Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

CAPÍTULO 20

«Tsaʼ bej pujqui majlel yicʼot tsiʼ bej taja majlel i pʼʌtʌlel» anquese an contrajintel

«Tsaʼ bej pujqui majlel yicʼot tsiʼ bej taja majlel i pʼʌtʌlel» anquese an contrajintel

Apolos yicʼot Pablo tsiʼ chaʼleyob coltaya chaʼan miʼ bej pujquel majlel jiñi wen tʼan

Chucul ti Hechos 18:23-19:41

1, 2. a) ¿Chuqui ti wocol tsiʼ taja Pablo yicʼot i piʼʌlob yaʼ ti Éfeso? b) ¿Chuqui mi caj laj qʼuel ti ili capítulo?

 YAʼ ti Éfeso yaʼ wen juʼucña lac piʼʌlob yaʼ ti calle tac, woliyob (choncolob) ti ajñel i wen michʼob. An muʼ bʌ i chucob chaʼtiquil i piʼʌl Pablo i miʼ tujcʼañob majlel. Jiñi yonlel lac piʼʌlob miʼ ñumelob yaʼ ti calle tac baqui an xchoñoñelob i jocholix miʼ cʌytʌl come yaʼix woli (yʌquel) i tempañob majlel i bʌ yicʼot jiñi yambʌ lac piʼʌlob ti jiñi teatro, baqui miʼ yochel cheʼ bʌ 25 mil lac piʼʌlob. An mach bʌ yujilobic chuqui woliʼ yujtel, pero miʼ ñaʼtañob chaʼan woliʼ contrajintel jiñi templo yicʼot jiñi i diosob i cʼabaʼ Ártemis. Jin chaʼan, maʼañic miʼ cʌy i yʌlob ti cʼam bʌ tʼan: «¡Ñuc jiñi Ártemis i chaʼan bʌ efesiojob!» (Hech 19:34).

2 Mi laj qʼuel chaʼan Satanás woliʼ chaʼ cʼʌn junmojt lac piʼʌlob jontoloʼ (mañajoʼ) bʌ chaʼan miʼ ñop i mʌctan jiñi subtʼan, ili jiñʌch junchajp muʼ bʌ i cʼʌn. Ti ili capítulo mi caj laj qʼuel bajcheʼ tsiʼ ñopo i mʌctan jiñi subtʼan yicʼot i tʼox jiñi xñoptʼañob ti ñaxam bʌ siglo. Pero ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal mi caj laj qʼuel jiñʌch chaʼan maʼañic tsaʼ mejli i mʌctan, jin chaʼan «jiñi i tʼan Jehová tsaʼ bej pujqui majlel yicʼot tsiʼ bej taja majlel i pʼʌtʌlel» (Hech. 19:20). ¿Bajcheʼ tsaʼ mejli i lʌtʼob ili wocol jiñi xñoptʼañob? Cheʼʌch bajcheʼ mi lac lʌtʼ jaʼel ili ora. I sujmʌch chaʼan jiñʌch Jehová muʼ bʌ i coltañonla, pero añʌch chuqui yom mi lac mel (chaʼlen) jaʼel. Tiʼ coltaya jiñi chʼujul bʌ espíritu miʼ mejlel lac taj wen tac bʌ lac melbal (chaʼlibal) chaʼan mi lac chaʼlen subtʼan. Pero laʼ lac ñaxan qʼuel chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel Apolos.

«Wen i cʌñʌ [...] jiñi Tsʼijbujel tac» (Hechos 18:24-28)

3, 4. ¿Chuqui tsiʼ qʼuele Áquila yicʼot Priscila tiʼ tojlel Apolos, i chuqui tsiʼ meleyob?

3 Cheʼ bʌ Pablo woliʼ majlel ti Éfeso, tsaʼ cʼoti yaʼ ti tejclum juntiquil judío i cʼabaʼ Apolos. Tilem ti jiñi tejclum wen cʌmbil bʌ i cʼabaʼ Alejandría (Egipto) i cʌmbil chaʼan wen cabʌl chuqui yujil: Juntiquilʌch «wiñic wen chʼejl bʌ tiʼ tʼan yicʼot wen i cʌñʌ bʌ jiñi Tsʼijbujel tac». Cheʼ jaʼel, wen an «i chʼejlel muʼ bʌ i yʌqʼuen jiñi espíritu». Jin chaʼan, tiʼ tijicñʌyel yicʼot i chʼejlel tsaʼ majli i yʌcʼ i discurso yaʼ ti sinagoga baqui an jiñi judíojob (Hech. 18:24, 25).

4 Áquila yicʼot Priscila tsiʼ ñʌchʼtayob jiñi i discurso Apolos. Miʼ mejlel la cʌl chaʼan tsaʼʌch i wen mulayob cheʼ «tsʼʌcʌl chuqui [...] miʼ pʌs tiʼ tojlel Jesús». Pero tsiʼ qʼueleyob chaʼan anto junchajp wen ñuc bʌ i cʼʌjñibal mach bʌ i cʌñʌyic: Anquese weñʌch jiñi tsaʼ bʌ i yʌlʌ tiʼ tojlel Jesús, «cojach i cʌñʌ jiñi chʼʌmjaʼ tsaʼ bʌ i subu Juan». Pero ili chaʼtiquil xmel (xpʌt) pisil bʌ otot «tsiʼ bajñel pʌyʌyob majlel i tiʼ tsictesʌbeyob ti tsʼʌcʌl jiñi i bijlel Dios», maʼañic tsiʼ bʌcʼñayob Apolos tiʼ caj cabʌl chuqui yujil o chaʼan tsiʼ wen chaʼle clase (Hech. 18:25, 26). ¿I bajcheʼ tsiʼ jacʼʌ Apolos? Tsaʼʌch i pʌsʌ i pecʼlel, junchajp yom bʌ an i chaʼan juntiquil xñoptʼan.

5, 6. ¿Chuqui tsiʼ colta Apolos chaʼan miʼ bej cʼʌjñel ti Jehová, i chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel?

5 Apolos tsaʼʌch i jacʼʌ i coltʌntel tiʼ tojlel Áquila yicʼot Priscila, jin chaʼan tsaʼ sujti ti ñumen wem bʌ i wiñic Jehová. Ti wiʼil, tsaʼ majli ti Acaya i yaʼi «tsiʼ wen colta» jiñi xcʌntʼañob. Cheʼ jaʼel, tsiʼ jamʌ sube jiñi judíojob añoʼ bʌ yaʼ ti tejclum chaʼan Jesús jiñʌch jiñi Mesías tsaʼ bʌ wʌn ajli. Lucas tiʼ tsʼijbu: «Yicʼot i chʼejlel tsiʼ jamʌ pʌsʌ chaʼan mach tojic añob jiñi judíojob, tsiʼ pʌsbeyob yicʼot jiñi Tsʼijbujel chaʼan Jesús jiñʌch jiñi Cristo» (Hech. 18:27, 28). Apolos tsaʼʌch sujti ti jumpʼejl bendición chaʼan jiñi congregación i tsiʼ colta chaʼan «jiñi i tʼan Jehová» miʼ bej taj majlel i pʼʌtʌlel. ¿Chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel?

6 Miʼ pijtʌntel chaʼan pejtelel jiñi xñoptʼañonbʌla mi lac pʌs lac pecʼlel. Ti lac pejtelel añʌch chuqui wem bʌ ti lac tojlel, cabʌl chuqui la cujil melol, lac experiencia o lac ñaʼtʌbal. Pero mi maʼañic lac pecʼlel, maʼañic i cʼʌjñibal. Mi maʼañic lac pecʼlel, pejtelel jiñi la cujil bʌ miʼ mejlel ti sujtel ti jumpʼejl yac i tajol ñumen ñuc mi caj la cubin lac bʌ (1 Cor. 4:7; Sant. 4:6). Mi tiʼ sujmʌch an lac pecʼlel, mi caj lac chaʼlen wersa laj qʼuel jiñi yambʌlob chaʼan ñumen ñucob bajcheʼonla (Filip. 2:3). Mi caj la cʌcʼ lac bʌ ti cʌntesʌntel i maʼañic mi caj lac michʼan cheʼ bʌ an majqui miʼ tojʼesañonla. Cheʼ jaʼel, maʼañic mi caj la cʌl chaʼan ñumen wento jiñi muʼ bʌ lac ñaʼtan mi maʼañix miʼ taj i bʌ yicʼot muʼ bʌ i pʌs jiñi chʼujul bʌ espíritu. Mi añʌch lac pecʼlel, Jehová yicʼot Jesús mi caj i bej cʼʌñonla (Luc. 1:51, 52).

7. ¿Chuqui ti ejemplo tsiʼ cʌyʌ Pablo yicʼot Apolos?

7 Jiñi lac pecʼlel miʼ coltañonla jaʼel chaʼan maʼañic mi lac tsʼaʼ qʼuel yambʌ cheʼ bʌ an chuqui wem bʌ woliʼ taj. Tajol Satanás tsiʼ mulaj chaʼan ili chaʼtiquil xñoptʼañob miʼ tʼoxob i bʌ. I tajol wen tijicña tsiʼ yubi cheʼ tsaʼic caji i wen qʼuelob i bʌ ti ñuc ili chaʼtiquilob tiʼ caj majqui woliʼ ñumen pʌy ochel lac piʼʌlob yaʼ ti congregación come wen yujilob cʌntesa yicʼot chʼejlob. Cheʼ yomobiqui tsaʼʌch i meleyob. Yaʼ ti Corinto an tsaʼ bʌ caji i yʌlob: «Joñon i chaʼañon Pablo», i an tsaʼ bʌ i yʌlʌyob: «Joñon i chaʼañon Apolos». Pero ¿yomoʼ ba ili chaʼtiquilob chaʼan miʼ yujtel tʼox bʌ? Maʼañic. Pablo tsiʼ pʌsʌ i pecʼlel i tsiʼ yʌlʌ chaʼan wen bajcheʼ woli ti eʼtel (troñel) Apolos yicʼot tsaʼto i yʌqʼue yan tac bʌ eʼtel. Apolos tsaʼʌch i jacʼʌ tsaʼ bʌ i sube Pablo (1 Cor. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13). ¡Jumpʼejlʌch wem bʌ ejemplo chaʼan bajcheʼ yom mi lac pʌs lac pecʼlel yicʼot chaʼan temel yom mi lac chaʼlen eʼtel!

«Tsiʼ chaʼle wersa chaʼan miʼ ñopob jiñi i Yumʌntel Dios» (Hechos 18:23; 19:1-10)

8. ¿Baqui tsiʼ xʌñʌ majlel Pablo chaʼan miʼ cʼotel ti Éfeso, i chucoch?

8 Pablo tsiʼ yʌlʌ chaʼan mi caj i chaʼ majlel ti Éfeso, a i cheʼʌch tsiʼ mele (Hech. 18:20, 21). Pero laʼ laj qʼuel baqui tsiʼ xʌñʌ majlel. Laʼ laj cʼajtesan chaʼan Pablo yaʼan ti Antioquía de Siria. Cheʼ yomiqui tsaʼ majli ti Seleucia come lʌcʼʌlix an Éfeso, i cheʼ jiñi miʼ cʼʌjquel ti jumpʼejl barco muʼ bʌ i pʌy majlel. Pero mach cheʼic tsiʼ mele, tsiʼ xʌñʌ majlel «yaʼ ti bij tac ñajt bʌ an» (Hech. 19:1). Ili yom i yʌl chaʼan lʌcʼʌ mil 600 kilómetro tsiʼ xʌñʌ majlel. Pero ¿chucoch tsiʼ xʌñʌ majlel jiñi bij wen bʌbʌqʼuen bʌ? Come yom ñumel i «pʼʌtʼesan jiñi xcʌntʼañob» (Hech. 18:23). Ili i yuxyajlelix woliʼ majlel bajcheʼ misionero i wocolʌch miʼ cajel jaʼel bajcheʼ ti jiñi yambʌ chaʼyajl, pero yujil chaʼan ñucʌch i cʼʌjñibal. Ili ora, jiñi superintendentejob chaʼan circuito yicʼotob i yijñam cheʼʌch miʼ melob bajcheʼ Pablo come miʼ pʌsob i cʼuxbiya. Mi la cʌqʼueñob wocolix i yʌlʌ.

9. ¿Chucoch tsiʼ chaʼ chʼʌmʌyob jaʼ jiñi xcʌntʼañob i chaʼan Juan jiñi Xʼacʼ chʼʌmjaʼ, i chuqui mi laj cʌn?

9 Cheʼ bʌ Pablo tsaʼ cʼoti ti Éfeso, tsaʼ cʼoti i taj 12 xcʌntʼan i chaʼan Juan jiñi Xʼacʼ chʼʌmjaʼ. Iliyob jinto Juan tsiʼ yʌcʼʌyob ti chʼʌmjaʼ, pero jiñi maʼañix i cʼʌjñibal. I tajol tsʼitaʼ yujilob o mach yujilobic chaʼan bʌ jiñi chʼujul bʌ espíritu. Pero Pablo tiʼ tsictesʌbeyob i cheʼʌch tsiʼ jacʼʌyob bajcheʼ Apolos: Tsiʼ pʌsʌyob i pecʼlel i tsiʼ yʌcʼʌyob i bʌ ti cʌntesʌntel. Cheʼ jiñi, tsiʼ chʼʌmʌyob jaʼ tiʼ cʼabaʼ Jesús i tsaʼ aqʼuentiyob jiñi chʼujul bʌ espíritu yicʼot i pʼʌtʌlel chaʼan miʼ melob milagro tac. ¿Chuqui mi laj cʌn? Chaʼan Jehová miʼ yʌqʼuen i bendición jiñi wem bʌ miʼ jacʼ cheʼ bʌ an chuqui miʼ qʼuextʌyel tiʼ yorganización (Hech. 19:1-7).

10. ¿Chucoch tsiʼ cʌyʌ Pablo jiñi sinagoga i tsaʼ majli ti jumpʼejl escuela, i chuqui mi laj cʌn tiʼ yejemplo?

10 Laʼ laj qʼuel chuqui tsaʼ ujti ti wiʼil. Pablo uxpʼejl uw tsiʼ chaʼle subtʼan yicʼot i chʼejlel yaʼ ti sinagoga. Anquese tsiʼ chaʼle wersa chaʼan miʼ coltan lac piʼʌlob chaʼan miʼ ñopob chaʼan bʌ i Yumʌntel Dios, an maʼañic bʌ tsiʼ ñʌchʼtayob i tsaʼ caji i contrajiñob. Come mach yomic i sʌt qʼuin yicʼot jiñi muʼ bʌ i «yʌlob chuqui tac mach bʌ weñic tiʼ tojlel jiñi I sujm bʌ bij», tsaʼ majli ti jumpʼejl escuela chaʼan miʼ yʌcʼ i discurso (Hech. 19:8, 9). Jiñi yomoʼ bʌ i bej cʌn chaʼan bʌ i Yumʌntel Dios maʼañix tsaʼ cajiyob ti majlel yaʼ ti sinagoga i yaʼix tsaʼ majliyob yaʼ ti escuela. Cheʼ bajcheʼ Pablo, mi tsaʼ laj qʼuele juntiquil mach bʌ yomic i ñʌchʼtañonla o yom jach i tech leto (quera) yom mi lac tsʼoc jiñi lac tʼan. La cujil chaʼan anto lac piʼʌlob utsoʼ bʌ i pusicʼal yomoʼ bʌ i ñʌchʼtan jiñi wen tʼan muʼ bʌ i ñuqʼuesʌbeñob i pusicʼal.

11, 12. a) ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌ Pablo chaʼan mucʼʌch i wen chaʼlen subtʼan yicʼot miʼ mel cheʼ bajcheʼ ora ujt i chaʼan jiñi lac piʼʌlob? b) ¿I bajcheʼ mi lac mel jiñi i testigojonbʌla Jehová jaʼel?

11 Tajol Pablo ti jujumpʼejl qʼuin tsiʼ chaʼle cʌntesa yaʼ ti escuela. Tajol tsiʼ teche ti a las once de la mañana i miʼ yujtesan cʼʌlʌl ti a las cuatro de la tarde (qʼuele jiñi nota chaʼan Hechos 19:9 ti jiñi Biblia de estudio). Cheʼ ora bajcheʼ jiñi wen an ticwal i cheʼ jaʼel ñʌchʼʌlʌch come jiñi lac piʼʌlob miʼ cʼajob i yo yicʼot miʼ cʼuxob i waj. Ñaʼtancu, cheʼ Pablo tsiʼ teche i cʌntesa ti a las once cʼʌlʌl ti a las cuatro ti jujumpʼejl qʼuin ti jiñi chaʼpʼejl jab cheʼ bʌ yaʼan ti Éfeso, yom i yʌl chaʼan ñumen ti 3 mil hora tsiʼ chaʼle cʌntesa. b ¡Jin chaʼan, jiñi i tʼan Jehová tsaʼ bej pujqui majlel i tsiʼ bej taja majlel i pʼʌtʌlel! Pablo tsaʼʌch i wen chaʼle cʌntesa i tsiʼ mele cheʼ bajcheʼ ora miʼ mejlel jiñi lac piʼʌlob. Wocolix i yʌlʌ iliyi, «pejtelel jiñi chumuloʼ bʌ yaʼ ti tejclum tac am bʌ ti Asia, judíojob yicʼot griegojob, tsiʼ yubiyob jiñi i tʼan lac Yum» (Hech. 19:10). ¡Ili miʼ pʌs chaʼan tsʼʌcʌlʌch tsiʼ mele i yeʼtel!

Mi lac chaʼlen wersa lac pejcan lac piʼʌlob baqui jach añob.

12 Ili ora, jiñi i testigojonbʌla Jehová mucʼʌch lac wen chaʼlen subtʼan jaʼel, i cheʼʌch mi lac mel cheʼ bajcheʼ ora miʼ mejlelob jiñi lac piʼʌlob. Mi lac chaʼlen subtʼan yaʼ baqui an lac piʼʌlob i mi lac mel cheʼ bajcheʼ ora miʼ mejlelob. Jin chaʼan, mi lac chaʼlen subtʼan yaʼ ti calle, baqui an xchoñoñelob yicʼot baqui miʼ wen ñumel jiñi lac piʼʌlob. Cheʼ jaʼel, mi lac chaʼlen subtʼan ti carta o ti teléfono. Mi lac julaʼtan jiñi lac piʼʌlob cheʼ bʌ yaʼañob tiʼ yotot.

«Tsaʼ bej pujqui majlel yicʼot tsiʼ bej taja majlel i pʼʌtʌlel» anquese an jontoloʼ bʌ espíritu (Hechos 19:11-22)

13, 14. a) ¿Baqui bʌ i pʼʌtʌlel tsaʼ aqʼuenti Pablo? b) ¿Chuqui tsiʼ ñopo i melob jiñi i yalobilob Esceva, i bajcheʼ lajalob jiñi lac piʼʌlob muʼ bʌ i poj alob chaʼan miʼ tsajcañob Cristo?

13 Lucas miʼ yʌl chaʼan Jehová tsiʼ yʌqʼue i pʼʌtʌlel Pablo «chaʼan miʼ mel ñuc bʌ milagro tac». Jiñi i pañuelo yicʼot i pislel tsaʼ cʼʌjñibʌyi chaʼan miʼ cʼoqʼuesan jiñi cʼamoʼ bʌ yicʼot chaʼan miʼ choc loqʼuel jiñi jontol bʌ espíritujob (Hech. 19:11, 12). c Anquese yonlel lac piʼʌlob tsaʼ toj sajtiyob i pusicʼal cheʼ bʌ tsiʼ qʼueleyob chaʼan woliʼ chojquel loqʼuel xibajob, an maʼañic bʌ tsiʼ mulayob.

14 An chaʼtiqui uxtiquil judíojob woli bʌ i locʼsañob ñumel xibajob i tsiʼ ñopo i melob jiñi milagro tac tsaʼ bʌ i mele Pablo. Jiñi relato miʼ yʌl chaʼan an tsaʼ bʌ i cʼʌmbeyob i cʼabaʼ Jesús yicʼot Pablo chaʼan miʼ ñop i locʼsañob jiñi xiba. Jiñʌch tsaʼ bʌ i ñopoyob i mel jiñi siete i yalobilob jiñi ñuc bʌ sacerdote i cʼabaʼ Esceva. Pero juntiquil jontol bʌ espíritu tiʼ subeyob: «J cʌñʌ Jesús yicʼot cujil majqui jiñi Pablo. Pero ixcu jatetla, ¿majquiyetla?». Jiñi wiñic am bʌ i xibʌjlel tsiʼ choco i bʌ tiʼ tojlelob i jujuntiquil tsiʼ jatsʼʌyob i «jiñi wiñicob chacalob yicʼot lojwenticob tsaʼ putsʼiyob» (Hech. 19:13-16). Tiʼ pejtelelob tsiʼ qʼueleyob chaʼan jiñi i pʼʌtʌlel Pablo tilemʌch ti Dios, pero i chaʼan jiñi wiñicob mach yaʼiqui, xlotob jach cheʼ bajcheʼ miʼ pʌsob tiʼ ñopbal. Jin chaʼan, «jiñi i tʼan Jehová» tsaʼ bej pujqui majlel. Ili ora, yonlel lac piʼʌlob miʼ yʌlob chaʼan jasʌl jach miʼ cʼʌmbeñob i cʼabaʼ Jesús o miʼ yʌlob chaʼan miʼ tsajcañob Cristo chaʼan wen miʼ qʼuejlelob ti Dios, pero mach i sujmic jiñi. Jesús tsiʼ yʌlʌ chaʼan cojach muʼ bʌ i mel chuqui miʼ mulan i Tat miʼ mejlel i taj i sujm bʌ i pijtaya (Mat. 7:21-23).

15. ¿Bajcheʼ miʼ mejlel lac lajiñob jiñi chʼoyoloʼ bʌ ti Éfeso tsaʼ bʌ sujtiyob ti xñoptʼan?

15 Yaʼ ti Éfeso, cabʌl lac piʼʌlob miʼ melob magia. Wen an xwujtob, añoʼ bʌ i chaʼan amuleto yicʼot libro tac chaʼan bʌ magia. Pero jiñi tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel i yalobilob Esceva tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan jiñi tejclum miʼ bʌcʼñañob Dios, miʼ sujtelob ti xñoptʼan yicʼot miʼ cʌyob jiñi chaʼan tac bʌ magia. Cabʌl añoʼ bʌ ti Éfeso tsiʼ tempayob jiñi i libro chaʼan bʌ magia i tsiʼ puluyob tiʼ wut jiñi lac piʼʌlob anquese wen lets tsiʼ tojoyob. d Lucas tiʼ tsʼijbu: «Jin chaʼan, jiñi i tʼan Jehová tsaʼ bej pujqui majlel yicʼot tsiʼ bej taja majlel i pʼʌtʌlel» (Hech. 19:17-20). ¡Jehová tsaʼʌch i pʌsʌ chaʼan ñumen an i pʼʌtʌlel bajcheʼ Satanás yicʼot i xibajob! Ili lac piʼʌlob tsiʼ cʌybeyonla wem bʌ ejemplo. Joñonla chumulonla ti jumpʼejl Pañimil baqui jiñi lac piʼʌlob miʼ melob chaʼan bʌ espiritismo yicʼot yan tac bʌ ochem bʌ tiʼ chaʼan bʌ xiba. Mi tsaʼ laj qʼuele chaʼan yaʼ ti la cotot an lac chaʼan ochem bʌ tiʼ chaʼan bʌ xiba, laʼ lac choc anquese lets i tojol, cheʼ bajcheʼ tsiʼ meleyob jiñi añoʼ bʌ ti Éfeso. Mach la com la cotsan lac bʌ tiʼ chaʼan bʌ xibajob.

«Tsaʼ caji ñuc bʌ wocol» (Hechos 19:23-41)

«Wiñicob, jatetla wen laʼ wujil chaʼan jiñi lac taqʼuin yaʼ cʌyʌl ti ili eʼtel» (Hechos 19:25).

16, 17. a) ¿Chuqui tsiʼ mele Demetrio chaʼan jiñi lac piʼʌlob miʼ contrajiñob jiñi xñoptʼañob? b) ¿Chucoch mi la cʌl chaʼan jiñi añoʼ bʌ ti Éfeso wen chuculobʌch tiʼ ñopbal?

16 Lucas tsiʼ yʌlʌ yambʌ junchajp muʼ bʌ i cʼʌn Satanás: Jiñʌch jiñi jontol bʌ lac piʼʌlob. Hechos 19:23 miʼ yʌl chaʼan «tsaʼ caji ñuc bʌ wocol tiʼ caj jiñi I sujm bʌ bij», jin chaʼan wen bʌbʌqʼuen tsaʼ caji. e Tsaʼ tejchi jiñi wocol tiʼ caj juntiquil wiñic i cʼabaʼ Demetrio, muʼ bʌ i chon plata. Tsiʼ tempa jiñi i piʼʌlob ti eʼtel i tiʼ subeyob chaʼan mi bej yomob i taj taqʼuin yomʌch miʼ bej choñob i yejtal jiñi dios tac. Cheʼ jiñi, tiʼ subeyob chaʼan jiñi woli bʌ i yʌl Pablo mi caj i yʌqʼueñob wocol come jiñi woli bʌ i sujtelob ti xñoptʼan maʼañix miʼ cʼʌñob jiñi i yejtal tac dios tiʼ chʼujutesayajob. Ti wiʼil, come Demetrio yujil chaʼan jiñi i piʼʌlob miʼ wen qʼuelob ti ñuc jiñi tejclum yicʼot jiñi país, tiʼ subeyob chaʼan mi jiñi lac piʼʌlob miʼ bej ñʌchʼtañob chuqui miʼ yʌl Pablo, jiñi wen cʌmbil bʌ i templojob «maʼañix i cʼʌjñibal mi caj i qʼuelob» yicʼot mi caj i sʌt i ñuclel jiñi i diosob i cʼabaʼ Ártemis (Hech. 19:24-27).

17 Demetrio tsaʼʌch mejli i mel chaʼan jiñi lac piʼʌlob miʼ contrajiñob Pablo. Jiñi muʼ bʌ i choñob plata tsaʼ wen michʼayob i tsaʼ caji i yʌlob ti cʼam bʌ tʼan: «¡Ñuc jiñi Ártemis i chaʼan bʌ efesiojob!». Jiñi lac piʼʌlob tsaʼ wen cajiyob ti juʼucñiyel cheʼ bajcheʼ tsaʼ laj qʼuele ti ñaxam bʌ párrafo. f Pablo yicʼot i chʼejlel tsiʼ ñaʼta majlel yaʼ ti teatro chaʼan miʼ pejcan jiñi yonlel lac piʼʌlob, pero jiñi xcʌntʼañob tiʼ subeyob chaʼan maʼañic miʼ majlel i yilol cajben jiñi lac piʼʌlob. Cheʼ jiñi, tsaʼ cʼoti juntiquil wiñic i cʼabaʼ Alejandro, tsaʼ waʼle tiʼ tojel jiñi lac piʼʌlob i tsiʼ ñopo i pejcañob. Come juntiquilʌch judío, tajol tsiʼ ñopo i tsictesan chucoch mach lajalic jiñi i ñopbalob yicʼot jiñi muʼ bʌ i tsajcañob Cristo. Pero jiñi lac piʼʌlob maʼañic tsiʼ ñʌchʼtayob come wen michʼob. Pero cheʼ bʌ tsiʼ qʼueleyob chaʼan juntiquil judío, maʼañic tsiʼ yʌcʼʌyob ti tʼan i chaʼpʼejl hora tsaʼ caji i yʌlob: «¡Ñuc jiñi Ártemis i chaʼan bʌ efesiojob!». Ili ora, jiñi wen chuculoʼ bʌ tiʼ ñopbal miʼ yʌcʼob chaʼan jiñi lac piʼʌlob maʼañic miʼ ñʌchʼtañob chuqui miʼ subentelob o lajal bajcheʼ sojquemob miʼ melob i bʌ (Hech. 19:28-34).

18, 19. a) ¿Chuqui tsiʼ mele jiñi wiñic ñuc bʌ i yeʼtel yaʼ ti tejclum chaʼan miʼ ñʌjchʼesan jiñi lac piʼʌlob? b) ¿Bajcheʼ an i coltayob i testigojob Jehová jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel ili ora, i chuqui miʼ mejlel lac mel chaʼan miʼ coltañoñobla?

18 Ti wiʼil, tsaʼ cʼoti jiñi ñuc bʌ i yeʼtel yaʼ ti tejclum. Ili wiñic tsiʼ ñʌchʼchoco jiñi lac piʼʌlob i tiʼ subeyob chaʼan jiñi xñoptʼañob maʼañic chuqui lecoj bʌ woliʼ melob tiʼ tojlel jiñi i templo yicʼot i diosob. Tiʼ subeyob jaʼel chaʼan Pablo yicʼot i piʼʌlob maʼañic woliʼ contrajiñob jiñi templo chaʼan Ártemis. I tiʼ subeyob chaʼan mi añobʌch i mul yom miʼ majlel i subob tiʼ tojlel jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel. Pero tsaʼ bʌ i ñumen ñʌjchʼesayob jiñʌch cheʼ tiʼ subeyob chaʼan woliʼ ñusañob ti pʼis jiñi ley chaʼan bʌ Roma come mach weñic woli bʌ i melob, i tajol miʼ bajñel otsañob i bʌ ti wocol. Cheʼ bajcheʼ ti ora tsaʼ tejchi jiñi wocol, ti ora tsaʼ ñʌjchʼi tiʼ caj chuqui tiʼ subeyob jiñi wiñic ñuc bʌ i yeʼtel yaʼ ti tejclum (Hech. 19:35-41).

19 Mach cojaxto woliʼ coltan xcʌntʼañob i chaʼan Jesús juntiquil am bʌ i yeʼtel, cheʼʌch mi caj i bej ujtel. Jiñi apóstol Juan tsaʼ pʌsbenti chaʼan cheʼ ti cojix bʌ qʼuin, «jiñi lum» lajal bajcheʼ woliʼ jap «jiñi jaʼ». «Jiñi lum» yom i yʌl jiñi meloñibʌl tac wem bʌ woliʼ mel i yeʼtel, i «jiñi jaʼ» jiñʌch jiñi contrajintel woli bʌ i yʌcʼ Satanás tiʼ tojlel jiñi xcʌntʼañob (Apoc. 12:15, 16). I cheʼʌch bej ujtem. Cabʌl juezob an i yʌcʼʌ chaʼan jiñi i testigojob Jehová miʼ bej subob jiñi wen tʼan yicʼot miʼ bej tempañob i bʌ. Tajol jiñi wem bʌ lac melbal jiñʌch muʼ bʌ i coltañonla chaʼan jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel miʼ coltañoñobla. Tajol cheʼʌch tsaʼ ujti tiʼ tojlel Pablo come an añoʼ bʌ i yeʼtel yaʼ ti Éfeso tsaʼ bʌ i qʼuelbeyob wem bʌ i melbal i tsiʼ coltayob (Hech. 19:31). Mi joñonla jaʼel mi laj qʼuel ti ñuc yañoʼ bʌ i mi lac mel chuqui wem bʌ, wen mi caj laj qʼuejlel jaʼel. I tajol jiñi wem bʌ lac melbal miʼ mejlel i coltan yambʌlob.

20. a) ¿Bajcheʼ yubil maʼ wubin cheʼ maʼ qʼuel chaʼan jiñi i tʼan Jehová tsiʼ bej taja majlel i pʼʌtʌlel cheʼ ti ñaxam bʌ siglo yicʼot chaʼan cheʼʌch woliʼ bej ujtel majlel ili ora? b) ¿Chuqui yom maʼ mel?

20 ¿Mach ba wen utsʼatax mi laj qʼuel cheʼ «jiñi i tʼan Jehová tsaʼ bej pujqui majlel yicʼot tsiʼ bej taja majlel i pʼʌtʌlel» cheʼ ti ñaxam bʌ siglo? Cheʼ jaʼel, wen utsʼatax cheʼ Jehová an i colta i wiñicob ili ora. ¿Bajcheʼ maʼ mejlel ti coltaya? Wen ñaʼtan chuqui tac tsaʼ laj cʌñʌ ti ili capítulo: Chaʼlen wersa a pʌs a pecʼlel, jacʼʌ mi an chuqui miʼ qʼuextʌntel ti organización, mach a cʌy subtʼan, mach a wotsan a bʌ tiʼ chaʼan bʌ xibajob yicʼot chaʼlen wersa chaʼan maʼ qʼuel ti ñuc yambʌlob i maʼ mel chuqui toj.

a Qʼuele jiñi recuadro « Éfeso, i capital Asia».

b Pablo yaʼan ti Éfeso cheʼ bʌ tiʼ tsʼijbu jiñi ñaxam bʌ i carta tsaʼ bʌ i chocbe majlel jiñi añoʼ bʌ ti Corinto.

c Tajol jiñi pañuelo jiñʌch muʼ bʌ i cʼʌn Pablo chaʼan miʼ cʌch tiʼ pam chaʼan maʼañic miʼ yochel i buʼlich tiʼ wut cheʼ bʌ miʼ chaʼlen eʼtel. I cuchul i chaʼan jiñi i pislel (mandil) come cheʼ bʌ maʼañic woli ti subtʼan tajol miʼ mel jiñi pisil bʌ otot, tajol cheʼ bʌ wen sʌcʼanto (Hech. 20:34, 35).

d Lucas miʼ yʌl chaʼan i tojol pejtelel jiñi libro lʌcʼʌ 50 mil taqʼuin melbil bʌ ti plata. Mi jiñi taqʼuin jiñʌch ti denario, jiñʌch i tojol juntiquil lac piʼʌl muʼ bʌ i chaʼlen eʼtel 50 mil qʼuin, ili jiñʌch 137 jab.

e An muʼ bʌ i yʌlob chaʼan cheʼ bʌ Pablo tiʼ sube jiñi añoʼ bʌ ti Corinto «tsaʼto lon c ñaʼta mi cuxulixto mi caj lon j cʌytʌl o maʼañic», jin woliʼ taj ti tʼan jiñi tsaʼ bʌ i ñusayob ti Éfeso (2 Cor. 1:8). Pero tajol anto chuqui ñumen bʌbʌqʼuen bʌ woliʼ taj ti tʼan come tiʼ tsʼijbu jaʼel chaʼan tsiʼ chaʼle jatsʼ yicʼot «jontol bʌ añimal tac yaʼ ti Éfeso». Tajol woli bʌ i taj ti tʼan jiñʌch chaʼan tsiʼ chaʼle jatsʼ yicʼot jontol bʌ añimal tac ti jumpʼejl estadio o woliʼ taj ti tʼan jiñi jontol bʌ lac piʼʌlob (1 Cor. 15:32). Tajol tsaʼʌch ujti ili chaʼchajp.

f Jiñi yujiloʼ bʌ junchajp eʼtel añoʼ bʌ ti grupo tac wen añobʌch i pʼʌtʌlel tiʼ tojlel yañoʼ bʌ. Jumpʼejl ejemplo, cheʼ bʌ ñumeñix cheʼ bʌ 100 jab, an junmojt muʼ bʌ i melob pan tsaʼ bʌ i techeyob wocol jaʼel yaʼ ti Éfeso.