom i yʌl cheʼ juntiquil mártir?»). Pero mach cojach Esteban tsaʼ chʌmi bajcheʼ jiñi. Cʼʌlʌl ti wajali an añoʼ bʌ i yeʼtel ti ñopbalʌl, políticojob yicʼot yambʌ jontoloʼ bʌ am bʌ i tsʌnsayob i wiñicob Jehová. Pero cabʌl chuqui miʼ mejlel i yʌqʼueñonla c ñʌchʼtʌlel cheʼ bajcheʼ Esteban. Jesús Reyix i Jehová tsiʼ yʌqʼue cabʌl i pʼʌtʌlel, jin chaʼan maʼañic chuqui miʼ mejlel i mʌctan chaʼan mi chaʼ cuxtesan jiñi xcʌntʼañob i chaʼan (Juan 5:28, 29).

24. ¿Bajcheʼ tsiʼ chaʼle coltaya Saulo cheʼ bʌ tsaʼ tsʌnsʌnti Esteban, i bajcheʼ tsiʼ colta yambʌlob cheʼ tsaʼ chʌmi ili xucʼul bʌ xcʌntʼan?

24 Cheʼ bʌ tsiʼ juluyob ti xajlel, yaʼan juntiquil xcolel i cʼabaʼ Saulo. Weñʌch tsiʼ qʼuele jiñi tsaʼ bʌ i meleyob i tsaʼto cʌyli i cʌntʌben i pislelob jiñi woli bʌ i julob ti xajlel Esteban. Ti wiʼil, Saulo tsaʼ caji i contrajin jiñi xcʌntʼañob i chaʼan Jesús. Pero jiñi tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel Esteban tsiʼ chʼʌmʌ tilel chuqui tac wem bʌ ti wiʼil. ¿Baqui tac bʌ? Tsiʼ yʌqʼue i pʼʌtʌlel jiñi yambʌ xcʌntʼañob chaʼan xucʼul miʼ yajñelob cʼʌlʌl miʼ chʌmelob. Cheʼ jaʼel, Saulo, tsaʼ bʌ wiʼil cʼoti ti cʌjñel bajcheʼ Pablo, tsiʼ chaʼ ñaʼta i bʌ chaʼan tsiʼ yotsa i bʌ cheʼ bʌ tsaʼ tsʌnsʌnti Esteban (Hech. 22:20). Tsiʼ yʌlʌ: «Tsaʼ c chaʼle tʼan tiʼ contra Dios, tsaʼ c ticʼlʌbe i tejclum i tsaʼ c wen chaʼle tʼan tiʼ contrajob» (1 Tim. 1:13). Tsiquil chaʼan i yejemplo yicʼot i discurso Esteban tsaʼ cʼoti tiʼ pusicʼal Pablo come tiʼ discurso yicʼot tiʼ carta tac tsiʼ taja ti tʼan tema tac tsaʼ bʌ i yʌlʌ Esteban (Hech. 7:48; 17:24; Heb. 9:24). I ti wiʼil tsaʼ mejli i lajiben i ñopoñel yicʼot i chʼejlel ili wiñic «wen utsʼat bʌ miʼ qʼuejlel ti Dios yicʼot aqʼuebil bʌ i pʼʌtʌlel». Weñʌch cheʼ mi laj cʼajtiben lac bʌ: «¿Muʼ ba caj c mejlel c mel jaʼel?».

a An ochemoʼ bʌ ti jiñi «Sinagoga chaʼan Libertojob». (Jiñi libertojob tajol jiñobʌch jiñi judíojob tsaʼ bʌ chujquiyob majlel ti Roma i ti wiʼil tsaʼ chaʼ cojliyob, tajol xyaj eʼtelob ti ñaxan i ti wiʼil tsaʼ sujtiyob ti judío). Yambʌlob tilemob ti Cilicia, baqui chʼoyol Saulo. Pero jiñi relato maʼañic miʼ yʌl mi Saulo yaʼ ochem ti jiñi maʼañic bʌ tsaʼ mejli i mʌlbeñob Esteban.

b Ti jiñi i discurso Esteban mi lac taj maʼañic bʌ mi lac taj ti yan tac bʌ parte yaʼ ti Biblia. Jumpʼejl ejemplo, miʼ yʌl bajcheʼ cʼamel tsaʼ cʌntesʌnti Moisés ti Egipto, jaypʼejl i jabilel cheʼ tsaʼ putsʼi loqʼuel yaʼi yicʼot jaypʼejl jab tsaʼ ajñi ti Madián.

c Jiñi i mandar romanojob maʼañic baqui miʼ yʌl chaʼan jiñi Sanedrín miʼ mejlel i yʌcʼ ti tsʌnsʌntel juntiquil lac piʼʌl (Juan 18:31). Pero miʼ mejlel la cʌl chaʼan Esteban tsaʼ tsʌnsʌnti, mach chaʼañic tsaʼ ujti wem bʌ meloñel tiʼ tojlel, tiʼ cajʌch wen michʼoʼ bʌ lac piʼʌlob.