Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

Praslin (Seychelles), baqui jiñi soldado Gordon tsiʼ taja jumpʼejl lum lajal bʌ bajcheʼ jiñi pʌcʼʌbʌl Edén ti 1881.

Jiñi paraíso wʌʼ ti Lum, ¿i sujmlel ba o lot jach?

Jiñi paraíso wʌʼ ti Lum, ¿i sujmlel ba o lot jach?

¡Jiñi paraíso! Jiñi wen utsʼatax bʌ anuncio tac miʼ ñijcan lac pusicʼal chaʼan mi lac majlel ti xʌmbal ti jumpʼejl «paraíso» baqui mi lac tijicñesan lac bʌ yicʼot mi lac ñajʌtesan laj cʼojol tac. Pero luʼ la cujil chaʼan cheʼ bʌ mi lac sujtel ti la cotot yaʼʌch mi caj i chaʼ cʼotel lac taj jiñi lac wocol tac.

Pero i wenlel jiñi paraíso maʼañic miʼ mejlel laj cʌy lac ñaʼtan. Maʼañic miʼ mejlel laj cʌy laj cʼajtiben lac bʌ: «¿Toʼol tʼan jach ba iliyi? ¿Chucoch mi lac wen mulan? ¿Muʼ ba caj i tsʼʌctiyel ti jumpʼejl bʌ qʼuin?».

JUMPʼEJL TʼAN TI YAMBΛ CULTURA

Cʼʌlʌl ti wajali, jiñi wiñicob xʼixicob (quixtañujob) mucʼʌch i mulañob jumpʼejl paraíso. Cabʌl tsiʼ mulayob i bej cʌn cheʼ bʌ tsiʼ ñaʼtayob chaʼan jiñi Biblia miʼ taj ti tʼan jumpʼejl «pʌcʼʌbʌl ti Edén yaʼ tiʼ pasibal qʼuin». ¿Chuqui ñuc bʌ an i chaʼan jiñi pʌcʼʌbʌl? Jiñi relato miʼ yʌl: «Lac Yum Dios tsiʼ yʌcʼʌ ti colel ti lum pejtelel i tʼojol bʌ teʼ yicʼot utsʼat bʌ chaʼan i bʌl ñʌcʼʌl». Wen utsʼatax jiñi pʌcʼʌbʌl, pero jiñi ñumen utsʼatax bʌ jiñʌch «jiñi teʼ muʼ bʌ i yʌcʼ laj cuxtʌlel» am bʌ tiʼ yojlil (xiñil) jiñi pʌcʼʌbʌl (Génesis 2:8, 9).

Cheʼ jaʼel, jiñi relato am bʌ ti Génesis miʼ taj ti tʼan chʌmpʼejl jaʼ tsaʼ bʌ loqʼui yaʼ ti pʌcʼʌbʌl Edén. An chaʼpʼejl maʼañic bʌ qʼuextʌyem i cʼabaʼ cʼʌlʌl ili ora: Jiñi Hidekel (Tigris) yicʼot jiñi Éufrates (Génesis 2:10-14). Ili chaʼpʼejl jaʼ miʼ ñumel yaʼ ti Irak, ili jiñʌch jiñi oñiyix bʌ Persia, i miʼ cʼotel yaʼ ti golfo Pérsico.

Jin chaʼan, maʼañic miʼ yʌcʼ ti toj sajtel lac pusicʼal chaʼan jiñi paraíso wen ñucʌch i cʼʌjñibal tiʼ cultura persajob. Jumpʼejl i tasil mal am bʌ ti Persia tsaʼ bʌ mejli cheʼ ti siglo dieciséis, yaʼ bʌ an ti Museo i chaʼan Arte ti Filadelfia (Pensilvania, Estados Unidos), miʼ pʌs jumpʼejl pʌcʼʌbʌl joyol bʌ ti teʼ yicʼot ti ñichteʼ tac. Jiñi dibujo melbil bʌ yaʼ ti alfombra miʼ pʌs jiñi wen i tʼojol jax bʌ pʌcʼʌbʌl yaʼ ti Edén muʼ bʌ i taj ti tʼan jiñi Biblia. Cheʼ jaʼel, jiñi tʼan paraíso tilem ti oñiyix bʌ tʼan persa yom bʌ i yʌl «pʌcʼʌbʌl joy ñupʼul bʌ».

Ti sujm, jiñi paraíso miʼ yʌjlel ti cabʌl tʼan yicʼot cultura tac. Cheʼ bʌ tsaʼ pʼojli jiñi quixtañujob tiʼ pejtelel Pañimil, tsaʼ caji ti ñumen ajlel chaʼan jiñi i sujm bʌ pʌcʼʌbʌl, pero ti wiʼil tsiʼ xʌbʌyob yicʼot jiñi ñopbalʌl mach bʌ isujmic yicʼot jiñi toʼol tʼan tac tsaʼ bʌ tejchi ti jujumpʼejl parte. Cʼʌlʌl wʌle, lʌcʼʌ tiʼ pejtelel quixtañujob miʼ cʼʌñob jiñi tʼan paraíso chaʼan miʼ tajob ti tʼan wen utsʼatax bʌ lum.

I SΛCLΛNTEL JIÑI PARAÍSO

An investigadorob tsaʼ bʌ i yʌlʌyob chaʼan tsiʼ tajayob jiñi sajtemix bʌ paraíso. Jumpʼejl ejemplo, cheʼ bʌ jiñi soldado británico Charles Gordon tsiʼ julaʼta jiñi islas Seychelles ti 1881, tsaʼ toj sajti i pusicʼal cheʼ bʌ tsiʼ qʼuele i yutsʼatlel jiñi joctʌl Mai, wʌle wen cʌntʌbil ili joctʌl, i tsaʼ yotsʌbe i cʼabaʼ bajcheʼ jiñi pʌcʼʌbʌl Edén. Cheʼ ti siglo 15, jiñi xñijcaya barco Cristóbal Colón chʼoyol bʌ ti Italia tsiʼ ñaʼta chaʼan colelix i taj jiñi pʌcʼʌbʌl Edén cheʼ bʌ tsaʼ cʼoti yaʼ ti isla La Española, ili ora jiñʌch jiñi República Dominicana yicʼot Haití.

Jiñi libro muʼ bʌ i yʌl historia ti ili ora Mapping Paradise ñumen ti 190 mapa miʼ chʼʌm tilel baqui tac miʼ pʌs Adán yicʼot Eva yaʼ ti pʌcʼʌbʌl Edén. Añʌch jumpʼejl mapa mach bʌ wen cʌmbilic loqʼuem bʌ ti jumpʼejl i copiajlel cheʼ bʌ ti siglo 13 am bʌ ti jiñi oñiyix bʌ tsʼijbujel i cʼabaʼ Beato i chaʼan Liébana. Tiʼ chañilel an jumpʼejl alʌ rectángulo am bʌ jumpʼejl paraíso tiʼ yojlil. Yaʼi miʼ loqʼuel chʌmpʼejl jaʼ, i cʼabaʼ «Tigris», «Éufrates», «Pisón» yicʼot «Guihón», miʼ loqʼuel ti jujumpʼejl i xujc. Miʼ yʌjlel chaʼan ili yom i yʌl bajcheʼ tsaʼ pam pujqui tiʼ chʌnwejlel Pañimil jiñi xñoptʼañob. Ili miʼ pʌs chaʼan anquese maʼañic tsaʼ cʌjñi baqui an jiñi pʌcʼʌbʌl Edén, jiñi paraíso maʼañic tiʼ sʌtʌ i yutsʼatlel.

John Milton, juntiquil poeta yujil bʌ inglés cheʼ ti siglo diecisiete, wen cʌmbil tiʼ caj jiñi i poema El Paraíso perdido, chucul bʌ yaʼ ti relato am bʌ ti Génesis chaʼan jiñi mulil tsaʼ bʌ i mele Adán yicʼot cheʼ bʌ tsaʼ chojquiyob loqʼuel yaʼ ti Edén. Milton tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi wiñicob xʼixicob miʼ mejlelob ti chumtʌl tiʼ pejtelel ora wʌʼ ti Lum. Tiʼ tsʼijbu: «Cheʼ jiñi, mi caj i sujtel ti jumpʼejl Paraíso ili Pañimil». Ti wiʼil tiʼ tsʼijbu jiñi yambʌ parte, El Paraíso recobrado.

TSIJIʼ BΛ I ÑAʼTΛNTEL

Tiʼ sujm, jiñi sajtemix bʌ paraíso miʼ wen ajlel. Mi cheʼʌch bajcheʼ jiñi, ¿chucoch woliyix i ñajʌyel yilal? Come cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl jiñi Mapping Paradise, «jiñi teólogojob [...] maʼañix woli’ bej sʌclañob baqui tsaʼ ajñi jiñi paraíso».

Lʌcʼʌ tiʼ pejtelel jiñi ñopbalʌl tac miʼ pʌsob chaʼan ti panchan mi caj i majlelob, i mach ti jumpʼejlic paraíso wʌʼ ti Pañimil. Pero jiñi Biblia miʼ yʌl ti Salmo 37:29: «Mi caj i yʌqʼuentelob jini pañimil jini tojoʼ bʌ. Mi caj i yajñelob tiʼ pejtelel ora». Come wen wocol yilal chaʼan ili Pañimil miʼ sujtel ti jumpʼejl paraíso, ¿anto ba lac pijtaya chaʼan mi caj i tsʼʌctiyel iliyi?

ILI LUM MI CAJ I SUJTEL TI PARAÍSO

Jehová Dios, jiñi tsaʼ bʌ i mele jiñi Paraíso, tsiʼ yʌcʼʌ i tʼan chaʼan mi caj i chaʼ mel jiñi tsaʼix bʌ sajti. ¿Bajcheʼ mi caj i mel? Cʼajtesan chaʼan Jesús tsiʼ pʌsbeyonla bajcheʼ yom mi lac mel oración: «Laʼ tilic a yumʌntel. Laʼ mejlic chuqui a wom ti pañimil cheʼ bajcheʼ ti panchan» (Mateo 6:10). Ili Yumʌl jumpʼejlʌch yumʌntel tiʼ pejtelel pañimil am bʌ tiʼ wenta Jesucristo yicʼot mi caj i jisan tiʼ pejtelel jiñi yumʌlob (Daniel 2:44). Cheʼ jaʼel, mi caj i mejlel i yʌcʼ chaʼan miʼ mejlel chuqui yom Dios chaʼan jiñi Paraíso wʌʼ ti Lum.

Añix cabʌl ora, jiñi xʼaltʼan Isaías tiʼ tsʼijbu bajcheʼ yilal mi caj lac chumtʌl yaʼ ti Paraíso albil bʌ i chaʼan Dios, baqui mi caj i jilel pejtelel muʼ bʌ i yʌqʼueñonla la quilan wocol (Isaías 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23). Mic subeñet lojon chaʼan maʼ pejcan ili texto tac, cojach mi caj a jalʼan chaʼpʼejl uxpʼejl minuto. Mi caj i yʌqʼueñet a tijicñʌyel cheʼ maʼ ñaʼtan chuqui mi caj i mel Dios tiʼ tojlel jiñi muʼ bʌ i jacʼbeñob i mandar. Jiñi muʼ bʌ caj i tajob i cuxtʌlel mi caj i ñusañob i bʌ yaʼ ti paraíso yicʼot wen mi caj i qʼuejlelob ti Dios, ili chaʼchajp tiʼ sʌtʌ Adán (Apocalipsis [Revelación] 21:3).

¿Chucoch mucʼʌch i mejlel lac ñop chaʼan ili Pañimil mi caj i sujtel ti jumpʼejl paraíso? Come jiñi Biblia miʼ subeñonla: «Lac Yum i yumʌch panchan. Pero tsiʼ yotsa pañimil tiʼ wenta winicob xʼixicob». Ili tʼan tsiʼ yʌlʌ jiñi Dios «mach bʌ yujilic lot» (Salmo 115:16; Tito 1:2). Tiʼ sujm, jiñi muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia chaʼan ti talto bʌ qʼuin wen utsʼatax: Tiʼ pejtelel ora mi caj lac chumtʌl ti jumpʼejl Paraíso.