Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

1918: Jiñi cien jab ñumeñix bʌ

1918: Jiñi cien jab ñumeñix bʌ

Jiñi revista The Watch Tower 1 i chaʼan enero cheʼ ti 1918 tsiʼ mele ili cʼajtiya: «¿Chuqui mi caj lac ñusan ti ili jabil 1918?». Maxto ujtemic jiñi Ñuc bʌ Guerra yaʼ ti Europa, pero tsaʼ tac bʌ ujti tiʼ tejchibal jiñi jabil tsiʼ poj pʌsʌ chaʼan wen chuqui miʼ cajel tiʼ tojlel jiñi xPejcaya bibliajob yicʼot tiʼ tojlel quixtañujob.

MIʼ YɅJLEL CHAʼAN TAL ÑɅCHʼTɅLEL TI PAÑIMIL

Cheʼ ti 8 i chaʼan enero, 1918, jiñi presidente i chaʼan Estados Unidos Woodrow Wilson tsiʼ ñusa jumpʼejl discurso yaʼ baqui tempʌbilob jiñi ñucoʼ bʌ i yeʼtel tiʼ país i 14 chuqui tsiʼ taja ti tʼan i cʼʌjñibal bʌ chaʼan miʼ tajob «wem bʌ ñʌchʼtʌlel yicʼot maʼañic bʌ miʼ jilel». Tsiʼ yʌlʌ chaʼan miʼ waʼchocontel junmojt muʼ bʌ i qʼuelob bajcheʼ tac añob jiñi yambʌ país, maʼañix miʼ wen cʼʌjñel eʼtijib tac chaʼan guerra yicʼot «miʼ temob i bʌ jiñi país tac» muʼ bʌ caj i coltañob «jiñi colem tejclum tac yicʼot jiñi mach bʌ colemic». Jiñi 14 tsaʼ bʌ i taja ti tʼan tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan miʼ temob i bʌ cabʌl país, ili tsaʼ cʼoti ti cʌjñel bajcheʼ Sociedad de Naciones, tsaʼ waʼchoconti jaʼel jiñi Tratado de Versalles, ili tsiʼ yʌcʼʌ ti ujtel jiñi Ñuc bʌ Guerra.

JIÑI LAJ CONTRAJOB MAʼAÑIC TSIʼ MɅLɅYOB

Ti jiñi jabil tsaʼix bʌ ñumi, jiñi xPejcaya bibliajob tsiʼ wen ñusayob wocol. * Pero tsaʼ bʌ ujti ti jiñi tempa bʌ muʼ bʌ i mejlel ti jujumpʼejl jab chaʼan jiñi Watch Tower Bible and Tract Society tsiʼ pʌsʌ yilal chaʼan mucʼʌch caj i poj tajob i ñʌchʼtʌlel.

Jiñi tempa bʌ tsaʼ mejli ti 5 i chaʼan enero, 1918. Ti jiñi tempa bʌ, cabʌl ñucoʼ bʌ i yeʼtel tsaʼ bʌ chojquiyob loqʼuel ti Betel tsiʼ chaʼleyob wersa chaʼan miʼ cʌytʌlob tiʼ wenta jiñi organización. Juntiquil xucʼul bʌ superintendente i chaʼan circuito i cʼabaʼ Richard Barber tsiʼ teche jiñi tempa bʌ yicʼot jumpʼejl oración. Tsaʼ ajli chuqui tac tsaʼ tajle ti subtʼan ti jiñi jabil tsaʼix bʌ ñumi, cheʼ jiñi tsaʼ yajcʌnti majqui mi caj i cʌytʌlob tiʼ wenta jiñi organización. Jiñi hermano Barber tsiʼ yʌlʌ chaʼan miʼ cʌytʌl jiñi hermano Joseph Rutherford yicʼot yambʌ wʌctiquilob. Cheʼ jiñi, juntiquil abogado woli bʌ i coltan jiñi woliyoʼ bʌ ti contra tsiʼ yajca yambʌ wuctiquil wiñicob, yaʼ ochemob jaʼel jiñi tsaʼ bʌ chojquiyob loqʼuel ti Betel. Pero maʼañic tsiʼ mʌlʌyob come lʌcʼʌl tiʼ pejtelel jiñi ochemoʼ bʌ tiʼ wenta jiñi organización tsiʼ yʌlʌyob chaʼan jin miʼ yochel jiñi hermano Rutherford yicʼot yambʌ wʌctiquil hermanojob xucʼuloʼ bʌ.

Cabʌl hermanojob tsaʼ bʌ ajñiyob yaʼi tsiʼ yʌlʌyob chaʼan jiñʌch jiñi tempa bʌ baqui tsiʼ wen tajayob i tijicñʌyel come tsiʼ qʼueleyob bajcheʼ tsiʼ yʌcʼʌ i bendición Jehová. Pero maʼañic tsaʼ jalʼa i tijicñʌyelob.

¿BAJCHEʼ YILAL TSIʼ QʼUELEYOB JIÑI LIBRO EL MISTERIO TERMINADO?

Jiñi xPejcaya bibliajob cabʌlix uw i cajel i pucob jiñi libro The Finished Mystery (El misterio terminado). Jiñi uts bʌ quixtañujob wen tsiʼ jacʼʌyob jiñi i sujmlel tac loqʼuem bʌ ti Biblia muʼ bʌ i tilel ti jiñi libro.

Juntiquil superintendente i chaʼan circuito ti Canadá i cʼabaʼ Edward Crist tsiʼ yʌlʌ chaʼan jumpʼejl xñujpuñel tsaʼ bʌ i pejca jiñi libro ti joʼpʼejl jach semana tsiʼ ñopo jiñi i sujmlel. Tsiʼ yʌlʌ: «Tsaʼix i yʌcʼʌyob i bʌ ti Dios tiʼ chaʼticlelob yicʼot wen woliyob ti eʼtel».

Juntiquil wiñic tsaʼ bʌ i pejca jiñi libro ti ora tsaʼ caji i suben i yamigojob tsaʼ bʌ i cʌñʌ. Miʼ mejlel la cʌl chaʼan jiñi wen tʼan am bʌ yaʼ ti libro tsaʼʌch junyajl «cʼoti tiʼ pusicʼal», miʼ yʌl: «Cheʼ bʌ ñumel mucʼon yaʼ ti Tercera Avenida an chuqui tsiʼ jatsʼʌyon tij quejlab i tsaʼ c ñaʼta chaʼan jumpʼejl ladrillo. ¡Pero mach jiñiqui! Jiñʌch jiñi libro El misterio terminado. Tsaʼ c chʼʌmʌ majlel i tsaʼ c luʼ pejca. [...] Ti wiʼil tsaʼ cʼoti c ñaʼtan chaʼan juntiquil xsubtʼan ti yambʌ ñopbalʌl tsaʼ michʼa i tsiʼ choco loqʼuel ti ventana jiñi libro. [...] Ili libro tsaʼ bʌ i choco loqʼuel tiʼ ventana jiñi wiñic tsiʼ colta cabʌl quixtañujob chaʼan miʼ cʌñob i sujmlel, ñumento bajcheʼ i cʌntesa o chuqui tac miʼ mel jiñi wiñic. [...] Wocolix i yʌlʌ cheʼ tsaʼ michʼa, wʌle mic sub lojon i ñuclel Dios».

Pero mach cojach jiñi xsubtʼan maʼañic bʌ tsiʼ mulaj jiñi libro. Ti Canadá, cheʼ ti 12 i chaʼan febrero ti 1918, jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel tsiʼ yʌcʼʌyob i tʼan chaʼan maʼañix miʼ pujquel jiñi libro come tsiʼ yʌlʌyob chaʼan miʼ yʌl mach tac bʌ weñic chaʼan jiñi guerra yicʼot chaʼan mach yomic miʼ jacʼbentel i tʼan jiñi yumʌlob. Ti wiʼil, cheʼ tsiʼ meleyob jaʼel jiñi yumʌlob ti Estados Unidos. Chaʼtiquil uxtiquil policía tsaʼ ochiyob ti Betel yicʼot ti oficina tac am bʌ ti Nueva York, Pensilvania yicʼot California. Tiʼ sʌclayob chuqui miʼ cʼʌn i jopʼbeñob i mul jiñi hermanojob añoʼ bʌ tiʼ wenta jiñi organización. Ti 14 i chaʼan marzoo ti 1918, jiñi Departamento chaʼan Justicia yaʼ ti Estados Unidos tsiʼ mʌctayob chaʼan maʼañix miʼ pujquel jiñi libro. Tsiʼ yʌlʌyob chaʼan cheʼ miʼ mejlel ili libro yicʼot miʼ pujquel miʼ ñusañob ti pʼis jiñi ley de Espionaje, ili jiñʌch muʼ bʌ i yʌl chaʼan maʼañic chuqui yom miʼ melob muʼ bʌ i yʌcʼ ti ñaʼtʌntel chaʼan woliʼ coltañob i contra jiñi país, come miʼ mʌctañob chaʼan jiñi guerra.

TSAʼ OTSɅNTIYOB TI CÁRCEL

Ti 7 i chaʼan mayo cheʼ ti 1918, jiñi Departamento i chaʼan Justicia tsaʼ aqʼuenti permiso chaʼan miʼ mejlel ti otsʌntel ti cárcel jiñi hermano Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William van Amburgh yicʼot Clayton Woodworth. Tsaʼ ajli «chaʼan woliʼ yilol subeñob yambʌlob chaʼan maʼañic miʼ jacʼbeñob i tʼan yumʌlob, maʼañic miʼ pʌsob i xucʼtʌlel yicʼot maʼañic miʼ jacʼob ochel bajcheʼ soldado i chaʼan jiñi Estados Unidos». Jiñi meloñel tsaʼ tejchi ti 5 i chaʼan junio ti 1918, i wen tsiquil chaʼan cabʌl jab mi caj i ñujpʼelob. ¿Chucoch?

Jiñi ñuc bʌ i yeʼtel yaʼ ti melobʌjʌl i chaʼan Estados Unidos tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi ley de Espionaje jiñʌch «jumpʼejl ñuc bʌ eʼtijib tiʼ contra jiñi lot tac» tiʼ tojlel jiñi yumʌl. Cheʼ ti 16 i chaʼan mayo ti 1918, jiñi ñucoʼ bʌ i yeʼtel maʼañic tsiʼ chʼʌmʌyob ti ñuc jumpʼejl ley muʼ bʌ i coltan jiñi muʼ bʌ i melob jun tac «isujm bʌ chuqui miʼ yʌl, muʼ bʌ i coltan yambʌlob yicʼot añʌch bʌ i cʼʌjñibal miʼ mejlel». Lʌcʼʌ tiʼ pejtelel chuqui tsiʼ yʌlʌ jin tsiʼ taja ti tʼan jiñi libro El misterio terminado. Jiñi jun tac añoʼ bʌ i chaʼan jiñi ñucoʼ bʌ i yeʼtel yaʼ ti Estados Unidos miʼ yʌl: «Jumpʼejl ejemplo muʼ bʌ i pʌs chaʼan wen bʌbʌqʼuen jiñi jun tac muʼ bʌ i cʼʌjñel ti lot jiñʌch jiñi libro cʌmbil bʌ bajcheʼ El misterio terminado». I tsiʼ yʌlʌyob: «Ili mucʼ jach i yʌcʼ chaʼan jiñi soldadojob miʼ ñaʼtañob chaʼan mach isujmic woli bʌ la cʌl yicʼot [...] chaʼan mach yomobix majlel ti guerra».

Ti 20 i chaʼan junio cheʼ ti 1918, jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel yaʼ ti melobʌjʌl tsiʼ yʌlʌyob chaʼan waxʌctiquil hermanojob añobʌch i mul. Tiʼ yijcʼʌlel, jiñi juez tsiʼ yʌlʌ chucoch woliʼ cʌjchelob. Tsiʼ yʌlʌ: «Jiñi cʌntesa woli bʌ i pucob yicʼot i coltañob jiñi xcʌjchelob [...] ñumen bʌqʼuentic chuqui miʼ mejlel i mel cheʼ bajcheʼ junmojt soldadojob chʼoyoloʼ bʌ ti Alemania». I tsiʼ yʌlʌ: «Yom tsʌts miʼ tojob i mul». Cheʼ bʌ ñumeñix chaʼpʼejl semana, jiñi waxʌctiquil hermanojob tsaʼ cʌjchiyob yaʼ ti Atlanta (Georgia) diez o veinte jab.

TSIʼ CHɅN CHAʼLEYOB SUBTʼAN

Tsaʼ wen contrajinti jiñi xPejcaya bibliajob ti jiñi bʌ ora. Jiñi FBI (Oficina Federal de Investigación) tsiʼ wen qʼuele pejtelel muʼ bʌ i melob. Pero jiñi hermanojob tsiʼ meleyob cabʌl jun baqui tsiʼ pʌsʌyob chaʼan maʼañic mi caj i cʌyob subtʼan.

Jiñi am bʌ tiʼ wenta jiñi oficina baʼ miʼ cʼotel jiñi correo am bʌ ti Orlando (Florida) tsiʼ chocbe majlel tʼan jiñi FBI chaʼan miʼ sub jiñi xPejcaya bibliajob: «Woliʼ ñumelob ti jujumpʼejl otot, ñumento cheʼ ti acʼʌlel. [...] Tsiquil chaʼan maʼañic mi caj i cʌyob subtʼan».

Juntiquil coronel am bʌ yaʼ ti Departamento i chaʼan Guerra tiʼ sube jiñi FBI chuqui tac woliʼ mel jiñi Frederik Franz, tsaʼ bʌ wiʼil ochi jaʼel ti jiñi Junmojt muʼ bʌ i pʌsob bij. Jiñi coronel tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi hermano Franz tsiʼ «wen chaʼle coltaya chaʼan miʼ chojñel cabʌl i copiajlel jiñi libro El misterio terminado».

Charles Fekel, tsaʼ bʌ ochi ti jiñi Junmojt muʼ bʌ i pʌsob bij, tsaʼ wen contrajinti jaʼel. Jiñi xʼeʼtelob tsiʼ yotsayob ti cárcel come woliʼ puc jiñi libro El misterio terminado i tsiʼ qʼuelbeyob jiñi carta tac muʼ bʌ i choc majlel. Tsaʼ ajñi jumpʼejl uw ti cárcel am bʌ ti Baltimore (Maryland), i tsaʼ subenti bajcheʼ «laj contra chʼoyol bʌ ti Austria». Cheʼ bʌ woliʼ melbentel cʼajtiya tac, tsiʼ chaʼle subtʼan yicʼot i chʼejlel come tsiʼ cʼajtesa muʼ bʌ i yʌl 1 Corintios 9:16, baqui Pablo tsiʼ yʌlʌ: «Mi caj c taj wocol mi maʼanic mic sub». *

Jiñi xPejcaya bibliajob mach cojach tsiʼ chaʼleyob subtʼan yicʼot i tijicñʌyel, tsiʼ cʼajtiyob jaʼel chaʼan miʼ cojlelob jiñi hermanojob cʌchʌloʼ bʌ ti Atlanta. Jiñi hermana Anna Gardner tsiʼ yʌlʌ: «Tiʼ pejtelel ora an chuqui woli lon c mel. Cheʼ bʌ tsaʼ cʌjchiyob jiñi hermanojob, tsaʼ majli j cʼajtin lon firma tac ti jujumpʼejl otot. Cabʌlʌch tsiʼ yʌcʼʌyob i firma. Tsaʼ c sube lojon jiñi quixtañujob chaʼan jiñi wiñicob cʌchʌloʼ bʌ isujm bʌ xñoptʼañob yicʼot mach tojic cheʼ añob ti cárcel».

COLEM TEMPA BɅ TAC

Ti jiñi bʌ ora, tsaʼ wen mejli colem tempa bʌ tac chaʼan miʼ pʼʌtʼesʌntel i ñopoñel jiñi hermanojob. Ili revista tsaʼ bʌ mejli ti inglés tsiʼ yʌlʌ chaʼan ñumen ti 40 colem tempa bʌ tsaʼ mejli ti jiñi jabil. Tsiʼ yʌlʌ: «Cabʌl chuqui wem bʌ albil chaʼan jiñi colem tempa bʌ tac. Ti wajali, ti chaʼpʼejl uxpʼejl jach uw ti jujumpʼejl jab miʼ mejlel jiñi colem tempa bʌ tac, pero waʼli muqʼuix lon c mel ti jumpʼejl uw».

Jiñi uts bʌ quixtañujob tsaʼʌch i chʌn jacʼʌyob jiñi wen tʼan tac. Ti Cleveland (Ohio) tsaʼ mejli colem tempa bʌ baqui tsaʼ cʼoti 1,200 quixtañujob i 42 tsiʼ chʼʌmʌyob jaʼ. Tsaʼ ajli chaʼan juntiquil xcolel tsaʼ bʌ i chaʼle chʼʌmjaʼ «tsiʼ wen aqʼue wocolix i yʌlʌ Dios cheʼ tsaʼ mejli i cʌn yicʼot chaʼan tsiʼ yʌqʼue i cuxtʌlel i mi caj i pʌs chaʼan ñumen an i ñopoñel bajcheʼ jiñi yambʌlob ñucobix bʌ».

¿CHUQUI MI CAJ I YUJTEL TI TALTO BɅ QʼUIN?

Tsʼitaʼ jachix yom chaʼan miʼ jilel jiñi jabil 1918, i jiñi xPejcaya bibliajob maʼañic miʼ ñaʼtañob chuqui mi caj i yujtel. Tsiʼ choñoyob chuqui tac añob i chaʼan ti Brooklyn i tsaʼ majliyob ti Pittsburgh (Pensilvania), yaʼix tsaʼ ajñi jiñi oficina tac. Cheʼ bʌ jiñi hermanojob añoʼ bʌ tiʼ wenta jiñi organización añobto ti cárcel, tsaʼ ñaʼtʌnti chaʼan jiñi tempa bʌ muʼ bʌ i mejlel ti jujumpʼejl jab miʼ mejlel cheʼ ti 4 i chaʼan enero ti 1919. ¿Chuqui mi caj i yujtel?

Jiñi laj quermañojob tsiʼ chʌn chaʼleyob subtʼan. Tsiʼ ñopoyob chaʼan añʌch chuqui tac wem bʌ mi caj i yujtel, jin chaʼan jiñi texto tsaʼ bʌ i yajcayob chaʼan jiñi jabil 1919 jiñʌch Isaías 54:17: «Maʼanic mi junchajpic eʼtijibʌl chaʼan guerra muʼ bʌ mejlel i jisañet». An chuqui wen ñuc bʌ mi caj i qʼuextʌyel muʼ bʌ caj i pʼʌtʼesʌbeñob i ñopoñel yicʼot mi caj i yʌqʼueñob i pʼʌtʌlel chaʼan jiñi eʼtel tac yom bʌ miʼ melob.

^ parr. 6 Qʼuele jiñi temaj «Jiñi cien jab ñumeñix bʌ: 1917», yaʼ ti Anuario de los testigos de Jehová 2017, tiʼ yopol 172 cʼʌlʌl ti 176.

^ parr. 22 Jiñi ujtem bʌ tiʼ tojlel Charles Fekel tsaʼ loqʼui yaʼ ti 1 i chaʼan marzo, 1969, ti ili revista tsaʼ bʌ mejli ti inglés.