Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

Jiñi Biblia miʼ yʌl i sujmlel

Jiñi Biblia miʼ yʌl i sujmlel

Cʼʌlʌl ti wajali, yonlel lac piʼʌlob mach bʌ lajalic baqui chʼoyolob an cʼotem i cʌñob chaʼan i sujmlelʌch chuqui miʼ yʌl jiñi Biblia. Wʌle bʌ ora, yonlel wiñicob xʼixicob miʼ chʼʌmob ti ñuc i cʌntesa tac. Pero yambʌlob miʼ yʌlob chaʼan jumpʼejl libro tsaʼix bʌ ñumi i cʼʌjñibal o butʼul bʌ ti cuento tac. ¿Chuqui maʼ ñaʼtan jatet? ¿Mejl ba lac taj jiñi i sujmlel yaʼ ti Biblia?

¿CHUCOCH MIʼ MEJLEL A ÑOP CHAʼAN I SUJMɅCH MUʼ BɅ I YɅL JIÑI BIBLIA?

¿Bajcheʼ miʼ mejlel a ñaʼtan mi mucʼʌch i mejlel a ñop muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia? Ñaʼtancu chaʼan an juntiquil a wamigo muʼ bʌ i subeñet i sujmlel tiʼ pejtelel ora, ¿muʼ ba caj a wʌl chaʼan juntiquil xlot? Jin chaʼan, ¿jimba jiñi Biblia lajal bʌ bajcheʼ juntiquil la camigo mejl bʌ lac ñopben i tʼan? ¿Am ba i yʌlʌ chuqui i sujm tiʼ pejtelel ora? Laʼ laj qʼuel ejemplo tac.

xTsʼijbayajob tsaʼ bʌ i yʌlʌyob i sujmlel

Jiñi tsaʼ bʌ i tsʼijbuyob jiñi Biblia maʼañic chuqui tsiʼ mucuyob come tsiʼ tajayob ti tʼan chuqui tac mach bʌ weñic tsaʼ cʼoti i melob (chaʼleñob). Jumpʼejl ejemplo, cheʼ bʌ Jonás tiʼ tsʼijbu i libro, tsiʼ yʌlʌ chaʼan maʼan tsiʼ jacʼʌ tʼan (Jonás 1:1-3). Ti wiʼil, tiʼ yujtibal jiñi i libro tiʼ tsictesa chaʼan Dios tsiʼ tojʼesa, pero maʼañic tsiʼ yʌlʌ bajcheʼ tsiʼ bajñel tojʼesa i melbal (Jonás 4:1, 4, 10, 11). Cheʼ bʌ jiñi xtsʼijbaya bibliajob maʼañic chuqui tsiʼ mucuyob miʼ pʌs chaʼan ñucʌch i cʼʌjñibal i chaʼañob jiñi i sujmlel.

Miʼ chʼʌm tilel wen tac bʌ ticʼojel

¿Muʼ ba i cʼʌjñibʌyel lac chaʼan tiʼ pejtelel ora jiñi ticʼojel tac am bʌ ti Biblia ti chuqui tac mi lac mel? Muʼcu. Jumpʼejl ejemplo, ñaʼtancu chuqui miʼ subeñonla lac mel jiñi Biblia chaʼan wen mi la cajñel yicʼot yambʌlob. «Melela chuqui utsʼat tiʼ tojlel laʼ piʼʌlob mi laʼ wom chuqui utsʼat ti laʼ tojlel» (Mateo 7:12). «Jini uts bʌ tʼan miʼ lajmesʌben i michʼajel winic» (Proverbios 15:1). Tiʼ sujm, jiñi ticʼojel tac am bʌ ti Biblia miʼ cʼʌjñibʌyel lac chaʼan cheʼ bajcheʼ tsaʼ cʼʌjñibʌyi ti wajali.

Miʼ yʌl i sujmlel chaʼan tsaʼ bʌ ujti ti wajali

Jiñi arqueólogojob cabʌl chuqui an i tajayob muʼ bʌ i pʌs chaʼan i sujmʌch chuqui miʼ yʌl jiñi Biblia chaʼan jiñi wiñicob xʼixicob (quixtañujob), lumal tac yicʼot tsaʼ tac bʌ ujti. Laʼ laj qʼuel jumpʼejl ejemplo. Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan cheʼ tiʼ yorajlel Nehemías, jiñi tiriojob (feniciojob tilemoʼ bʌ ti Tiro) chumuloʼ bʌ ti Jerusalén miʼ «chʼʌmob tilel chʌy yicʼot cabʌl chubʌʼañʌl» (Nehemías 13:16).

¿Am ba chuqui tajbil muʼ bʌ i yʌcʼ ti ñaʼtʌntel chaʼan i sujmʌch? Añʌch. Jiñi arqueólogojob an chuqui tajbilob i chaʼan yaʼ ti Israel tsaʼ bʌ i chʼʌmʌyob cʼotel jiñi feniciojob. Ili miʼ pʌs chaʼan ti wajali ili chaʼpʼejl tejclum miʼ chombeñob i bʌ chuqui tac jach. Cheʼ jaʼel, an i tajayob ti Jerusalén jiñi i bʌquel tac chʌy tilem bʌ yaʼ ti mar Mediterráneo. Iliyi tajol jiñʌch tsaʼ bʌ i chʼʌmʌyob tilel jiñi xchoñoñelob ti ñajt. Cheʼ bʌ juntiquil yujil bʌ chaʼan historia tsiʼ wen tsajin iliyi, tsiʼ yʌlʌ: «Tajol i sujmʌch cheʼ jiñi tiriojob tsiʼ choñoyob chʌy yaʼ ti Jerusalén cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl Nehemías 13:16».

Miʼ yʌl i sujmlel chaʼan bʌ jiñi ciencia

Anquese jiñi Biblia jumpʼejlʌch libro muʼ bʌ i yʌl i chaʼan bʌ Dios yicʼot tsaʼ tac bʌ ujti ti wajali, tojʌch chuqui miʼ yʌl i chaʼan bʌ ciencia. Laʼ laj qʼuel jumpʼejl ejemplo.

Añix cheʼ bʌ 3,500 jab, jiñi Biblia albilix i chaʼan chaʼan jiñi Lum maʼañic baqui chucul (Job 26:7). Ili mach lajalic yicʼot cheʼ tsaʼ ajli chaʼan jiñi Pañimil wolocña ti jaʼ o chaʼan juncojt colem ajc cuchul i chaʼan. Cheʼ bʌ ñumeñix 1,100 jab tsaʼ tsʼijbunti jiñi libro i chaʼan Job, jiñi quixtañujob tsaʼto caji i bej ñopob chaʼan jiñi Pañimil añʌch baqui cʼʌcʌl. An jaxto cheʼ bʌ 300 jab, ti jiñi jabil 1687, cheʼ bʌ Isaac Newton tiʼ tsictesa i pʼʌtʌlel jiñi Lum i tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi Pañimil maʼañic baqui cʼʌcʌl yicʼot miʼ bajñel wijlel. Ili tsaʼ bʌ cʼoti ti cʌjñel miʼ yʌcʼ ti ñaʼtʌntel chaʼan i sujmʌch tsaʼ bʌ i wʌn alʌ jiñi Biblia ñumeñix bʌ ti 3,000 jab.

Miʼ yʌl profecía tac mejl bʌ lac ñop

¿Bajcheʼ cʼamel miʼ mejlel lac ñop jiñi profecía tac am bʌ ti Biblia? Laʼ laj qʼuel jumpʼejl ejemplo: Jiñi profecía i chaʼan Isaías chaʼan bajcheʼ mi caj i jisʌntel Babilonia.

Jiñi profecía. Cheʼ bʌ ti jabil 732 cheʼ bʌ maxto tilemic Cristo, cheʼ bʌ jiñi Babilonia maxto jiñic i capital pʼʌtʌl bʌ tejclum, Isaías tsiʼ wʌn alʌ chaʼan mi caj i jisʌntel yicʼot maʼañix majqui mi caj i chumtʌl yaʼi (Isaías 13:17-20). Isaías tsiʼ yʌlbe i cʼabaʼ majqui mi caj i contrajin: Ciro. Cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ bajcheʼ mi caj i mel: Mi caj i tiquesan jiñi jaʼ am bʌ ti jiñi tejclum. Cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ chaʼan i tiʼ jiñi tejclum jamʌl mi caj i tajtʌl (Isaías 44:27-45:1).

Cheʼ bʌ tsaʼ tsʼʌctiyi. Cheʼ bʌ ñumeñix 200 jab tiʼ tsʼijbu Isaías ili profecía, juntiquil rey chʼoyol bʌ ti Persia, tsiʼ contraji jiñi Babilonia. ¿Chuqui i cʼabaʼ? Ciro. Jiñi tejclum joybil ti tsʼajc, jin chaʼan Ciro tsiʼ wen qʼuele jiñi jaʼ i cʼabaʼ Éufrates, muʼ bʌ i ñumel tiʼ yojlil yicʼot tiʼ joytʌlel jiñi tejclum. Jiñi i wiñicob tsiʼ jambeyob yambʌ i bijlel jiñi jaʼ i tsiʼ yʌcʼʌyob majlel ti yambʌ lum. Cheʼ jiñi jaʼ yaʼix jaxʌl miʼ cʼotel tiʼ yaʼ jiñi soldadojob, tsiʼ xʌñʌyob cʼaxel i tsaʼ cʼotiyob tiʼ tiʼ jiñi tejclum, jamʌl bʌ tsiʼ cʌyʌyob jiñi babiloniojob. Jiñi i soldadojob Ciro tsaʼ ochiyob yaʼ ti Babilonia i tsiʼ chʼʌmʌyob jiñi tejclum.

Pero anto chuqui maxto tsʼʌctiyemic: ¿Anto ba majqui mi caj i chumtʌlob yaʼi? Ti cabʌl jab, añʌch quixtañujob tsaʼ bʌ chumleyob yaʼi. Pero ti ili ora, jiñi Babilonia, lʌcʼʌl bʌ an ti jiñi tejclum Bagdad (Irak), miʼ yʌcʼ ti cʌjñel chaʼan jiñi profecía tsaʼʌch tsʼʌctiyi come junyajl jocholix. Jin chaʼan, miʼ mejlel lac ñop jaʼel muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia chaʼan ti talto bʌ qʼuin.