1. ˈMën Yesu ˗ya pö ˈwɔnyaakëmɛn ˈö kun dɔ ˗sü ˈka ˗a ˈˈsuee ˈˈdhü ˗bha bhë ˗a ˗dhɛ ˈö ꞊kun ga? (Dhukö 23:39-43, NWT)

 ˈDHƐ ˈwo Yesu waa ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ꞊plɛ dɔ ˈˈdhü ˗bha, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˗kun bhɔ ˗ni ˈgü, ˈyö ˈsü ꞊dhɛ ˗wo ˗kun ˗a yö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ga ˗ya yö wo ˗bha. (Dhu. 23:32, 33). ˈWɔnyaakëmɛn ˗nu ꞊plɛ ˈwo bhë ˗wo ˈwɔn ˈˈdhiʋ̈˗ ˗blɛɛ Yesu ˈka. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwaa kun ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka. (Mat. 27:44; Mak. 15:32) ˈˈKɛɛ ˗a mɛn do ˗yö ö ˈwɔn kë ˗kɔ ˗bho ˈˈgblʋʋ. ˗Ya ˗pö Yesu ˗dhɛ: «N Dëmɛ, yi ˈü dho nu ˗a ˈka ü ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü bhë, dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ü ˗zo ˗yö ˗bö n ˈka.» -Dhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö Yesu ˗ya pö ˗a ˗dhɛ: «A˗ ˗pö ü ˗dhɛ ꞊dede ˈka ꞊dɛɛ ꞊dhɛ ü ˗dhö kë n ꞊kee˗ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta.» (Dhukö 23:39-43, NWT ˗wo pö.) Pë ˈbha ˈö dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ nɔɔn˗ ˈö Yesu ˗ya pö ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˗bha bhë, ˈwɔnyaakëmɛn ˈö bhë ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˈyaa ˈdhö. ˗Ya ˈgo ˗mü ˈzü Yesu ˈti˗ pö ꞊dhɛ gɔndënën ˈö bhë, ˗yö ˗dho kë ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü dhaŋ˗ ˈgü. (Mat. 4:17) ꞊Bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö dho kë ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˈnën Yesu kun ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈?

2. ˗Mën ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ꞊slëë bhë Zuifö mi ˗mü?

² ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈwɔnyaakëmɛn ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ꞊slëë bhë, Zuifö ˗mü. ˗Ya ˗pö ö ˈˈtɛɛdo ˗dhɛ: «ˈBhaa ˈˈsuʋ̈ ꞊në˗ wo ˗Zlan ˗gɔ, ˈyö ˈi dhiang zë ˈˈdhʋ̈ ˗ee? ˈˈɛɛn ˈwɔn do ˈö wɔ sië˗ ˗ta bha ˈaa mü ˈö˗ ˈbha ˈdhö wɔ sië i ˗ta ˈpö bha ˗ee?» (Dhu. 23:40) Zuifö ˗nu ˗kun ˗Zlan dosɛnŋ ˗dhɔkë ˗ni ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈˈsɛ ˗nu ˈwo to ˗wo ˗kun wo ˗zo yö ˗ni ˈgü ˗zlan ꞊va ˗dhɛ. (Ex. 20:2, 3; 1 Ko. 8:5, 6) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˈwo bhë ˈwaa Zuifö ˗nu ˈka ˗be, dhɛɛˈˈ ˈö˗ mɛn do ˗ya kpɔ ö ˈˈtɛɛdo ˗gɔ bhë, ˗yö ˗dho ˗a pö ˗be: «ˈBhaa ˈˈsuʋ̈ ꞊në˗ wo ˗zlan ˗nu ˗gɔ ˗ee?» ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˗Zlan ˗yö ˈti Yesu bɔ ˈˈsɛgɔ ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha ˈka, ˗ya ˗bɔ ‹ˈmɛ ˈwo ꞊dhɛ ˈˈbhlaa ˗tuʋ̈ ˗nu ˈö ꞊wa ꞊dhɛng ˗a ˈdhö Izraɛdhö ˗sɛ ˈgü bha ꞊në˗ ˗nu ˗dhɛ.› (Mat. 15:24) ˗Zlan ˗ya ˗pö ˈpö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗an bho ga  ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ꞊slëë bhë, ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈. Pë ˈö˗ pö Yesu ˗dhɛ bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ö ˗zoyö ꞊dhɛ Zoova ˗dho Yesu bho ga ˈgü kö ˗yö ˗ya ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔdhiʋ̈. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ö ˗zoyö ˈpö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dho ö bho ga ˈgü.

3. ˈDhɛ Yesu ˗yö ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˗a ˈbha ˗ya kë kö ˗mën ˈö ˈwɔnyaakëmɛn ˈö bhë ˈö ö ˗zota ˗a ˈgü? ˗A ˈgü ˈˈpʋ? (ˈWunzüdɔdhɛ 2:15)

³ ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ gɔndënën ˈö bhë ˗yö ˗kun Zuifö mi ˈka, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˈwɔn ˈö ˗gban Adan waa Ɛvö ɛɛnˈˈ ˈzü ˈˈdhüdhɛɛdhɛ ˈwo kun ˗a ˈgü bhë ˗an ˗bha, ˗a ˗dɔ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗yö ö ˗zoyö ꞊dhɛ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö Yesu ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ bhë, ˈˈdhüdhɛɛdhɛ ˗së ˈbha ˈö dho kë ˈˈsɛ ˗ta, yö ˗mü.—ˈWunzüdɔdhɛ 2:15 ˗wo pö.

4. ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö ˈwɔnyaakëmɛn ˗dhɛ bhë, ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa kwa ˗zota ˗mën ˈgü?

⁴ ˗Wo ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an pö ˈwɔnyaakëmɛn ˗dhɛ bhë, ˗wa ˗kë ˈö ˈkwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta, ˗a ˈgü. ˈKwa kwa ˗zota Sadhomɔn ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˈö˗ ˗kë ˗yadeflëëgüsü ˈgü ˗a ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗bha, ˗a ˈbha ˗nu dɔ. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˈkpii˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka Sadhomɔn ˗ta. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Yesu waa mɛn ˗nu ˈö ˈwo dho ˗gblüdëdhɛ kë bhë, ˗wo ˗dho ˈˈkpɔnŋtaadhɛ kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ꞊dede ˈka. (Mat. 12:42) ˗Ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ «˗tuëë ˈˈwɛɛ» kpö ˈgü mɛn ˗nu dua ˗mü ˗wo pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈö dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta bhë, ˗wa ꞊slɔɔ. —Zan 10:16.

5. Ka ˗bha ˈgü, ˗tosɛta ˗dho kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta?

⁵ Ka ˗bha ˈgü, ˗tosɛta ˗dho kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka ˗bha ˗zotadhe ˈgü ˗yö ˗dho kë ˈˈdhüdhɛɛdhɛ ˗së ˈgü, ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˗kë ˗a ˈka Edɛnö ˈkpa ˗a ˈdhö. (ˈWun. 2:7-9) ˗A ˈbha ˗ya kë ˈpö kö ka ˗zo ˗yö ˗da pë ˈö Mishe ˗ya pö ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ ˈö˗ pö ꞊dhɛ «ˈmɛn ˈdhö ˗yö ˗dho ˗ya ö ˗bha drɔɔdhü waa ˈfigö ˗dhü ˗nu ꞊löo» bhë, ˗a ˈˈpiʋ̈. (Mich. 4:3, 4) ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo˗ pö ꞊dhɛ ˗bhöpë ga ˗nu ˗dho kë ꞊va ˗dhɛ ꞊gban ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa bhë, ˈyö ˈwo nu ka ˗zo ˈˈpiʋ̈. (Ps. 72:16; Is. 65:21, 22) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˗zota kö kwa ˈɲaannu ˗sü ˈka ˈˈdhüdhɛɛdhɛ ˗së ˈgü, kö ˗bhöpë ˗së ˗gbɔ ꞊va ˗wo dɔ ˗sü ˈka kwa ˈˈdhiʋ̈. ˗Kwa kwa ˗zota ˈzü kö ꞊blëë ˈˈbin ꞊fii ˗së ˗nu ˗wo ˗man ˗ni ˈgü kwa ɲun ˗bha, kö kwa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu, kwa ˈtɔŋdë ˗nu, ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu go ga ˈgü ˗an ˈˈyɩɩ ˗wo man ˗ni ˈgü, kö ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ꞊dede kë ˗ni ˈgü wo ˈko ꞊bhaa. ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwo bhë, ˈwaa ˈˈɲɛɛnbhosü ˈka. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔn ꞊dede ˈwo dho kë ˈˈsɛ ˗ta, wo mü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü, yö ˈö˗ kë ˗sü dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗yö ˗dho kë kwa ˗gɔ.

6. Yö ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗dho ˗an kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta? (Pë ˈˈbin ˈö bhë ˗a ˗ga.)

⁶ Zoova ˗yö kwa ˗da kö yökësü ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi. (Eccl. 2:24) Yesu ˗bha ˗kwɛ ˈˈgblü do  ˗Gblüdëdhɛ kë ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, yö ˗dho kë kwa ˗kɔ ˗ta ꞊va. Mɛn ˗nu ˈwo dha ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˗gɔ waa mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va, ˈwo dho ˈgo ga ˈgü ˗an ˗bhawɔn ˗dhö kë sɔ, ˗bhöpë waa ˗wɔdhɛ ˗bha. ˈKwa˗ pö pë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo kë kwa ˗gɔ kwa ˗dho yö ˗nu ˈwo mɛn zuʋ̈gblüdhi ˗an kë. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Adan waa Ɛvö ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo wo ˗zokë ˗a ˈka ˗be wo ˗bha ˈˈdhüdhɛɛdhɛ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈdhö, ˗kɔ do bhë ˗a ˈka yö ˗së ˈö ˗kë ˈˈsɛtadhɛ ˗kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈka ˗sü ˈka bhë kwa ˗dho ˗a kë. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, mɛn ˈˈmliɲɔn ˗nu ˈwo dho ˈgo ga ˈgü ˈö ˈwaa pë ꞊va dɔ Zoova waa ˗a ˗zopiʋ̈wɔn ˗nu ˗bha ˗an ꞊klaŋkësü waa ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˗takun ˗sü kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kë ˗an ꞊taabha ˗wa dɔ bhë, ˗wo ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi.

7. ˗Mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë ga ˗sü ˈka kwa ˈgü? ˈYö ˈmën ˗kë?

⁷ ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta kwa ˗dho ˗tosɛta kë kwa ˈflëëgü. Pë ˈˈpɛpɛ ˈö kwa ˗bhawɔn dho yö ˗a ˗bha kwa ˗dho ˗a ꞊slɔɔ. ˗Ya ˈgo mü, ˈwɔn ꞊gban ˗dho kë ö ˗naan ˈka. ˗Mën ˈö ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka ˗a Gbö ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗kɔ ꞊löö, Zoova ꞊yaa˗ blɛɛnˈˈ ˗zɔn kwa ˗dhɛ. Sadhomɔn ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˗ya ˈwɔnzuan do ˈka.

8. ˈDhɛ ˗gblüdë Davi ˗yö ö bo ˗wo ˗nu ˈwo Psaume 37:10, 11, 29 ˈgü bhë ˗an ˗bɛnzë ˗sü ˈka, ˗wo ˗yökodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ «Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˗wa kpɔ» ˈö ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn ˈö yö ˗a ˈgü bhë ˗a ˗bha.)

⁸ ˗Gblüdë ꞊kpɔɔsü ˈö ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˈka ˗ya ˗ya mɛndhɛkësü ˗bha, ˗kɔ ˈö ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka bhë, ˗Zlan ˗yö ꞊faan ˗nu Davi ˗dhɛ ˈö˗ ˗bɛnzë. (Psaume 37:10, 11, 29 ˗wo pö.) ꞊Ya kë ꞊shiöŋ kwa ˗bɔ Psaume 37:11 ˗ta ˈö ˈkwa ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö nu ˗ni ˈgü ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗dhɛ ˗mü, ˈyö sü ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗wo ˗nu ˈwo Biblö ˈˈɲan bhë ˗a ˈgü ˗an ˗pö ˗a ˗bha ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˈö˗ zë ˗tɔn ꞊troo ˗a ˈgü. ˗A ˗zɔn ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˗yökodhiʋ̈sü ˗dho kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. (Mat. 5:5) ˈˈKɛɛ ˗wo ˈö Davi ˗ya pö bhë, ˗yö ˗kɔ ˈö ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka ˗gblüdë Sadhomɔn ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗a ˗zɔn. ˈDhɛ Sadhomɔn ˗ya Izraɛdhö ˗sɛ ꞊kɔɔn ˗sü ˗bha, ˗yadeflëëgüsü waa ꞊bhɔɔ ꞊dede ˗wo ˗kë ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈsɛ «ˈö ˈˈnɔnnɔn waa ˈˈzɔ ˈˈɲɔn ˈwo kun mü bhë ˗a ˈgü.» ˗Zlan ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «ˈKa ˈˈtasü n ˗man ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ta, a ˗dho nu ˗yadeflëëgüsü ˈka ka ˗bha ˈˈsɛ ˈgü. ˗A ˗de ˗ʒiaan ka ˗dho ˈwaannu, ˈö ˈˈsuʋ̈ ˈti dho ka kë pë ˈbha ˗pë ˈbha ˗gɔ.» (Lév. 20:24;  26:3, 6) ˈWɔn ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an ˈˈplüün bho ˗wo ˗yökodhiʋ̈ Sadhomɔn ˗bha ˗gblüdëdhɛ kë ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü. (1 Chron. 22:9; 29:26-28) Zoova ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ‹ˈwii ˗dho kë ˗dhö ˈzüdɔ.› (Ps. 37:10) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˈö Psaume 37:10, 11, 29 ˗wa pö bhë, ˗wo ˗yökodhiʋ̈ ꞊kwɛŋzü. ˈˈKɛɛ ˗wo ˗dho yökodhiʋ̈ ˈzü ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü.

9. ˈMën Saba ˗gblüdhe ˗ya pö ˈö ˗gban Sadhomɔn ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˗bha?

⁹ ˗Yadeflëëgüsü waa ꞊bhɔɔ ˈö kun Izraɛdhömɛn ˗nu ˗gɔ Sadhomɔn ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗gblüdhe ˈö go Saba bhë ˗ya ˗wɔn ˗man. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗yö ˈˈta ˗kpɔ ˈö dho Zedhizadhɛmö kö ˈö ö ˗de ˗bha ˗dhɛ yö. (1 Rois 10:1) ˈDhɛ ˗ya Sadhomɔn ˗bha ˗gblüdëdhɛ yö, ˗ya ˗pö: «ˈWɔn ˈö ˗gban ü ˗bha ˈwii˗ ˈgbu ˗ʒiaan pö n ˗dhɛ [...]. Ü ˗bha mɛn ˗nu, ü ˗bha yökëmɛn ˗nu ˈwo dɔ ˗sü ˈka ü ˈwëëdhö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka kö ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto ü ˗bha bhë, ˗an ˗bha ˗yö ˗së.» (1 Rois 10:6-8) ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kë Sadhomɔn ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü bhë, ˗wo ˗kun ˈwɔn ˗nu ˈö Zoova dho ˗an kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɛ ˗a Gbö Yesu ˗bha ˗Gblüdëdhɛ kë ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗an blɛɛnˈˈ ˈka.

10. Yesu ˗yö ˈkpii˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka Sadhomɔn ˗ta ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ Yesu ˗yö ˈkpii˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka Sadhomɔn ˗ta ˈwɔn ꞊gban ˈgü. ˈWɔn yaa kë ˗dhii ˗kun Sadhomɔn ˗bha, ˈö˗ ˗bha ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗nu ˗wɔn ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ yö nu ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗ta. ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈyaa˗ ˗bha, ˈwɔn ˈyii zë ˗a ˗gɔ do toŋtoŋdhö. (Dhu. 1:32; Ebl. 4:14, 15) ˈDhɛ Sɔtraan ˗yö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗wɔ Yesu ˗ta, ˗yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha. Klito ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈö ˈti dho ˈwɔn yaa ɛɛnˈˈ pë ˈbha ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˈwɔn yaa kë ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha ˗an ˈka, ˗a kë toŋtoŋdhö. ˗A ˗bha ˗kë kwa ˗bha ˗Gblüdë ˈka ˗sü ˗yö ˈwɔn ꞊bhlëësü ꞊dede ˈka kwa ˗bha ˈka.

11. De ˗nu ˈwo ˗dho Yesu ˗takun ˗a ˗bha ˗gblüdëdhɛ kë ˗sü ˈgü?

¹¹ Mɛn 144.000 ˗dho kpa Yesu ˗bha kö waa˗ ˗nu ˗wo ˗gblüdëdhɛ kë, ˗wo wo ˗zokë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗wo Zoova ˗zopiʋ̈wɔn ˗nu ˈwo ˗gban ˈˈsɛ ˗bha ˗an kë. (˗Dhɛ. 14:1-3) Mɛn ˗nu ˈwo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˈˈsɛ ˗ta wo ˗mü. ˗A ˗wɔn ˈgü, mɛn ˗nu ˈwo dho kë ˈˈsɛ ˗ta ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗wo ˗dho ˗a ˈgüman ˗an ˗gɔ. Mɛn ˗nu ˈö waa Yesu ˗nu ˈwo dho ˗Gblüdëdhɛ kë bhë, ˗mën ˗yö ˈwo dho ˗a kë?

12. Yö ˗mɛɛn ˈö Zoova dho ˗a dɔ ˈˈɲɔɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗kɔ ˈka?

¹² Yö ˈö dɔ ˗sü ˈka Yesu waa ˈˈɲɔɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗kɔ ˈka ˗yö ꞊va ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka Sadhomɔn ˗bha ˗ta. Mɛn ˈˈmliɲɔn ˈdɛdɛ ˈnën ˗gblüdë Sadhomɔn kun ˗an ꞊kɔɔn ˗ni ˈgü, ˈˈsɛ dosɛnŋ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗zë ˗yö ˗dho ˈˈdhiʋ̈sü mɛn ˈˈmliya ꞊va ˈka ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhösü ˈgü. ꞊Bhlëë ˈkpii˗ ˈnën Zoova ˗ya ˗ya mɛn 144.000 ˈwo bhë, ˗an ˗bha.

13. Yö ˗detasü ˗mɛɛn ˈö ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu dho ˗a kë Yesu ˈˈpiʋ̈?

¹³ Yesu waa mɛn 144.000 ˗wo ˗dho kë ˗gblüdë ˗nu waa ˈˈsaabhomɛn ˗nu ˈka. (˗Dhɛ. 5:10) Kö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wo ꞊kun Moizö ˗bha ˈtɔŋ˗ ꞊löö, ˈˈsaabhomɛn ˗nu ˈnën ˈwo kun Izraɛdhömɛn ˗takun ˗ni ˈgü kö ˗wo ˈto wo ˈflëëgü, ˈgo mü ˈzü kö ˗wo ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. «ˈWɔn ˗së ˗nu ˈö˗ nu ˗wɔn ˗yö gun bha Moizö ˗bha ˈtɔng˗ ˗nu ˗zë ˗wo ˗gun ˈˈblɛɛn˗ ꞊në˗ ˈka.» ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ kwa ꞊mɔɔn- ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö waa Yesu ˗nu ˈwo dho ˗gblüdëdhɛ kë bhë ˗wo ˗dho ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗takun kö ˗wo ˈto wo ˈflëëgü, kö ˗wo ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. (Ebl. 10:1) ˗Gblüdë ˗nu waa ˈˈsaabhomɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗kɔ ˈö waa ˈˈsɛtamɛn ˗nu ˈwo dho dhiaŋzë ˗a ˈka wo ko ˗nu ˗dhɛ ˈkwaa˗ dɔ ꞊köŋ. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova dho ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an kë ˗a ˈka ˈkwaa˗ dɔ, ˗yö kë ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta, ˗dhioo ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn dho yö ˗an ˗bha, ˗wo ˗dho ˗an dɔ kwa ˗ta.—˗Dhɛ. 21:3, 4.

14. ˗Mlɛɛn ˗mɛɛn ˈö Klito ꞊dhegblü ˗nu waa ‹˗tuë ˈˈwɛɛ› ˗nu ꞊zinŋgü?

¹⁴ Yesu ˗yö mɛn ˗nu ˈwo dho ˗gblüdëdhɛ kë bhë ˗an ˗dhɛ «˗tuʋ̈ kpö.» (Dhu. 12:32) ˗Yö mɛn kpö ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˗wɔn ˗blɛɛ ˈzü ˈö ˗an ˗dhɛ ‹˗tuë ˈˈwɛɛ› ˗nu. Mɛn kpö ꞊plɛ ˈwo bhë, ˗an ˗kɔ ˗yö ˈwɔn do ˗bha. (Zan 10:16) ˗Wo yö kë ˗ni ˈgü wo ˈko ꞊bhaa ˈsaadhö, ˈö ˈwo dho ˈto ˗a ˈka ˈˈdhʋ̈ ˈö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗yö ˗kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈka. «˗Tuʋ̈ kpö» ˗dho kë dhaŋ˗ ˈgü, ˈö ‹˗tuëë ˈˈwɛɛ› ˗nu ˗wo ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗kë ˈˈsɛ ˗ta yö. ˈˈKɛɛ pë ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö ‹˗tuëë ˈˈwɛɛ› ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa kë ꞊dɛɛ, kö ˗wo ꞊kun ˗tosɛta ˈö dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗a ꞊slɔɔ.

15. (1) «˗Tuë ˈˈwɛɛ» ˗nu waa Klitö ˗nu wo dho yö ke ˗wo ko ˈbhaa ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) Kwa ꞊dhegblü ˈö dɔ ꞊blɛdhɛ ˈˈdhoodɔ dhɛ ˈgü bhë , kwa dho ˈto ˗a bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Pë ˈˈbin ˈö bhë ˗a ˗ga.)

¹⁵ ˈWɔnyaakëmɛn ˈö kun Yesu ˈˈsuee ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ꞊slëë bhë, ˈyii ˈˈtʋ̈ŋ ꞊slɔɔ kö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö Yesu ˗ya ˗kë ö ˗dhɛ bhë ö˗ ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha, ˈyö to ˈö ga. ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈö ˈkwa ˗kë ‹˗tuëë ˈˈwɛɛ› ˗nu ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ꞊kun kwa ˗gɔ kö pë ˈö Yesu ˗ya ˗kë kwa ˗dhɛ bhë, ˗kɔ ˈö ˗yɛ ˗a ˈka kwa ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˗yö ˗dho ˗a ˗dhɛ yö ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈka ˗an kun ˗a ˈka, ˗a ˗bha. Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ pë ˈö dho ˗gban ˗a ˗ta kö ˈö za dɔ ö ˗bha ˗tuëë ˗nu ˗bha, ˈyö bhë. (Mat. 25:31-40) ˈKwa˗ pö ˈkwa Klitö ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗zlanwopösü waa mɛn ˗nu ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˈö bhë ˗a kë kwa ꞊faan ˈka. (Mat. 28:18-20) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗dho kë ˗së kö kwa ˗takunpë ˗nu ˈwo˗ nu ˈö˗ do ˗kë kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! ˈka bhë, ˈkwa yökë ˗a ˈka ˗së ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü, Biblö ꞊klaŋnën gbɛ˗ ˈyaa ka ˗gɔ, ka ꞊mɔɔn- bha ˈka˗ ˗wɔn ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˈö mɛn ˈö kaa˗ ˗nu ˈka dho ˗a draanˈˈ ˈka ꞊mɛɛn.

16. ˗Mën ˈö ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗mɔn ˗kë ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗kɔ ꞊löö ˗sü ˗bha?

¹⁶ ˈKwa ˗dho ˗a ˗ga ꞊dhɛ ˈkwa ˗lo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü, ˈyö ˈkwa dho ꞊mɔɔn- ˗bha kö ˈkwa kë mɛn suu ˈö Zoova ˈdho˗ ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈka. ꞊Dɛɛ, kwa ꞊mɔɔn- ˗bha ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈkwa ˗kë kpɛnŋdhö kwa ˈˈdhiwo ˗nu waa kwa këwɔn ˗nu ˈgü, ˈö ˈkwa kwa ˗de kun ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗gɔ. Kwa ꞊mɔɔn- ˗bha ˈpö ˈkwa to ˗klu ˗sü ˈka Zoova, kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn waa kwa ꞊dhegblü ˗nu, ˗an ˗bha. ˈKwa kwa ˗gɔ ˈdho Zoova ˗dhɛ ˈˈshia˗ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü, ˗gɔ ˗dho ˗a ˗dhɛ ˈˈshia˗ ˗sü ˗dho kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë ꞊bhɔɔ  ˈˈsɛ ˗ta. Pë ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an kë kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa kwa ˗de baaˈˈ ˗ni ˈgü ˗tosɛta ˈö ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta ˗a ˗bha, kwa ꞊mɔɔn- ˗bha ˈkwa ˗an ꞊draan ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü. Kpɔɔˈˈ ˈwɔn ˗gɔ «Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ‹ˈˈsɛ ˗yö kë kwa ˗bha ˈkɛnŋpë ˈka› ˗ee?» ˈö ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn ˈö yö ˗a ˈgü bhë, ˗a ˗bha.

17. Kwa ˈgü dua ˗mü kö ˗yö ga ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗an ˗wɔn ˈgü ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

¹⁷ Kwa dua ˗mü ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈya ˗dho za dɔ kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ ꞊dhɛ ˈkwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa zë ˗gɔtadhɔpë ˈˈsaa˗ ˗dhɛ kö ˈkwa «ˈwɔn yaa kë kwa ˗de ˈˈɲaan.» (Ebl. 10:26-31) ˈˈKɛɛ ˗yö ꞊mɔɔn- ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˈkwa˗ ˗kë bhë ˗ya ˈmën kwa ˈka, ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova waa mɛn zii ˗nu ˗gɔ, ˈkwa kwa ˈˈtakɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ, Zoova ˗dho kwa ˗bhawɔn ˈto ö zuʋˈˈ ꞊gban ˈka. (Is. 55:7; Këw. 3:19) Kwa ˗zo ˗yö ˗bo ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö Fadhiziɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: ‹ˈMii nu ˈmɛ ˈwo˗ pö wo ˗dɩ ˗dhɛ ꞊dhɛ pö ˈaa wo ˗bha ˗a ˗nu ˗dhɛ. A ˗nu kö ˈa ˈwɔnyaakëmɛ ˗nu ꞊në˗ ˗nu ˗dhɛ.» (Mat. 9:13) ˗Gɔtadhɔpë ꞊mɔɔn- ˗bha ˈö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗takpa.

18. ˗Mën ˈü˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwɔnyaakëmɛn ˈö ga Yesu ˈˈsuee bhë, kaa˗ ˗nu ˈka˗ ˗wɔn ˈˈdoodɔ?

¹⁸ ˗Bhö ü ˗zota kö ü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta, kö ˈwɔnyaakëmɛn ˈö Yesu ˗yö dhiaŋzë ˗a ˗dhɛ bhë kaa˗ ˗nu ka ˈˈdoodɔ ˗ni ˈgü. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ kaa˗ ˗nu ka ˗dho ˈˈsaa˗ ˈö Yesu ˗ya bho ka ˗wɔn ˈgü bhë, ˗a ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha. ˗A ˈbha ˗ya kë ka dho ˗a dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈwɔn ˈö ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabha ˗sü ˈö Yesu ˗ya ˗kë ˈˈsɛ ˗ta yö bhë ˗a ˈgü waa ˗kɔ ˈö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü kö Yesu ꞊yaa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ˗dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta, ˗an ˈka. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈpö ˗yö ˗dho ka dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kë Sɔtraan ˗bha ˈkpɔnŋtaadhɛ ˈgu ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈgü, ˗an ˈka. Mɛn suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗an ꞊klaŋkësü ˗dho kë ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ˈka kwa ˗bha ˈka.—Efɛ. 4:22-24.

19. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗tosɛta ˈö dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta bhë, ˗a ˗san ˈti ˗dho yö kwa ˈgü? (Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

¹⁹ ˗Tosɛta ˈö dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta, ˗a ˗san ˈti ˗dho yö kwa ˈgü toŋtoŋdhö. Mɛn ˗nu ˈö ˗kë ˗an ˈˈpiʋ̈ sü dho kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da, kwa ˗dho ˗kpan ˗an ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsaadhö ˈka. ˗Ya ˈgo mü, yö ˗së ˗dho kë kwa ˗gɔ. ˗A ˗dhɛ ˈö ˗së ˈzü ˈyö ˗tɔ ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë kwa ˗bha ˗a dɔ ˗sü ˗dho ˗dadhiʋ̈, ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi pë ˗nu ˈö ˗an nu kwa ˗dhɛ ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈWɔn ꞊va ꞊dede ˈnën ˈkwa dho ˗an draanˈˈ ˗Zlan waa ö ˗dapë ˗nu ˗bha. Kwa ˗tosɛta kë ˗ni ˈgü kwa ˈdho ˗ni ˈgü ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈, ˗Zlan ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˗dho ˗dadhiʋ̈. Kwa Zoova waa Yesu ˗an ˈˈnuɛ ˗bho ˈˈplüün ˈwo˗ bho kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn- ˗bha ˈkwa ˗tosɛta ˗kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta bhë, ˗a ˗wɔn ˈgü.