Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

Jumpʼejl ucʼum añix bʌ 3,000 jab i ñoxlel baqui miʼ tilel jumpʼejl cʼabaʼʌl am bʌ ti Biblia ti’ t’an cananeo.

Jumpʼejl cʼabaʼʌl tsaʼ bʌ tajle ti ñoxix bʌ ucʼum

Jumpʼejl cʼabaʼʌl tsaʼ bʌ tajle ti ñoxix bʌ ucʼum

Cheʼ ti jabil 2012, jiñi yujiloʼ bʌ chaʼan arqueología tsiʼ tajayob i xujtʼil tac jumpʼejl ucʼum melbil bʌ ti ocʼol añix bʌ 3,000 jab i ñoxlel. Jiñi wen yujiloʼ bʌ wen tijicña tsiʼ yubiyob chaʼan ili. ¿Chucoch? Mach jiñic tiʼ caj jiñi ucʼum tsaʼ bʌ i tajayob, jiñʌch chaʼan chuqui tsʼijbubil tsiʼ tajayob.

Cheʼ bʌ jiñi wen yujiloʼ bʌ chaʼan arqueología tsaʼ mejli i chaʼ pʌcʼob i xejpʼil tac jiñi ucʼum, tsaʼ mejli i pejcañob jiñi yaʼ bʌ tsʼijbubil tiʼ tʼan cananeojob, muʼ bʌ i yʌl: «Esbaal ben Bedá», yom bʌ i yʌl «Esbaal, i yalobil Bedá». Ili jiñʌch ñaxam bʌ baqui tsʼijbubil tsiʼ tajayob jiñi cʼabaʼʌl.

Jiñi Biblia miʼ taj ti tʼan juntiquil wiñic i cʼabaʼ Esbaal. Ili jiñʌch juntiquil i yalobil jiñi rey Saúl (1 Crónicas 8:33; 9:39). Jiñi maestro Yosef Garfinkel yaʼʌch an jeʼel cheʼ bʌ tsaʼ tajle jiñi ucʼum. Tsiʼ yʌlʌ chaʼan ñucʌch i cʼʌjñibal cheʼ ili cʼabaʼʌl cojach miʼ yʌjlel ti Biblia cheʼ tiʼ yorajlel jiñi rey David i chaʼan wʌle tsaʼix tajle yambʌ baqui miʼ tilel. An muʼ bʌ i yʌlob chaʼan ili cʼabaʼʌl cojach tsaʼ cʼʌjñi ti jiñi bʌ ora. Ili jiñʌch yambʌ bajcheʼ miʼ pʌs jiñi arqueología chaʼan isujmʌch muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia.

Jiñi cʼabaʼʌl Esbaal miʼ cʼʌjñel jaʼel yaʼ ti Biblia bajcheʼ Isboset (Is-bóset) (2 Samuel 2:10). ¿Chucoch miʼ cʼʌjñel bajcheʼ iliyi? Jiñi muʼ bʌ i wen tsajiñob tsiʼ yʌlʌyob chaʼan tajol maʼañic tsaʼ cʼʌjñi jiñi cʼabaʼʌl Esbaal yaʼ tiʼ chaʼpʼejlel libro i chaʼan Samuel come jiñi israelob jin miʼ ñaʼtañob i dios cananeojob i cʼabaʼ Baal, am bʌ tiʼ wenta jaʼal. Pero yaʼ ti ñaxam bʌ libro i chaʼan Crónicas miʼ cʼʌn Esbaal.