ˈKƆDHIGÜMƐN ˗NU ˗TAKUNPË | ˗KË ˈNËNMƐN ˈKA ˗SÜ
ˈMën ˗kë ˈö pë ˗wopösü ˈdhö ˗së ˈnën ˗nu ˗bhaa ˈka? (ˈˈPian 1): Pë ˗wopösü ɛɛnˈˈ tele ˗ga ˗sü?
Ü ˗bha ˈnën ˗nu ˗wa pö ˈwo wo ˈˈtɛɛpa ˈnënbhawo, ˗mën ˈö˗ kë ˗sü ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë? Video ˗ga ˗sü ɛɛnˈˈ pë ˗wopösü ˗mü ˗ee? ˗Wo ˗dho wo ˗kɔ ˈˈyɛ telefɔnö ɛɛnˈˈ ˈsëëdhɛ ˗be ꞊nën˗ ˗bha ˗ee?
˗Ya ꞊mɔɔn ˗kwɛ ˗kɔŋ ꞊va ˗bha ꞊dɛɛ, mɛn ˗nu ˈwaa ˈsëëdhɛ ˗wopösü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊dede ꞊slɔɔ ˈzü pë ˗nu ˈwo tele ˈgü ˗an ˗ga ˗sü ɛɛnˈˈ ˗dho ɛntɛnɛtö ˗ta ˗sü ˈkosɔn. Pë ˈö Jane Healy ˗ya ˗bɛn ˗zë ˗a ˗bha ˈsëëdhɛ Endangered Minds ˈö yö ˈˈkpɛnŋ 1990 ˈgü, yö ꞊nɛɛn: «꞊Ya ꞊ɲɔɔn mü, ˗a ˈbha ꞊ya kë mɛn ˈbha ˈyii ˈdho ˈsëëdhɛ ˗wo pö ˈzü.»
ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈwɔn bhë ˗a ꞊blɛɛ ˗a ˈka bhë, ˗a ˈbha ꞊ya kë ˗yö ˗kë mɛn ˈbha ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ꞊sua ˈnën ˈö˗ ˗kë. ˈˈKɛɛ ꞊dɛɛ, ꞊klaŋgɔmɛn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈö ˈwo ˈˈsɛ ˗nu ˈö yö ˗kë parɛɛ ˗nu ˈka ˗sü ˗ya ˗dadhiʋ̈ mü ꞊dedewo ˗an ˈgü bhë, ˗wa ˈsuan˗ bho ˗sü ˈka ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwaa pë ˗wo pö ˈzü ˗së ˈka ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö mɛn ˗nu ˈwo kun ˗a ˗wo ö ˗ni ˈgü ˗a ˈka ꞊kwɛŋzü ˗a ˈdhö.
ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü
ˈMën ˗kë ˈö pë ˗wopösü ˈdhö ˗së ˈnën ˗nu ˗bhaa ˈka?
Pë ˗wopösü ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˈmɛn ˗zota ˈwɔn ˗nu ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛɛn: ˈÜ ˗kwɛzlan ˈbha ˗wo pö ˗ni ˈgü, ü ü ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈgü ˗wo ˈwɔn ˗blɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈwo˗ ˈka? ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗kë ˗a ˈka? ˗Kwɛzlan ˗bɛnzëmɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈgü ˗pʋ ˗a ˈgü, ˈˈkɛɛ mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˗an ˗wo pö, wo ꞊nën ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo wo ˗zota ˗a ˗kpɛɛ ˈö to ˗a ˈgü.
ˈNëndhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Lora ˗ya ˗pö: «ˈKwa fimö ɛɛnˈˈ video ˈbha ˗ga ˗ni ˈgü, kö mɛn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗bha ˗zotagüwɔn ˈnën ˈkwa˗ ˗ga ˗ni ˈgü bhë. Gagade ˗mü ꞊dhɛ ˗a ˈˈyi ˗yö ˈˈkan yi ˈbha ˗nu ˈka, ˈˈkɛɛ pë ˗wopösü ˈö bhë pë ˈbha ˗ya ˈgü ˈö ˗së ˈzü ˈö ʒiö˗ ˈka˗ ˗ta.»
Pë ˗wopösü ˗yö ˈnën ˗nu ˗takun ˈö ˈˈklʋʋsë ˈbha ˗nu ˗kë ˗an ˗gɔ. ˈNën ˗nu ˗wa pë ˗wo pö, ˗yö ˗an ˗takun ˈyö ˈwo ꞊mɔɔn ˈwɔn ˗nu yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˗sü waa ˈwɔn ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗sü ˗bha. ˗Yö ˗an ˗takun ˈzü ˈyö ˈwo wo ˈˈɲan ˗ya ˈpë ˈwo˗ kë ˗ni ˈgü ˗a ˗bha. ˗A kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa, ˈö ˗an ˗kɔ ˗yö ꞊mɔɔn ˗an ˗de ꞊sɔŋ ˗bha, ˈyö ˈwo wo ˗de ya mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗duɛɛ ˈgü.
ˈYö ˈwo wo ˗de ya mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗duɛɛ ˈgü ˗ee? ꞊Ii! ˈWɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn ˗mɛn ˗nu ˗wa pö ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ˗wa ˈsëëdhɛ ˗wo pö ˗së ˈka ˈˈyɛɛdhö, ˗yö ˗an ˗takun ˈyö ˈwɔn ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˈwo ˗kwɛzlan bhë ˗a ˈgü ˈwo bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü, ˈwo˗ ˈgüman. ˗A kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö ˗an ˗takun ˈyö ˈwo ꞊mɔɔn wo ˗de ˗ya wo dɔmɛn ˗nu ˗duɛɛ ˈgü ˗sü ˗bha.
Pë ˗wopösü ˗yö mɛn ˗gɔ ˈgü ˗kë ˗së. Mɛn ˗nu ˈwo pe ˗wo pö ˗ni ˈgü ˈö ˈwo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈgü ˗së ˈka, ˈwaa pë ˗wo pö ˗biata. ˗A ˈbha ꞊ya kë ˗ʒianwo ˗wo wo yee ˗kë ˗a ˗dhɛ ˈö ˗wa ˗wo pö ˈsaadhö ˗a ˗ta kö pë ˈö˗ ˗yamɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ pö ˗wa ˈgüman ˗së ˈka. ˗A kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗an ˗takun ˈö ˈpë ˈwo˗ wo pö bhë, ˈö to ˗an ˈˈɲaan, ˈö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗an ˗dhɛ.—1 Timote 4:15.
ˈNëndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Zozɛfö ˗ya ˗pö: «Mɛn ˈö pë ˗wo pö ˗ni ˈgü ˈmɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈmɛn ˈö mɛn ˗zota ˗a ˈklɔɔ˗ ˈgü, ˈyö mɛn ˈö˗ ˗dan ˗a ˗dhɛ ˈö mɛn ˗ya dɔ ˈsaadhö ˗a ˈka ˈö mɛn ˗yö ˗gleŋ sü ˗a ˈgü. Fimö waa video ˗nu ˈwaa mɛn ˗gɔ ˈgü kë ˗së ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka.»
˗A ˈdhɛ dho ˈto ka ˈˈɲaan: ˈKö ˗kë ꞊dhɛ video waa ɛntɛnɛtö ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗së ˈbhaa ˗nu ˗kë, ꞊ya kë ꞊dhɛ ü ˗bha ˈnën ˈyii pë ˗wo pö, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊kɔn pë ˗së ꞊dede ˈka.
Ü ˗dho ü ˗bha ˈnën ˗nu ꞊faan dɔ pë ˗wopösü ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
˗Bhö ˗a züdɔ ˈpëë˗. Pë ˈö dhebɔnën do ˈbha ˈwo˗ ˗dhɛ Kloe ˈö ˈnëngɔɔn˗ ꞊plɛ ˈdhö˗ ˗gɔ ˈö˗ pö, yö ꞊nɛɛn: «Yi ˈsëëdhɛ ˗wopösü züdɔ yi ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ kö ˗wo ꞊tun n ˈˈgblʋ̈ʋ̈˗. ˗Dhɛ ˈö ˈwo bhɔ yi ˈdho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈka ˈˈdhiʋ̈. Yi ˈgü ˈyi˗ dɔ ˗bha ˈˈgbɩɩ˗ bhë, ˗yö yi zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ꞊dɛɛ pë ˗wopösü ˗ya kë ˗an ˗bha yö ˈka.»
Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «˗Wʋ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˈwo ˗ya ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü bha i˗ ˗dɔ ˈi go˗ ˈka ˈˈdhʋ̈ i ˈnëdhɛ ˈgü.»—2 Timote 3:15.
˗Dhɛ ˈbha ˈö dho ˈsëëdhɛ ˗wo pö ˗dhɔ ˗da ˗an ˈgü, ˗bhö ˗a ˗dhɛ baaˈˈ. ˈSëëdhɛ ˗nu ˗ya ˗dhɛ ˈbha ˗nu ˈgü ü ˗gɔ ˈkɔɔ ˈnën ˗nu ˗kɔ ˈˈsɔɔ, kö ˗yö ˈsëëdhɛ ˗wo pö ˗dhɔ ˗da ˗an ˈgü. Pë ˈö dhebɔnën ˈbha ˈö ˈnën ˗yiishiö ˈdhö˗ ˗gɔ ˈö pö, yö ꞊nɛɛn: «ˈSëëdhɛ ˗nu ˈö ˗an ˗wo pö ˗dhɔ ˈö dho ka ˗bha ˈnën ˗nu kë, ˗ka ˗an ˈsü ˈka ˗an ˗ya ˗an ˗bha ˈdhii˗ ˈˈsɔɔ.»
Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «Ʒiaan ˈö ˈnën dho ˈdho ˗a ˗ta, ˗bhö ˗a ˗zɔn ˗a ˗dhɛ, ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗yö ˗kë zii, yö ˈti ˈdho ˈgo ˗a ˗ta.»—Proverbes 22:6.
˗A kë kö ˈka ˈdho yö kë ɛntɛnɛtö ˈka ꞊va. ˈNëndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Daniɛdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˗yö ˗së kö ˈˈdooka ˈbhaa ˗nu ˈka parɛ ˈya ˈdho kë mɛn ˗bha ꞊kwɛɛ. ˗Ya ˗pö: «ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˗dhɛkpaɔyi dosɛnŋ ˈka ˈˈdhoogɔ do ˈgü, mɛn ꞊gban yi˗ ˗kë kö tele ˗yö dhuuˈˈ ˗sü ˈka. Yi ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a sü ˈö ˈyi pë ˗wo pö yi ˈkwëë˗ ɛɛnˈˈ ˈö mɛn ˈö ˈdhö ˈö ˗bhaa ˗wo pö ö ˗de ˗ta.»
Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «A ˗bhɛa ˈzü ˈˈdhʋ̈ kö ˈka ˈwɔn ˗së ꞊dede ˈö ˗dhi ˗dhɛ ˗a dɔ.»—Fidhipö 1:10.
˗Bhö kë ˈwɔnzuan ka. Dhebɔnën do ˈbha ˈwo˗ ˗dhɛ Karina ˈö ˈnëndhebɔ ꞊plɛ ˈdhö˗ ˗gɔ ˗ya ˗pö: «ˈPë ˈka˗ ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗kaa ˗wo pö ˗së ˈka, ka zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka kö ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗da ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈgü. Pë ˗wopösü ˗dhɔ ˗ya ka kë, ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dho ʒiö ka ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈.»
Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «I ˈgü ˈya ˈdho ga [...] ˈsëëdhɛ ˗wʋ ˗pö [...] ˗sü ˈka.»—1 Timote 4:13.
Pë ˗wopösü ˗dhɔ ˈyi dho ˈnën ˗nu ꞊gban kë. ˈˈKɛɛ ˈka ˗an ꞊faan dɔ ˗yö ꞊mɔɔn ˗bha ˈö˗ ˗dhɔ ˗da ˗an ˈgü. Davi, ˈö ˈnën dhebɔ ꞊plɛ dë ˈka bhë, ˗ya ˗pö ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ: «Pë ˈö n ˈdhu ˗nu ˈwo˗ ˗wo pö, a˗ ˗wo pö ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗Yö n ˗takun ˈö pë ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈa˗ dɔ, ˈö ˗kë kwa ˗bha ˈˈdoo ˗gɛn ˈbhaa ˗nu ˈka. Kwa ˗bha pë ˗wopösü kpönën ˈbhaa ˗kun ˗dhö. ˗Yö kun ˗së ꞊dedewo.»