Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ꞊plɛ ˈwo wo ˈko sü, ˗wo ꞊gwëë wo ˈko ˈˈpiʋ̈ zuʋ̈gblüdhi ˈgü. (Mat. 19:4-6) ˈKa˗ pö ˈka dhe ˈsü ɛɛnˈˈ ˈka gwan˗ ˈkpɔ, ka ˗dho mɛn ˗tiaandhö ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Zoova ˈö ˗kë kwa ˗Damɛn ˈka, ˗yö pë ˈö ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da, ˗a ˗dɔ. Kö ˈkwa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, kwa ˗dho kë zuʋ̈gblüdhi ꞊dede ˈgü. ˗A ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˈbhaa ˗nu ˗ga.

˗Blɛɛsü ˈka, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ kwa ˗de ˗gɔ ꞊dhɛ «mɛn zuʋ̈ga ˗yö ˈˈkpënŋ˗ ˗kë mɛn ˗gɔ ˈgbɛ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗ta.» (Jér. 17:9) Mɛn ꞊plɛ ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo wo ˈko ˈsü, ˗wa ˗ya wo ˈko ˗nu ˗ga ˗sü ˗bha, ˗dhɔ ˈö mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˈgü ö ˈˈtɛɛdo ˗bha ˈka, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta ˗sü kë ˗an ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˈKosüsü ˗ya kë ˗gban ˗sü ˈka mɛn zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu ˗ta dosɛnŋ, ˗a ˈˈdhiʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˈto ˈya˗. (Prov. 28:26) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈyii ˗dho kë ˗së kö mɛn ꞊plɛ ˈö ˈwii wo ˈko ˗nu dɔ ꞊köŋ ˗së ˈka, ˗wo wo zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu blɛɛˈˈ wo ˈko ˗dhɛ, ɛɛnˈˈ ˗wo wo ˗wo ˗bhö wo ˈko ˗nu ˗dhɛ.

Proverbes 22:3 ˗ya ˗pö: «ˈMɛn ˈwɔn dɔ ˗ya ˗kpan pë yaa ˗bha ˈyö ö ˗dinŋ ˗kpɔ ˗a ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˈˈblɔɔnmɛn ˗zë ˗yö ˗dɔ ˗a ˗gɔ ʒian˗ ˈö˗ ˈgü ˗wɔn ˗nu ˗wa saanˈˈ ˗kë wo.» ˈMën ˗kë ˈö dhe ɛɛnˈˈ gɔɔn˗ mɛɛnˈˈ ˗sü ˈö ɛntɛnɛtö ˗ta, ˈyaa ˗së? Mɛn ˈbhaa ˗nu ˈö mɛn ˈö ˈwaa˗ dɔ, waa˗ ˗nu ˈwo ˗da ˗mlɛɛn ˈgü ɛntɛnɛtö ˗ta, ˗wa ˗yö ꞊taabha ꞊dhɛ mɛn ˗tiaandhö ˈyaa ˗mü, ˈö ˗an ˈgü ˗yö ga. ˗Yö ˗wëësü ꞊dedewo. ꞊Ya ˈgo ˗mü ˈzü, ˈˈkpënŋkëmɛngɔmɛn ˈbha ˗nu wo ˗bin ꞊shiöŋ, ˈö ˈwo˗ pö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗mü wo ˈka, ˈˈkɛɛ ˈö waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa ˗da ˗mlɛɛn ˈgü, ˈwo ˗an ˗bha ˈwëëga ꞊kwaan.

˗A ˈwɔn yaa ˈbha ˈö mü ˈzü ˗kwaa ˗ga. Ɛntɛnɛtö ˈˈnimlɔn ˈbhaa ˗nu ˗bɔ ˈˈslö ˈbhaa ˗nu ˗ta, kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗bha ˈgü ˈwo ˗dho wo ˈko ˗man ˈkun, ˈwo ˗an ˗kɔ ˗da ˈko ꞊kwɛɛ˗. ˈˈKɛɛ pë ˈbha ˈö dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ˈˈslö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗ɲan ꞊dedewo, ˈyaa ˈdhö. Mɛn ˗tiaandhö ꞊slɔɔ ˗sü kö ˈkwa˗ ˈsü, ɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˈto ˗a ˗gɔ, ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, yö ˈti ˗dho kë ˗së kö ɔdinatëë ˈö ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˗kɔ kë ˗pë ˈka, yö ˗zë ˗yö ö ˗kɔ ˈˈyɛ kwa ꞊gɔɔn ɛɛnˈˈ kwa bha dhebɔ ˗bha kwa ˗dhɛ. ˈYaa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗pë ˈka Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗bha.​—Prov. 1:7; 3:5-7.

Proverbes 14:15 ˗ya ˗pö: «Mɛn ˈö ˗tamansü ˗yö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈwo˗ ꞊blɛɛ ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˈˈkɛɛ mɛn ˈö ˈwɔn ˗nu ˗kë ö ˈsuan˗ ˈka, ˗yö ö ˗gɛn yödhɛ ˗ga ˗së ˈka.» ˈˈSanni ˈka ka ˗kɔ ˈˈyɛ ka  ꞊gɔɔn ɛɛnˈˈ ka ˗bha dhebɔ ˗bha, ka dua ˗mü ꞊köŋ ˈka˗ dɔ ˗së ˈka. ˈKaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˈko dɔ ˗së ˈka ɛntɛnɛtö ˗ta. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ka ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˈbha ˈˈpiʋ̈ ɛntɛnɛtö ˗ta, ˈö ˈka nɔɔn˗ ˗nu bɔ ka ˈko ˗dhɛ, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ pö ka˗ ˗dɔ ˗së ˈka ˗ee? Mɛn ˈbhaa ˗nu ˈwo˗ ˗ga ˗be ꞊dhɛ ˈwa gɔn ɛɛnˈˈ dhebɔ ˗tiaandhö ꞊slɔɔ ɛntɛnɛtö ˗ta, ˈdhɛ ˈwo wo ˈˈɲan ˗kpan ˗a ˗mɛn ˗bha, ˗an ˈgü ˗yö ˗ga.

Psaume ˗bɛnzëmɛn ˗ya ˗pö: «ˈMaan ꞊nënŋ ˈˈkpënŋ˗ ˗kë mɛn ˗gɔ ˗mɛn ˗nu ˗bha. Mɛn ˗nu ˈö ˈpë ˈwo˗ ˈka ˈwo˗ ˗bin, a ˗duëë ˗an ˗gɔ.» (Ps. 26:4) Mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈgü, wo ˗de ˗wɔn ˗blɛɛ ꞊sua ˈka ˗sü ˈö ɛntɛnɛtö ˗ta kö ˈwo kë mɛn ˗nu ˈgü ˗së bhë, ˈyaa ˈya˗. ˗Wo nɔɔn˗ bɔ ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn suu ˈwo˗ ˈka ꞊dedewo, ˈwo˗ ˗bin. Mɛn ˈö ö ˗de ˗dhɛ ˗ni ˈgü Zoova bha ꞊Gbɛkiö bhë, ˗ya bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ꞊dedewo ˗ee? ˗A ˗bha ˗Zlan ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗ee? ˈˈTɔŋdhɛ ˗yö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü ˗së ˈka ˗ee? ˗Wo ˗a ꞊bhlëë ˗ya ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗ee? Mɛn suu ˈö Biblö ˗yö ˗an ˗dhɛ «këkɔyaamɛ» ˗nu bhë, ˗a mɛn ˈbha ˈyaa ˗mü ˗ee? (1 Ko. 15:33; 2 Tim. 2:20, 21) ˈKa ˗dhɛ ˗ga Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö dhe ˈsü ɛɛnˈˈ ˗yö gwan ˈkpɔ ˗ee? Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë, ka dua ˗mü kö ˈka ˗an ˗yɔ mɛɛnˈˈ. ˈˈKɛɛ ka ˈti yö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈbha ˗nu ˈö ˈwo mɛn ˈö bhë ˗a dɔ ˗së ˈka ˗an ˗bha, ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ ˗sü ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗. (Prov. 15:22) Zoova ˗dhɔkëmɛn dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö mɛn ˈö ˈyaa Zoova ˗dhɔkë ˗a ˈsü, ɛɛnˈˈ ˗yö ˈto ˗a ˗gɔ.​—2 Ko. 6:14; 1 Ko. 7:39.

ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ dhe ɛɛnˈˈ gɔn mɛɛnˈˈ ˗sü ˈö ɛntɛnɛtö ˗ta bhë ˈwɔn ˗ya ˈgü ꞊va, ˗yö ˗dho kë ˗së kö mɛn ˈö ˈka˗ dɔ ˗së ˈka, ˈö kaa˗ ˗nu ka ˗bha ˈkosüsü dho dhi, ka ꞊dede ˈka˗ mɛɛnˈˈ. Ka ˗dho ˗a ꞊slɔɔ ˈˈmɛn? Kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˈsɛɛn˗ ˗nu ɛɛnˈˈ ˗a ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗ta, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗kpan mɛn ˗tiaandhö ˗nu ˗bha, ˈö ˈka ˗an dɔ ˗së ˈka.

ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈkwaa ˈdho kwa ˈkwëëdhö, ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˈka COVID-19 ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü yö ˗a ˈdhö, kwa ˗bɔ parɛ ˗nu ˗ta ˈö ˈkwa ˗bhɔkwëë ˗nu ˗kë. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗kpan Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈö ˈwaa gwan ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈö dhe ˈyaa ˗an ˗gɔ ˗an ˗bha. ˗An ˗bha ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˗nu ɛɛnˈˈ ˗an ˗bha ˈwɔn ˗daa ˗nu ˈwo˗ ˗kë ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü. (1 Tim. 6:11, 12) ˗Bhɔkwëë ˗nu ˗wa ɲën, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˈko ˗nu dɔ ˗së ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗kpan kwa ˈko ˗nu bha parɛ ˈˈdhiʋ̈, mɛn ˈbha ˈö ka ˈˈɲan ˈdhö˗ ˗bha, ˗ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗kɔ ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu kun ˗a ˈka, ˗a ˈgü. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, mɛn suu ˈö˗ ˈka, ka ˗dho ˗a dɔ. (1 Piɛ. 3:4) Ka˗ ˗mɛn dɔ ˗ni ˈgü ˗së ˈka, ˗kaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˗ya kë ꞊dhɛ ka ˗zopiʋ̈wɔn ˗yö do, ɛɛnˈˈ ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka kë dhe waa ꞊gɔɔn ˗tiaandhö ˈka, ˈka˗ ˈwɔn dɔ.

ˈMɛn ˈö mɛn ˈbha mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈö˗ ˈsü ɛɛnˈˈ ˈö ˈto ˗a ˗gɔ, ˗ya pë ˈö Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗wa pö ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗an ˗bha ˈkosüsü ˗dho dhi ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Proverbes 18:22 ˗ya pö˗ ˈka yö, ˗a ˈdhö. ˗Ya ˗pö: «Mɛn ˈö dhebɔ [ɛɛnˈˈ gɔn] ˗tiaandhö ꞊slɔɔ, kö ˗ya pë ꞊bhlëësü ꞊slɔɔ. Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ˗a ˗mɛn ˗bha.»