Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

CAPÍTULO 2

«Mi caj laʼ sujtel tic testigo»

«Mi caj laʼ sujtel tic testigo»

Jesús miʼ chajpan jiñi i yapóstolob chaʼan miʼ qʼuelob jiñi subtʼan

Chucul ti Hechos 1:1-26

1-3. ¿Bajcheʼ yilal tsiʼ ñusa Jesús yicʼot i yapóstolob cheʼ bʌ muqʼuix caj i letsel majlel ti panchan, i chuqui ti cʼajtiya tac miʼ loqʼuel?

 TI JIÑI cojix tac bʌ semana cabʌl chuqui tsiʼ ñusayob jiñi apóstolob. Ti ñaxan wen chʼijyemob tiʼ caj tsaʼ chʌmi Jesús, pero tsiʼ chaʼ tajayob i tijicñʌyel come tsaʼ chaʼ chʼojyi. Ti jiñi 40 qʼuin ñumen bʌ mach junsujtel jach tsiʼ pʌsʌ i bʌ Jesús tiʼ tojlelob chaʼan miʼ subeñob chuqui yom miʼ melob yicʼot miʼ ñuqʼuesʌbeñob i pusicʼal. Cheʼ añic chuqui miʼ mejlel i melob (chaʼleñob) jiñi apóstolob maʼañic miʼ yʌcʼob ti majlel. Pero cojachix woli (choncol) i qʼuelob Jesús.

2 Jiñi apóstolob yaʼañob yicʼot Jesús yaʼ ti Olivo wits i woli (yʌquel) i wen ñʌchʼtañob chuqui woliʼ yʌl, maʼañic chuqui yom i sʌtob come mach tsiquilic woliʼ ñumel qʼuin. I cheʼ bʌ miʼ yujtel ti tʼan miʼ letsan i cʼʌb, miʼ yʌqʼueñob i bendición i miʼ tech letsel majlel ti panchan. Jiñi apóstolob maʼañic miʼ cʌy i qʼuelob anquese miʼ mʌctan tocal i maʼañix tsiquil (Luc. 24:50, Hech. 1:9, 10).

3 Ti jimbʌ ora cabʌl chuqui tsaʼ qʼuextʌyi tiʼ tojlel jiñi apóstolob. ¿Chuqui mi caj i melob cheʼ jiñi i Maestrojob tsaʼix majli ti panchan? Yomʌch miʼ bej melob jiñi eʼtel (troñel) tsaʼ bʌ i teche, i chajpʌbilobix chaʼan miʼ melob. ¿Bajcheʼ tsiʼ chajpayob Jesús, i chuqui tsiʼ meleyob? ¿I chuqui yom i yʌl chaʼañonla? Ti Hechos capítulo 1 mi caj lac tajben i jacʼbal.

«Tsiʼ wen pʌsʌ i bʌ tiʼ tojlelob chaʼan miʼ ñopob» (Hechos 1:1-5)

4. ¿Bajcheʼ miʼ tech i tʼan Lucas yaʼ ti Hechos?

4 Lucas lajal tsiʼ teche i tʼan yaʼ ti Hechos cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele yaʼ ti Evangelio. Miʼ tech i pejcan juntiquil wiñic i cʼabaʼ Teófilo. a Cheʼ jiñi, miʼ tsʼitaʼ taj ti tʼan tsaʼ bʌ i tsʼijbu tiʼ yujtibal i Evangelio, ili miʼ pʌs chaʼan Hechos i tsʼʌctiyibto jiñi Evangelio, chaʼan jach qʼuexel bajcheʼ miʼ chaʼlen tʼan i an chuqui tsijib tac bʌ miʼ yʌl.

5, 6. a) ¿Chuqui mi caj i coltan jiñi xcʌntʼañob i chaʼan Jesús chaʼan pʼʌtʌlob ti chuqui miʼ ñopob? b) ¿Chucoch mi la cʌl chaʼan jiñi muʼ bʌ lac ñop chuculʌch ti jiñi i sujm bʌ?

5 Hechos 1:3 miʼ yʌl chaʼan Jesús tsiʼ wen pʌsʌ i bʌ tiʼ tojlelob jiñi xcʌntʼañob i chaʼan «chaʼan miʼ ñopob chaʼan cuxulʌch». Jin jach Lucas, «jiñi cʼuxbibil bʌ doctor», miʼ cʼʌn jiñi tʼan griego muʼ bʌ i chaʼlentel ti traducir bajcheʼ ili: «Chaʼan miʼ ñopob» (Col. 4:14). Ili tʼan jiñʌch muʼ bʌ i cʼʌñob jiñi doctor i miʼ yʌcʼ ti ñaʼtʌntel chaʼan i sujmʌch yicʼot miʼ mejlel ti ñojpel muʼ bʌ i yʌlob. I cheʼʌch tsiʼ pʌsʌ Jesús jaʼel, mach junsujtel jach tsiʼ pʌsʌ i bʌ tiʼ tojlel jiñi xcʌntʼañob i chaʼan, an i tajol tiʼ tojlel juntiquil o chaʼtiquil, an i tajol tiʼ pejtelel jiñi apóstolob i junsujtel tsiʼ pʌsbe i bʌ ñumen ti 500 xcʌntʼañob i chaʼan (1 Cor. 15:3-6). Pejtelel ili miʼ coltañob chaʼan chʌn pʼʌtʌl miʼ yajñelob.

6 Ili ora, jiñi lac ñopoñel chuculʌch ti chuqui tac i sujm bʌ. Ñaʼtancu: ¿Am ba chuqui miʼ pʌs chaʼan Jesús tsaʼʌch chumle ila ti Pañimil, tsaʼ chʌmi tiʼ caj lac mul i tsaʼ chaʼ chʼojyi? ¡Añʌch! Yaʼ ti Biblia mi lac taj chuqui tac tsiʼ yʌlʌyob jiñi tsaʼ bʌ i qʼueleyob chuqui tsaʼ ujti, i jiñi i sujmʌch. Jasʌl yom mi la cubin jiñi. Jin chaʼan, cheʼ bʌ mi lac chaʼlen estudio yicʼot mi lac mel oración miʼ ñumen pʼʌtʼan jiñi muʼ bʌ lac ñop. Cheʼ bʌ an chuqui com lac ñop mach cheʼ jach mi lac toʼol ñop, mi laj qʼuel chuqui tac miʼ pʌs chaʼan i sujmʌch, i jiñʌch yom bʌ mi lac mel jaʼel chaʼan mi lac taj jiñi laj cuxtʌlel mach bʌ añic miʼ jilel (Juan 3:16).

7. ¿Bajcheʼ miʼ mejlel lac tsajcan i yejemplo Jesús ti lac subtʼan?

7 Hechos miʼ yʌl jaʼel chaʼan Jesús tsaʼʌch i subeyob jiñi xcʌntʼañob chaʼan bʌ «jiñi i Yumʌntel Dios». Jumpʼejl ejemplo, tiʼ tsictesʌbeyob profecía tac muʼ bʌ i yʌl chaʼan jiñi Mesías mi caj i yilan wocol yicʼot mi caj i chʌmel (Luc. 24:13-32, 46, 47). Tiʼ sujm, cheʼ bʌ tiʼ tsictesa chuqui mi caj i mel jiñi Mesías woliʼ taj ti tʼan jiñi i Yumʌntel Dios i tsaʼ mejli i wen tsictesan come jiñʌch muʼ bʌ caj i yochel ti Rey. Tiʼ subtʼan jiñʌch tsiʼ wen taja ti tʼan jiñi Yumʌntel, i cheʼʌch yom mi lac mel jaʼel (Mat. 24:14, Luc. 4:43).

«Cʼʌlʌlto ti ñajt bʌ pañimil» (Hechos 1:6-12)

8, 9. a) ¿Chuqui jiñi chaʼchajp maʼañic bʌ tsiʼ chʼʌmbeyob i sujm jiñi apóstolob? b) ¿Bajcheʼ tsiʼ coltayob Jesús, i chuqui mi laj cʌn ti bajcheʼ tsiʼ jacʼbeyob?

8 Jiñi apóstolob cojachix tsiʼ chaʼleyob tʼan yicʼot Jesús yaʼ ti Olivo wits. Tsiʼ cʼajtibeyob: «C Yum, ¿muʼ ba caj a tsijibtesan jiñi yumʌntel ti Israel ti ili ora?» (Hech. 1:6). Ili cʼajtiya tsiʼ pʌsʌ chaʼchajp maʼañic bʌ woliʼ ñaʼtañob. Ñaxan, tsiʼ ñaʼtayob chaʼan jiñi i Yumʌntel Dios mi caj i chaʼ sutqʼuibentelob jiñi tejclum Israel. I chaʼpʼejlel, tsiʼ pijtayob chaʼan jiñi Yumʌntel ora miʼ cajel ti eʼtel come tsiʼ cʼʌñʌyob jiñi tʼan «ili ora». ¿Bajcheʼ tsiʼ coltayob Jesús?

9 Jesús yujil chaʼan tiʼ bajñel mi caj i chʼʌmbeñob i sujm jiñi ñaxam bʌ, jin chaʼan maʼañic tiʼ tsictesʌbeyob. Tsaʼ jach ñumi 10 qʼuin chaʼan miʼ qʼuelob ti loqʼuel jumpʼejl tsijiʼ bʌ tejclum: Jiñi chʼujul bʌ Israel. I cʼʌlʌl jimbʌ ora, jiñi tejclum Israel mach i tejclumix Dios. Pero Jesús tsaʼʌch i tsictesʌbeyob jiñi yambʌ junchajp maʼañic bʌ miʼ chʼʌmbeñob i sujm. Tiʼ subeyob: «Cojach jiñi Tatʌl am bʌ ti panchan an i yeʼtel chaʼan miʼ yʌcʼ i yorajlel chaʼan miʼ yujtel tac iliyi, i jatetla mach cʼʌñʌlic mi laʼ ñaʼtan chaʼan ili i yorajlel» (Hech. 1:7). Cojach Jehová miʼ ñaʼtan jala mi caj i tsʼʌctiyel jiñi ñaʼtʌbil bʌ i chaʼan. Cheʼ bʌ Jesús tsʼitaʼ jachix yom chaʼan miʼ chʌmel tsiʼ yʌlʌ chaʼan mi jiñicto yujil «chuqui ti qʼuin yicʼot bajcheʼ ora» mi caj i tilel i jilibal, ti jimbʌ ora «cojach jiñi Tatʌl» yujil (Mat. 24:36). Ili miʼ pʌsbeñonla chaʼan joñonla jaʼel mach yom mi lac chʌcʌ ñaʼtan jala mi caj i ñoj tilel i jilibal come maʼañic ti lac wenta mi lac ñaʼtan.

10. ¿Chuqui yom miʼ lac lajin tiʼ tojlel jiñi apóstolob, i chucoch?

10 Mach lac waʼ ñaʼtan chuqui mach bʌ weñic tiʼ tojlel jiñi apóstolob come tsaʼʌch i wen pʌsʌyob i ñopoñel i tsiʼ pʌsʌyob i pecʼlel cheʼ bʌ Jesús tsiʼ tojʼesayob. Cheʼ jaʼel, yomobʌch i mel chuqui wem bʌ anquese an chuqui maʼañic miʼ chʼʌmbeñob i sujm. Jesús tsiʼ chʌn subeyob: «Yom chʌn yʌxʌl laʼ wo» (Mat. 24:42, 25:13, 26:41). I tiʼ sujm, wen yʌxʌlobʌch i yo chaʼan miʼ qʼuelob chuqui tac miʼ pʌs chaʼan talix i qʼuiñilel Jehová. I cheʼʌch yomonla jaʼel, ñumento ili ora cheʼ bʌ chumuloñixla «ti jiñi cojix tac bʌ qʼuin» (2 Tim. 3:1-5).

11, 12. a) ¿Chuqui ti eʼtel tsiʼ yʌqʼue Jesús jiñi xcʌntʼañob i chaʼan? b) ¿Chucoch weñʌch cheʼ tsiʼ ñaxan cʼajtesʌbeyob chaʼan mi caj i yʌqʼueñob jiñi chʼujul bʌ espíritu?

11 Pero añʌch junchajp yom bʌ cʼajal i chaʼañob jiñi apóstolob. Jesús tsiʼ cʼajtesʌbeyob: «Mi caj laʼ taj laʼ pʼʌtʌlel cheʼ bʌ jiñi chʼujul bʌ espíritu miʼ tilel ti laʼ tojlel. I mi caj laʼ sujtel tic testigo ti Jerusalén, tiʼ petol Judea yicʼot ti Samaria, i cʼʌlʌlto ti ñajt bʌ pañimil» (Hech. 1:8). Cheʼ bajcheʼ mi laj qʼuel ñumen ñajt baqui yom miʼ subob chaʼan Cristo tsaʼ chaʼ cuxtesʌnti: Ñaxan ti Jerusalén, yaʼ baqui tsaʼ tsʌnsʌnti, cheʼ jiñi ti Judea, ti Samaria i ti wiʼil cʼʌlʌl ti ñajt bʌ tejclum tac.

12 Weñʌch cheʼ Jesús tsiʼ ñaxan cʼajtesʌbeyob chaʼan mi caj i yʌqʼueñob jiñi chʼujul bʌ espíritu chaʼan miʼ coltañob. Yaʼ ti Hechos ñumen ti 40 veces miʼ tilel jiñi tʼan «chʼujul bʌ espíritu». Ili libro miʼ pʌs chaʼan ñucʌch i cʼʌjñibal lac chaʼan jiñi chʼujul bʌ espíritu chaʼan mi lac melben i yeʼtel Jehová. Ñumen ñucʌch i cʼʌjñibal lac chaʼan ili ora, jin chaʼan yomʌch mi lac chʌcʌ cʼajtiben Dios ti jujumpʼejl qʼuin (Luc. 11:13).

13. ¿Baqui jaxʌl yom miʼ lac chaʼlen subtʼan, i chucoch yomʌch mi lac mel yicʼot lac tijicñʌyel?

13 Tiʼ tojlel jiñi xñoptʼañob ili ora, jiñi tʼan «cʼʌlʌlto ti ñajt bʌ pañimil» yom i yʌl chaʼan ñumen ñucto jiñi i territoriojob cheʼ bajcheʼ ti ñaxam bʌ siglo. Pero cheʼ bajcheʼ tsaʼix laj qʼuele ti ñaxam bʌ capítulo, tsaʼ lac jacʼʌ lac mel ili eʼtel come la cujil chaʼan Dios yom chaʼan majqui jach miʼ yubin jiñi wen tʼan (1 Tim. 2:3, 4). ¿Muʼ ba a mulan a mel ili eʼtel? Maʼañic yambʌ muʼ bʌ i mejlel i wen aqʼueñonla lac tijicñʌyel. Cheʼ jaʼel, Jehová miʼ yʌqʼueñonla lac chʼejlel chaʼan mi lac tsʼʌctesan. Jiñi libro chaʼan Hechos miʼ yʌl bajcheʼ yom mi lac mel yicʼot bajcheʼ yilal yomonla chaʼan wen miʼ loqʼuel.

14, 15. a) ¿Chuqui tsiʼ yʌlʌyob jiñi ángelob chaʼan bajcheʼ mi caj i chaʼ tilel Cristo, i chuqui yom i yʌl jiñi? (Qʼuele jaʼel jiñi nota). b) ¿Bajcheʼ an i sujmlel cheʼ Cristo cheʼʌch tsaʼ chaʼ tili bajcheʼ tsaʼ majli?

14 Cheʼ bajcheʼ tsaʼix laj cʌlʌ, jiñi 11 apóstolob tsaʼ cʌyli i chʼuj qʼuelob jiñi panchan cheʼ bʌ Jesús tsaʼ letsi majlel i tsaʼ sʌc sajti. Cheʼ jiñi tsaʼ cʼoti chaʼtiquil ángelob i tsiʼ yʌlʌyob: «Wiñicob chʼoyoletbʌla ti Galilea, ¿chucoch yaʼ waʼaletla laʼ qʼuel jiñi panchan? Jiñi Jesús, wʌʼ bʌ lon an laʼ wicʼot i tsaʼ bʌ pʌjyi majlel ti panchan, cheʼʌch mi caj i chaʼ tilel bajcheʼ tsaʼ laʼ qʼuele tsaʼ majli ti panchan» (Hech. 1:11). ¿Yom ba i yʌl chaʼan Jesús mi caj i chaʼ tilel yicʼot i bʌcʼtal cheʼ bajcheʼ miʼ yʌlob jiñi ñopbalʌl tac? Maʼañic. ¿Bajcheʼ la cujil?

15 Maʼañic tsiʼ yʌlʌyob chaʼan mi caj i tilel yicʼot i bʌcʼtal, tsaʼ bʌ i yʌlʌyob jiñʌch: «Cheʼʌch mi caj i chaʼ tilel bajcheʼ tsaʼ laʼ qʼuele tsaʼ majli». b ¿I bajcheʼ yilal tsaʼ majli? Jesús maʼañix tsiquil cheʼ bʌ jiñi ángelob tsiʼ pejcayob jiñi apóstolob. Jin chaʼan, maʼañic jaytiquil tsiʼ qʼueleyob chaʼan Jesús tsiʼ cʌyʌ ili Pañimil i tsaʼ majli ti panchan. Tsaʼ ajli chaʼan Cristo cheʼʌch mi caj i chaʼ tilel bajcheʼ tsaʼ majli i cheʼʌch woliʼ yujtel come maʼañic jaytiquil woliʼ qʼuelob jaʼel chaʼan wʌʼix an. Jin jach muʼ bʌ i ñaʼtañob jiñi i Tʼan Dios miʼ chʼʌmbeñob i sujm chaʼan Jesús añix bajcheʼ rey tiʼ Yumʌntel Dios (Luc. 17:20). Jin chaʼan, yom mi lac taj laj qʼuel chuqui tac miʼ pʌs chaʼan wʌʼix an i mi laj coltan i qʼuel jiñi lac piʼʌlob chaʼan yomix miʼ melbeñob i yeʼtel Dios come mach cabʌlix ora cʌylem.

«Pʌsʌ majqui tsaʼ yajca» (Hechos 1:13-26)

16-18. a) ¿Chuqui mi laj cʌn yaʼ ti Hechos 1:13, 14 chaʼan jiñi lac tempa bʌ? b) ¿Chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel i mamá Jesús? c) ¿Chucoch ñucʌch i cʼʌjñibal jiñi lac tempa bʌ?

16 Jiñi apóstolob «wen tijicñayob tsaʼ sujtiyob majlel ti Jerusalén» (Luc. 24:52). ¿Chuqui mi caj i melob cheʼ bʌ jiñi i Maestrojob tsaʼix i subeyob yom bʌ miʼ melob? Laʼ lac tsajin Hechos 1:13, 14, ili miʼ pʌsbeñonla bajcheʼ miʼ mejlel jiñi tempa bʌ ti jimbʌ ora. Yaʼi miʼ yʌl chaʼan tsiʼ tempayob i bʌ ti jumpʼejl otot ti jumpʼejl «cuarto am bʌ ti chan». Ti Palestina cabʌl otot tac am bʌ i cuartojlel ti chan, i yaʼ ti jumpat an escalera chaʼan miʼ cʼʌjquelob majlel yaʼ ti cuarto. Mi yaʼañob yaʼi, tajol yaʼ tsiʼ tempayob i bʌ yaʼ tiʼ yotot i mamá Marcos, muʼ bʌ i yʌjlel ti Hechos 12:12. Tajol mach wen colemic pero weñʌch. ¿Majqui yaʼañob yaʼi, i chuqui tsiʼ meleyob?

17 Pero mach jin jach yaʼan jiñi apóstolob, yaʼan yambʌ wiñicob yicʼot «chaʼtiqui uxtiquil xʼixicob», yaʼan jaʼel jiñi i mamá Jesús. Ilayi cojachix miʼ tajtʌl ti tʼan María tiʼ cʼabaʼ. I wen utsʼatax cheʼ mi la cubin chaʼan woliʼ melben i yeʼtel Dios yicʼot i yermañujob, i mach ñumen ñuquic tsiʼ yubi i bʌ. Tajol tsaʼʌch i wen colta jaʼel cheʼ bʌ yaʼan yicʼot jiñi yambʌ chʌntiquil i yalobilob. Yom cʼajal lac chaʼan chaʼan cheʼ bʌ Jesús wʌʼan ila ti Pañimil, jiñi i yerañob maʼañic tsiʼ jacʼʌyob i sujmlel pero tsaʼ qʼuextʌyiyob cheʼ bʌ tsaʼ chʌmi yicʼot tsaʼ chaʼ cuxtʌyi (Mat. 13:55, Juan 7:5, 1 Cor. 15:7).

18 ¿Chucoch tsiʼ tempayob i bʌ jiñi xcʌntʼañob? Hechos 1:14 miʼ yʌl: «Junlajal chuqui yomob i taj, tiʼ pejtelelob tsiʼ chʌn chaʼleyob oración». Jiñi tempa bʌ ñucʌch i cʼʌjñibal chaʼan lac chʼujutesaya cʼʌlʌl ti wajali. Mi lac tempan lac bʌ chaʼan mi lac ñuqʼuesʌben lac bʌ lac pusicʼal, chaʼan mi laj cʌntesʌntel i mi lac chʼʌm ticʼojel. Pero ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal jiñʌch chaʼan miʼ chʼujutesʌntel Jehová. Jiñi la coración yicʼot laj cʼay tac miʼ tijicñesan Jehová i miʼ coltañonla jaʼel. Cheʼ bajcheʼ mi laj qʼuel, chʼujulʌch jiñi lac tempa bʌ i miʼ pʼʌtʼesañonla. Jin chaʼan, ¡mach yomic mi laj cʌy lac bʌ! (Heb. 10:24, 25).

19-21. a) ¿Chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel Jehová cheʼ bʌ tsiʼ bej cʼʌñʌ Pedro? b) ¿Chucoch yom miʼ sʌclʌbentel i qʼuexol Judas, i chuqui mi laj cʌn ti bajcheʼ tsaʼ yajcʌbenti i qʼuexol?

19 Ti jimbʌ ora, jiñi xcʌntʼañob i chaʼan Cristo yom miʼ tojʼesañob jumpʼejl wocol muʼ bʌ i mejlel i jem bajcheʼ chajpʌbilob, i Pedro jiñʌch tsaʼ bʌ i ñaxan qʼuele yom bʌ miʼ mejlel (Hech. 1:15-26). Ñaʼtancu: Jehová wolʌch i bej cʼʌn anquese maxto wen jali tsiʼ yʌlʌ chaʼan mach i cʌñʌyic Jesús (Mar. 14:72). Ili mucʼʌch i tijicñesañonla come luʼ xmulilonla i la com mi laj cʼajtesʌbentel chaʼan Jehová añʌch i yutslel yicʼot yom i ñusan lac mul cheʼ mucʼʌch lac chaʼ ñaʼtan lac bʌ (Sal. 86:5).

20 Pedro yujil chaʼan yom miʼ sʌclʌbentel i qʼuexol Judas come tsiʼ yʌcʼʌ Jesús tiʼ cʼʌb i contra. Pero jiñi muʼ bʌ i yochel tiʼ qʼuexol yom tsiʼ chaʼle subtʼan ñumel yicʼot Jesús i tsiʼ qʼuele chaʼan tsaʼ chaʼ cuxtʌyi (Hech. 1:21, 22). Ili mucʼʌch i taj i bʌ yicʼot tsaʼ bʌ i yʌlʌ Jesús: «Jatetla, tsaʼ bʌ laʼ tsajcayon, mi caj laʼ wajñel ti 12 buchlibʌl i mi caj laʼ chaʼlen meloñel tiʼ tojlel jiñi 12 pʼolbal chaʼan Israel» (Mat. 19:28). Tsiquil chaʼan Jehová yom chaʼan jiñi 12 apóstolob tsaʼ bʌ i tsajcayob Jesús cheʼ bʌ tsiʼ chaʼle subtʼan miʼ sujtelob ti jiñi «12 xajlel» baqui mi caj i chuc i bʌ jiñi tsijiʼ bʌ Jerusalén (Apoc. 21:2, 14). Jin chaʼan, tsiʼ colta Pedro chaʼan miʼ chʼʌmben i sujm chaʼan ili profecía miʼ taj ti tʼan Judas: «Laʼ waʼchocontic yambʌ chaʼan miʼ chʼʌmben i yeʼtel» (Sal. 109:8).

21 ¿Bajcheʼ tsaʼ yajcʌnti i qʼuexol Judas? Tsiʼ chaʼleyob alas (Pr. 16:33). Ti wajali ñʌmʌl i melob ili cheʼ bʌ an chuqui miʼ ñaʼtañob i mel, pero cojachix ila miʼ tajtʌl ti tʼan yaʼ ti Biblia. Miʼ ñaʼtʌntel chaʼan tsiʼ cʌyʌ i melob ili cheʼ bʌ tsaʼ aqʼuentiyob jiñi chʼujul bʌ espíritu. ¿Chucoch cheʼ tsiʼ meleyob ti jimbʌ ora? Jiñi apóstolob tiʼ subeyob Dios: «Jehová, jatet laj a cʌmbeyob i pusicʼal, pʌsʌ majqui tsaʼ yajca ti ili chaʼtiquil wiñicob» (Hech. 1:23, 24). Tsiʼ yʌqʼueyob tiʼ wenta Jehová chaʼan miʼ yajcan. ¿I majqui tsaʼ yajcʌnti? Matías, tajol jiñʌch juntiquil ti jiñi 70 tsaʼ bʌ chojquiyob majlel ti subtʼan (Hech. 6:2). c

22, 23. ¿Chucoch yom mi laj qʼuelob ti ñuc i mi lac jacʼbeñob i tʼan jiñi waʼchocobiloʼ bʌ yaʼ ti congregación?

22 Ili miʼ cʼajtesʌbeñonla chaʼan ñucʌch i cʼʌjñibal cheʼ wen bajcheʼ chajpʌbil jiñi i tejclum Dios. Ili ora miʼ yajcʌntel wem bʌ hermanojob chaʼan miʼ cʌntañob jiñi congregación. Pero jiñi ancianojob miʼ ñaxan cʼajtibeñob i yespíritu Dios chaʼan miʼ coltañob i miʼ qʼuelob mi jiñi hermano mucʼʌch i tsʼʌctesan jiñi muʼ bʌ i cʼajtintel. Ti lac pejtelel la cujil chaʼan waʼchocobilob ti jiñi chʼujul bʌ espíritu. Jin chaʼan, mi laj qʼuelob ti ñuc i mi lac jacʼ chuqui miʼ yʌlob. Cheʼ bajcheʼ jiñi mi lac tem coltan lac bʌ yaʼ ti congregación (Heb. 13:17).

Mi laj qʼuelob ti ñuc i mi lac jacʼbeñob i tʼan jiñi waʼchocobiloʼ bʌ yaʼ ti congregación.

23 Cheʼ bajcheʼ tsaʼ laj qʼuele, jiñi xcʌntʼañob tsaʼ ajñi yicʼotob Jesús cheʼ bʌ tsaʼix chaʼ chʼojyi i tsaʼ qʼuextʌyi bajcheʼ chajpʌbil jiñi xcʌntʼañob iliyi tsaʼʌch i ñuqʼuesʌbeyob i pusicʼal yicʼot tsiʼ pʼʌtʼesayob. Wʌle chajpʌbilobix chaʼan jiñi muʼ bʌ caj i yujtel cheʼ bajcheʼ mi caj laj qʼuel ti yambʌ capítulo.

a Yaʼ ti Evangelio, Lucas tiʼ sube Teófilo bajcheʼ «ñuquet bʌ», ili miʼ pʌs chaʼan Teófilo tajol juntiquilʌch ñuc bʌ i yeʼtel i maxto xñoptʼañic. I ti Hechos mucʼ jach i suben ti «Teófilo». An expertojob muʼ bʌ i yʌlob chaʼan Teófilo tsaʼ sujti ti xñoptʼan cheʼ bʌ tsiʼ pejca jiñi Evangelio, jin chaʼan Lucas tsaʼix i pejca bajcheʼ i yermañu.

b Ti ili versículo miʼ cʼʌjñel jiñi tʼan griego trópos, ili miʼ taj ti tʼan bajcheʼ mi caj i chaʼ tilel i mach jiñic bajcheʼ yilal Jesús, cheʼ jiñic woliʼ taj ti tʼan bajcheʼ yilal Jesús tsaʼ cʼʌjñi jiñi tʼan griego morfḗ.

c Ti wiʼil, Pablo tsaʼ waʼchoconti bajcheʼ apóstol chaʼan jiñi tejclum tac, pero maʼañic tsaʼ ochi ti jiñi «12 apóstolob» (Rom. 11:13, 1 Cor. 15:4-8). Maʼañic tsaʼ mejli come maʼañic tsiʼ chaʼle subtʼan yicʼot Jesús.