Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

¿A wujilix ba?

¿A wujilix ba?

Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan jiñi israelitajob tsiʼ chaʼleyob mozo eʼtel ti Egipto, ¿chuqui yambʌ miʼ pʌs chaʼan cheʼʌchi?

Jiñi Biblia miʼ tsictesan chaʼan cheʼ bʌ José añix ora tsaʼ pʌjyi majlel ti Egipto, Jacob (jiñi i tat José) yicʼot i familia tsaʼ loqʼuiyob ti Canaán chaʼan miʼ majlelob ti chumtʌl yaʼ ti Egipto. Tsaʼ cʼotiyob ti chumtʌl ti Gosén, tiʼ tojel baqui miʼ taj i bʌ jiñi jaʼ Nilo yicʼot jiñi mar Mediterráneo (Gn. 47:1, 6). Jiñi israelitajob «wen cabʌlob» yicʼot «wen pʼʌtʌlob». Jin chaʼan, jiñi egipciojob tsaʼ cajiyob ti bʌqʼuen yicʼot tsaʼ cajiyob i wersa xicʼob ti tsʌts bʌ eʼtel (Éx. 1:7-14).

An chaʼtiqui uxtiquil wiñicob muʼ bʌ i wajleñob muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia yicʼot miʼ yʌlob chaʼan mach i sujmic. Pero añʌch chuqui tajbil tac muʼ bʌ i pʌs chaʼan wajali yaʼ ti Egipto an i pʼolbaloʼ bʌ Sem * tsaʼ bʌ i chaʼleyob mozo eʼtel.

Jumpʼejl ejemplo, jiñi arqueólogojob yaʼ tiʼ junxelel majlel jiñi Egipto an i tajayob i colobal otot tac i chaʼan bʌ jiñi xchumtʌlob ti wajali. Jiñi yujil bʌ i chaʼan Biblia, John Bimson miʼ yʌl chaʼan an tajbil 20, o ñumento, baqui tsaʼ chumleyob jiñi i pʼolbaloʼ bʌ Sem. Cheʼ jaʼel, James Hoffmeier, yujil bʌ chaʼan jiñi historia i chaʼan Egipto, miʼ yʌl: «Cheʼ bʌ ti jabil 1800 cʼʌlʌl ti 1540 cheʼ bʌ maxto tilemic Cristo (m.t.C.), Egipto jiñʌch utsʼatax bʌ tejclum, i jiñi yambʌ xchumtʌlob yaʼ ti Asia occidental [yaʼ baqui tsaʼ loqʼui tilel i familia Jacob] tsaʼ majliyob ti chumtʌl yaʼi». Miʼ chaʼ al: «Ili jabil tac lajal yicʼot jiñi i yorajlel bajcheʼ tsaʼ ajñiyob Abrahán, Isaac yicʼot Jacob, jin chaʼan jiñi jabil tac yicʼot bajcheʼ tsaʼ ujti lajalʌch bajcheʼ muʼ bʌ i yʌjlel yaʼ ti Génesis».

Yaʼ ti sur ti Egipto an tajbil yambʌ muʼ bʌ i pʌsbeñonla chaʼan cheʼʌchi. An jumpʼejl papiro melbil bʌ cheʼ tiʼ yorajlel jiñi Imperio Medio (tajol cheʼ ti jabil 2000 cʼʌlʌl ti 1600 m.t.C.) muʼ bʌ i chʼʌm tilel i cʼabaʼ jiñi tsaʼ bʌ i chaʼleyob eʼtel tiʼ yotot juntiquil egipcio. Ñumen ti 40 cʼabaʼʌl tilem tiʼ pʼolbalob Sem. Ili xyaj eʼtelob xñusa wajob, xjal pisilob yicʼot miʼ melob tsʌts tac bʌ eʼtel. Jiñi Hoffmeier miʼ yʌl: «Come ñumen ti 40 jiñi i pʼolbaloʼ bʌ Sem tsaʼ bʌ i chaʼleyob eʼtel ti jumpʼejl otot ti Tebaida [yaʼ ti sur ti Egipto], tajol wen oñobʌch tiʼ pejtelel Egipto, ñumento yaʼ tiʼ tojel baqui miʼ taj i bʌ jiñi jaʼ Nilo yicʼot jiñi mar Mediterráneo».

Jiñi arqueólogo David Rohl tiʼ tsʼijbu chaʼan an i cʼabaʼ tac xyaj eʼtelob yaʼ ti lista «yaʼʌch bʌ yoque locʼsʌbil yilal yaʼ ti Biblia». Miʼ chʼʌm tilel ñoj lajal bʌ cʼabaʼʌl tac bajcheʼ Isacar, Aser yicʼot Sifrá (Éx. 1:3, 4, 15). Rohl miʼ yʌl tsaʼ bʌ cʼoti i ñaʼtan: «Ili wen tsiquil miʼ pʌs chaʼan jiñi israelitajob tsaʼʌch ajñiyob bajcheʼ xyaj eʼtelob ti Egipto».

Jiñi doctor Bimson miʼ yʌl: «Cheʼ miʼ yʌl jiñi Biblia chaʼan jiñi israelitajob tsaʼ ajñiyob bajcheʼ xyaj eʼtelob ti Egipto yicʼot cheʼ bʌ tsaʼ loqʼuiyob yaʼi, añʌch chuqui miʼ pʌs chaʼan cheʼʌch tsaʼ ujti».

^ parr. 4 Sem jiñʌch juntiquil i yalobil Noé. Tajol ti jiñi i pʼolbalob Sem yaʼʌch ochemob jiñi elamitajob, jiñi asiriojob, jiñi ñaxañoʼ bʌ xcaldeojob, jiñi hebreojob, jiñi siriojob yicʼot yambʌ árabejoʼ bʌ.