1-3. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗mɛɛn ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wa kë kö ˈkwa ˈˈgbʋ bɔ?

 KA ˗ZO ꞊kun ˈˈgbʋ ˗totaabhasü ˈö ˈka˗ bɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗ee? ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗ya dhi, kwa ˈˈgbʋ ˗bɔ. ˈˈKɛɛ ˗a ꞊vadhɛ ˈgü, ˈwɔn yaa ˗nu ˈnën ˈwo˗ ˗kë ˈkwa ˈˈgbʋ bɔ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ˗a ˗wɔn ˗ya kë, kwa˗ ˗gbʋ ˗bɔ. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Lorilei ˈö Zeta zuni ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ n ˈdhu do ˗wɔn ˗yö ˗kë, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗wëë ˗yö ˗bɔ n ˗ta ꞊dedewo ˈö pë ˈbha ˈyaa ˗mɔn n zuʋ̈ˈˈ dhuaaˈˈ ˗sü ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ bhë˗ ˈgü, ˈyaa kun n ˈˈɲaan ꞊dhɛ a ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ bhë ˗a ˈgü.» *

² Pë ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈwo˗ ˗kë ˈö ˈkwa ˈˈgbʋ bɔ. Hiromi ˈö ˗yödhiʋ̈ ˈka Ʒapɔn ˗ya ˗pö: «꞊Ya kë ˗nu wo ˈman ˗zlanwopö mɛn ˗nu ˗dhɛ wo ˈti wo ˈˈtʋ ˈto n ˗man, ˗wëë ˗yö ˗bɔ n ˗ta. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗a ˗pö Zoova ˗dhɛ ˈˈgbʋ ˈka ꞊dhɛ ˗yö n ˗takun, kö mɛn ˈbha ˈö gagade mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ˈa ˗kpan ˗a ˗bha.»

³ Pë ˈö ˗kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈka bhë, ˗ya kë ka ˈka ˈˈdhʋ̈ do ˗ee? ꞊Ii, ˗yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ mɛn ꞊vadhɛ kwa ˈka. (1 Piɛ. 5:9) Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa «Zoova ˗dhɔkë zuʋ̈gblüdhi ˈka.» ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa ˈˈgbʋ ˗bɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa dhɔɔbhaamɛn ˈbha ˗wɔn ˗ya kë, ɛɛnˈˈ kwa ˈgü ˗ya ga, ɛɛnˈˈ ˈzü kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈbha ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˈgüdandhe ˈgü, ˗a ˈgü. (Ps. 6:6; 100:2) ˈKwa kë ˈwɔn suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, ˈmën dho kwa ˗takun?

4. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ yö ˗a ˈgü?

⁴ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ sü Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka yö ˗de ˈpö ˗yö ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ‹ˈö ˈˈgbʋ bɔ.› (Zan 11:35; Dhu. 19:41; 22:44; Ebl. 5:7) ˈWɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗kwa ˗an ˗ga. Kwa ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü, ˗gleŋ ˗nu ˈkwa dho ˗an ˈsü waa pë ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun ˈwɔn suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, kwa ˗dho ˗an yö.

5. ˗Kwɛzlan ˈö Zan 11:32-36 ˈgü bhë, ˗mën ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Yesu ˗bha?

⁵ ˗Kwɛ 32 K.Y. ˈgü, Dhazaa ˈö kun Yesu ˈˈtɔŋdë ˈka bhë ˈˈyua ˗ya ˗kun, ˈö ga. (Zan 11:3, 14) Dhazaa dhegblü dhebɔ ˗nu ꞊plɛ ˗kun ˗dhö: ˗Wa mɛn do ˗dhɛ Madhi ˈwo˗ mɛn do ˗dhɛ Matö. ˗Kɔ ˈwo˗ ˗bha ˗yaaga ˗an ˗dhɔ ˗kun Yesu kë ˗ni ˈgü ˈgbɛ. ˗Wëë ˗kun bɔ ˗ni ˈgü Madhi waa Matö ˗an ˗ta ꞊dedewo ˗an ꞊dhegblü ˗bha ga ˗wɔn ˈgü. ˈDhɛ Dhazaa ˗yö ga, Yesu ˗dho ˗wo ˗a ꞊dhegblü dhebɔ ˗nu ꞊plɛ ˈwo bhë ˗an ˗dhɛ Betani. ˈDhɛ ˈMatö ˗ya man ꞊dhɛ Yesu nu ˗ni ˈgü, ˈyö ꞊luu ˈö dho ˗a ˗gɔ ʒiaan˗, ˈyö˗ pö ˗a ˗dhɛ: «N Dëmɛ, bhi ˗zë i ˗kë yö ˈnu kö n dheebhang ya ˈyii ˈdho ga.» ˗Wëë ˈö kun bɔ ˗ni ˈgü Matö ˗ta, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. (Zan 11:21) ˈDhɛ Yesu ˗kpan Madhi waa mɛn ˗nu ˈwo kun mü ˗an ˗bha kö ˗wo ˈˈgbʋ bɔ ˗ni ˈgü, ‹ˈyö ˗da ˈˈgbʋ ˈgü ˈpö.›​—Zan 11:32-36 ˗wo pö.

6. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˈˈgbʋ bɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka?

⁶ ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˈˈgbʋ bɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka? Kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be Étude perspicace des Écritures ˗ya ˗yɔ ˗bɔ ˈö˗ pö: «˗A ˈˈtɔŋdë Dhazaa ˗bha ga ˗sü waa ˗wëë ˈö kun bɔ ˗ni ˈgü ˗a ꞊dhegblü ˈnëndhoo ˗nu ˗ta bhë, ˈyö ˈwo˗ ˗kë ‹ˈö Yesu ˗yö ˗da ˈˈgbʋ ˈgü ˈpö.›» * ˗A ˈbha ˗ya kë kö saanˈˈ ˈö˗ ˈˈtɔŋdë Dhazaa ˗ya sü ˈˈyua ˈö bhë ˗a ˈgü waa ˗kɔ ˈö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü kö ꞊yaa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ö ˗dho ga, ˈyö Yesu kun ö ˗zota ˗ni ˈgü ˗a ˈgü. ˈDhɛ Yesu ˗ya yö ˈzü ꞊dhɛ ˗an ꞊dhegblü ˗bha ga ˗ya ˗wëë ꞊dede ˈkpɔ Madhi waa Matö ˗an ˗ta, ˈˈgbʋ ˗yö ˗da ˗a ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ˈˈtɔŋdë ˗wɔngbɩɩsü ɛɛnˈˈ ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn do ˗wɔn ˗ya kë, kö ˈyaa za gü ꞊dhɛ ˈwɔn do bhë ˈyö ˈka bɔ ˗ni ˈgü ˗a ˈgü. ˗Gleŋ ˗yaaga ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü ˈwɔn bhë ˗a ˈgü, ˗kwaa ˗ga.

7. ˈˈGbʋ ˈö Yesu ˗ya bɔ Dhazaa ˗wɔn ˈgü bhë, ˗mën ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Zoova ˗bha?

⁷ ˈWɔn ˗nu ˈka bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü, Zoova ˗ya ˈgüman. Yesu ˗yö ö Dë «˗bhɔ ˗bha ꞊dede ˈka.» (Ebl. 1:3) ˈˈGbʋ ˈö Yesu ˗ya bɔ bhë, ˗yö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü kö kwa dhɔɔbhaamɛn ˈbha ˗wɔn ˗ya kë, ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ. (Zan 14:9) ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa  dhɔɔbhaamɛn ˈbha ˗wɔn ˗ya kë, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈmën ˗ni ˈgü ˗a ˈka kwa ˈka bhë, Zoova ˗ya ˗yö, ˈö mën ˗a ˈka ˈpö. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ dhuaaˈˈ.​—Ps. 34:18; 147:3.

8. ˈMën ˗kë ˈö dho ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Yesu ˗dho kwa dhɔɔbhaamɛn ˗nu bho ga ˈgü?

⁸ Yesu ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kwa dhɔɔbhaamɛn ˗nu bho ga ˈgü. ˈDhɛ Yesu ˗ya ö bo ˈˈgbʋ bɔ ˗sü ˈka ˗ya ˗pö Matö ˗dhɛ: «I dheebhang bha ˗yö ˗dho ˗bö!» Matö ˗yö ˈdhaŋ˗ ˗bho Yesu ˈˈdhiʋ̈. (Zan 11:23-27) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Matö ˗kun ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˈka, ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Edhi waa Edhize ˈwo kun Zoova ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˈka bhë, ˗wo mɛn ˗nu bho ga ˈgü ꞊kwɛŋzü. (1 Rois 17:17-24; 2 Rois 4:32-37) ꞊Yaa˗ man ˈzü ˗be ꞊dhɛ Yesu ˗ya mɛn ˗nu bho ga ˈgü. (Dhu. 7:11-15; 8:41, 42, 49-56) Kwa ˗de ˈpö ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa dhɔɔbhaamɛn ˗nu ˈö ˗wa ga, ˗wo ˗dho ˈgo ga ˈgü. ˈˈGbʋ ˈö Yesu ˗ya bɔ kö ˗ya ˗kpan ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈö ˈwɔn ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë ˗an ˈka ˗an ˗bha bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗bho ga ˈgü ˗sü ˗ya zuʋ̈ˈˈ ˈgü ꞊dedewo.

9. Mɛn ˗nu ˈö ga ˗ya bhɔ ˗an ˗bha kwa ˗dho ˗an takun ꞊dhɛ Yesu ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kaa ˈwɔnzuan do ˗zɔn.

⁹ Mɛn ˗nu ˈö ga ˗ya bhɔ ˗an ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗takun. Yesu ˗yö ˈˈgbʋ ˗bɔ Matö waa Madhi ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈˈkɛɛ ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha ˈpö, ˈö ˗an ˗zogban. Mɛn ˗nu ˈö ˈwɔn yaa ˗ya kë ˗an ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗takun ˈpö ꞊dhɛ ˗a ˈdhö. Dan ˈö mɛn zii ˈka Ɔstrali ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈö n ˗bha dhebɔ ˗wɔn ˗yö ˗kë ˗a ˈka, n ˗bhawɔn ˗kun ˗zogbandhe ˗bha. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ waa wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˗wo ˗nu ˈwo ꞊gloo n ˈˈpiʋ̈ ˈɲënŋgü waa gbeŋ, ˈö ˈwo wo ˈˈtʋ to n ˗bha. ˗Wo wo ˗kwaa n ˗zü ˈa n ˗bha ˗wëëyawo, ˈö ˈman ˈˈgbʋ bɔ ˈyaa kë ˗an ˗dhɛ ˈya˗. ˗A ˈdhɛ ˈˈsɩ ˈti kë n ˗dhɛ, ˗wo n ˗takun ˈö ˈwo n ˗bha gɔ ˗zu, ˈwo pë ˗nu dhɔ n ˗bha ˈka, ˈwo n ˗bha ˗bhöpë ˗nu ˗kpa. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, yaa˗ ˗nu yi ˗bhɛɛ yi ˈkwëë˗ ˗nu wo. ˗Wo ˗kë ꞊dhɛ n ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu waa n ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ‹bhɔ kö ˗wo n ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü,› ˗an ˈdhö.»​—Prov. 17:17.

10. ˗Kwɛzlan ˗mɛɛn ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka Dhukö 19:36-40 ˈgü?

¹⁰ ˗Kwɛ 33 K.Y. Nisan 9 ˈgü, Yesu ˗dho Zedhizadhɛmö. ˗Dhɛ ˈö ꞊ɲɔɔn ˗ni ˈgü ˈˈkwipö ˈö bhë ˗a ˗bha, ˈyö mɛn ꞊va ˗wo nu, ˈwo wo ˗bha sɔ ˗nu kpɔ ˈˈshia˗ kö ˈwo˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ yö ˈnën ˗tɔ wo ˗bha ˗Gblüdë. ˗Yö ˗kun zuʋ̈gblüdhi ˗wɔn ꞊dede ˈka. (Dhukö 19:36-40 ˗wo pö.) ˈˈKɛɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö˗ ˗kë ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊taabha ˗a ˈwɔn ˗ya ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗kun. Biblö ˗ya ˗pö: «꞊Dhɛ ˈö ꞊wa ꞊yɔɔn ˈpödhɛ ˈˈsɔɔ, ˈyö Yesu zun ˈˈgbʋ bɔ ˗sü ˗bha Zedhizadhɛmö ˗pö ˈgü ˗mɛ ˗nu ˗bha.» Yesu ˗yö ˈwɔn yaa ˈö kun Zedhizadhɛmö ˗mɛn ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ ˈˈgbʋ ˈka.—Dhu. 19:41-44.

11. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗yö ˈˈgbʋ bɔ Zedhizadhɛmö ˗mɛn ˗nu ˗wɔn ˈgü?

¹¹ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo wo ˗kɔ ˗ya ˗a ˗gɔ ˈˈwowosü ˈka, Yesu zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˗kun bhɔ ˗ni ˈgü, ˈyö ˗tɔ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zuifö ˗nu ꞊vadhɛ ˈti ˗dho ˈˈwɩ ˗Zlan ˗bha ˗Glüdëdhɛ ˗nɔɔn ˗së ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zedhizadhɛmö ˗pö ˗dho ˈwü, ˈö ˈwo Zuifö ˗nu ˈwo dho dha ˗an kun ˈwo dho ˗an ˈka ꞊dhuëŋdhɛ ˈgü. (Dhu. 21:20-24) ˗A ˗wëëwɔn ˈö kun mü ˈyö ˗tɔ, ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗ya pö˗ ˈka bhë ˗a ˈdhö, mɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun mü ˗wo ˗kɔ ˗a ˈka. Mɛn ˗nu ˈwo ka ˗bha ˈˈsɛ ˈgü, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈwo wo ˗kɔ ˗ya ˗a ˈka ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗nɔɔn ˗gɔ? ꞊Ya kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwaa ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto gagade ˗bha, ˈˈgbʋ ˈö Yesu ˗ya bɔ ö këyoo ˗nu ˗wɔn ˈgü bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya ˗da ka ˗bha? ˗Kwaa ˗gleŋ ˗yaaga ˗ga.

12. ˈˈGbʋ ˈö Yesu ˗ya bɔ ö këyoo ˗nu ˗wɔn ˈgü bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha ˈö ˗gban Zoova ˗bha?

 ¹² Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˗nu ˈgü. Yesu ˗bha ˈˈgbʋ ˈö˗ bɔ bhë, ˗yö ˗kɔ ˈö Zoova ö ˗zota ˗a ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ. Biblö ˗ya ˗pö ‹ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ mɛ ˈbha ˗mɛ ˈbha ˈgü ˗yö see˗. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛ ˈˈpɛpɛ ꞊gban ˗wo ˈˈkan ˈwɔn yaa ˗bha kö ˗wo wo wë bɔ ˗Zlan ˈˈpiʋ̈.› (2 Piɛ. 3:9) ꞊Dɛɛ, ˈkwa˗ pö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa këyoo ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗zlanwopö ˗an ˗dhɛ ˗kplawo, ˈkwa˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗an ˗takun ˗wo nɔɔn˗ ˗së ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha, ˗a dɔ.—Mat. 22:39. *

13-14. Yesu ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö ö ˗kë? ˈYö kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ Yesu ˗yö ˗zlanwo ˗pö ö ꞊faan ˈka. ˗Dhɛ ˈˈpɛpɛ ˈö Yesu ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗a ˈgü, ˗yö ˗an ꞊klaŋ ˗kë kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë. (Dhu. 19:47, 48) ˗Mën ˈö˗ ˗blü kö ˗ya kë ˈˈdhʋ̈? ˗An ˗wëë ˈnën kun ˗a kë ˗ni ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, Yesu waa ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu «woo˗ kë ˗zianwo ˗kɔ ˈö˗ ˈgü kö ˗wo pë ˗bhö ˗a ˗kɔ ˈyaa gun,» ˈyö sü ꞊dhɛ mɛn ꞊vadhɛ ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗wo ˗bha. (Mak. 3:20) ˗A ˗de ˗ʒiaan mɛn do ˈbha ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö dhiaŋ zë Yesu ˗dhɛ gbeŋ, Yesu ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˈwo ˗kpan wo ˈkwëë˗. (Zan 3:1, 2) Mɛn ˗nu ˈwo wo ˈˈtʋ to Yesu ˗bha, ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˈti kë ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ dhiaŋ ˈö kun ˗a ˗gɔ ˗ya ˗zë ˗an ˗dhɛ ö ꞊faan ˈka. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö ꞊dɛɛ kö mɛn ˈˈpɛpɛ ˈkwa ˗kpan ˗a ˗bha, ˈkwa nɔɔn˗ ˗së pö ˗a ˗dhɛ. (Këw. 10:42) ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü ˈkö ˈkwa kwa ˗bha ˗zlanwopö ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ.

¹⁴ ˗Kwa ˈˈwɩ kwa ˗bha ˗zlanwopö ˈˈtʋ̈ŋ ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈkwa ˗zlanwopö ˗a ˈka kwa ˈti˗ bho ˈˈgblʋʋ, ˗kpan mɛn ˗nu ˈwo dho ˈˈwɩ nɔɔn˗ ˗së ˗bha ˗an ˗bha ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yödhiʋ̈ do ˈwo˗ ˗dhɛ Matida ˗ya ˗pö: «Yaa n ꞊gɔɔn yi yi ˗bha ˗zlanwopö ˈˈtʋ̈ŋ ˗bho ˈko ˗ta. Dhiapiʋ̈, yi ˗dho ˈˈdhookwëëdhɛ ˗nu ˈgü. ˈKwa dɔ ˈˈɲënŋgü ˈyö ˈyi yö ˈˈkpɛɛn plezantuaa ˈka. ˈYö ˈˈdooka, ˈyi dho mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ.» Kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa ˗klu ˗zlanwopö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö kwa ˗dhɛ ˗së ˗a ˗bha ˗kplawo. ˗Kwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈkwa kwa ˗bha  ˗zlanwopö ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˗kpan mɛn ꞊va ˗bha. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi.

15. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Dhukö 22:39-44 ˈgü, ˗mën ˗wɔn ˈö ˗kë gbeŋ ˗totaabhasü ˈö Yesu ˗ya ˗kë ˗a ˈgü?

¹⁵ ˗Kwɛ 33 K.Y., Nisan 14 ˈka gbeŋ ꞊zinŋgü, Yesu ˗yö ˗dho Zɛsemane ˈˈdhü ˗bhla ˈgü, ˈyö ö zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ Zoova ˗dhɛ. (Dhukö 22:39-44 ˗wo pö.) ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ‹˗yö ö ˗wʋ ˈˈdhiʋ̈ ˗wlü ˈö ꞊bhɛa ˈˈgbʋ waa˗ ˈˈyanyi ˈka, ˗gbɛʋʋ kë ˗sü ˈka ˗Zlan ˗dhɛ.› (Ebl. 5:7) ˈMën Yesu ˗yö ꞊bhɛɛ ˗a ˗wɔn ˈgü gbeŋ ˗kaanta ˈka kö ˗yö ꞊kun ga? ˗Yö ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ö gba ꞊faan ˈka ˈö ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha, kö ˈö˗ dhɔɔbhaawɔn kë. Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ö Gbö ˗bha bhɛɛwo ˗bha ˈö ˈˈkiö do bɔ kö ˗ya ꞊faan ˈmën.

16. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗yö ˈˈgbʋ bɔ kö ˗yö bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zɛsemane ˈˈdhü ˗bhla ˈgü?

¹⁶ ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈdhɛ Yesu kun bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zɛsemane ˈˈdhü ˗bhla ˈgü, pë ˈö˗ ˗gbʋ bɔ ˈyö ˗tɔ mɛn ˗nu ˗kun ˗a ˈsü ˗ni ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈyaa ˗Zlan ˈtɔ ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˈdhö. ˗A ˈwɔn ˗kun ˗a ˈˈɲaan ˈpö ꞊dhɛ ö ˗bha ˗towotasü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˗a kë kö ö Dë ˈtɔ ˗yö kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗ya ˗da ˈgüdandhe ˈgü, ˈö˗ ˗wɔn ˈgü kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈdhö ˈˈtɛ ˗ni ˈgü, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˈsü Yesu ˗bha ˈˈgbʋ ˈö˗ bɔ bhë, ˗a ˈgü? ˗Kwaa ˗yaaga ˗ga ˈzü.

17. Yesu ˗bha bhɛɛwo ˗daa ˈö Zoova ˗ya ˗kë bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

¹⁷ Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ to Yesu ˗bha bhɛɛwo ˗bha? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˈpë˗ ˗wɔn kun Yesu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ ˈö ˈto ˗klu ˗sü ˈka ö Dë ˗bha, kö ˈö˗ ˈtɔ ˈˈzu. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗klu Zoova ˗bha ˗sü waa˗ ˈtɔ ˗kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗sü ˈnën˗ ˗wɔn ˈdhö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun.​—Ps. 145:18, 19.

18. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Yesu ˗yö kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈgblüsësü, ˈö ˈwɔn ˈgüman ˗a ˈka?

¹⁸ Yesu ˗yö ˈwɔn ˈö ˈkwa bɔ ˗ni ˗a ˈgü ˗a ˗dɔ. Kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˈˈtɛ ˗ni ˈgü pë ˈbha ˗wɔn ˈgü, kwa ˈˈtɔŋdë ˈö ˗ya bɔ ˈwɔn suu do ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü kwa ˗wëë ꞊yaa˗ kë, ˗yö ˗kë kwa ˗dhɛ ˗së. ˈˈTɔŋdë suu ˈö Yesu ˈdhö˗ ˈka, ˈyö bhë. Pë ˈwo˗ ˗dhɛ ꞊faan ˗bha ˗go mɛn ˗bha ˗sü waa mɛn  ˗bhawɔn ˗bha ˗yö ˗takundhe ˗bha ˗sü, ˗yö ˗an ˗dɔ. ˗Yö kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˗dɔ. ˗Yö kwa ˗takun ˗a «ˈkun ˈˈtʋ̈ng ˈgu.» (Ebl. 4:15, 16) ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗yö ˗wɩ ˗a ˈka ˈˈkiö do ˗bha ˗takundhe ˗bha Zɛsemane ˈˈdhü ˗bhla ˈgü bhë ˗a ˈdhö, kwa ˗de ˈpö Zoova ˗bha ˗takundhe ˈö˗ nu ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ ˈö bɔ ˗a ˈka kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu, video, ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˗nu, mɛn zii ˗nu ɛɛnˈˈ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˗ta bhë, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha.

19. Kwa ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗ya ˗da ˈgüdandhe ˈgü, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈkwa dho ꞊faan ꞊slɔɔ ˗a ˈka? ˗A ˈwɔnzuan do ˗zɔn.

¹⁹ Zoova ˗dho «ka zuëˈˈ ˈwaanu.» Zoova ˗dho kwa ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈKwa bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ, ˗yö ˗dho kwa «zuëˈˈ ˈwaanu ˈö ˗ziö mɛbhɩɩdhe ˗zʋgɔngüwɔn ˗zë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗ta.» (Fdh. 4:6, 7) Zuʋ̈waannusü ˈö Zoova dho ˗a nu kwa ˗dhɛ bhë, ˗yö ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa, ˈö ˗zotadhe ˗së ˗kë kwa ˗gɔ. Kwa dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Luzö ˈpë ˗kë ˗a ˈka ˈyö bhë. ˗Ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ˗kë n ˈgü ꞊dhɛ ˈpë ˈa n do ˈka ˗a ˈdhö, ˈa n ˗zota ˗nu wo ꞊dhɛ n ˗dhɔ ˈyaa Zoova kë. ˈˈKɛɛ ˗ya kë ˈˈdhʋ̈ a ˗to mü ˈa˗ ꞊blɛɛ Zoova ˗dhɛ. Bhɛɛsü ˗yö n ˗takun ˈa ˗kë n ˗de ˈgü ˗së.» ˈWɔnzuan ˈö bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ bhɛɛsü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈwaannu.

20. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an sü ˈˈgbʋ ˈö Yesu ˗ya bɔ bhë ˗a ˗bha.

²⁰ ˈˈGbʋ ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an bɔ bhë, ˗wo ˗gleŋ ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗da kwa ˗bha. ˗Yö kwa ˗zo ˗bö ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈka, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗an ˗zogban. ˈGo mü kwa dhɔɔbhaamɛn ˗wɔn ˗ya kë, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova waa Yesu ˗wo ˗dho kwa ˗zogban. Kwa ˗zlanwopö ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ kwa mɛn ˗nu ꞊klaŋ kë ˗ni ˈgü, ˗an ˗wëë dua ˗mü kö ˗yö kwa kë ˈpö. ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova waa ö Gbö dhɔɔbhaasü ˗wo ˈwɔn ˗nu ˈwo kwa ˗ta ˗an ˈgüman, ˈwo kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu dɔ, ˈö ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo kwa ˗takun ˈkwa bɔ ˗an ˈgü bhë, ˗yö kwa ˗zogban. Pë ˗nu ˈkwa ˗an ꞊draan bhë ˗kwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kplawo, ˈkwa ˈdho ˈkwa yö˗ ˈka yi ˈö Zoova ˗ya pö ö «˗dho ö ˗kɔ ziö˗ [kwa] ˈˈyan ˈˈdhiʋ̈, ˈö [kwa] ˈˈyanyi ꞊gban bho mü ˈˈpɛɛpɛdhö» bhë, ˗a ˗bha.​—​˗Dhɛ. 21:4.