1-2. Pë ˈbha ˗ya ˈgo ˈˈgblʋʋ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 DHE waa gɔɔn˗ ˗an ˗bha ˈkosü ˗yi ˈka, ˗ya kë ꞊shiöŋ ˗wo wo ˈˈtʋ ˗to ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ do ˈö ˗gban Biblö ˗ta ˈö mɛn zii do ˗ya zë, ˗a ˗bha. Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈö˗ ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˗yö ˗gban ˗an ˗ta ˗wo ˗an ˗dɔ ˗be zii ˈka ˈsaadhö. ˈˈKɛɛ ˈö sü yi ˈö bhë ˗a ˗bha, ˗wo ˗dho wo ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü ˈgbɛ. ˈMën ˗kë? ˈYö sü ꞊dhɛ ˗wa wo bo wo ˈkosüsü ˈka, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.

² Pë do bhë ˈpö ˈyö kletiɛn ˗nu ˗wa ˈnën ˈkpɔ ˈö ˗kë ˗an ˈka. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˗nu ˈwo ˗gban ˈnën ˗nu ˗to ˗kɔ ˗bha, ˗wa wo ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha ˈko ˗ta ꞊va. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗wa ˈnën ˈkpɔ, ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˗nu suu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗dho wo ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü ˈzü ˈgbɛ, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ wo ꞊dede ˈnën ˈwo dho wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗to. Yö ˈkpii˗ ꞊dede ˈbha ˗mü. ˈWɔn ˈbha ˗nu ˗wa ˈgo ˈˈgblʋʋ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈö ˈkwa ˗an dɔ ˗be ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗gban kwa ˗bha ˈzü ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo Biblö ˗wo ˗pö, ˈö ˈwo wo ˗zota ˗a ˈgü «˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka» wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈtɔŋ˗ ˈö Zoova ˗ya dɔ Izraɛdhö ˗gblüdë ˗nu ˗ta ꞊kwɛŋzü ˈö˗ pö˗ ˈka, ˗a ˈdhö.—Deut. 17:19.

3. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

³ ˈNënmɛn ˗nu, yö ꞊bhlëësü dɔ ˗sü ˈka ka ˗kɔ ˈka. Yö ˈnën ˗tɔ ka ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkësü kö ˗wo Zoova dɔ. ˈˈKɛɛ yi˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈkaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë ˈwɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈˈwɛɛwɛ ˈka. Ka˗ ˈˈpiʋ̈ ˈka ˗an ˗takun kö kwa Dë ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗an kë ˈpö. ˈMën ˈka dho ˗a kë kö ˈka ˗an ˗takun kö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü? (2 Tim. 3:16) ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö  ˗a ˈgü, kwa ˗dho Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗yiishiö ˈwo dho ˈnënmɛn ˗nu ˗takun, ˗an yö.

4. ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ do ˗mɛɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˈnënmɛn ˗nu ˗takun kö ˗wo Zoova ˗dhɔ ˗da wo ˗bha ˈnën ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈgü? (Zakö 1:5)

⁴ ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ 1: ˗Ka ˈwɔndɔdhe mɛɛnˈˈ Zoova ˈˈpiʋ̈. ˗Kaa pö Zoova ˗dhɛ ꞊kpɔɔdhɛ ˈö ka ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗ya nu ka ˗dhɛ kö ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗an kë. (Zakö 1:5 ˗wo pö.) Yö ˈnën dɔ ˗sü ˈka ˗së kö ˗yö ˗dhioo ˗nu dɔ ka ˗ta. Pë ˈö ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗gɛn ˗yö ꞊va, ˈˈkɛɛ ˗kwaa ꞊plɛ ˗ga. ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ Zoova ˗yö ˈnënmɛn ˈka ˗a yi ˗ya ꞊gwëë ꞊dedewo. (Ps. 36:9) ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˗dhioo ˈˈpɛpɛ ˈö˗ dɔ mɛn ˈö˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗ya ꞊trɔɔn ˗së ˗slɔɔ ˗kplawo.—Is. 48:17.

5. (1) ˈNënmɛn ˗nu ˗takunpë ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗bha ˗kɔlokota ꞊yaa˗ kë? (2) ˈKa ˗dhɛ ˗ga video ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈka˗ sü ˗kɔ ˈö kwa ꞊dhegblü Amorimö ˗nu ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗to ˗a ˈka bhë ˗a ˗bha?

⁵ Zoova ˗bɔ ö ˗Wo waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗ta ˈö pë ꞊va ˈwo dho ˗a kë kö ˈnënmɛn ˗nu ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ö ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗an nu ˗an ˗dhɛ. (Mat. 24:45) ˗A ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˗nu ˈwo yö ˈˈkpɛnŋ Réveillez˗vous ! ˗nu ˈgü, ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü ˈwo kwa ˗bha ɛntɛnɛtö ˗ta ˈö ˗an ˗gɔ ˈkpii˗ ˗kë: « De l’aide pour les familles » ˈka bhë, ˗an ˈgü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü video ꞊va ˗wo jw.org ˗ta ˈö ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ˈnënmɛn ˗nu ˗takun kö ˗wo ˈto Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗to ˗sü ˈgü. *—Prov. 2:4-6.

6. ˈNëndë do waa ö ˗bha dhebɔ ˈö Zoova ˗yö ˗takundhe nu ˗an ˗dhɛ bhë, ˗wa ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ ˈNënmɛn ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo Zoova ˈˈnuɛ ˗bho ˗takundhe ˈö bɔ ö ˗bha ˗kɔlokota ˗ta ˈö˗ nu ˗an ˗dhɛ, ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈNëndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒoe ˗ya ˗pö: «ˈNën ˗yaaga ˗to ˗sü ˈö gagade ˗ʒian ˗ta, ˈyaa ˈˈplëëplë. Yaa n ˗bha dhebɔ yi ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ꞊Ya kë ꞊shiöŋ yi˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈwɔn ˗gɔ ɛɛnˈˈ video ˈbha ˗yö ˗yö ˈˈkpɛnŋ ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ꞊dede ˗bha ˈö yi ˗takun. ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka, yi ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈdhiʋ̈.» Ʒoe waa ö ˗bha dhebɔ ˗wa ˗yö ꞊dhɛ wo ˗takunpë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wa ˗kë ˈö wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha.

7. ˈMën ˗kë ˈö ˈnënmɛn ˗nu dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗wo ˈwɔnzuan ˗së ˈto wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗gɔ? (Wlɔmö 2:21)

 ⁷ ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ 2: Ka ꞊dede ˗ka kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka. ˈNën ˗nu ˈˈɲan ˗yö ˗an ˗mɛn ˗nu ˗bha ˗kplawo. Pë ˈö ˗an ˈˈɲan ˗ya yö ˈyö ˈwo to ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ gagade ˈka ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö ˈnënmɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗bha. (Wlɔ. 3:23) ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈnënmɛn ˗nu ˈwo ꞊kpɔɔsü ˗wo wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo kö ˈwo kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗bha ˈka. (Wlɔmö 2:21 ˗wo pö.) ˈNëndë do ˗ya ˗pö: «ˈNën ˗nu kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈˈzusɔ ˈdhö. ˈˈYi suu ˈˈoo ˗su ˈü˗ ˗ya ˗a ꞊bhaa ˗a ˈsü ˈnën˗ wo.» ˈÖ˗ pö ˈzü: «Pë ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˗wa kë kwa ꞊dede ˈkwaa˗ kë ˗ni ˈgü, ˗wo ˗dho ˗a pö kwa ˗dhɛ.» ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈkwa˗ pö Zoova ˗dhɔ ˗yö kë kwa ˗bha ˈnën ˗nu ˈgü, kwa ꞊dede ˗a ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˗dadhiʋ̈ kö ˗wa ˗dhɛ yö.

8-9. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ sü pë ˈö Andru waa Ema ˈwo˗ pö bhë ˗a ˈgü?

⁸ ˈNënmɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun Zoova dɔ ˗sü ˗bha ˗kɔ ꞊va ˗ta. Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Andru ˈö˗ ˗kwɛ ˗ya kë 17 ˗ya ˗pö: «N ˗mɛn ˗nu ˗wa ˗zɔn n ˗dhɛ ˗kplawo ꞊dhɛ bhɛɛsü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. Gbeŋ ˈˈpɛpɛ ˈka, n dë ˗yö ˗nu ˈö yaa˗ ˗nu ˈyi ꞊bhɛɛ yi ˈkwëë˗, ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˈman bhɛɛˈˈ n ˗de ˈˈpiʋ̈ ˈsaadhö. N ˗mɛn ˗nu ˗wo n ˗zokpɔɔ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˈwo˗ pö: ‹Ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü dhiaŋzë Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈoo ˗tʋ̈ŋ ˈka.› ˗An ˗bha bhɛɛsü ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö man ˗de ˈpö ˈa˗ yö pë ꞊bhlëësü ˈka. ꞊Dɛɛ bhɛɛsü ˗yö n ˗kɔa ˈˈplëëplë. ꞊Yaa˗ kë ˈman Zoova yö ꞊dhɛ n Dë ˈö n ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ˈdhö.» ˈNënmɛn ˗nu, ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˈö ka ˈgü ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˈö wo ˗de ˈpö ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗an ˈgü.

⁹ Kwa ꞊dhegblüdhe ˈwo˗ ˗dhɛ Ema ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga ˈpö. ˗Dhɛ ˈö˗ dë ˗yö ˗kan ˗an ˗bha, ˗yö mɛn ˗nu ˗bha ˈˈpö ꞊va ˗to ˗a dhö ˗bha. Ema ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈwëëga ˈyaa kun n dhö ˗gɔ, ˈˈkɛɛ ˗yö ˗kɔ ˈö Zoova ö ˗zokë ˗a ˈka ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ ˗kplawo. ˗A ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈgü, a˗ ˗yö ꞊dhɛ pë ˈö kun ˗a blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü bhë, ˗yö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈. N dhö ˗yö pë ˈö kun ˗a pö ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.» ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈNënmɛn ˗nu, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗bha ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü.—Ga. 6:9.

10. ˈNënmɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun Izraɛdhö ꞊kwɛŋzü, ˈˈtʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈka ˈwo Zoova ˗wɔn ꞊blɛɛ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ? (Deutéronome 6:6, 7)

¹⁰ ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ 3: ˗Ka ˈˈdoodɔ ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpiʋ̈ zoodhö zoodhö. Zoova ˗ya ˗pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊kwɛŋzü ꞊dhɛ ˗an dua ˗mü kö ˈwɔn ˈö ˗gban ö ˗bha ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë ˗a ˈka zoodhö zoodhö. (Deutéronome 6:6, 7 ˗wo pö.) ˈˈTʋ̈ŋ ꞊va ˗kun ˗an ˗gɔ kö ˗wo ˈˈdoodɔ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗wo ˗an ˗takun kö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Izraɛdhö ˈnëngɔnnën ˈˈtɩtɩ waa ö dë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈlɛlɛ ꞊va ˗kë wo ˈko ˈˈpiʋ̈ pëtasü ɛɛnˈˈ ˗bhöpë ˗lo ˈkɔɔ ˗sü ˗bha. ˗A ˈnëndhiëŋ ˈˈtɩtɩ ˗de ˈpö waa ö dhö ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ꞊gloo wo ˈkwëë˗ sɔwɔsü, ˗a bɔ ˗sü waa ˈkɔɔ ˗yö ˈbha ˗nu kë ˗sü ˗bha. ˈNën ˗nu waa wo ˗mɛn ˗nu ˗wo yökë ˗ni ˈgü wo ˈkwëë˗ ˈˈdhʋ̈, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈwɔn ꞊va ˈˈdoodɔ. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo Zoova ˗bha ˈˈgblüsëdhɛ ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˈö ˗kɔ ˈö ö ˗zokë ˗a ˈka ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˈˈpiʋ̈ ˈwo wo ˗zota ˗a ˈgü.

11. ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈbha ˈö ˈnënmɛn ˗nu ˈwo kletiɛn ˈka ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ˈˈdoodɔ ˗a ˈka wo ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpiʋ̈?

¹¹ ˗Tosɛta kë ˗kɔ ˈdhɛ ꞊dɛɛ ˈyaa ꞊dhɛ ˗a ˈdhɛ kun ꞊kwɛŋzü ˗a ˈdhö. ˈˈSɛ ˈbha ˗nu ˈgü, ˈnën ˗nu waa wo ˗mɛn ˗nu ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ˗dhɛkpaɔyi do ˗todhʋ̈sü kë wo ˈkwëë˗. ˈNënmɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë yödhiʋ̈, ˈö ˈnën ˗nu ˗zë ˈwo ˗kë ꞊klaŋplöö. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈnënmɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈwo dho ˈˈdoodɔ ˗a ˈka wo ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗a mɛɛnˈˈ. (Efɛ. 5:15, 16; Fdh. 1:10) ˈˈTʋ̈ŋ ˗së do ˈö ˈdhö ˗an ˗bha ˈka ˈyö ˗tɔ ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˈˈtʋ̈ŋ. Wlüünën do ˈwo˗ ˗dhɛ Alɛzandɛɛ ˗ya ˗pö:  «N dë ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë ˗kplawo kö ˈyi ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ. ˈYaa ö ꞊kwaa pë gbɛ˗ ˗zü kö ˗yö yi ˈkun ˗a kë ˗sü ˈka. ˈYa yi bo Biblö draansü ˈka, ˈyö mɛn ˈö ˗dhö ˈpë ˈö˗ ˗kaanbho ˈö˗ ꞊blɛɛ.»

12. ˗Mën ˈö ˈkɔdë ˗nu dho ˗a kë ˗an ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈka?

¹² ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ˈkɔdë ˈka, ˈmën ˈka dho ˗a kë kö ka ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ˗yö ka ˗bha ˈnën ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi? Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ꞊draan kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! ˈka. ˈSëëdhɛ ˗be ˈö bhë ˗ya ˗kë ˈö ˈˈdoodɔsü ˗kë ˈˈplëëplë. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo wo zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ ka ˗dhɛ, ka ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ˈya ˗dho kë ˗dɔn bho ˗an ˈka ˗sü ɛɛnˈˈ ˗an ˈˈklʋʋbho ˗sü ˈka. Ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗wa ˈwɔn ˗nu ˈö ˈwaa ˗bɛ ˗sü ˈka Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗bha ˗an pö, ˈya ˗dho ˗shiö ka ˗dhɛ. ˗A kë ˗sü kö ˗wo wo zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu blɛɛˈˈ ka ˗dhɛ ˈˈpuu ˈka bhë, ˗ka ˗an ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha ꞊ʒiaan, kö ˈka ˗an ꞊faanmën kö ˗wa kë ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo. ˈKa ka ˗bha ˈnën ˗nu zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu ꞊dede dɔ, ˈyö ˈka dho ˗mɔn ˗an ˗takunsü ˗bha.

13. ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈbha ˈka ˈzü ˈö ˈnënmɛn ˗nu dho wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗wo ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha?

¹³ ˈNënmɛn ˗nu, yi ˈˈpɛpɛ ˈka ˗kaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗wo ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha. ˈKa ˗dho ka ˈˈɲan ˈto dosɛnŋ ˗an ˗bha Biblö draanˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˗gɔ kö kwa ˗bha ˗Zlan ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˈka ꞊kun ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ. ˈNëndhö do ˈwo˗ ˗dhɛ Liza ˗ya ˗pö: «Yi ˗bɔ pë ˈˈpɛpɛ ˈwo yi ˗züzü ˗an ˗ta ˈö ˈwɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˈyi˗ ˗zɔn yi ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ yi ˗bha ˈgbɛnnën ˗ya ˈˈyɩɩ ˗da mɛn ˈka ˗wɔn ˗nu kë ˈnën ˗nu ˗wo ˈˈyɩɩ ˈto ˗ni ˈgü, yi˗ ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ zuʋ̈gblüdhi ˗Zlan ˗mü Zoova ˈka. Yö ˈnën˗ ˗kë ˈö zuʋ̈gblüdhi ˗yö ˗kë kwa ˗gɔ, ˈö ˈˈyɩɩ ˗da mɛn ˈka pë ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë.»

14. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ˈnënmɛn ˗nu ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˗bha? (Proverbes 13:20)

¹⁴ ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ 4: ˗Ka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗wo ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˈkun. ˗Zlan ˗Wo ˗ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˈkwa ꞊nënŋ ˗an ˗bha ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˈˈtakɔ ˗kë ˗së ɛɛnˈˈ ˈwo˗ ꞊shiʋ̈. (Proverbes 13:20 ˗wo pö.) ˈNënmɛn ˗nu, ka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗dɔ  ˗ee? ˈKa ˗kpan ˗an ˗bha do, kaa˗ ˗nu ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha kë ka ˈkwëë˗ ˗ee? Ka ˗dho ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈkun mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗an ˗bha? (1 Ko. 15:33) Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗bha ˗Zlan ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗an ˗dhɛ kö kaa˗ ˗nu ˈka Zoova ˗bha yö ˈbha ˗nu kë ka ˈkwëë˗. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dho ꞊nënŋ mɛn ˗tiaandhö ˗nu ˗bha.—Ps. 119:63.

15. ˈNënmɛn ˗nu ˗dho wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˗bha?

¹⁵ ˈNëndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Toni ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Pë ˈö waa ö ˗bha dhebɔ ˈwo˗ ˗kë kö ˈwo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˗bha, ˗ya ˗blɛɛ ˈö˗ ˗pö: «˗Kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, yaa n ˗bha dhebɔ yi kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu, dhebɔ ˗nu ˈö ˗an ˗kwɛ ɛɛnˈˈ ˗an ˈgodhɛ ˈyaa do ˗an ˗dhɛ yi ˗gɔ ˈkɔɔ. Yi pë ˗nu ˗bhö yi ˈkwëë˗, ˈö ˈyi ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ yi ˈkwëë˗. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˈö ˈwo˗ ˗bha yö ˗kë zuʋ̈gblüdhi ˈka bhë, ˈyi ˗an dɔ ˗së ˈka. ˈˈPian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗nu, bɔmɛn ˗nu waa kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗wo ˗kë yi ˗gɔ ˈkɔɔ. ˗An ˗bha ˗bɔagüwɔn ˗nu, ˗an ˗bha Zoova ˗bha yö ˗kë wo ꞊faan ˈka ˗sü ˗nu ˗wo yi ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ꞊dedewo ˈwo ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha. ˈNënmɛn ˗nu, ˗ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗wo ꞊nënŋ mɛn ˗tiaandhö ˗nu ˗bha.

16. Ka ˗bha ˈnën ꞊yaa˗ pö ö ˈti ˗dho Zoova ˗dhɔkë, ˈmën ˈka dho ˗a kë?

¹⁶ ˈKa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun, ˈˈkɛɛ ˗a mɛn ˈbha ꞊yaa˗ pö ö ˈti ˗dho Zoova ˗dhɔkë, ka ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˈYa ˗dho kë ka ˈgü ꞊dhɛ ˈka ˈkun ka ˗bha yö ˈka. Zoova ˗yö ˗potaadhe ˗nu mɛn ˈˈpɛpɛ, ˈö dho ˈö yö ˗a ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗bha, ˗an ˗dhɛ. Mɛn ˈö ˈdhö ˗yö ˗dho Zoova ˗dhɔkë ɛɛnˈˈ ˗yö ˈti ˗dho ˗a ˗dhɔkë, ˗yö ˗dho ˗a ˈsü ö ˗de ˈgü. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ˗bha ˈnën ˗ya ˈˈkan Zoova ˗bha, ka ˈgü ˈya ˗dho ga ˗a ˗wɔn ˈka. ˗Kaa pö ka ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔyi do ˈka ˗yö ˗dho ö ꞊yɛɛ˗ kë ˈö nu. ˈWɔnzuan ˈö Yesu ˗ya sü ˈö ˗gban ˈnëngɔnnën ˈö go ö dë ˗gɔ ˈkɔɔ ˗a ˗bha bhë, ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˗a ˈka. (Dhu. 15:11-19, 22-24) ˈNëngɔnnën ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˈwɔn yaa ꞊va ˗kë, ˈˈkɛɛ ˗a ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈgü ˗yö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë. Mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ö  ˗de ˗dhɛ: «˗Kwɛzlan ˈˈwɛwɛ ˗mü. ˈWɔn ꞊dede ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë ˈyaa ˗mü,» ɛɛnˈˈ «n ˗bha ˈnën ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ö ꞊yɛɛ˗ kë.» ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˈö ˗kë wlüünën do ˈwo˗ ˗dhɛ Edhi ˗a ˈka ˗kwaa ˗ga.

17. Edhi ˗bha ˈwɔnzuan ˗yö kwa ꞊faan ˗mën ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ Pë ˈö Edhi ˗ya pö ö ˗mɛn ˗nu ˗bha ˈyö ꞊nɛn: «˗Wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö Zoova waa˗ ˗Wo ˈö ˗kë Biblö ˈka bhë ˗an ˗dhɔ ˗yö ˗da n zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö n ˗kwɛ ˗yö ˗da 15 ˈgü, ˈyö ˈa ˗ya dɔ ˗sü ˗bha ˗an ˗gɔ ˈˈɲënŋ.» Edhi ˗yö ˗ya ˈwɔn yaa ˗nu kë ˗sü ˗bha ˗binŋdhe ˈgü. ˗A ˗mɛn ˗nu ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈwo˗ ˗takun kö ˗yö ˈto Zoova ˈˈsuee, ˈˈkɛɛ ˈyii ö ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha. ꞊Taabha, ˗yö ˗go ˈkɔɔ ˈö dho ˈö ˗da ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˈgü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka waa ö ˈˈtɔŋdë do ˗wo Biblö ˈˈdoo ˗nu ˗dɔ. Edhi ˗ya ˗pö: «A Zoova ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü n ˈˈtɔŋdë ˗dhɛ, kö n ˗zo ˗yö ˗da ˗ni ˈgü ˗a ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ ꞊ɲɔɔn mü kö gagade ˈö n ˗mɛn ˗nu ˗wa ta n zuʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, ˗yö bhɔ ˗ni ˈgü ˈdɔɔni ˈdɔɔni ˈka.» Edhi ˗yö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë ö nu. * ˗A kë ˗sü kö ˗wa ˈto ˈˈtɩtɩ ˗wo Zoova ˗dhɔ ˗da ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, ˗a zuʋ̈gblüdhi ˈö kun Edhi ˗mɛn ˗nu ˗gɔ ˗ka ka ˗zota ˗a ˈgü.—2 Tim. 3:14, 15.

18. ˈNënmɛn ˗nu ˈwo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, kwa ˗an ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁸ ˈNënmɛn ˗nu, Zoova ˗ya gbɔɔdhe ˗së ꞊dede kë ka ˗gɔ. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈka ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo dho kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˗an ˗takun. (Ps. 78:4-6) Yö ˈˈplëëplë ˈyaa ˗mü. ˗A ˗wɔn ˈgü, yi ka ˈˈnuɛ ˗bho ꞊dedewo ka ˈgü ˈka˗ dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun bhë, ˗a ˗bha. ˈKa pë ˈˈpɛpɛ kë ˗kplawo ˈka ka ˗bha ˈnën ˗takun kö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˈka ˗an ꞊klaŋkë kö ˗wa ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗yö ˗dho dhi kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗a ˗dhɛ.—Efɛ. 6:4.