1. ˈMën ˈkwa˗ dɔ ˈö ˗gban Zakö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha?

 ZAKÖ ˗kun Yesu ˈzlaa˗ ˈka, ˈö ˗gla ˈkɔdhi ˈö˗ ˈgümɛn ˗nu kun ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗a ˈgü. * Zoova ˗dhɔ ꞊dede ˗ya dë Zozɛfö waa ˗a dhe Madhi ˗an ˗kë, ˈwo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈwo˗ gba. ˈDhuëë˗ ˈbha ˗yö ˗kpɔ Zakö ˗bha ˈzü, ˗a ꞊dhoo kë ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˈka. ˗Kë ˈkɔdhi suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü ˗sü ˗kun ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ˈka Zakö ˗bha ˈka.

2. ˗Mën ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be wa kë kö Zakö ˗yö ꞊bhlëë ˗ya ö ꞊dhoo ˗bha?

² ˈWɔn ꞊va ˈnën ˈwo˗ ˗kë ˈö Zakö ˗yö ꞊bhlëë ˗ya ö ꞊dhoo ˗bha. (Mat. 13:55) ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ kö Yesu ˗kwɛ ˗yö 12, ˗dhɛ ˈö waa ˗zlanwo ˗gɔmɛn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈwo ˈˈdoodɔ Zedhizadhɛmö, ˗wa ˗yö ꞊dhɛ ˗yö ˗Zlan ˗Wo ˈö ˗bɛnzë ˗sü ˈka ˗a ˗dɔ, ˈö˗ ˈwɔn ˗yö ˗an kun. (Dhu. 2:46, 47) ˗A ˈbha ˗ya kë kö Zakö waa Yesu ˗wo ˈˈdhü ˗ɲën wo ˈkwëë˗, ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö bɔ ˗a ˗ta kö ˗yö ö ꞊dhoo dɔ ˗së ˈka. Natan Nɔɔ ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ˗kplawo ꞊dhɛ «ˈkwa˗ pö ˈkwa mɛn dɔ ˗së ˈka, kwaa˗ ˗nu ˗kwa yö kë kwa ˈkwëë˗.» * ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö Zakö ˗ya ˗yö ꞊dhɛ «Yesu ˗yö ˗kë ꞊kpɛa ꞊dhia ˈkpaakpadhɛ ˈka; ˈyö ˗kë ˗Zlan waa˗ mɛ ˈbhee˗ ˗nu ˗an wö ˈdhiö ˗së.» (Dhu. 2:52, NTBL) ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ˗be ꞊dhɛ Zakö ˗dho kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗blɛɛsü ˈka. ˈˈKɛɛ yö ˈti kë ˈˈdhʋ̈.

3. ˈDhɛ Yesu ˗yö ˗zlanwopösü zübho, Zakö ˗ya ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

³ ˈˈTʋ̈ŋ ˈö Yesu ˗ya ˗kë ˗zlanwopösü ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö bhë ˗a ˈgü, Zakö ˈti kë ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˈka. (Zan 7:3-5) ˗A ˗de ˗ʒiaan Yesu ꞊dhegblü ˗nu ˗wo ˗nu yi do ˈka ˈwo˗ pö ꞊dhɛ «pë ꞊në ꞊ya ˗da ˈˈyan ˈgü.» (Mak. 3:21) ˗A ˈbha ˗ya kë kö Zakö ˗kë ˗an kpö ˈgü. ˈYaa ˗ya ˗sü ˈka Biblö ˈgü ˈzü ꞊dhɛ yi ˈwo Yesu dɔ ˗a ka ˈˈdhü ˗bha bhë ˗a ˈka, Zakö ˗kun wo dhe Madhi ˈˈpiʋ̈.​—Zan 19:25-27.

4. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ˈsü ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

 ⁴ ꞊Taabha, Zakö ˗yö ˈdhaŋ˗ ˗bho Yesu ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˗kë mɛn zii do ˈwo˗ ꞊bhlëë ˗ya ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗a ˈka. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗gleŋ ꞊plɛ ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈsü Zakö ˗bha kwa ˗dho ˗an yö: (1) ˈMën ˗kë kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ? (2) Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˈka?

5. ˈDhɛ Yesu go ga ˈgü ˈö ö ˗de ˗zɔn Zakö ˗dhɛ, ˈmën Zakö ˗ya ˗kë?

⁵ Zakö ˗yö ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈgü? ˈDhɛ Yesu ˗yö go ga ˈgü ‹ö ö ˗dɩ ˗zɔn Zakö ˗dhɛ, ˗yö ö ˗dɩ ˗zɔn ˈzü ö ˗bha bɔmɛ ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ.› (1 Ko. 15:7) ˈDhɛ ˈwo ˗kpan wo ˈkwëë˗ ˈyö Zakö ˗yö ˗kë ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˈka. Yi ˈö bɔmɛn ˗nu kun ˗a ˈka ˈkɔdhi ˈö kun ˈkɔ ˗ta ˈˈdhuŋ ˗a ˈgü Zedhizadhɛmö bhë, Zakö ˗kun ˗an ˈˈpiʋ̈ mü. (Këw. 1:13, 14) ꞊Taabha, Zakö ˗dho ˈö ˗kë kletiɛn ˗nu ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˗a mɛn do ˈka. (Këw. 15:6, 13-22; Ga. 2:9) ˗Yö ˗kwɛ 62 K.Y. ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈdɛdɛ ˈka ˈö ˈsëëdhɛ bɔ ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗dhɛ. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗dho ˈdho dhaŋ˗ ˈgü ɛɛnˈˈ kwa ˗dho ˈto ˈˈsɛ ˗ta yö, ˈsëëdhɛ ˈö bhë ˗gleŋ ꞊va ˗ya ˈgü ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kwa ˗takun. (Zak. 1:1) Zuifö mi do ˈwo˗ ˗dhɛ Zozɛfö ˗ya ˗pö Zuifö ˗nu ˗bha ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ ˈwo˗ ˗dhɛ Ananö ɛɛnˈˈ Ananiasö bhë, yö ꞊nën ˈö˗ pö ˗wo Zakö zë. Zakö ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˈö yö˗ ˈka ˗a ga ˗yi ˗bha.

6. Zakö waa ˗zlanwo ˗gɔmɛn ˗nu ˈwo kun ˗a ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˈwaa kun do ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ Zakö ˗kë ˗desütɩtɩmɛn ˈka. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˗Kɔ ˈö Zakö ˗yö ˗wɩ ˗a ˈka Yesu ˗wɔn ˗bha waa ˗kɔ ˈö ˗zlanwo ˗gɔmɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗a ˈka Yesu ˈka, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. ˈDhɛ Zakö ˗ya ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗Zlan Gbö ˈka, ˗yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö ˗wɩ ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈˈsaabhomɛn ˗gɔmɛn ˗nu ˈwo kun Zedhizadhɛmö wo ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈWo ˈti Yesu ˗bha Dhazaa ˗bho ˗ga ˈgü ˗sü ˗da zɔɔdhe ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈwo ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo Yesu ˈsü ꞊dhɛ mɛn ˈö Zoova ˗ya bɔ ˗a ˈdhö. ˈPë ˈwo˗ ˗kë ˗ʒiaan ˈyö ˗tɔ ˗a ˈˈslö ˈnën ˈwo˗ ꞊mɛɛn kö ˈwo Yesu waa Dhazaa ˗an zë. (Zan 11:53; 12:9-11) ꞊Taabha, ˈdhɛ Yesu go ga ˈgü, ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö mɛn ˗nu ˈwa ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ. (Mat. 28:11-15) ˗An ˗bha ˗de ˗sü ˈkpii˗ ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˗kɔ ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˈka.

7. ˈMën ˗kë ˈkwa dho ˈˈkan ˗desükpiisü ˗bha?

⁷ ˗Gleŋ ˈö˗ ˗da kwa ˗bha: ˗Kwa ˈˈkan ˗desükpiisü ˗bha, ˈkwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha kwa ꞊klaŋkë ˗sü ˗bha. Zuʋ̈ˈˈ kë ˗yua ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya kë kö kwa zuʋ̈ga ꞊dede ˗yö ö bo ˗man ˗sü  ˈka ˗së ˈka. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˗desükpiisü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ꞊gɔɔ ˗kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˈkwaa ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ Fadhiziɛn ˗nu ˗wo ˗kun wo ˗de ˈsü ˗ni ˈgü ˈkpii˗, ˈwii ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo ˈdhaŋ˗ bho pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan Gbö ˈö˗ ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈdhö˗ ˗ta yö ˗mü Yesu ˈka bhë, ˗an ˈˈdhiʋ̈. (Zan 12:37-40) ˈYaa kun ˈwɔn ˗së ˈka ˗an ˗bha ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗ya ˗kë ˈö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗sü ˗yö dha ˗an ˗gɔ. (Mat. 23:13, 33) ˗Yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa kwa ꞊kwaa ˗Zlan ˗Wo waa˗ ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗an ˗zü ˗kplawo kö ˗wo kwa ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu, kwa ˗zota ˗kɔ ˗nu waa ˈwɔn ˗nu ˈkwa ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta, ˗an bho ˈˈgblʋʋ. (Zak. 3:17) ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ Zakö ˗kun ˗desütɩtɩmɛn ˈka bhë, ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö Zoova ˗ya ꞊klaŋkë. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa dho ˗a yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˗a ˗bha ö ˗desütɩtɩsü ˈnën˗ ˗kë ꞊klaŋgɔmɛn ˗së ˈka.

8. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˈka?

⁸ Zakö ˈti ꞊klaŋ ꞊gblɛɛn kë. ˗Zlanwo ˗gɔmɛn ˗nu ˈwo kun ˗a ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗wa ˗sü ꞊dhɛ ˗kɔ do ˈwo bɔmɛn Piɛdhö waa Zan ˗an sü ˗a ˈka, ˗a ˈdhö. ˗Wa ˗pö ꞊dhɛ ‹˗an ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwii ꞊klang ˈbha kë kö woo pë dɔ.› (Këw. 4:13) ˈˈKɛɛ Zakö ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn ˈö dho ˈö ˗kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˈka. ˈKwa˗ ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˗wo pö Biblö ˈgü, kwa˗ ˗dhɛ ˗yö. ˗A ˈbha ˗ya kë kö kwa ˗de ˈpö kwa ˈti ˈdho ꞊klaŋ ˈka ꞊gblɛɛn ꞊dhɛ Zakö ˈdhö. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö kwa ˗takun, ˈö˗ ˗bha ˗kɔlokota kwa ꞊klaŋ ˗kë kö ˈkwa kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˈka. Mɛn ꞊klaŋkësü ˈwɔnzuan ˈö Zakö ˗ya to kwa ˗gɔ waa ˗gleŋ ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗sü ˗a ˗bha, ˗kwa ˗an ga.

9. Zakö ˗yö mɛn ꞊klaŋ ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ Zakö ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈgümandhɛ ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗wɔn ˈgü, mɛn ˗nu ꞊waa˗ ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗wo pö, pë ˈwo dhö ˗a kë waa ˗kɔ ˈwo ˗dho ˗an kë ˗a ˈka, ˗wo ˗to mü ˈwo ˗an dɔ. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˗yö ˗bɔ ˈwɔnzuan ˗bhaasü ˗nu ˗ta ˈö˗ ˗zɔn kletiɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗nu ˈö ˈwaa ˗së ꞊waa˗ kë ˗an ˈka, ˈwa ˗dho ˗a ˈkun wo ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗pö: «ˈMɛ ˈwo ˈˈdhʋ̈ bha ꞊në ˈkwa˗ pö sië˗ ˗nu ˗bha ꞊dɛɛ ꞊dhɛ ˗a ˗nu ˗bha ˗së bha. ˗Yö n ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö ˗gban Zɔbö ˗bha ˈwo˗ ˗dhiang zë bha ˗yö ka ˈˈtʋʋdhö: Zuësɛadhɛ ˈö˗  ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈˈfluudhö, ˈö˗ ˗gɔ dɔ ˗dhɛ ˈö˗ ˈgü, kwa Dëmɛ ˈdhö ˈwɔn ˈö˗ ˗kë ˗dhɛ ka˗ dɔ. ˗A pö ˈa˗ wo ˈˈdhʋ̈ bha˗ ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ kwa Dëmɛ bha˗ ˈˈgblü ˈyaa ˈya˗, mɛ ˗wëë ˗ya ˗kë ꞊dedewo.» (Zak. 5:11) Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˗dhioo ˈö Zakö kun ˗a dɔ ˗ni ˈgü ˈö ꞊dhegblü ˗nu ˗ta bhë, ˗ya ˗gban ˗Zlan ˗Wo ˗ta. ˗Yö ˗bɔ ˗Zlan ˗Wo ˗ta ˈö˗ ˗zɔn ˈˈtʋtomɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗kplawo mɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha ꞊dhɛ Zɔbö ˈdhö, ˗an ˗dhɛ. Zakö ˗yö ˗bɔ ˗wo ˗nu ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an ˈgümandhɛ ˈdhö ˗së ˗an ˗ta, ˈö ˗gleŋ ˗da ˗an ˗bha. ˗Ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈˈɲan bɔ Zoova ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈwii yö ˗zë ˗a ˈtɔ bhɔ.

10. Kwa mɛn ˗nu ꞊klaŋ kë ˗ni ˈgü, kwa ˗dho ˈto Zakö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ ˗Gleŋ ˈö˗ ˗da kwa ˗bha: ˗Kwa kwa ˗bha dhiaŋ kë ˗bhaasü, ˈkwa mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗Zlan ˗Wo ˈka. ˈPë ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˈkwa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa pë ꞊va ˗dɔ. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˈnën pë ꞊gban dɔ, ˈö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü ꞊dedewo. (Wlɔ. 11:33) ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗gban Biblö ˗ta ˗kplawo. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈˈsanni ˈkwa˗ pö kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ a ˗kë ü ˗duɛɛ ˈgü ˗be pë ˈa dho ˗a kë ˈyö ꞊nɛn, ˗kwa bɔ ˈwɔnzuan ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˗ta ˈkwa ˗an ˗takun kö ˗wo wo ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˈwɔn yö ˗a ˈka, ˗a ˈgü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈwii ˗dho ˗a pö ˈwo kwa ˗zë kwa ˗dhidhɛwɔn kë. Zoova ˈnën ˈwo dho ˗a ˗dhidhɛwɔn kë.

11. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo nu kletiɛn ˗nu ˈwo kun Zakö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗an ˗ta? ˈYö ˗dhioo ˗mɛɛn ˈö˗ dɔ ˗an ˗ta? (Zakö 5:13-15)

¹¹ Zakö zuʋ̈ˈˈ ˗kun ˗saa mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zakö ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü, kwa˗ ˗yö mü ꞊dhɛ ˗a ˈwɔn ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ ö ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗kun ˈko zë ˗ni ˈgü ˈˈtakɔ yaa ˈbha ˗nu ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kɔ ˈwo dho ˗a kë ˗a ˈka kö ˗wo ˈgo ˗an ˈgü, ˗ya ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Kletiɛn ˈbha ˗nu ˈwaa kun ˗dhioo ˗nu ˗ya ˗ni ˈgü ꞊bhlëë ˈgü ˈˈvaandhö. (Zak. 1:22) ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wo mɛn ˗zëgüzë. (Zak. 2:1-3) ˈÖ˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˈwaa wo ˗zokë wo ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈. (Zak. 3:8-10) ˈˈTakɔ yaa ꞊dede ˗kun ˈto ˗sü ˈka kletiɛn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha, ˈˈkɛɛ Zakö ˈti˗ pö ꞊dhɛ ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo wo ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˗Yö ˗dhioo ˗dɔ ˗an ˗ta ˗dhɔkaadhe ˈgü, ˈˈkɛɛ ˗yö gagade ˗pö ˗an ˗dhɛ, ˈö˗ pö ˈzü mɛn ˗nu ˈö ˗wa ˈwɔn yaa kë ˗wo ˈdho mɛn zii ˗nu ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo ˗takundhe ˗dhɛ ˗an ˗gɔ.​—Zakö 5:13-15 ˗wo pö.

12. Kwa mɛn ˈbha ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü Biblö ˈka, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈwɔn yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ?

¹² ˗Gleŋ ˈö˗ ˗da kwa ˗bha: ˗Kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗an yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ. ˗Dhioo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ꞊vadhɛ ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. (Zak. 4:1-4) ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗bhawɔn ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗bha kö ˗wo ꞊kun ˈˈkan wo ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha, ˗wo ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu ˈdhö. ꞊Dhɛ Zakö ˈdhö, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ pö kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗dhɛ ˗yö ö ˈˈtakɔ ˈbha bho ˈˈgblʋʋ. Kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈwɔn yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ, kö ˈkwa kwa ˗zoyö ꞊dhɛ Zoova ˗dho ˗dekëtɩtɩmɛn ˗nu ˈˈgan ˈö ˗bha, ˈö ˗an gba ꞊faan ˈka kö ˗wo wo ˗bha ˗tosɛta bho ˈˈgblʋʋ.—Zak. 4:10.

13. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zakö 3:2 ˈgü, Zakö ˗yö ö ˗de ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˗De yö ˗kɔ ˗së ˗kun Zakö ˗gɔ. Zakö ˈti zë ö ˗bha ˗kë Yesu ˈzlaa˗ ˈka ˗sü ɛɛnˈˈ yö ˈö ö ˗kɔ ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗wɔn ˗dhɛ kö ˗yö ö ˗de ˈsü ˗tiaandhö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗bha. ˗Yö ˗an ˗dhɛ ꞊ʒiaan ö «dheebhang dhɔɔbhaasü ˗nu.» (Zak. 1:16, 19; 2:5) ˈYö ˈti˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ yö ˗zë ö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. Pë ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ: «[Mɛn ꞊gban] kwa ˗pö ˈwɔn kë ˗sü ˈgü ˗kɔ ˈgbɛ ꞊dede ˈgü.»​—Zakö 3:2 ˗wo pö.

14. ˈMën ˗kë kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗zë kwa ˗gɔ?

 ¹⁴ ˗Gleŋ ˈö˗ ˗da kwa ˗bha: Kwa ˗zo ˗yö ˗bo ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˗mü kwa ˈka. Kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa kwa ˗zota ꞊dhɛ kwa ˗tiaandhö mɛn ˗nu ˈkwa Biblö ˗zɔn ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ, ˗an ˗bha. ˈMën ˗kë? Kö ˈkwa˗ ˗zɔn kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈyaa zë kwa ˗gɔ, ˗yö ˗dho kë ˗an ˈgü ꞊dhɛ ˈwaa ˗mɔn ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈkwa˗ pö ˗an ˗dhɛ ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈyaa kun ˈˈplëëplë kwa ˗gɔ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, kö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗a ˈka ˈö kwa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈkwa˗ blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ, ˗wo ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ wo ˗de ˈpö wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo Zoova ˗dhɔkë.

15. ˈWɔnzuan suu ˗mɛɛn ˗nu ˈö Zakö ˗yö bɔ ˗an ˗ta ˈö mɛn ˗nu ꞊klaŋ ˗kë? (Zakö 3:2-6, 10-12)

¹⁵ Zakö ˗yö ˗bɔ ˈwɔnzuan ˗nu ˈwo pa mɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈka ˗an ˗ta. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈnën˗ ˗takun, ˈˈkɛɛ ˗a ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ˗gleŋ ˗sü ˈpö ö ꞊dhoo Yesu ˗bha mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗kɔ ˈwɔnzuan ˗bha. ˈWɔnzuan ˗nu ˈwo Zakö ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü ˗an ꞊vadhɛ ˈgümandhɛ ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˗gleŋ ˗nu ˈwo go ˗an ˈgü ˈwo ˈˈpuu.​—Zakö 3:2-6, 10-12 ˗wo pö.

16. ˈMën ˗kë ˈkwa dho ˈwɔnzuan ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈsü?

¹⁶ ˗Gleŋ ˈö˗ ˗da kwa ˗bha: ˗Kwa ˈwɔnzuan ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈsü. ˈKwa ˈwɔnzuan ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈsü, mɛn ˗nu ˈkwa ˗an ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü bhë ˗wo ˗gleŋ ˈö˗ ˈgü ˗a ˗man, ˈö ˗an ˈˈɲan ˗yö ˗da ˗an ˈgü ˈpö. ˈWɔnzuan ˗nu ˗wa ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈwo wo ˈˈtʋ to kwa ˗bha ˗an ˗zo ˗yö to gagade ˗wɔn ˈˈgbɩɩsü ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˈˈpiʋ̈. Yesu ˗kun mɛn ˗nu ꞊klaŋ ˗kë ˈwɔnzuan ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈka ˗mɛn do ˈka, ˈyö˗ ꞊dhegblü Zakö ˗yö ˗gleŋ sü ˗a ˗bha. Zakö ˗bha ˈwɔnzuan do ˈö˗ sü waa ˈpë ˗kë ˈö ˗së, ˗kwaa ˗ga.

17. ˈMën ˗kë ˈö ˈwɔnzuan ˈö ˗bɛnzë ˗sü ˈka Zakö 1:22-25 ˈgü bhë, ˈö ˗së?

¹⁷ ˗Bhö Zakö 1:22-25 ˗wo pö. ˈPë ˗kë ˈö ˈwɔnzuan ˈö Zakö ˗ya sü ˈö ˗gban ˗dhuaŋdhe ˗bha bhë ˈö ˗së, ˗a ˗gɛn ˗yö ꞊va. ˈWɔn do ˈbha ˈnën kun ˗a ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˈkwa˗ pö ˗Zlan ˗Wo ˗yö ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ, ˗ya ˈˈkan ˗a ˗wo pö ˗sü ˗bha, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈWɔnzuan ˈö Zakö ˗ya sü bhë, ˗a ˈgümandhɛ ˈyaa kun ˈˈgbɩɩ˗ mɛn ˗nu ˗gɔ. ˗Yö ˗gban mɛn ˈö ö ˗de ˗ga ˗dhuaŋdhe ˈgü ˗a ˗bha. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈö ö ˗de ˗ga ˗dhuaŋdhe ˈgü ˈö ö zaadhɛ ˗yö, ˈˈkɛɛ ˈö ˈyaa ˗a baaˈˈ, kö ˗ya ö ˗de ˗taman. ˗Kɔ do ˈö bhë  ˗a ˈka ˈkwa ˗Zlan ˗Wo pö, ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ pë ˈbha ˗yö kwa ˗bha ˗tosɛta ɛɛnˈˈ kwa ˈˈtakɔ ˈgü ˈö ˈyaa ˗së, ˈˈkɛɛ ˈö ˈkwaa ˈˈkan˗ ˗bha, kö ˈkwa kwa ˗de ˗ta ˗man.

18. Kwa mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü ˈwɔnzuan ˈka, ˗mën ˈö ˈkwa dho kwa ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈?

¹⁸ Kwa mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü ˈwɔnzuan ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ Zakö ˈdhö, ˈwɔn ˗yaaga ˈwo yö ˗an kë ˗sü ˈka: (1) ˈWɔnzuan ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ ˈsü, ˗yö ˗bɛ ˗gleŋ ˈö dho ˈto kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˈˈɲaan ˗a ˗bha. (2) Kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈwɔnzuan ˈö ˈgümandhɛ ˈdhö ˗së ˗a ˈsü. (3) ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗gleŋ ˈö˗ ˈgü, ˗ya yö ˈˈpuu ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔnzuan ꞊slɔɔ ˗sü ˗ya kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˗kwa kpɔɔˈˈ Index des publications des Témoins de Jéhovah ˗bha. ˈKwa ˈdho ˗a ˈˈpian «Exemples» ˗ta, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗kpan ˈwɔnzuan ˗kɔŋ ꞊va ˗bha mü. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈwɔnzuan ˗nu ˗wo kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ miklo ˈdhö: ˗Wa ˗kë ˈö ˗gleŋ ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ ˗da mɛn ˗bha, ˈö˗ man ˗së ˈka. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈkwa˗ pö ˈkwa ˈwɔnzuan ˗nu ˈsü, ˈya ˗dho kë ꞊va. ˗Kwaa dan ˈwɔn gaga ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˗yö ˈto ˗a ˈˈɲaan, ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈpë˗ ˗wɔn ˈgü ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˈka, ˈyaa ˈnën ˗tɔ kö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˗yö bɔ kwa ˗ta. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan ˈkwa ˗an ˗takun kö ˗wo kë Zoova ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈka.

19. Kwa ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ kwa kë?

¹⁹ Kwa ˈti ˈˈgla ˈkɔdhi ˈö mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ kun ˗a ˈgü ꞊dhɛ Zakö ˗bha ˈdhö bhë, ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ kwaa kwa ꞊dhegblü ꞊va ꞊dede kwa Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü kwa ˈkwëë˗, ˈö ꞊bhlëë ˗wɔn ˈka kwa ˗bha ˈka. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ kwa ˗kë, ˈö ˈkwa ˗kë kwa ˈko ˈˈpiʋ̈, ˈkwa ˗gleŋ sü ˗an ˗bha. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö kwaa˗ ˗nu ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˈkwa ˈkwëë˗, ˈkwa ˗zlanwopö, ˈkwa mɛn ˗nu ꞊klaŋ ˗kë. ˗Kwa ˈto Zakö ˗zota ˗kɔ, ˗a ˈˈta ˗kɔ waa˗ ˗bha mɛn ꞊klaŋkë ˗kɔ ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ꞊bhlëë ˗ya kwa Dë Zoova ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë ˗a ˗bha, ˈö ˈkwa zuʋ̈sëmɛn ˗nu ˗takun ˈwo ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha.