Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

CAPÍTULO 19

«Bej chaʼlen tʼan i mach ñʌjchʼiquet»

«Bej chaʼlen tʼan i mach ñʌjchʼiquet»

Pablo miʼ chaʼlen eʼtel chaʼan miʼ taj chuqui i cʼʌjñibal i chaʼan, pero ñumen ñuc bʌ miʼ qʼuel jiñʌch jiñi subtʼan

Chucul ti Hechos 18:1-22

1-3. ¿Chucoch tsaʼ cʼoti Pablo ti Corinto, i chuqui tajol tsaʼ bʌ i pensari?

 AÑONLA tiʼ yujtibal majlel jiñi jabil 50. Pablo yaʼan ti Corinto, jumpʼejl tejclum baqui wen an xchoñoñelob, yaʼ chumul griegojob, romanojob yicʼot judíojob. a Pero maʼañic tsaʼ cʼoti ti Corinto chaʼan miʼ sʌclan i yeʼtel (troñel) o chaʼan miʼ mel negocio tac, tsaʼ cʼoti i mel junchajp wen ñuc bʌ i cʼʌjñibal: Chaʼan miʼ sub chaʼan bʌ i Yumʌntel Dios. I cʼʌjñibalʌch i chaʼan baqui miʼ cʌytʌl, pero mach yomic chaʼan cheʼ jach miʼ yʌqʼuentel chuqui yom. Mach yomic i yʌcʼ ti ñaʼtʌntel chaʼan yomʌch miʼ coltʌntel come woli (choncol) i sub jiñi i tʼan Dios. ¿Chuqui mi caj i mel?

2 Pablo tsiʼ cʌñʌ i mel (pʌt) jiñi pisil bʌ otot tac. Jumpʼejlʌch tsʌts bʌ eʼtel come tiʼ cʼʌb miʼ mel, pero yomʌch miʼ mel chaʼan miʼ taj chuqui i cʼʌjñibal i chaʼan. ¿Muʼ ba caj i taj i yeʼtel yicʼot baqui mi caj i cʌytʌl yaʼ ti Corinto cheʼ jumpʼejlʌch wen colem bʌ tejclum yicʼot miʼ wen cʼotel cabʌl lac piʼʌlob? Tajol tsaʼʌch i pensari, pero yujil chaʼan jiñi ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal jiñʌch chaʼan miʼ chaʼlen subtʼan.

3 Miʼ ñaʼtʌntel chaʼan Pablo jal tsaʼ ajñi yaʼ ti Corinto yicʼot weñʌch tsaʼ mejli ti subtʼan. Laʼ laj qʼuel pejtelel chuqui tac tsiʼ mele (chaʼle) cheʼ bʌ yaʼan yaʼi, i laʼ laj qʼuel bajcheʼ miʼ coltañonla jiñi i yejemplo chaʼan mi lac sub ti tsʼʌcʌl chaʼan bʌ jiñi Yumʌntel Dios yaʼ ti lac territorio.

I yeʼtel jiñʌch i melol pisil bʌ otot (Hechos 18:1-4)

4, 5. a) ¿Baqui tsaʼ cʌyle Pablo cheʼ bʌ yaʼan ti Corinto, i chuqui ti eʼtel tsiʼ mele? b) ¿Bajcheʼ tsiʼ cʌñʌ i mel jiñi pisil bʌ otot?

4 Cheʼ bʌ Pablo maxto wen jalic i cʼotel yaʼ ti Corinto, tsiʼ cʌñʌ jumpʼejl xñujpuñel wen utsoʼ bʌ: Áquila (juntiquil judío), i cʼabaʼ i yijñam jiñʌch Priscila (cʌmbil bʌ jaʼel bajcheʼ Prisca). Ti ñaxan chumulob ti Roma, pero tsaʼ cʼotiyob ti Corinto come jiñi emperador Claudio «tsiʼ yʌcʼʌ i tʼan chaʼan pejtelel judíojob miʼ loqʼuelob ti Roma» (Hech. 18:1, 2). Jiñi xñujpuñel tsiʼ coltayob Pablo chaʼan miʼ taj i yeʼtel yicʼot baqui miʼ mejlel ti cʌytʌl. Jiñi relato miʼ yʌl: «Yaʼ tsaʼ cʌyle tiʼ yototob yicʼot tsiʼ chaʼle eʼtel yicʼotob come lajalob i yeʼtel, miʼ melob pisil bʌ otot» (Hech. 18:3). Pablo yaʼʌch tsaʼ cʌyle tiʼ yotot ili xñujpuñel cʼʌlʌl cheʼ bʌ tsiʼ chaʼle subtʼan yaʼ ti Corinto, tajol yaʼʌch tiʼ tsʼijbu jiñi i carta tac muʼ bʌ lac taj yaʼ ti Biblia. b

5 Pablo tsiʼ wen chaʼle clase i Gamaliel jiñʌch tsaʼ bʌ i cʌntesa, ¿bajcheʼqui an cheʼ woli (yʌquel) jax i mel pisil bʌ otot? (Hech. 22:3). Jiñi judíojob cheʼ ti ñaxam bʌ siglo mucʼʌch i chocob majlel ti escuela jiñi i yalobilob, pero mach lecojic miʼ qʼuelob cheʼ miʼ cʌntesañob i mel yambʌ eʼtel tac. Laʼ laj cʼajtesan chaʼan Pablo chʼoyol ti Tarso, am bʌ ti Cilicia. Ili tejclum wen cʌmbil come an i chaʼan jumpʼejl pisil cʌmbil bʌ bajcheʼ cilicium i miʼ cʼʌjñel chaʼan miʼ mejlel pisil bʌ otot tac. Tajol Pablo tsiʼ cʌñʌ i mel ili eʼtel cheʼ bʌ xcolelto. Wocolʌch ti melol ili eʼtel come tajol yomto miʼ tsep jiñi pisil, miʼ tsʼis jiñi wen tsʌts bʌ pisil o tajol yomto miʼ mel jiñi pisil.

6, 7. a) ¿Bajcheʼ yilal tsiʼ qʼuele i yeʼtel Pablo, i bajcheʼ la cujil chaʼan Áquila yicʼot Priscila cheʼ miʼ ñaʼtañob bajcheʼ Pablo jaʼel? b)  Cheʼ bajcheʼ Pablo, Áquila yicʼot Priscila, ¿chuqui jiñi muʼ bʌ lac mel jaʼel?

6 Pablo mach ñumen ñuquic i cʼʌjñibal tsiʼ qʼuele jiñi i yeʼtel. Tsaʼjach i mele chaʼan miʼ taj chuqui i cʼʌjñibal i chaʼan i chaʼan miʼ bej sub jiñi wen tʼan come mach tojbilic chaʼan miʼ chaʼlen subtʼan (2 Cor. 11:7). Cheʼ bajcheʼ Pablo, Áquila yicʼot Priscila wem bʌ xñoptʼañob i pʼisbil jach tsiʼ qʼueleyob jaʼel jiñi eʼtel. Cheʼ bʌ Pablo tsaʼ loqʼui ti Corinto cheʼ ti jabil 52, tsaʼ majliyob yicʼot ti Éfeso. Jiñi i yotot tsaʼ bʌ i cʌyʌyob tsaʼ caji ti cʼʌñol chaʼan miʼ mejlel tempa bʌ tac (1 Cor. 16:19). Ti wiʼil, Áquila yicʼot Priscila tsaʼ chaʼ majliyob ti Roma i cheʼ jiñi tsaʼ chaʼ majliyob ti Éfeso. Tsiquil chaʼan jiñi ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal tsiʼ qʼueleyob jiñʌch jiñi Yumʌntel, i cheʼ jaʼel tsiʼ ñaxan sʌclʌbe i wenlel yañoʼ bʌ i mach jiñic i chaʼañob. Jin chaʼan, «jiñi congregación tac chaʼan jiñi tejclum tac» tsiʼ wen cʼuxbiyob (Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19).

7 Ili ora, jiñi i wiñicob Jehová miʼ lajiñob Pablo, Áquila yicʼot Priscila. Anquese miʼ wen chaʼleñob subtʼan, mucʼʌch i chaʼleñob eʼtel chaʼan maʼañic miʼ cʼajtiñob taqʼuin (1 Tes. 2:9). Jumpʼejl ejemplo, an cabʌl precursorob muʼ bʌ i chaʼleñob eʼtel jumpʼej chaʼpʼejl qʼuin o jumpʼej chaʼpʼejl uw chaʼan miʼ tajob taqʼuin, i cheʼ bajcheʼ jiñi miʼ ñumen chaʼleñob subtʼan. Cheʼ jaʼel, an hermanojob ñʌmʌl bʌ i yʌcʼob i yotot chaʼan miʼ cʌytʌl jiñi superintendentejob cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele Áquila yicʼot Priscila. Miʼ wen tajob i tijicñʌyel yicʼot i ñuqʼuesʌntelob i pusicʼal cheʼ miʼ melob bajcheʼ iliyi (Rom. 12:13).

«Cabʌl corintiojob [...] tsaʼ caji i ñopob» (Hechos 18:5-8)

8, 9. ¿Chuqui tsiʼ mele Pablo cheʼ bʌ jiñi judíojob tsaʼ caji i contrajiñob, i baqui tsaʼ majli ti subtʼan?

8 Laʼ laj qʼuel yambʌ junchajp muʼ bʌ i pʌs chaʼan Pablo pʼisbil jach miʼ qʼuel jiñi i yeʼtel chaʼan miʼ ñumen chaʼlen subtʼan. Cheʼ bʌ Silas yicʼot Timoteo tsaʼ cʼotiyob baʼan Pablo tsiʼ yʌqʼueyob taqʼuin chaʼan miʼ cʼʌn, cheʼ jiñi «Pablo tsaʼ jax i yʌcʼʌ i bʌ tiʼ subol jiñi i tʼan Dios» (Hech. 18:5; 2 Cor. 11:9). Wʌle, cheʼ bʌ Pablo woli i wen chaʼlen subtʼan, jiñi judíojob maʼañic miʼ cʌy i contrajiñob. Maʼañic tsiʼ jacʼʌyob jiñi wen tʼan chaʼan Jesús miʼ mejlel i coltañob. Jin chaʼan, Pablo tsiʼ tijca i pislel chaʼan miʼ pʌsbeñob chaʼan jiñix añob tiʼ wenta chuqui miʼ yujtel tiʼ tojlelob, i tsiʼ jamʌ subeyob: «Jatetla an ti laʼ wenta mi tsaʼ chʌmiyetla. Mach c mulic. Cʼʌlʌl ili ora mi caj c majlel baqui an jiñi mach bʌ judíojobic» (Hech. 18:6; Ezeq. 3:18, 19).

9 Jiñi relato miʼ yʌl chaʼan Pablo tsaʼ loqʼui yaʼ ti sinagoga. Pero ¿baquix tsaʼ majli ti subtʼan? Ticio Justo, tajol juntiquil muʼ bʌ i tsajcʌben i cʌntesa judíojob, tsiʼ yotsa tiʼ yotot lʌtsʼʌl bʌ an yaʼ ti sinagoga (Hech. 18:7). Anquese Pablo yaʼ tsaʼ bej ajñi tiʼ yotot Áquila yicʼot Priscila cheʼ bʌ yaʼan ti Corinto, jiñi i yotot Ticio Justo tsiʼ cʼʌñʌ chaʼan yaʼ miʼ bej chaʼlen subtʼan.

10. ¿Chuqui miʼ pʌs chaʼan Pablo tsaʼʌch i bej sube wen tʼan jiñi judíojob?

10 Cheʼ bʌ Pablo tsiʼ yʌlʌ chaʼan mi caj i majlel i suben wen tʼan jiñi lac piʼʌlob ti yambʌ tejclum tac, mach yomic i yʌl chaʼan maʼañix mi caj i suben wen tʼan jiñi judíojob o muʼ bʌ i tsajcʌbeñob i cʌntesa jiñi judíojob yomoʼ bʌ i ñʌchʼtañob. Jumpʼejl ejemplo, «Crispo, jiñi am bʌ tiʼ wenta sinagoga, yicʼot pejtelel añoʼ bʌ tiʼ yotot tsiʼ ñopoyob lac Yum». I cheʼ jaʼel, cabʌl lac piʼʌlob muʼ bʌ i cʼotelob yaʼ ti sinagoga cheʼ tsiʼ meleyob bajcheʼ Crispo come jiñi Biblia miʼ yʌl: «Cabʌl corintiojob tsaʼ bʌ i yubiyob jiñi tʼan tsaʼ caji i ñopob yicʼot tsiʼ chʼʌmʌyob jaʼ» (Hech. 18:8). I yotot Ticio Justo tsaʼ cʼʌjñi chaʼan miʼ tempan i bʌ jiñi tsijib congregación tsaʼ bʌ mejli yaʼ ti Corinto. Mi jiñi relato am bʌ ti Hechos cheʼʌch belecña tsaʼ ujti cheʼ bajcheʼ tsʼijbubil yaʼi, cheʼ bajcheʼ ñʌmʌl i tsʼijbun Lucas, yom i yʌl chaʼan jiñi judíojob yicʼot muʼ bʌ i tsajcʌben i cʌntesa judíojob tsaʼ sujtiyob ti xñoptʼan cheʼ bʌ Pablo tsiʼ tijca jiñi i pislel. Ili miʼ pʌs chaʼan Pablo mach tsʌtsic tsiʼ mele i bʌ i tsaʼʌch i sube wen tʼan jiñi yomʌch bʌ i ñʌchʼtañob.

11. Cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele Pablo tiʼ tojlel jiñi judíojob añoʼ bʌ ti Corinto, ¿chuqui mi lac mel jiñi i testigojonbʌla Jehová chaʼan mi laj coltan jiñi lac piʼʌlob añoʼ bʌ i ñopbal?

11 Ili ora, an lac piʼʌlob ti ñopbalʌl tac muʼ bʌ i yʌlob chaʼan miʼ poj tsajcañob Cristo. Tsʌtsʌch chuculob yilal come añix ora yaʼañob i cheʼ jaʼel jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel ti ñopbalʌl miʼ chaʼleñob wersa i sʌclan jiñi lac piʼʌlob. Cheʼ bajcheʼ tsaʼ ujti tiʼ tojlel jiñi judíojob ti Corinto, an lac piʼʌlob jaʼel tsʌts bʌ chuculob ti jiñi costumbre tac muʼ bʌ i melob tiʼ ñopbal. Cheʼ bajcheʼ Pablo, joñonla ja’el mi lac chaʼlen wersa lac sʌclan jiñi lac piʼʌlob i mi laj coltañob i chʼʌmbeñob i sujm am bʌ i poj cʌñʌyob yaʼ ti Biblia. Anquese mach yomobic chaʼan mi lac subeñob wen tʼan o jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel ti ñopbalʌl miʼ contrajiñoñobla, maʼañic mi caj laj cʌy lac mel. Laʼ laj cʼajtesan chaʼan ti jiñi yonlel lac piʼʌlob an utsoʼ bʌ i pusicʼal muʼ bʌ i «chaʼleñob wersa i melbeñob i yeʼtel Dios, pero mach wen i cʌñʌyobic Dios» (Rom. 10:2). ¡Laʼ lac chaʼlen wersa lac sʌclañob!

«Cabʌl c wiñicob ti ili tejclum» (Hechos 18:9-17)

12. Cheʼ bʌ Jesús tsiʼ pʌsbe i bʌ Pablo, ¿chuqui tiʼ sube?

12 Tajol Pablo mach yujilic mi jalto mi caj i bej ajñel yaʼ ti Corinto. Pero ti jumpʼejl bʌ acʼʌlel Jesús tsiʼ pʌsbe i bʌ i tiʼ sube: «Mach a chaʼlen bʌqʼuen. Bej chaʼlen tʼan i mach ñʌjchʼiquet, come añon quicʼotet i maʼañic majch mi caj i contrajiñet chaʼan miʼ ticʼlañet. Cabʌl c wiñicob ti ili tejclum» (Hech. 18:9, 10). ¡Tsaʼ bʌ i qʼuele Pablo tsaʼʌch i wen colta! Jesús tiʼ sube chaʼan jin mi caj i cʌntan yicʼot chaʼan anto cabʌl lac piʼʌlob ti jiñi tejclum yom bʌ i ñʌchʼtañob jiñi wen tʼan. Jin chaʼan, Pablo «jumpʼejl jab yicʼot ojlil tsaʼ cʌyle i cʌntesañob tiʼ tʼan Dios» (Hech. 18:11).

13. ¿Chuqui tsiʼ cʼajtesa Pablo cheʼ bʌ woliʼ lʌcʼtiyel majlel yaʼ ti meloñibʌl? ¿Chucoch wen yujil chaʼan maʼañic chuqui mi caj i chaʼlen?

13 Cheʼ bʌ Pablo jumpʼejlix jab yaʼan ti Corinto, an chuqui tsaʼ ujti tsaʼ bʌ i yʌqʼue i ñaʼtan chaʼan Jesús wolʌch i coltan. Jiñʌch cheʼ bʌ «jiñi judíojob tsiʼ temeyob i bʌ chaʼan miʼ contrajiñob Pablo i tsiʼ pʌyʌyob majlel yaʼ ti meloñibʌl» (Hech. 18:12). An muʼ bʌ i yʌlob chaʼan jiñi meloñibʌl, ti griego bḗma, jumpʼejlʌch chan bʌ plataforma melbil bʌ ti mármol sʌsʌc bʌ i colorlel yicʼot azul bʌ i an tac i dibujojlel. Miʼ ñaʼtʌntel chaʼan yaʼan tiʼ tʼejl i centrojlel jiñi mercado. Yaʼ tiʼ tojel jiñi plataforma wen colem yicʼot cabʌl miʼ mejlel ti ochel lac piʼʌlob. Jiñi arqueológojob an i tajayob muʼ bʌ i pʌs chaʼan yaʼan tiʼ tʼejl jiñi sinagoga i jin chaʼan yaʼan tiʼ tʼejl i yotot jaʼel Ticio Justo. Cheʼ bʌ Pablo woliʼ lʌcʼtiyel majlel yaʼ tiʼ tʼejl jiñi plataforma, tajol tsiʼ cʼajtesa cheʼ baʼ ora tsaʼ tsʌnsʌnti Esteban. Ti jimbʌ ora cʌmbilto bajcheʼ Saulo yicʼot wen tsiʼ qʼuele cheʼ tsaʼ tsʌnsʌnti Esteban (Hech. 8:1). ¿Tsaʼ ba i ñaʼta Pablo chaʼan mi caj i tsʌnsʌntel jaʼel? Maʼañic, come Jesús tsaʼix i sube: «Maʼañic majch mi caj i contrajiñet chaʼan miʼ ticʼlañet» (Hech. 18:10).

«Cheʼ jiñi tsiʼ chocoyob loqʼuel yaʼ ti meloñibʌl» (Hechos 18:16).

14, 15. a) ¿Chucoch jiñi judíojob tsiʼ jopʼbeyob i mul Pablo, i chucoch Galión tsiʼ yʌlʌ chaʼan maʼañic miʼ cajel meloñel tiʼ tojlel? b) ¿Chuqui tsiʼ chaʼle Sóstenes, i chuqui tajol tsiʼ mele ti wiʼil?

14 ¿Chuqui tsaʼ ujti cheʼ bʌ Pablo tsaʼ cʼoti yaʼ ti meloñibʌl? Jiñi juez jiñʌch Galión, jiñi gobernador yaʼ ti Acaya, i cʼabaʼ i yijtsʼin jiñʌch Séneca, juntiquil filósofo wen cʌmbil bʌ. Jiñi judíojob tsiʼ yʌlʌyob chaʼan Pablo: «Woliʼ ñop i ñijcʌben i pusicʼal jiñi lac piʼʌlob chaʼan miʼ chʼujutesañob Dios, pero mach cheʼic bajcheʼ miʼ yʌl jiñi mandar» (Hech. 18:13). Ti yambʌ tʼan, woliʼ jopʼbeñob i mul tiʼ caj woliʼ ñijcʌben i pusicʼal jiñi judíojob chaʼan miʼ ñop i sujtesañob ti xñoptʼan. Pero Galión tsiʼ qʼuele chaʼan maʼañic tsʌts bʌ i mul i maʼañic woliʼ mel mach bʌ weñic (Hech. 18:14). Cheʼ jaʼel, Pablo maʼañic woliʼ sʌclan i yotsan i bʌ ti wocol yicʼot jiñi judíojob. Jin chaʼan, maʼañic chuqui tsiʼ yʌlʌ, Galión tsiʼ yʌlʌ chaʼan maʼañic mi caj i yujtel meloñel. Jiñi judíojob tsaʼ wen michʼayob i tsiʼ chucuyob Sóstenes chaʼan miʼ jatsʼob, tajol Sóstenes jiñʌch muʼ bʌ i mel i yeʼtel yaʼ ti sinagoga cheʼ mach yaʼic an Crispo, cheʼ jiñi tsaʼ caji i wen jatsʼob yaʼ tiʼ tojel jiñi meloñibʌl (Hech. 18:17).

15 ¿Chucoch Galión maʼañic tsiʼ mʌcta cheʼ bʌ tsaʼ jajtsʼi Sóstenes? Tajol yujil chaʼan jiñʌch tsaʼ bʌ i pʌyʌ majlel jiñi junmojt lac piʼʌlob, jin chaʼan maʼañic tsiʼ colta. Anquese mach ñoj la cujilic bajcheʼ tsaʼ ujti, añʌch chuqui wem bʌ tsaʼ ujti. Cheʼ bʌ tsʼitaʼ ñumeñix jab, ti jiñi ñaxam bʌ i carta Pablo tsaʼ bʌ i chocbe majlel jiñi congregación am bʌ ti Corinto, tsiʼ taja ti tʼan juntiquil wiñic i cʼabaʼ Sóstenes i tiʼ sube ti hermano (1 Cor. 1:1, 2). ¿Jimba woliʼ taj ti tʼan jiñi wiñic tsaʼ bʌ jajtsʼi? Mi jiñʌchi, tajol jiñi tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel tsiʼ colta chaʼan miʼ sujtel ti xñoptʼan.

16. ¿Chucoch miʼ wen coltañonla tsaʼ bʌ subenti Pablo?

16 Cheʼ bajcheʼ tsaʼix laj qʼuele, Jesús tiʼ sube Pablo: «Mach a chaʼlen bʌqʼuen. Bej chaʼlen tʼan i mach ñʌjchʼiquet, come añon quicʼotet» (Hech. 18:9, 10). Pero ¿baqui ora tiʼ sube ili tʼan? Jiñʌch cheʼ bʌ jiñi judíojob maʼañic tsiʼ jacʼʌyob jiñi wen tʼan. Joñonla jaʼel yom mi laj cʼajtesan ili tʼan tac tsaʼ bʌ i yʌlʌ Jesús, ñumento cheʼ bʌ jiñi lac piʼʌlob mach yomobic i ñʌchʼtañoñobla. Laʼ laj cʼajtesan chaʼan Jehová i cʌmbe i pusicʼal jiñi lac piʼʌlob yicʼot jiñʌch muʼ bʌ i pʌy tilel jiñi yomoʼ bʌ i cʌn (1 S. 16:7; Juan 6:44). Iliyi mucʼʌch i wen coltañonla chaʼan mi lac bej chaʼlen subtʼan. Cheʼ jaʼel, ti jujumpʼejl jab yonlel lac piʼʌlob miʼ chaʼleñob chʼʌmjaʼ. I mucʼʌch lac jacʼ jiñi mandar chaʼan yom mi lac sutqʼuin ti «xcʌntʼan jiñi quixtañujob tiʼ pejtelel tejclum», miʼ mejlel lac ñop chaʼan Jesús mi caj i tsʼʌctesan jiñi i tʼan tsaʼ bʌ i yʌlʌ: «Mi caj cajñel quicʼotetla ti jujumpʼejl qʼuin cʼʌlʌl cheʼ tiʼ yorajlel i jilibal pañimil» (Mat. 28:19, 20).

«Mi cheʼ yom Jehová» (Hechos 18:18-22)

17, 18. ¿Chuqui tajol woliʼ cʼajtesan Pablo cheʼ bʌ woliʼ majlel ti Éfeso?

17 Mach la cujilic mi tiʼ caj tsaʼ bʌ i mele Galión jiñi congregación ti Corinto tsiʼ jumucʼ tajayob i ñʌchʼtʌlel. La cujil bʌ jiñʌch chaʼan Pablo chaʼpʼej uxpʼejlto qʼuin tsaʼ cʌyle ti Corinto i cheʼ jiñi tsaʼ loqʼui majlel. Ti jiñi jabil 52 tsiʼ ñaʼta chaʼan ti Cencreas mi caj i majlel, am bʌ 11 kilómetro i ñajtlel ti Corinto, miʼ chʼʌm jiñi barco chaʼan miʼ majlel ti Siria. Cheʼ bʌ yaʼan ti Cencreas, «tiʼ tsepe i tsutsel i jol come tsiʼ waʼchoco i tʼan tiʼ tojlel Dios» (Hech. 18:18). c Cheʼ jiñi tsiʼ pʌyʌ majlel Áquila yicʼot Priscila, i tsiʼ cʼaxtayob jiñi mar Egeo chaʼan miʼ cʼotelob ti Éfeso, yaʼ ti Asia Menor.

18 Cheʼ bʌ Pablo yaʼ majlel ti barco, tajol tsiʼ cʼajtesa pejtelel chuqui tsiʼ ñusa yaʼ ti Corinto cheʼ bʌ 18 uw tsiʼ chaʼle subtʼan yaʼi. Cabʌl chuqui wem bʌ woliʼ cʼajtesan yicʼot cabʌlʌch chuqui muʼ bʌ i mejlel i yʌqʼuen i tijicñʌyel. Ti jiñi i subtʼan cabʌl chuqui wem bʌ tsiʼ taja. Tsaʼ tejchi jumpʼejl tsijiʼ bʌ congregación yaʼ ti tejclum i cheʼ jaʼel añix jumpʼejl otot baqui miʼ tempañob i bʌ: Tiʼ yotot Ticio Justo. Cabʌl lac piʼʌlob tsaʼ sujtiyob ti xñoptʼan bajcheʼ, Ticio Justo, Crispo yicʼot tiʼ pejtelel añoʼ bʌ tiʼ yotot. Tsaʼʌch i wen cʼuxbiyob come jiñʌch tsaʼ bʌ i coltayob chaʼan miʼ jacʼob jiñi i sujmlel. Ti wiʼil, tiʼ subeyob chaʼan lajalob bajcheʼ jumpʼejl carta muʼ bʌ i yʌl chuqui wem bʌ tiʼ tojlel. Joñonla jaʼel, mi laj cʼuxbin jiñi lac piʼʌlob i ñumento jiñi tsaʼ bʌ laj coltayob chaʼan miʼ jacʼob jiñi i sujmlel. ¡Wen tijicña mi la cubin lac bʌ cheʼ mi laj qʼuel bajcheʼ ili hermanojob lajalob bajcheʼ jumpʼejl carta muʼ bʌ i yʌlob chuqui wem bʌ ti lac tojlel! (2 Cor. 3:1-3).

19, 20. ¿Chuqui tsiʼ mele Pablo cheʼ bʌ tsaʼ cʼoti ti Éfeso, i bajcheʼ miʼ mejlel lac lajin?

19 Cheʼ bʌ Pablo tsaʼ cʼoti ti Éfeso, tsaʼ caji ti subtʼan. «Tsaʼ ochi ti sinagoga i tsiʼ ñopo i coltan jiñi judíojob chaʼan miʼ chʼʌmbeñob i sujm» (Hech. 18:19). Pero mach jalic tsaʼ ajñi yaʼ ti tejclum. Anquese jiñi añoʼ bʌ ti Éfeso «tiʼ subeyob chaʼan miʼ bej cʌytʌl, maʼañic tsiʼ jacʼʌ, tiʼ subu i bʌ i tsiʼ yʌlʌ: ‹Mi cheʼ yom Jehová, mi caj c chaʼ qʼueletla›» (Hech. 18:20, 21). Pablo yujil chaʼan yaʼ ti Éfeso cabʌlto eʼtel yom miʼ mejlel. Tsaʼʌch i chaʼ ñaʼta cʼotel, pero tsaʼ jach i yʌqʼue tiʼ wenta Jehová. Joñonla jaʼel miʼ mejlel lac lajin Pablo. ¿Bajcheʼ? Weñʌch cheʼ mi la cʌqʼuen lac bʌ meta tac i mi lac chaʼlen wersa chaʼan mi lac taj, pero yomʌch mi lac ñaxan qʼuel chuqui miʼ yʌl Jehová i cheʼ jiñi mi lac mel cheʼ bajcheʼ yom (Sant. 4:15).

20 Pablo yaʼ tsiʼ cʌyʌ Áquila yicʼot Priscila ti Éfeso, tsaʼ letsi ti barco i tsaʼ majli ti Cesarea. Miʼ ñaʼtʌntel chaʼan tsaʼ «letsi» ti Jerusalén i tsaʼ ñumi i chaʼlen ti saludar jiñi congregación am bʌ yaʼi (Hechos 18:22). Ti wiʼil, tsaʼ majli ti Antioquía de Siria. ¡Weñʌch chuqui tac tsiʼ taja cheʼ bʌ i chaʼyajlelix i majlel bajcheʼ misionero! Wʌle, laʼ laj qʼuel chuqui tac tsaʼ ujti cheʼ bʌ cojachix tsaʼ majli bajcheʼ misionero.