Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

TEMAJ CHAʼAN ESTUDIO 21

Mach la cʌcʼ lac bʌ ti lotintel tiʼ «ñaʼtʌbal jini pañimil»

Mach la cʌcʼ lac bʌ ti lotintel tiʼ «ñaʼtʌbal jini pañimil»

«Come Dios miʼ qʼuel ti tonto i ñaʼtʌbal jini pañimil» (1 CO. 3:19).

CʼAY 98 Chʼoyol ti Dios jiñi Tsʼijbujel tac

MUʼ BɅ CAJ I QʼUEJLEL *

1. ¿Chuqui miʼ pʌsbeñonla i Tʼan Dios?

JEHOVÁ jiñʌch la Caj Cʌntesa. Yicʼot i coltaya miʼ mejlel lac ñusan baqui jach bʌ wocol (Is. 30:20, 21). Jiñi i Tʼan Dios miʼ pʌsbeñonla pejtelel chuqui yom la cujil chaʼan chajpʌbilonla «tiʼ pejtelel chuqui wen» yicʼot ‹chaʼan utsʼat mi lac mel› (2 Ti. 3:17). Cheʼ mi lac jacʼ muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia, ñumen an lac ñaʼtʌbal bajcheʼ jiñi muʼ bʌ i tsajcʌbeñob «i ñaʼtʌbal jini pañimil» (1 Co. 3:19; Sal. 119:97-100).

2. ¿Chuqui mi caj laj qʼuel ti ili temaj?

2 Mi caj laj qʼuel chaʼan jiñi i ñaʼtʌbal pañimil miʼ chʌcʌ xicʼonla lac mel chuqui mi lac bajñel mulan. Tiʼ caj jiñi, tajol wocol mi la cubin chaʼan maʼañic mi la cʌcʼ ochel ti lac tojlel i pensar yicʼot i melbal (chaʼlebal) ili pañimil. Jin chaʼan, añʌch chucoch cheʼ miʼ yʌl jiñi Biblia: «Chʌcʌ qʼuele laʼ bʌ ame anic majch miʼ soquetla yicʼot i ñaʼtʌbal chʼoyol bʌ ti pañimil yicʼot i sajtemal loqʼuem bʌ tiʼ bajñel pusicʼal, cheʼ bajcheʼ i tilel i melbal lac ñojteʼel woli bʌ i ñojpel ti pañimil» (Col. 2:8). Ili temaj mi caj i taj ti tʼan chaʼpʼejl ñaʼtʌbal o lot muʼ bʌ i cʼʌn ili pañimil, i bajcheʼ tsaʼ caji i ñopob jiñi wiñicob xʼixicob (quixtañujob). Ti jujunchajp mi caj laj qʼuel chucoch maʼañic i cʼʌjñibal i ñaʼtʌbal ili pañimil yicʼot chucoch ñumen ñuc jiñi ñaʼtʌbal am bʌ ti Biblia tiʼ tojlel muʼ bʌ i pʌs tac jiñi pañimil.

TSAʼ QʼUEXTɅYI CHUQUI MIʼ ÑAʼTɅNTEL CHAʼAN JIÑI PIʼLEYA

3, 4. ¿Chuqui tac tsaʼ qʼuextʌyi tiʼ cajibal jiñi jabil 1900 chaʼan bajcheʼ yilal miʼ qʼuejlel i melbal quixtañujob?

3 Cheʼ bʌ ti jabil 1900 cʼʌlʌl ti 1930, tsaʼ caji ti qʼuextʌyel chuqui miʼ ñaʼtʌntel chaʼan bʌ jiñi piʼleya. Ti ñaxan, jiñi quixtañujob miʼ ñaʼtañob chaʼan cojach miʼ mejlel i piʼleñob i bʌ jiñi ñujpuñemoʼ bʌ i chaʼan mach yomic miʼ yʌjlel i chaʼan bʌ piʼleya baʼan yambʌ quixtañujob. Pero ti wiʼil, tsiʼ qʼuextayob i ñaʼtʌbal i tsaʼ caji i mulañob jiñi mach tac bʌ weñic.

4 Cheʼ ti 1920 cʼʌlʌl ti 1930 tsaʼ cʼoti ti cʌjñel bajcheʼ jiñi sojquem bʌ jabil 20 yicʼot cabʌl chuqui tsaʼ qʼuextʌyi tiʼ tojlel jiñi quixtañujob. Juntiquil xʼixic tsiʼ yʌlʌ: «Jiñi película tac, teatro, cʼay, novela, yicʼot yan tac bʌ tsaʼix caji i ñumen pʌs o i yʌl chaʼan bʌ piʼleya». Ti jiñi jabil tac, ñumen lecojax bajcheʼ tsaʼ caji i chaʼleñob son i muqʼuix i yʌqʼueñob i ñaʼtan piʼleya, cheʼ jaʼel ñumeñix ti pʼis bajcheʼ yilal jiñi pislel muʼ bʌ i xojob. Cheʼ bajcheʼ tsaʼ wʌn ajli ti Biblia, jiñi quixtañujob ti cojix bʌ qʼuin cojach «miʼ mulañob pejtel chuqui tac yom i pusicʼal» (2 Ti. 3:4).

Jiñi i wiñicob Jehová maʼañic miʼ yʌcʼob i bʌ ti lotintel tiʼ ñaʼtʌbal pañimil chaʼan bʌ piʼleya. (Qʼuele jiñi párrafo 5). *

5. ¿Bajcheʼ tsaʼ qʼuextʌyi i melbal jiñi quixtañujob cʼʌlʌl ti jiñi jabil 1960?

5 Cheʼ ti 1960, jiñi lac piʼʌlob mach lecojix tsaʼ cajiʼ qʼuelob jiñi muʼ bʌ i wʌlʌc piʼleñob i bʌ, jiñi divorcio yicʼot cheʼ maʼañic miʼ ñujpuñelob anquese lajal chumulobix. Cheʼ jaʼel, ñumen jamʌl tsaʼ caji ti pʌstʌl ti televisión jiñi piʼleya. ¿Chuqui ujtem tiʼ caj jiñi? Juntiquil xʼixic muʼ bʌ i tsʼijbun libro tsiʼ yʌlʌ chaʼan maʼañix wem bʌ ticʼojel chaʼan bʌ jiñi piʼleya, i tiʼ caj jiñi, an jejmen familia tac, xcolelob chumulob jax bʌ yicʼot i tat o i ña, lojweñob i pusicʼal miʼ cʌytʌl yicʼot muʼ bʌ i mulañob i qʼuel pornografía. Cheʼ jaʼel loqʼuem cʼamʌjel tac bajcheʼ jiñi sida, i jiñʌch yambʌ muʼ bʌ i pʌs chaʼan maʼañic i cʼʌjñibal i ñaʼtʌbal ili pañimil (2 P. 2:19, TNM).

6. ¿Chucoch yom Satanás chaʼan maʼañix i pʼisol bajcheʼ yilal i melbal jiñi quixtañujob?

6 Satanás yom chaʼan ila ti pañimil maʼañix i pʼisol bajcheʼ yilal i melbal jiñi quixtañujob. Miʼ wen mulan i qʼuel cheʼ maʼañix miʼ qʼuejlel ti ñuc jiñi majtañʌl tilem bʌ ti Dios, jiñi piʼleya yicʼot jiñi ñujpuñel (Ef. 2:2). Jiñi muʼ bʌ i chaʼleñob tsʼiʼlel miʼ pʌsob chaʼan maʼañic miʼ qʼuelob ti ñuc jiñi majtan aqʼuebiloʼ bʌ ti Dios chaʼan miʼ pʼolob i bʌ. Cheʼ jaʼel, tajol maʼañix mi caj i mejlelob ti chumtʌl tiʼ pejtelel ora (1 Co. 6:9, 10).

MUʼ BɅ I YɅL JIÑI BIBLIA CHAʼAN JIÑI PIʼLEYA

7, 8. ¿Chucoch ñumen wen muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia chaʼan jiñi piʼleya, i mach jiñic muʼ bʌ i ñaʼtan ili pañimil?

7 Jiñi muʼ bʌ i tsajcʌbeñob i ñaʼtʌbal pañimil miʼ wajleñob muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia chaʼan bajcheʼ yomonla i miʼ yʌl chaʼan maʼañic i sujmlel. Tajol miʼ cʼajtibeñob i bʌ chucoch cheʼ tsiʼ meleyonla (pʌtʌyonla) Dios tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan mi lac mulan piʼleya pero miʼ chaʼ subeñonla chaʼan yom mi lac ticʼ lac bʌ. Jiñi muʼ bʌ i ñaʼtañob bajcheʼ iliyi chaʼañʌch miʼ poj ñopob chaʼan jiñi wiñicob xʼixicob yom miʼ melob pejtelel chuqui miʼ mulañob. Pero jiñi Biblia mach cheʼic miʼ yʌl bajcheʼ jiñi. Miʼ cʌntesañonla chaʼan mucʼʌch i mejlel lac ticʼ lac bʌ tiʼ mulʌntel mach bʌ weñic, i jiñi miʼ yʌqʼueñonla lac chʼʌm lac bʌ ti ñuc (Col. 3:5). Cheʼ jaʼel, Jehová tsiʼ mele jiñi ñujpuñel chaʼan jiñi wiñic yicʼot jiñi xʼixic miʼ mejlel i piʼleñob i bʌ cheʼ bajcheʼ yom (1 Co. 7:8, 9). I cheʼ bajcheʼ jiñi, tiʼ chaʼticlel miʼ mejlel i ñusañob i bʌ tiʼ ñʌchʼtʌlelob i pusicʼal i maʼañic chuqui miʼ bʌcʼñañob, cheʼ bajcheʼ miʼ yujtel yicʼot jiñi muʼ bʌ i melob tsʼiʼlel.

8 Jiñi Biblia miʼ pʌs chaʼan wen jach chuqui yom miʼ ñaʼtʌntel chaʼan jiñi piʼleya, mach cheʼic bajcheʼ i ñaʼtʌbal ili pañimil. Miʼ pʌsbeñonla chaʼan jiñi piʼleya miʼ mejlel i yʌcʼ tijicñʌyel (Pr. 5:18-20). Pero miʼ yʌcʼ jaʼel ili ticʼojel: «Ti jujuntiquiletla yom laʼ wujil ticʼol laʼ bʌcʼtal chaʼan chʼujul yicʼot miʼ qʼuejlel ti ñuc. Mach cheʼic bajcheʼ miʼ mel jiñi tejclum tac mach bʌ i cʌñʌyobic Dios, maʼañix i ticʼol miʼ mulañob i chaʼan bʌ piʼleya» (1 Ts. 4:4, 5;TNM).

9. a) ¿Bajcheʼ tsaʼ coltʌntiyob i wiñicob Jehová chaʼan miʼ chʌn tsajcañob jiñi ñaʼtʌbal am bʌ ti Biblia cheʼ ti jabil 1900 cʼʌlʌl ti 1930? b) ¿Baqui bʌ ticʼojel mi lac taj yaʼ ti 1 Juan 2:15, 16? c) Cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl Romanos 1:24-27, ¿baqui tac bʌ melbalʌl mach yomic mi lac chʼujbin?

9 Cheʼ ti jabil 1900 cʼʌlʌl ti 1930, jiñi muʼ bʌ i melbeñob i yeʼtel (troñel) Jehová maʼañic tsiʼ yʌcʼʌyob i bʌ ti lotintel tiʼ ñaʼtʌbal jiñi tsaʼ bʌ «ñʌmʼayob i pusicʼal ti mulil» (Ef. 4:19). Tsiʼ chaʼleyob wersa chaʼan miʼ jacʼbeñob i mandar tac Dios. Jiñi revista Watch Tower (Lac Tsictesʌbentel) 15 i chaʼan mayo, 1926, tsiʼ yʌlʌ chaʼan «jiñi wiñicob yicʼot xʼixicob yom toj yicʼot sʌc chuqui miʼ ñaʼtañob yicʼot i melbalob, ñumento tiʼ tojlel juntiquil wiñic o xʼixic». Anquese cabʌl chuqui woli (choncol) i yujtel ti jiñi bʌ ora, jiñi i wiñicob Jehová tsiʼ chʌn tsajcayob jiñi ñaʼtʌbal am bʌ ti Biblia (pejcan 1 Juan 2:15, 16). Wen tijicña mi la cubin cheʼ an lac chaʼan i Tʼan Dios yicʼot jiñi chʼujul bʌ bʌlñʌcʼʌl tilem bʌ ti Jehová, muʼ bʌ i coltañonla chaʼan maʼañic mi lac ñop chuqui miʼ ñaʼtan ili pañimil chaʼan jiñi piʼleya * (pejcan Romanos 1:24-27).

MIʼ QʼUEXTɅYEL MUʼ BɅ I ÑAʼTɅNTEL CHAʼAN BAJCHEʼ MI LAJ QʼUEL LAC BɅ

10, 11. ¿Chuqui mi caj i yujtel ti wʌn alʌ jiñi Biblia cheʼ ti cojix bʌ qʼuin?

10 Jiñi Biblia tsiʼ wʌn alʌ chaʼan jiñi wiñicob cheʼ ti cojix bʌ qʼuin ‹mi caj i bajñel cʼuxbiñob i bʌ› (2 Ti. 3:1, 2). Jin chaʼan, mach toj sajtelic lac pusicʼal cheʼ miʼ yʌjlel chaʼan yom mi lac wen qʼuel lac bʌ ti ñuc ti lac bajñelil. Jumpʼejl enciclopedia miʼ yʌl chaʼan cheʼ ti 1970 «tsaʼ caji ti loqʼuel cabʌl libro chaʼan bʌ laj coltʌntel». An tsaʼ bʌ caji i yʌl chaʼan «yom miʼ cʼotel lac bajñel cʌn lac bʌ, mi lac chʼʌm lac bʌ bajcheʼ yilalonla yicʼot mi lac ñusan lac bʌ chaʼan majquiyonla». Jumpʼejl ejemplo, an jumpʼejl libro tsaʼ bʌ i yʌlʌ chaʼan jiñi quixtañu yom miʼ bajñel mulan i bʌ come jiñʌch «jiñi ñumen utsʼatax bʌ yicʼot ñuc bʌ i cʼʌjñibal, i maʼañic majqui miʼ mejlel i laj i bʌ yicʼot». Cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ chaʼan juntiquil quixtañu miʼ mejlel i bajñel ñaʼtan bajcheʼ yilal yom i pʌs i melbal, chaʼan miʼ mel chuqui wen miʼ qʼuel yicʼot cheʼ bajcheʼ miʼ mulan.

11 ¿Cʼajal baʼ chaʼan baqui tsaʼ ajli lʌcʼʌ lajal bʌ bajcheʼ jiñi? Jiñʌch tsaʼ bʌ i sube Satanás jiñi Eva. Tiʼ sube chaʼan lajal miʼ mejlel ti sujtel «bajcheʼ Dios», chaʼan mi caj i cʌn chuqui utsʼat yicʼot jontol (Gn. 3:5). Ili ora, cabʌl lac piʼʌlob miʼ cʌlʌx qʼuelob i bʌ ti ñuc i miʼ ñaʼtañob chaʼan maʼañic majqui miʼ mejlel i suben chuqui wen o maʼañic, mi jiñicto Dios. I jiñi mucʼʌch i ticʼlan chuqui miʼ ñaʼtan jiñi quixtañujob, jumpʼejl ejemplo, jiñʌch i chaʼan bʌ ñujpuñel.

Jiñi i wiñicob Dios miʼ yʌcʼob ti ñaxan chuqui i cʼʌjñibal i chaʼan yambʌlob, ñumento i chaʼan bʌ i yijñam o i ñoxiʼal. (Qʼuele jiñi párrafo 12). *

12. ¿Chuqui mi yʌcʼ ti ñaʼtʌntel jiñi pañimil chaʼan jiñi ñujpuñel?

12 Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan jiñi wiñic o xʼixic ñujpuñem bʌ yom miʼ lajal qʼuelob i bʌ ti ñuc yicʼot miʼ tsʼʌctesañob jiñi tʼan tsaʼ bʌ i yʌqʼueyob i bʌ cheʼ tsaʼ ñujpuñiyob. Yicʼot miʼ cʼajtesʌbentelob chaʼan temel yom miʼ chʌn ajñelob. Jin chaʼan, miʼ yʌl: «Jini chaʼan winicob miʼ cʌyob i tat i ñaʼ. Miʼ chʌn ajñelob yicʼot i yijñam. Jini chaʼtiquil miʼ yochelob ti juntiquil jach» (Gn. 2:24). Pero jiñi muʼ bʌ i tsajcʌbeñob i ñaʼtʌbal ili pañimil mach weñic chuqui miʼ yʌcʼob ti ñaʼtʌntel i miʼ yʌlob chaʼan yom mi la cʌcʼ lac pensar ti chuqui bajñel la com. Jumpʼejl libro muʼ bʌ i yʌl chaʼan jiñi divorcio miʼ tsictesan: «An xñujpuñelob muqʼuix bʌ i qʼuextañob jiñi tʼan ‹cʼʌlʌlto mi lac chʌmel›, yom bʌ i yʌl chaʼan chʌn temel mi caj i yajñelob, i miʼ yʌlob ‹jinto baʼ jaxʌl mi laj cʌy laj cʼuxbin lac bʌ› come chaʼan jach jumucʼ miʼ ñaʼtañob». Come cheʼ jach miʼ qʼuelob jiñi ñujpuñel bajcheʼ iliyi, an familia tac muʼ bʌ i tʼoxob i bʌ yicʼot miʼ lowbeñob i bʌ i pusicʼal. Wen tsiquil chaʼan jiñi i ñaʼtʌbal pañimil chaʼan jiñi ñujpuñel maʼañic i cʼʌjñibal.

13. ¿Baqui bʌ jumpʼejl i sujmlel cheʼ Jehová miʼ tsʼaʼlen jiñi muʼ bʌ i chañʼesañob i bʌ?

13 Jiñi Biblia miʼ yʌl: «Tsʼaʼ miʼ qʼuel lac Yum pejtel muʼ bʌ i chañʼesañob i bʌ» (Pr. 16:5). ¿Chucoch miʼ tsʼaʼlen Jehová jiñi muʼ bʌ i chañʼesañob i bʌ? Junchajp, come jiñi wen ñuc bʌ miʼ yubiñob i bʌ i miʼ yʌlob chaʼan cheʼʌch yomonla woli (yʌquel) i lajiñob i jontolil Satanás. Cʌlʌx ñuc miʼ yubin i bʌ i tsaʼto cʼoti i ñaʼtan chaʼan Jesús, jiñi tsaʼ bʌ i colta Dios i mel pejtelel chuqui an, yom miʼ ñoctʌl i chʼujutesan (Mt. 4:8, 9; Col. 1:15, 16). Jiñi i melbal muʼ bʌ i chañʼesañob i bʌ miʼ pʌs chucoch maʼañic i cʼʌjñibal miʼ qʼuel Dios i ñaʼtʌbal jiñi pañimil.

MUʼ BɅ I YɅL JIÑI BIBLIA CHAʼAN JIÑI CHAÑʼESA BɅ

14. ¿Bajcheʼ miʼ coltañonla Romanos 12:3 chaʼan pʼisbil yom chuqui mi lac ñaʼtan ti lac tojlel?

14 Jiñi Biblia miʼ coltañonla chaʼan pʼisbil jach chuqui yom mi lac ñaʼtan ti lac tojlel. Miʼ yʌl chaʼan weñʌch cheʼ mi laj cʼuxbin lac bʌ. Jumpʼejl ejemplo, Jesús tsiʼ yʌlʌ: «Cʼuxbin a piʼʌlob cheʼ bajcheʼ maʼ bajñel cʼuxbin a bʌ» (Mt. 19:19). Ili miʼ pʌs chaʼan yomʌch mi laj qʼuel chuqui i cʼʌjñibal lac chaʼan. Pero jiñi Biblia miʼ cʌntesañonla chaʼan mach yomic mi lac wis ñaʼtan chaʼan ñumen ñuc laj cʼʌjñibal bajcheʼ yambʌlob. Muʼ bʌ i subeñonla jiñʌch chaʼan ‹mach yomic chuqui mi lac wis mel tiʼ tsʌytsʌyñʌyel lac pusicʼal chaʼan mi lac chañʼesan lac bʌ›, «yom ñumen ñuc mi laj qʼuel lac piʼʌlob cheʼ bajcheʼ mi lac bajñel qʼuel lac bʌ» (Fil. 2:3; pejcan Romanos 12:3).

15. ¿Chucoch maʼ ñop chaʼan i cʼʌjñibalʌch muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia chaʼan jiñi chañʼesa bʌ?

15 Cabʌl añoʼ bʌ i ñaʼtʌbal ila ti pañimil miʼ wajleñob muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia chaʼan jiñi chañʼesa bʌ. Miʼ yʌlob chaʼan mi tsaʼ lac ñaʼta chaʼan jin ñumen ñucob jiñi yambʌlob, cʼun mi caj lac sujtel i maʼañix mi caj lac chʼʌjmel ti ñuc. Pero tiʼ sujm, ¿chuqui an i taja jiñi quixtañujob cheʼ jin jach miʼ bajñel ñaʼtañob i bʌ? ¿Tijicñayoʼ ba jiñi cojach bʌ miʼ bajñel ñaʼtañob i bʌ? ¿Tijicñayoʼ ba i familia? ¿Añoʼ ba i sujm bʌ i yamigojob? ¿I yamigojoʼ ba Dios? ¿Baqui bʌ ñumen an i wenlel maʼ wʌl, jim ba i ñaʼtʌbal pañimil o jiñi ñaʼtʌbal am bʌ tiʼ Tʼan Dios?

16, 17. ¿Chuqui mi lac wen qʼuel ti ñuc, i chucoch?

16 Jiñi muʼ bʌ i jacʼbeñob i ticʼojel añoʼ bʌ i chaʼan i ñaʼtʌbal ili pañimil lajalob bajcheʼ juntiquil sajtem bʌ ti jumpʼejl tejclum i miʼ cʼajtiben i coltaya yambʌ quixtañu sajtem bʌ jaʼel. Jesús tsiʼ yʌlʌ tiʼ tojlel jiñi poj añoʼ bʌ i ñaʼtʌbal ti jiñi bʌ ora: «Xpotsʼob jini xpʌs bijob. Mi xpotsʼ jini muʼ bʌ i tojʼesan majlel xpotsʼ, tiʼ chaʼticlelob miʼ yajlelob ti chʼen» (Mt. 15:14). Tiʼ sujm, Dios maʼañic i cʼʌjñibal miʼ qʼuel i ñaʼtʌbal ili pañimil.

Jiñi xñoptʼañob tijicña miʼ yubiñob i bʌ cheʼ miʼ cʼajtesañob pejtel chuqui an i meleyob tiʼ chaʼan bʌ Jehová. (Qʼuele jiñi párrafo 17). *

17 Jiñi wen tac bʌ ticʼojel loqʼuem bʌ ti Biblia tiʼ pejtelel ora miʼ cʼʌjñibʌyel «ti cʌntesa chaʼan lac ticʼol, yicʼot chaʼan lac tojʼesʌntel, chaʼan mi lac mel chuqui toj» (2 Ti. 3:16). Mi lac wen aqʼuen wocolix i yʌlʌ Jehová cheʼ miʼ cʼʌn jiñi i yorganización chaʼan miʼ cʌntañonla chaʼan maʼañic mi lac tsajcʌben i ñaʼtʌbal ili pañimil (Ef. 4:14). Jiñi chʼujul bʌ bʌlñʌcʼʌl muʼ bʌ i yʌqʼueñonla miʼ pʼʌtʼesañonla chaʼan mi lac jacʼben i mandar tac. Jiñʌch wen ñuc bʌ lac majtan cheʼ an lac chaʼan jiñi ñumen ñuc bʌ ñaʼtʌbal muʼ bʌ lac taj tiʼ Tʼan Dios.

CʼAY 54 «Umbaʼan jiñi bij»

^ parr. 5 Ili temaj mi caj i coltañonla lac ñumen ñop chaʼan cojach Jehová miʼ mejlel i yʌqʼueñonla wem bʌ laj cʌntesʌntel. Cheʼ jaʼel, mi caj i pʌsbeñonla chaʼan cabʌl i wocolel cheʼ mi lac tsajcʌben i ñaʼtʌbal ili pañimil, pero cheʼ mi lac chʼʌm ti ñuc jiñi ñaʼtʌbal am bʌ tiʼ Tʼan Dios an cabʌl i wenlel.

^ parr. 9 Jumpʼejl ejemplo, qʼuele jiñi libro Lo que los jóvenes preguntan. Respuestas prácticas, volumen 1, capítulo 24, 25 yicʼot 26, yicʼot jiñi volumen 2, capítulo 4 yicʼot 5. Yicʼot jaʼel jiñi folleto I jacʼbal 10 cʼajtiya tac i chaʼan xcolelob, cʼajtiya 7, i yopol 21 cʼʌlʌl ti 23.

^ parr. 50 MUʼ BɅ I PɅS JIÑI FOTO: Miʼ tʼox pʌstʌl am bʌ i ñusa jumpʼejl xñujpuñel. Woliyob ti subtʼan cheʼ lʌcʼʌlix jiñi jabil 1970.

^ parr. 52 MUʼ BɅ I PɅS JIÑI FOTO: Jiñi hermano woliʼ cʌntan i yijñam cheʼ cʼam, i yaʼan yicʼot i yixicʼal.

^ parr. 54 MUʼ BɅ I PɅS JIÑI FOTO: Ili ora, jiñi xñujpuñel woliʼ cʼajtesan cheʼ tijicña tsiʼ ñusayob tiʼ melol i yeʼtel Jehová. Jiñi i yixicʼal, i ñijʼal yicʼot i buts (mam) tijicña woliʼ ñusañob.