'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 42

‹Mɛn ˗nu ˈwo ˗klu Zoova ˗bha, ˗an ˗bha ˗yö ˗së›

‹Mɛn ˗nu ˈwo ˗klu Zoova ˗bha, ˗an ˗bha ˗yö ˗së›

«Mɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗Zlan ˗bha, ˈö ˈwo Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu kun, ˗an ˗bha ˗yö ˗së.»—PS. 119:1, ztw.

ˈˈTAN 124 ˗Kwa ˈto kwa ˗wo ˗ta

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ *

Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ˈö ˈwo ˗an ˗da ˗kasho ˈgü ˗an ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 1-2 ˗bha, ˗an ˈgü.)

1-2. (1) ˈˈSɛgɔdhiʋ̈mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗gban kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ, ˈyö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo ˗mën ˗kë? (2) ˗Gban kwa ˗gɔ ˗sü kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta ˗a ˗bha.)

 DƆ ˈKWA˗ wo ꞊dɛɛ, ˗wa wo ˗kɔ yö kwa ˗bha yö ˗ta ɛɛnˈˈ ꞊waa˗ ꞊kɛɛ˗ ˈˈkan ˈˈsɛ ˈö ˗ʒiö 30 ˗ta ˗a ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. ˈˈSɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈbha ˗nu ˈgü, mɛn ˗nu ˈö ˗wogbinŋdhɛ ˈdhö ˗an ˗gɔ ˗wa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗da ˗kasho ˈgü. ˈWɔn yaa ˈnën kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa ˗kë ˗ee? ˗Abin, ˈwii ˗wɔn yaa ˈbha kë Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˈPë˗ ˗wɔn ˈgü ˈwo ˗an ˗da ˗kasho ˈgü ˈyö ˗tɔ Biblö draansü, ˗zlanwopö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü waa ˗bhɔkwëë ˗nu kë ˗sü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˈwaa wo ˗kɔ ˗da ˈˈsɛkɔɔwɔn gbɛ˗ ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˗gban ˗an ˗gɔ, ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo bhë, ˗wo ˗to ˗klu ˗sü ˈka˗ ˗bha, ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ wo ˗bɔ Zoova ˈka ꞊dedewo. * ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗sü ˈka.

2 ˗A ˈbha ˗ya kë kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈgügbɩɩsü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈkwa ˗an ˈˈbin ˗nu yö do, ˈö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ ˗an ˈˈdhi ˈˈyɩɩ ˈka. ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ wo ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˈˈdhia ˗ya ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗sü ˈka. (1 Chron. 29:17a) Yesu ˗ya ˗pö: «Mɛ ˈwo˗ ˗nu ˗wëëdhɛ bho sië [˗Zlan] dhɔɔbhaa kë ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗nu ˗bha ˗së. [...] Ka ꞊nii ˗yö ˗da kö ˈka ka ˈˈdhia bho, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗a ꞊trɔɔn ˈkpii˗ ˗yö ˗ya ˗sü ˈka ka ˗gɔ.»—Mat. 5:10-12.

ˈWƆNZUAN ˈWO˗ TO KWA ˗GƆ

˗Kɔ ˈö kletiɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˈwo dho wo ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗a ˈka zakanmɛn ˗nu ˗kuu ˈˈdhiʋ̈, Piɛdhö waa Zan ˗wa ˈwɔnzuan ˗zɔn. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 3-4 ˗bha, ˗an ˈgü.)

3. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Këwɔn ˗nu 4:19, 20 ˈgü, ˈdhɛ ˈwo bɔmɛn ˗nu ˈˈklʋʋbhɔ, ˈmën ˈwo˗ ˗kë? ˈYö ˈmën ˗kë ˈwo˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈?

3 ˈˈKlʋʋbhɔdhe ˈö nu bɔmɛn ˗nu ˗ta ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü kö ˗wo Yesu ˗wɔn ˗dhiaŋ zë ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ bhë, ˈnën nu ˗ni ˈgü ˈpö kwa ꞊dhegblü ˗ta ꞊dɛɛ. Zuifö ˗nu ˗bha zakanmɛn ˗nu ˗wa ˗pö Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˈko ˗ta ꞊va ꞊dhɛ ˈwa ˗dho ‹dhiang zë ˈzü mɛ ˗nu ˗dhɛ Yesu ˈtɔ ˈgü.› (Këw. 4:18; 5:27, 28, 40) ˈDhɛ ˈwo˗ pö ˈˈdhʋ̈, ˈmën bɔmɛn ˗nu ˗wa ˗kë? (Këwɔn ˗nu 4:19, 20 ˗wo pö.) ˗Yö ˗kun ˗an ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˈö ˗wogbinŋdhɛ ꞊dede ˈdhö˗ ˗gɔ ˈnën˗ pö wo ˗dhɛ ˈwo ‹ˈwɔn ˗taɔng ˗së ˈö ˗gban Yesu ˗bha ˗a pö mɛn ˗nu ˗dhɛ.› (Këw. 10:42) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗an ˗wodhiʋ̈lomɛn Piɛdhö waa Zan ˗wa ˗pö ˗zogbandhe ˈka ꞊dhɛ ˈwii dho ˈˈkan ˈwɔn ˈö ˗gban Yesu ˗bha ˗a ˗blɛɛ mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˗Yö ˗kë ꞊dhɛ pë ˈwo kun zakanmɛn ˗nu dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ: ‹Ka˗ ˈˈpiʋ̈ ˈka˗ pö ka ˗bha ˗wogbinŋdhɛ ˗yö ˗ʒiö ˗Zlan ˗bha ˗ta ˗ee?› ˗a ˈdhö.

4. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Këwɔn ˗nu 5:27-29 ˈgü, ˈwɔnzuan ˗mɛɛn ˈö bɔmɛn ˗nu ˗wa to kletiɛn ꞊dede ˗nu ˗gɔ? ˈYö ˈkwa dho ˗a kë ˈpö ꞊dhɛ ˗an ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

4 Bɔmɛn ˗nu ˗wo ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˗to kletiɛn ˗nu ˗gɔ, ˈö ˗gban ‹˗Zlan ꞊bhlëë ˗ya ˗sü kö ˗yö ziö˗ ˈka mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗ta,› ˗a ˗bha. (Këwɔn ˗nu 5:27-29 ˗wo pö.) ˈDhɛ ˈwo wo bo ˗an ˗man ˗sü ˈka, bɔmɛn ˗nu ˗wo ˗go zakanmɛn ˗nu ˗kuu ˈˈdhiʋ̈ «꞊niidadhe ꞊dede ˈka, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈyiʋ̈˗ ˗dɔ ˗nu ˗bha ˗sü ˈö Yesu ˈtɔ ˗wɔn ˈgü bha ꞊në˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗kë [˗Zlan] ˈwëëdhö,» ˈyö ˈwo to mü ˈwo ˗ya ˗zlanwopösü ˗bha.—Këw. 5:40-42.

5. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn yö ˗an ˗yɔ ˗bha?

5 ˈWɔn ˈö bɔmɛn ˗nu ˗wa ˗kë bhë, ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa dhɛɛˈˈ ˈbha ˗nu kpɔ kwa ˗de ˗gɔ. ˗A do ꞊nɛn: ˗A pö ˈwo˗ wo ꞊dhɛ wo ˗dho ˈwɔn man ˗Zlan ˗ta kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗ta bhë, waa Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ‹ˈkwa kwa ˗gɔ ˈdho ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛ ˗nu ˗dhɛ ˈˈshia˗› bhë, ˗wo ˗bɛ wo ˈkwëë˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Wlɔ. 13:1) ˗A ˗pö ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗sü ˈka, kwa ˗dho kwa «ˈˈtʋ ˈto ˈˈsɛ ˗gɔmɛ ˗nu ˗wʋ ˗bha» ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya pö˗ ˈka bhë ˗a ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ, kö ˈkwa ˗ya mü ˈzü ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˈö ˗kë Mɛnkɔɔnmɛn ˈkpii˗ ˈka bhë ˗a ˗bha?—Tit. 3:1.

«ˈˈSƐGƆDHIƲ̈MƐ ˗NU»

6. (1) Wlɔmö 13:1 ꞊yaa˗ pö «ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛ ˗nu » kö ˗yö ˗wo ˗wɩ de ˗nu ˈka? ˈYö ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë ˗an ˗dhɛ? (2) ˈˈSɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗bha ˗wogbinŋdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö ˗ee?

6 ˗Bhö Wlɔmö 13:1 ˗wo pö. Biblö ˈˈɲan ˈö yö ˗a ˈgü, ꞊waa˗ pö «ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛ ˗nu» kö ˗wo ˗wɩ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊kɔɔn ˗an ˈka. Kletiɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wo ˗gɔ ˈdho ˈˈsɛgɔmɛn ˗nu ˗dhɛ ˈˈshia˗. ˈWo ˈnën ˈwo˗ ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˗ya wo ˈflëëgü, ˈwo ˈˈsɛ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗A ˗de ˗ʒiaan ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗wo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takpa. (˗Dhɛ. 12:16) ˗A ˗wɔn ˈgü Biblö ˗ya ˗pö ˈkwa ˗an ˗bha ˈnii˗ ꞊sɔnŋ ˗nu bho, ˈkwa ˈˈsuʋ̈ ˗an ˗gɔ, ˈkwa ˗an ꞊bhlëë ˗ya. (Wlɔ. 13:7) ˈˈKɛɛ ˗an ˗bha ˗wogbinŋdhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, Zoova ˈnën ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˗yö kë ˗an ˗gɔ. Gagade ˈö bhë Yesu ˗ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka yi ˈö Wlɔmö ˗gblüdë Pidhatö ˗ya dhɛɛˈˈ kpɔ˗ ˈka, ˗a ˈka. ˈDhɛ Pidhatö ˗ya pö Yesu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˈˈsɩ ö ˗dhɛ kö ˈö˗ pö mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wa zë ɛɛnˈˈ ˗wo ˈwo ꞊kwaa˗ ˗zü, Yesu ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ: «˗A ˈˈsɩ ˈyaa i ˗dhɛ ˈnu kö ˈi pë ˈbha kë n ˈka kö [˗Zlan] ˈkö dhang˗ ˈgü bha ˈyii ˈˈwɩ˗ ˗bha.» (Zan 19:11) ꞊Dhɛ Pidhatö ˈdhö, ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu waa ˈˈsɛkɔɔmɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ˗bha ˗wogbinŋdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗yö ˗dhö.

7. ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗gɔ ˈdho ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗dhɛ ˈˈshia˗, ˗an ˈgü? ˈYö ˈmën ˗an ˗zo dua ˈyaa ˗mü ˈpö kö ˗yö bhɔ ˗a ˈka?

7 Kletiɛn ˗nu kwa dua ˗mü ˈkwa ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈö ˈwaa ˗Zlan ˗bha ˗nu ˗lögü ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗an ˗bha ˈtɔŋ˗ ꞊yaa˗ pö pë ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗dhɛ ˗së ˈkwa ˗dho ˗an kë, ɛɛnˈˈ ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈwo˗ ˈya˗ ˈkwa ˗an kë, ˈkwaa ˈˈwɩ ˗a ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˗nu ꞊nɛn: ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö wlüünën ˗nu ˗dhɛ ˗wo kë ˈˈsɔdha ˈka kö ˗wo ˗gblü gɔn. * Ɛɛnˈˈ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗bha Biblö waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ꞊kɛɛ˗ ˗kan, ˈwo˗ pö kwa ˗dhɛ ˈkwa ˗dho ˗zlanwopö ɛɛnˈˈ ˈzü ˈkwa ˗dho ˗Zlan ˗dhɔkë kwa ˈkwëë˗. ˈˈSɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˈwo bɔ ˗ni ˈgü wo ˗bha ˗wogbinŋdhɛ ˗ta kö ˈwo Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈˈklʋʋbhɔ bhë, ˗wo ˗dho ˗a ˈˈklɔɔnbho ˗Zlan ˗dhɛ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a ˈˈɲan ˗yö ˗an ˗bha.—Eccl. 5:8.

8. Zoova ˗bha ˗wogbinŋdhɛ waa ˈˈsɛgɔmɛn ˗nu ˗bha ˗an ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˈnën ˗tɔ ˗mën? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa˗ dɔ?

8 ˗Wogbinŋdhɛ ˈˈsɛgɔmɛn ˗nu ˗gɔ, ˈˈkɛɛ ˗a ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗yö ˗dhö. Zoova yöö dosɛnŋ ˈnën˗ ˗bha ˗wogbinŋdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö. Biblö ˗ya ˗dhɛ «˗Gblüdë ˈkpii˗» ˈko ˗ta ꞊va.—Dan. 7:18, 22, 25, 27.

«˗GBLÜDË ˈKPII˗»

9. ˗Mën ˗nu ˈö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Daniɛdhö ˗yö ˗kpan ˗an ˗bha ˈˈɲɛɛn ˈgü?

9 ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Daniɛdhö ˗bha ˈˈɲɛɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˗wogbinŋdhɛ ˗yö ˗ʒiö ˈˈsɛgɔmɛn ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗bha ˗ta. Daniɛdhö ˗yö ˗kpan wü ˈˈdhiʋ̈˗ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗yiishiö ˗bha. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ꞊kɔɔnmɛn ˗nu ˈnën ˗an ˗zɔn ˗a ˈka ˈdhö ˗mü. Wo ˈnën ˈwo ˗tɔ Babidhɔnö, Medo˗Pɛɛsö, Glɛkö, Wlɔmö waa ˗a ˗to ꞊taabhasü ˈö kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈö ˗kë Angletɛɛ waa Amedhikö ˗an ˗lokotasü ˈka. (Dan. 7:1-3, 17) Daniɛdhö ˗yö ˗kpan ˈzü Zoova ˗Zlan ˗bha kö ˗yö ˗ya ˗sü ˈka ˈˈgogbloo ˗ta dhaŋ˗ ˈgü. (Dan. 7:9, 10) Pë ˈö Daniɛdhö ˗ya yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊taabha, ˗gblüdë ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ bhë ˗an dua ˗mü ˗be kö ˗an ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈.

10. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Daniel 7:13, 14, 27 ˈgü, de ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ꞊kɔɔnsü nu ˗an ˗dhɛ? ˈYö ˗mën ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Zoova ˗bha?

10 ˗Bhö Daniel 7:13, 14, 27 ˗wo pö. ˗Zlan ˗yö ˗wogbinŋdhɛ ˈˈpɛpɛ ˗kun mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗gɔ, ˈö˗ nu mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˗mɔn ˗a bun ˗sü ˗bha, ˈö -an ˈgü dho ˈˈgbɩɩ˗ ˗an ˗dhɛ. De ˗nu ˗mü? «Mɛn ˈö ˗kë ꞊dhɛ mɛn gbö ˈdhö» ˈwo˗ Yesu Klito ˗kë bhë waa mɛn 144.000 ˈwo ˗kë «˗Gblüdë ˈkpii˗ ˗bha mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu» ˈka, wo ˗mü. ˗Wo ˗dho ˗gblüdëdhɛ kë «˗toëpö ˈka.» (Dan. 7:18) ˗Ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ Zoova ˗yö «˗Gblüdë ˈkpii˗» ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ yö do ˈnën˗ ˗kɔ ˗mɔn ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha.

11. ˗Mën ˈbha ˈö Daniɛdhö ˗ya pö ˈzü, ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˗wogbinŋdhɛ ˗yö ˗ʒiö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˗ta?

11 ˈWɔn ˈö Daniɛdhö ˗kpan ˗a ˗bha ˈˈɲɛɛn ˈgü bhë ˗yö ˗bɛ pë ˈö ꞊yaa˗ pö ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗a ˗bha. ˗Ya ˗pö: «˗Zlan ˈö dhaŋ˗ ˈgü, [...] ˗yö mɛn ˗nu ˗bho ˗gblüdëdhɛ ˈgü, ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗kë ˗gblüdë ˈka.» ˗Yö ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö: «Mɛn ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˗ta bhë yö ˈnën mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˗gɔ ˗ta. Mɛn ˈö ˗dhi ˗a ˗dhɛ ˈyö˗ nu ˗a ˗dhɛ.» (Dan. 2:19-21; 4:17) Zoova ˗ya ˗gblüdë ˈbha bho mü ɛɛnˈˈ ꞊yaa˗ ˈbha ˗ya do ˗ee? ꞊Ii.

Zoova ˗gblüdëdhɛ ˗kun Batasaa ˗gɔ ˈö˗ nu Mɛdö waa Pɛɛsö ˗nu ˗dhɛ. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 12 ˈgü.)

12. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö mɛn ˈbha ˗nu bho ˗a ˈka ˗gblüdëdhɛ ˈgü ꞊kwɛŋzü ˗a ˈwɔnzuan ˗zɔn. (Pë ˈˈbin ˈö bhë ˗a ˗ga.)

12 Zoova ꞊yaa˗ ˗zɔn ˈkpakpadhö ꞊dhɛ ö ˗bha mɛnkɔɔnsü ˗yö ˗ʒiö «ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛ ˗nu» ˗bha ˗ta. ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˗yaaga ˗ga. Fadhaɔn ˈö kun Ezitö ˗gɔdhiʋ̈, ˗yö Zoova ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗kë ꞊dhuëŋ ˗nu ˈka, ˈö˗ pö ˈko ˗ta ꞊va ꞊dhɛ ö ˈti ˗dho ö ꞊kwaa ˗an ˗zü. ˈˈKɛɛ ˗Zlan ˗yö ö ˗bha mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bho ˈˈgan ˈgü ˈö Fadhaɔn zë ꞊weeyi ˗zɔɔndhö ꞊bhaa. (Ex. 14:26-28; Ps. 136:15) ˗Gblüdë Batasaa ˈö kun Babidhɔnö ˗yö ˈwlaan˗ do ˗ya, ˈyö ˗bhöpë ˗bhö ˈˈtʋ̈ŋ ˈka «ˈö ö ˗de sü ꞊va ˗Zlan ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗ta,» ˈö ö ˗ta yö Zoova ˈtɔ bhɔ ˗sü ˗bha ˈö «˗zlan ˗nu ˈwo ˈˈsënŋ waa ˈˈzën ˗nu ˈka ˗an ˈtɔ bhɔ.» (Dan. 5:22, 23) ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗yö ˈlëë˗ ˗dɔ ˗a ˗bha. «Gbeŋ ꞊dede ˈö bhë ˗a ˈgü» ˗wo Batasaa ˗zë, ˈö Mɛdö ˗nu waa Pɛsö ˗nu ˈwo yö ˗a ꞊ʒiaan ˈgü. (Dan. 5:28, 30, 31) ˗Gblüdë Edhɔdö ˈö go Padhɛsinö ˗sɛ ˈgü ˗yö bɔmɛn Zakö ˗zë, ˈö go mü ˈö bɔmɛn Piɛdhö kun ˈö˗ ˗da ˗kasho ˈgü kö ˈö˗ zë ꞊taabha ˈpö. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya ˗kɔ ˗kun ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. «[Zoova] ˗bha ˈˈkië do ˗yö ˈwɔn bho˗ ˈgü,» ˈö ga.—Këw. 12:1-5, 21-23.

13. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗gblüdë ˗nu ˈwo wo zü ˗kë do ˗an ˈgü ꞊shiʋ̈ ˗a ˈka, ˗a ˈwɔnzuan ˗zɔn.

13 ˗Gblüdë ˈbha ˗nu ˈwo wo zü ˗kë do ˈwo nu ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ, Zoova ˗ya ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗an ˗ta. ˈDhɛ Kanaan ˗gblüdë 31 ˗wo wo zü ˗kë do ˈwo nu Izraɛdhömɛn ˗nu ˗gɔ, Zoova ˗yö ˗gblü ˗gɔn Izraɛdhömɛn ˗nu ˗bha ˈka, ˈö ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˈwo˗ ˈˈpian ꞊vadhɛ kun. (Jos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Zoova ˗yö ˗go mü ˈzü ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗takun, ˈö ˗gblüdë Bɛn˗Adadö waa ˗gblüdë 32 ˈwo go Sidhi ˗sɛ ˈgü ˗an ˈgü ꞊shiʋ̈ ˈpapadhö.—1 Rois 20:1, 26-29.

14-15. (1) ˈMën ˗gblüdë Nabukodonozɔ waa Dadhisö ˈwo˗ pö ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗kë ˈkpii˗ ˗sü ˗bha? (2) ˈMën Psaume ˗bɛnzëmɛn do ˗ya pö ˈpö ˈö ˗gban Zoova waa ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗an ˗bha?

14 Zoova ˗ya ˗zɔn ˈko ˗ta ꞊va ꞊dhɛ ö ˗gblüdë ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˗ta. ˈDhɛ Babidhɔnö ˗gblüdë Nabukodonozɔ ˗yö ˗desüva ˗wɔn ꞊blɛɛ ö ˗bha ˈgügbɩɩdhɛ waa ö ˗bha ˈtɔbhɔdhe ˗wɔn ˈgü, ˈö ˈyii˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˗tɔ ˈtɔbhɔmɛn, ˗Zlan ˗yö ˈlëë˗ ˗dɔ ˗a ˗bha ˈö˗ ˗kë slaamɛn ˈka. ˈDhɛ Nabukodonozɔ ˗yö nu ˈö ˗de ˈˈpiʋ̈, ˗yö «˗Zlan ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˗ta» ˗a ˈtɔ ˗bhɔ, ˈö˗ yö ꞊dhɛ «Zoova ˗bha mɛnkɔɔnsü ˗yö ˗dhö, ˈö dho ˈto ˗toëpö ˈka.» ˗Ya ˗pö ˈzü: «Mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya ˗kɔ ˈkun.» (Dan. 4:30, 33-35) ˈDhɛ Daniɛdhö ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗yö ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˈö Zoova ˗ya dha ꞊laa ˗nu ˗gɔ, ˗gblüdë Dadhisö ˗ya ˗pö: «Mɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo ˈˈsuʋ̈ ꞊dedewo Daniɛdhö ˗bha ˗Zlan ˗gɔ ˈyö sü ꞊dhɛ ˗Zlan ˈö ˈˈbhɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, yö ˗mü. Mɛn ˈbha ˈyaa ˗mɔn ˗a ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bho ˈˈshia˗ ˗sü ˗bha. ˗A ˗bha mɛnkɔɔnsü ˗yö ˗dhö ˗toëpö ˈka.»—Dan. 6:7-10, 19-22, 26, 27, ztw.

15 Psaume ˗bɛnzëmɛn do ˗ya ˗pö: «Zoova ˗ya ˈˈsɛgɔ ˗nu ˗bha ˗gleŋ shiʋ̈ˈˈ, ˗ya ˈˈyi ˗lo mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗an ˗yökodhiʋ̈ ˗kë ˗an ˈgü.» ˗Ya ˗pö ˈzü: «ˈˈSɛgɔ ˈö˗ ˗bha ˗Zlan ˗yö ˗kë Zoova ˈka, ˈö ö ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ö ˗de ˗bhaa ˈka bhë, ˗a ˗bha ˗yö ˗së.» (Ps. 33:10, 12) Pë ꞊dede ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈkwa dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˈyö bhë.

˗GBLÜ ˗TOTAABHASÜ

ˈˈSɛgɔ ˗nu ˗lokotasü ˗wa nu Zoova waa ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ, Zoova ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˗dho ˈgo dhaŋ˗ ˈgü ˈwo ˗an ˈgü ꞊shiʋ̈ ˈpapadhö. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 16-17 ˗bha, ˗an ˈgü.)

16. ˈMën dho ga kwa ˈgü ˈö ˗gban «ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗» ˗bha? ˈYö ˈmën ˗kë? (Pë ˈˈbin ˈö bhë ˗a ˗ga.)

16 ˈKwa ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗kë ꞊kwɛŋzü, ˗an yö. ˈYö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ꞊wɛ, ˈmën dho ˗a kë? ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho mɛn ˗nu ˈwo ˗klu ö ˗bha ˗an dha «ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗» ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü. (Mat. 24:21; Dan. 12:1) ˈˈSɛgɔ ˗nu ˈwo ˗dho wo zü kë do ˈwo ˗an ˗dhɛ Gɔgö ˈö go Magɔgö bhë, ˗wo ˗dho nu Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo to wo ˗wo ˗ta ˗an ˗gɔ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü. Yi ˈö bhë ˗a ˈka, Zoova ˗dho ˗an dha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈsɛgɔ 193 ˗dhokwëësü ˈwo˗ ˗dhɛ ONU bhë yö ˗mü, a ˗kɔ ˈti ˗dho ˗mɔn ˗Zlan ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˗ta waa ö ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˈwo dhaŋ˗ ˈgü ˗an ˗bha. Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ˈö˗ pö: «A ˗dho n ˗de ˈtɔ bhɔ, ˈa n ˗bha ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗zɔn, ˈa˗ ˗kë ˈö ˈˈsɛgɔ ꞊vadhɛ ˗wo n dɔ. ˗Wo ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ man ˈnën ˈa ˗tɔ Zoova.»—Ézéch. 38:14-16, 23; Ps. 46:10.

17. ˈMën Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban ˗gblüdë ˗nu ˈwo ˈˈsɛ ˗ta waa mɛn ˗nu ˈwo dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗an ˗bha?

17 Gɔgö ˗bha ˗nu ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ ˗sü ˈˈdhiʋ̈ ˗dho ˈto Aamagedɔn ˗gblü ˗ta. Yi ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, ‹˗gblüdë ˈˈpɛpɛ ˈwo dho kë ˈˈkpʋngtaadhɛ ꞊gban ˗gɔdhiʋ̈,› Zoova ˗dho ˗an ˈgü shiʋ̈ˈˈ. (˗Dhɛ. 16:14, 16; 19:19-21) ˈˈKɛɛ «mɛn ˗nu ˈwo kpɛnŋdhö wo dosɛnŋ ˈnën ˈwo dho ˈto ˈˈsɛ ˗ta. Mɛn ˗nu ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha, ˈnën ˈwo dho ˈto ˗a ˗ta.»—Prov. 2:21, ztw.

KWA DUA ˗MÜ ˈKWA ˈTO KWA ˗WO ˗TA

18. ˈMën kletiɛn ꞊dede ˗nu ꞊vadhɛ ˗wɩ ˗a kë ˗sü ˗bha? ˈYö ˈmën ˗kë? (Daniel 3:28)

18 ˈÖ ˗bhɔ ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü, kletiɛn ꞊dede ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo wo ˗bha ˗potaadhe waa wo ˗bha ˗tosɛta ˗dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈, ˈyö sü ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ yö ˗an ˗kë, ö ˈwo ˗wɩ ˗a ˗bha mɛnkɔɔnsü ˗bha. Kletiɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈwo ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. ˗Wo ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊dhɛ Eblö ˈnën ˗nu ˗yaaga ˈö ˗an ˗bha ˗klu Zoova ˗bha mɛnkɔɔnsü ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü ˈwo dha ˈˈwo ˗gɔ bhë, ˗an ˈdhö.—Daniel 3:28 ˗wo pö.

19. ˈMën Zoova dho ˗gban ˗a ˗ta kö ˗yö za dɔ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha? ˈYö ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë ꞊dɛɛ?

19 Psaume ˗bɛnzëmɛn Davi ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗pö: «Zoova ˗dho za dɔ ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗bha. ˈAa Zoova, ˗bhö n ˗bha ˗kë kpɛnŋdhösü waa n ˗bha ˗towotasü ˗ga kö ˈü za dɔ n ˗bha.» (Ps. 7:8) ˗Yö go mü ˈzü ˈö˗ pö: «N ˗man ˗towotasü waa n ˗man ˗kë kpɛnŋdhösü ˗wo n dha.» (Ps. 25:21) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗bɔ ˈwɔn suu ˈˈoo ˗su ˈgü, ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗së ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho kë kwa ˗de ˈgü ꞊dhɛ Psaume ˗bɛnzëmɛn do ˈdhö. -Ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗Zlan ˗bha, ˈö ˈwo Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu kun, ˗an ˗bha ˗yö ˗së.»—Ps. 119:1, ztw.

ˈˈTAN 122 ˈˈSuʋ̈ ˈya ˗dho kwa kë, ˗kwa dɔ gɛnŋdhö!

^ Biblö ˗ya ˗pö kletiɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wo wo ˗gɔ ˈdho mɛn ˗nu ˈö ˗wogbinŋdhɛ ˈdhö ˗an ˗gɔ ˗an ˗dhɛ ˈˈshia˗. ꞊Yaa˗ pö ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ˗wɩ ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗an ˈka. ˈˈKɛɛ ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗gban Zoova waa ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa kwa ˗gɔ ˈdho ˗an ˗dhɛ ˈˈshia˗?

^ ˈKWA˗ PÖ ˈKWA˗ ˈGÜMAN ˗SË ˈKA: ꞊Waa˗ pö ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn kö ˗wo ˗wɩ mɛn ˈö ˈyaa ˈgo Zoova ꞊kee˗ ˗a ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗a ˗ta, ˗a ˗mɛn ö ˗kɔ ˗ya Zoova ˗bha mɛnkɔɔnsü ˗gɔ ˗kplawo.