1. ˈMën ˗kë kwa ˈˈpɛpɛ kwa ˗bhawɔn ˈdhö ꞊kpɔɔdhɛ ˈö go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗bha? (Proverbes 4:7)

 ˈˈTƲ̈Ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈkwa˗ pö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˈkpii˗ ˈbha ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa ꞊kpɔɔdhɛ ˗dhɛ ˗Zlan ˗gɔ, ˈyö ˗tɔ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗ya ˗bha. (Zak. 1:5) ˗Gblüdë Sadhomɔn ˗ya ˗pö: «꞊Kpɔɔdhɛ ˈnën ˗tɔ pë ˗wɔngbɩɩsü.» (Proverbes 4:7 ˗wo pö.) ꞊Kpɔɔdhɛ ˈö go mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈyaa ˈnën ˗wɩ ˗a ˈka. ˗A ˈdhɛ go Zoova ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ ˈnën ˗wɩ ˗a ˈka. (Prov. 2:6) ˈˈKɛɛ ꞊kpɔɔdhɛ ˈö go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo nu ˗ni ˈgü kwa ˗ta ꞊dɛɛ ˈkwa ˗an ˈˈɲan bhɔ ˗ee? ꞊Ii. Kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗mɔn ˗a ˗bha.

2. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ꞊kpɔɔdhɛ ꞊dede ˗yö kë kwa ˗gɔ?

² ˈKwa˗ pö ˈkwa kë ꞊kpɔɔsü ꞊dedewo, pë ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun ˗a do ˈnën ˗tɔ mɛn ꞊plɛ ˈö ˗an ˈtɔ bhɔ ꞊kpɔɔdhɛ ˗bha ˗an ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an draanˈˈ ˗sü, kö ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. Mɛn ˗blɛɛsü ˈkwa dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈyö ˗tɔ Sadhomɔn. Biblö ˗ya ˗pö: «˗Zlan ˗yö ꞊kpɔɔdhɛ waa ˈwɔnbhokoodɔsü ꞊va ˗nu Sadhomɔn ˗dhɛ.» (1 Rois 4:29) ˗A mɛn ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ Yesu ˈö˗ ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˗zɔn ˈka ˈyaa ˈdhö ˈˈsɛ ˗ta. (Mat. 12:42) ˈWɔn ˈö ˗gban Yesu ˗bha, Biblö ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ «Zoova ˗bha ˗zuu ˗dho kë ˗a ˗ta, ˈö ꞊kpɔɔdhɛ waa ˗gɔgüsëdhɛ ˗wo ˗kë ˗a ˗gɔ.» —Is. 11:2.

3. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

³ ˗Zlan ˗yö ꞊kpɔɔdhɛ ꞊dede ˗nu Sadhomɔn waa Yesu ˗an ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈwo ˗gban pë ˗wɔngbɩɩsü ˗nu ˈwo kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗an ˗bha, ˗an ˗dɔ kwa ˗ta. ˈWɔn ˗gɔ ˈö  yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗dhioo ˗nu ˈwo˗ dɔ ˈwo ˗gban ˈwëëga, yökësü, waa kwa ˗de yö ˗kɔ ˗bha, ˗an yö.

4. ꞊Nɔɔn ˈö kun Sadhomɔn ˗gɔ ˈyaa kun Yesu ˗gɔ. ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

⁴ ꞊Nɔɔn ˗kun Sadhomɔn ˗gɔ, ˈö kun ˈkɔ ˗së ꞊dede ˈgü. (1 Rois 10:7, 14, 15) Yesu ˗zë, pë ꞊va ˈyaa kun ˗a ˗gɔ, ɛɛnˈˈ ˗a ˗de ˗bha ˈkɔ ˈyaa kun ˗dhö. (Mat. 8:20) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ mɛn ꞊plɛ ˈwo bhë ˗an ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˗yö ˗go Zoova ˗Zlan ˈˈpiʋ̈, ˗an ˗bha ꞊nɔɔnpë ˗nu yö ˗kɔ ˗kun ˗së.

5. ꞊Nɔɔnpë ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗mɛɛn ˈö kun Sadhomɔn ˗gɔ?

⁵ Sadhomɔn ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwëëga ˗yö mɛn «˗takpa.» (Eccl. 7:12) ˈWëëga ˗ya kë kwa ˗gɔ, pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha waa pë ˈbha ˗nu ˈkwa ˗an ˈˈpiʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ꞊bhɔɔsü ꞊dedewo, Sadhomɔn ˗ya ˗yö ꞊dhɛ pë ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˈwëëga ˗ta. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗ya ˗pö: «Mɛn ˈtɔ ꞊ya kë ˗së, ˗a ꞊fiëë ˗yö ˗dhö ꞊nɔɔn ꞊va ˗bha ˗kë mɛn ˗gɔ ˗sü ˗bha.» (Prov. 22:1) ˗Ya ˗pö ˈzü mɛn ˗nu ˈö ˈwëëga ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, zuʋ̈gblüdhi ˈyaa kë ˗an ˗gɔ. (Eccl. 5:10, 12) ˗Yö ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa kwa ˗zo yö ˈwëëga ˗dhɛ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈkö˗ ˗de ˈö ˗kë kwa ˗gɔ ꞊va, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ɲën ˈˈvaandhö.—Prov. 23:4, 5.

6. ꞊Nɔɔnpë ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗mɛɛn ˈö kun Yesu ˗gɔ? (Matiö 6:31-33)

⁶ ꞊Nɔɔnpë ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗kun Yesu ˗gɔ. ˗Bhöpë waa we ˗nu ˗wo ˗kun ˗a ˗dhɛ ˗së. (Dhu. 19:2, 6, 7) Yi do ˈka, ˗yö ˈˈyi ˗gla we ˗së ꞊dede ˈgü. ˗Yö ˗kun ˗a ˗bha ˗dhidha ˗blɛɛsü ˈö˗ ˗kë ˗a ˈka. (Zan 2:10, 11) ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˗dhɛkpaɔyi ˈwo˗ zë ˗a ˈka bhë, sɔ do ꞊sɔnŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˗kun ˗a ˗bha. (Zan 19:23, 24) ˈˈKɛɛ Yesu ˈti ꞊nɔɔnpë ˗nu ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü. Mɛn ˗nu ˈwö kun ʒiö ˗ni ˈgü ˗a ꞊kee˗ ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «Mɛ do ˈyaa ꞊mɔɔ˗ ˗bha kö ˗yö yë kë mɛ ꞊plɛ ˈˈpiʋ̈. [ . . . ] ˈKii ˈdho ꞊mɔɔ˗ ˗bha ˈpö kö ˈka ka ˗dɩ nu ˗Zlan waa˗ ꞊naɔ ˗a ˗nu ˗dhɛ ˈˈkwëë.» (Mat. 6:24) Yesu ˗ya  ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ mɛɛnˈˈ ˗blɛɛsü, pë ˈˈpɛpɛ ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, Zoova ˗dho ˗a nu kwa ˗dhɛ.—Matiö 6:31-33 ˗wo pö.

7. Kwa ꞊dhegblü do ˈö ꞊nɔɔnpë ˗nu yö ˗kɔ ˗së kun ˗a ˗gɔ, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü?

⁷ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˈwo Zoova ˗bha ˗dhioo ˈö ˗gban ˈwëëga ˗bha ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗wo ˈwɔn ˗së ˗slɔɔ ˗a ˈgü. Kwa ꞊dhegblü do ˈö ꞊kɛgbɔɔ ˈka ˈwo˗ ˗dhɛ Daniɛdhö ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Ya ˗pö: «A ˗to wlüünën ˈka ˈa˗ ˗ya n ˗zo ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ Zoova ˗bha yö ˈnën dho kë pë ˗wɔngbɩɩsü ˈka n ˗man ˗tosɛta ˈgü.» ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Daniɛdhö ˗yö ö ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗bhaasü, ˗a ˗kɔ ˗yö ˗mɔn Zoova ˗bha yö ꞊va kë ˗sü ˗bha. ˗Ya ˗pö ˈzü: «Gagade ˈgü, ˈwɔn ˈa ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta bhë, n zuʋ̈ˈˈ ˈyii ˈto ꞊taabha ˗a ˈgü toŋtoŋdhö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwëëga ꞊nën ˈa˗ sü ˗be pë ˗wɔngbɩɩsü ˈka n ˗man ˗tosɛta ˈgü, a ˗dho ˗a ꞊va ꞊slɔɔ˗. ˈˈKɛɛ ˈwëëga ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya kë kö ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˈwo n ˗gɔ ꞊dɛɛ ˈa ˗an ꞊slɔɔ ˗ee? A ꞊nɔɔn ˗wɔn ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗be n ˗man ˗tosɛta ˈgü, zuʋ̈gblüdhi ˈö n ˗gɔ Zoova ˗bha yökësü ˈgü bhë, ˗yö ˗dho kë n ˗gɔ ˗ee? ˈWëëga ˈbha ˈa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ ˗zɔn ˈdhuëë˗ ˗nu ˈö Zoova ꞊yaa˗ ˗an ˈkpɔ n ˗bha ꞊dɛɛ ˗an ˈka, ˈyaa ˈdhö.» Kwa˗ ˗yö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ˈkwa Zoova ˗bha yö ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, kwa˗ ꞊trɔɔn ꞊dede ˗yö ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ꞊nɔɔn ˗wɔn ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗ta.

8. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ yökësü yö kɔ ˗së ˗kun Sadhomɔn ˗gɔ? (Ecclésiaste 5:18, 19)

⁸ Zuʋ̈gblüdhi ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ꞊slɔɔ yökësü ˈgü bhë, Sadhomɔn ˗ya ˗pö «˗Zlan ˗bha gbɔɔdhe» ˗mü. (Ecclésiaste 5:18, 19 ˗wo pö.) ˗Ya ˗pö ˈzü: «Yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa˗ ˗kë, ˗a ꞊trɔɔn ˗yö ˗dhö.» (Prov. 14:23) Pë ˈö kun ˗a pö ˗ni ˈgü bhë, ˗ya ˗dɔ ö ˗de ˗gɔ. ˗Yö ˗kun yökëmɛn ꞊dede ˈka. ˗Yö ˈkɔ ˗nu ˗dɔ, ˈö ˗drɔɔn ˗dhü ˗nu ta. ˗Yö ˈˈdhüdhɛɛdhɛ ˗nu ˗yökë, ˈö ˈˈyi ˗glu ˗nu pɔn. ˗Yö ˗dho ˗ʒianwo ˈö ˈˈkwipö ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu dɔ. (1 Rois 9:19; Eccl. 2:4-6) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗an kë ˗sü ˗yö zuʋ̈gblüdhi ˗nu ˗a ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ pë ˗nu ˈwo bhë ˈwaa ˈnën Sadhomɔn ö ˗zo yö ˗an ˗dhɛ kö ˗wo zuʋ̈gblüdhi nu ö ˗dhɛ. ˗Yo ˗go mü ˈzü ˈö yö ꞊va ˗kë Zoova ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗yö ö ˈˈɲan ˗kë Zoova ˗dhɔkëgükɔ ꞊bhlëësü dɔ ˗sü ˗bha ˗kwɛ ˈˈsɔɔplɛ ˈˈpiʋ̈. (1 Rois 6:38; 9:1) ˈDhɛ ˗ya ö bo yö ˗nu ˈwo bhë ˗an ꞊gban kë ˗sü ˈka, Sadhomɔn ˗ya ˗yö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha yökësü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka yö ˈˈpɛpɛ ˈwo to ˗an ˗ta. Yö ꞊dede ˗ya ˗pö: «ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ bhë -a -gɔ ˈö ˈdhö ˈyö -tɔ: -Bhö ˈˈsuʋ̈ -Zlan ꞊dede -gɔ, kö ˈü- -bha ˈtɔŋ- -nu ꞊bhlëë -ya.» —Eccl. 12:13.

9. Yesu ˗yö ö ˗de ˗bha yö ˗to ö ˗wɛɛ ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ Yesu ˗kun yökëmɛn ˈgügbɩɩsü ˈka. Kö ˗yö wlüünën ˈka, ˗yö ˗kun ˈˈdhüɲënmɛn ˈka. (Mak. 6:3) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗bha ö ˗mɛn ˗nu ˗takunsü kö ˗wo wo ˗zokë wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗yö ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗së. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗kun mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka, ˗a ˈbha ˗ya kë kö ˗a ˗bha kwɛɛˈˈ ˗së ˗wɔn ˈgü, mɛn ꞊vadhɛ ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö pë ˗nu ˈö ˗an ˗yökë ˈwo ˗an ˈdhɔ ˗a ˗gɔ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗a ˗bha yö ˗ya zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗kun yö kë ˗ni ˈgü ö ꞊faan ˈka, ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈö Zoova ˗bha yö ˗kë. (Zan 7:15) ꞊Taabha, ˗dhɛ ˈö ˗ya ˗Zlan ˗bha yökësü ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˗yö ˗dhioo ˗dɔ ˈˈtʋtobhamɛn ˗nu ˗ta ˈö˗ pö: «ˈKa ˈdho˗ pö ˈka sëë bho ˗bhöpë ˈö ꞊see bha yö ˗zë ˗wɔn ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈka sëë bho ˗bhöpë ˈö ꞊gwëë, ˈö ꞊sii ˈö ˈyaa yën˗ ˗kë mɛ ˗dhɛ bha ꞊në˗ ˗wɔn ˈgü.» (Zan 6:27) ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˗a ˗bha dhiaŋ ˈö˗ zë ˗tɔn ˗ta bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö: «˗Ka ka ˗bha ꞊naɔ ˗nu ˗duɛ bho dhang˗ ˈgü.»—Mat. 6:20.

10. ˈKwa kë yökëmɛn ˗së ˈka, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü?

 ¹⁰ ˈKwa ˈto Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈, yökësü yö ˗kɔ ˗së ˗yö ˗kë kwa ˗gɔ. Mɛn ˗nu ˈkwa ˗kë kletiɛn ˈka, ˗Zlan ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa kwa ‹ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö kwa yë kë.› (Efɛ. 4:28) ˗Ya kë ꞊shiöŋ kwa ˗gɔmɛn ˗nu ˈwo yödhiʋ̈ ˗wa ˗yö ꞊dhɛ kwa kpɛnŋdhö, ˈö ˈkwa yö ˗kë kwa ꞊faan ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö kwa ˗dhɛ ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ kwa yökë ˗kɔ ˗yö wo ˗dhɛ ˗së. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗kɔ bhë ˗a ˈdhö, ˈˈlɛlɛ ꞊va ˗kë yödhiʋ̈ ˗sü ˗dhɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗da kwa ˈgü, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu kwa ˗tiaandhö. ˈˈKɛɛ ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˈti ˗dho ꞊slɔɔ kwa ˗gɔ kö ˈkwa˗ kë kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈkwa Zoova ˗bha yö kë. Kwa dua ˗mü ˈkwa ˈwɔn ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ kö ˈˈtʋ̈ŋ kë kwa ˗gɔ ˈkwa pë ˗wɔngbɩɩsü ˗nu kë.

11. ˈMën kwa ꞊dhegblü do ˗ya ˈgüman ˈö ˗gban yökësü yö ˗kɔ ˗së ˗bha ˗kë mɛn ˗gɔ ˗sü ˗bha?

¹¹ Kwa ꞊dhegblü do ˈö wlüünën ˈka ˈwo˗ ˗dhɛ Widhiamö ˗ya ˗pö yö ˗wɔn yö ˗kɔ ˗së ˗ya kë mɛn ˗gɔ, ˗wo ˈwɔn ˗së ˗slɔɔ ˗a ˈgü. Widhiamö ˗kun yökë ˗ni ˈgü mɛn zii do ˈbha ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗pö: «Pë ˈö ˗gban yökësü ˗bha, kwa ꞊dhegblü ˈö bhë ˗ya ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˈka. ˗Yö yö ˗kë ö ꞊faan ˈka, ˈö mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö ˗an ˗bha yö ˗kë ˈwo ˗a ˈtɔ ˗së pö. ˈˈKɛɛ ˗a ˗bha ˈˈlɛlɛ ˗ya ˗wo, ˗yö ö ˗kwaa yökësü ˗zü, ˈö ˈˈtʋ̈ŋ waa˗ ꞊faan ˈdhɛ to ˗a sü ˈö ö ˗zokë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈö Zoova ˗bha yö ˗kë ˈpö. Mɛn ˗nu ˈö zuʋ̈gblüdhi ˈdhö ˗an ˗gɔ ˈa ˗an dɔ ˗a mɛn do ˈnën bhë.» *

12. Sadhomɔn ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ö ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗yö ˗kë ö ˗gɔ? ˈˈKɛɛ ˗ya ˗shiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² ˈDhɛ Sadhomɔn kun ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗kun ˗a ˗gɔ. Kö ˗yö ꞊kun ˈwlüünën ˈka, ˗a ˈwɔn ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈyaa pë ꞊va dɔ, ˈyö ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ö gba ˈwɔndɔdhe ˈka. (1 Rois 3:7-9) ˗Dhɛ ˈö ˗ya ˗gblüdëdhɛ kë ˗sü ˗bha, Sadhomɔn ˗ya ˈgüman ˈzü ꞊dhɛ ˗desüva ˈyaa ˗së. ˗Ya ˗pö: «ˈMɛn ˈdho˗ ˗pö, ˈyö ö ˗de sü ꞊va. ˈˈSanni mɛn ˈbha  ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˗zuö ˗ya zü ˗dɔ ˗desükpiisü ˗ta.» (Prov. 16:18) ˈˈKɛɛ ˗wëëwɔn ˈö ˗kë ˈyö ˗tɔ ꞊taabha, Sadhomɔn ˈti ˈto ö ˗de ˗bha ˗dhioo ˈˈpiʋ̈. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ˗gblüdë ˈka ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗yö ˗ʒiö, ˗yö ö ˗de ˗sü ꞊va, ˈö ˗ya ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lögü ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈTɔŋ˗ ˈö ˗Zlan ˗ya dɔ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗ta bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö ˗an ˗bha ˗gblüdë ˗nu «dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo dhe ꞊va ˈsü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈya ˗dho ʒiaan ˈˈwɛɛ ˈsü.» (Deut. 17:17) Sadhomɔn ˈti ˈtɔŋ˗ ˈö bhë ˗a ꞊bhlëë ˗ya. ˗Yö ˗dho ˈö dhe 700 waa ˈˈnɔnbɔ 300 sü. ˗A dhebɔ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ꞊vadhɛ ˈwaa kun Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka. (1 Rois 11:1-3) ˗A ˈbha ˗ya kë ˈkö Sadhomɔn ˗bha ˈgü ˗be, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ö ˗da ˈwɔnyaakësü ˈgü. ˈˈKɛɛ ꞊taabha, ˗yö ˗wɔn yaa ˗slɔɔ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗lögü ˗sü ˈgü.—1 Rois 11:9-13.

13. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü Yesu ˗bha ˗dekëtɩɩsü ˈwɔnzuan ˗bha?

¹³ ˗De yö ˗kɔ ˗së ˗to Yesu ˗gɔ, ˈö kun ö ˗de ˈsü ˗ni ˈgü ˈˈtɩtɩ. Kö ˗yö ˈti nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö ꞊köŋ, ˗yö yö ˗së ꞊va ˗kë Zoova ˗dhɛ. ‹Pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˗da dhang˗ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈˈkpʋng ꞊taa,› ˗a ꞊gban ˗bɔ Yesu ˗kɔ ˗ta. (Kodh. 1:16) ˈDhɛ Yesu ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗a ˗zo ˗yö ˗bö pë ˗nu ˈö ˗an ˗kë ö Dë ˈˈpiʋ̈ dhaŋ˗ ˈgü ˗an ˈka. (Mat. 3:16; Zan 17:5) ˈˈKɛɛ Yesu ˈti ˗ya ö ˗de ˗sü ꞊va ˗sü ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü. Yö ˈti˗ ˗zɔn toŋtoŋdhö ö këwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ö ˗tiaandhö mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha. ˗Ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˈyii nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ‹kö ˗wo yö ˗zë ö ˈˈdhiʋ̈ ˗ziö wo, ˈˈkɛɛ ö ˗nu kö ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˗ziö wo, ˈö ö ˗dɩ nu ˗a ˗nu dha ˗wɔn ˈgü.› (Mat. 20:28) ˗Ya ˈgo mü ˈzü yö ꞊dede ˗ya ˗pö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ˈyaa ˈwɔn gbɛ˗ kë ö ˗dɩ ˗ta. (Zan 5:19) ˗Yö ˗kun ˗dekëtɩɩmɛn ꞊dede ˈka. Yesu ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ˈka kwa ˗bha ˈka.

14. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Yesu ˗bha ˈö ˗gban ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗bha?

¹⁴ Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ꞊klaŋ ˗kë kö ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë ˗an ˗gɔ. Yi do ˈka ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗zo ˗gban ˈö˗ pö: «Ka ˗zë ka ˗bha wun ˈˈdhɛ ˗zian ˈö ka ˗gɔ ˗bha bha ˗yö dhong ˗sü ˈka ˈö˗ ˈˈdhi ˈdhö ka Dë bha˗ ˈˈyaan.» (Mat. 10:30) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗de yö ˗kɔ ˗së ˈyaa kwa ˗gɔ, kö ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë ˗yö kwa ˗zogban ꞊dedewo. ˗A pö ˗sü ˗mü ꞊dhɛ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗yö ö  ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë kwa ˈgü, ˈö kwa ꞊bhlëë ˈdhö ˈkpii˗ ˗a ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈkwa ö ˗dhɔkë, ˈö ˗ya ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˈˈkwee ˈˈpʋ kwa ˗gɔ, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwaa ˗tiaandhö.

15. (1) ˗De yö ˗kɔ ˗së ˗mɛɛn ˈö ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn do ˗ya pö ˗yö kë kwa ˗gɔ? (2) ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö pë ˈˈbin ˈö ˈˈpian 24 ˗ta ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˈgbɛ kwa ˗de ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈwo dho dha kwa ˗gɔ?

¹⁵ ˗A ˗kwɛ 15 ˈnën yö, ˈö ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn do ˗yö kwa ꞊faanmën kö ˗de yö ˗kɔ ˗së kë kwa ˗gɔ. ˗Ya ˗pö: «Kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˗tiaandhö kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka ˗naan ˈgü. ˈˈKɛɛ kwa dua ˈyaa ˗mü ˈpö kö ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˗bhaasü kö kwa ˈgü ˗yö ga. ˈPë kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ˈkwa kwa ꞊faan waa pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗mɔn ˗an kë ˗sü ˗bha ˗an ˗ga, kö ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˗ya ˗pö: ‹N këwɔn ˈyaa ˈya˗ ˈgbɛ, ɛɛnˈˈ ˈmaan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ pö ˈpö a ˗tiaandhö ˈgbɛ. Pë ˗nu ˈa ˗an ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ ˗wo ˗dhö, ˈö˗ ˗dhɛ ˗nu ˈa ˗an ˈgü ˈˈtëëtë ˈwo ˗dhö ˈpö. ˗Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka.›» * ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˗de yö ˗kɔ ˗së kë mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa ˗gɔ.

16. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu dɔ kwa ˗ta?

¹⁶ Zoova ˗yö ˗bɔ Biblö ˗ta ˈö ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu dɔ kwa ˗ta. Kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kë zuʋ̈gblüdhi ˈgü. (Is. 48:17, 18) ˈPë ˈkwa˗ kë ˈö dho zuʋ̈gblüdhi ꞊dede nu kwa ˗dhɛ, yö ˈnën ˗tɔ Zoova ˗bha yö ˗wɔn ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗sü kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. Mɛn ˗nu ˈwo ˈwëëga ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˗an ˗bha yö ɛɛnˈˈ ˗an ˗de yö ˗kɔ ˗së ˈyaa ˗an ˗gɔ, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ꞊dede ˗nu ˗an ˗ta. ˈˈKɛɛ ˈkwa ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈, kwa ˗dho dha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗gɔ. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa kë ꞊kpɔɔsü, ˈkwa Zoova zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da. —Prov. 23:15.