1. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo nu Davi ˗ta?

 ˗GBLÜDË ˈgügbɩɩsü ˈwo˗ Saidhö ˗kë bhë ˗yö ˗kun pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈö Davi zë. ˗A ˗wɔn ˈgü, Davi ˗yö ˗duëë. Yi do ˈka ˈdhɛ Davi ˗bhawɔn yö ˗bhöpë ˗bha, ˗yö ˈduaannu ˈˈkwipö ˈwo˗ ˗dhɛ Nɔbö ˗a ˈgü, ˈö ˈbluu˗ bhɛ ˈˈsoodhu ˗gba ˗dhɛ ˗an ˗gɔ. ˗Yö ˗kun pë ˗bhaasü ˈka. (1 Sam. 21:1, 3) ꞊Taabha, waa ö ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˗wo ˗dho ˈwo wo ˗bin ˗gwö ꞊duudhɛ do ˈbha ˈgü. (1 Sam. 22:1) ˈMën ˗kë ˈö Davi ˗kë ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü?

2. ˈWɔn yaa suu ˗mɛɛn ˈö Saidhö ˗yö ö ˗de ˗da ˗a kë ˗sü ˈgü? (1 Samuel 23:16, 17)

² ˈˈSɛgümɛn ꞊vadhɛ ˗kun Davi ˈtɔ bhɔ ˗ni ˈgü ˈyö sü ꞊dhɛ ˗gblü ˗nu ˈö ˗an gɔn, ˗wo ˗dhi ˗a ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ꞊druɛɛ ˈkpii˗ ˗yö ˗da Saidhö zuʋ̈ˈˈ ˈgü Davi ˗bha. Saidhö ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈpö ꞊dhɛ ö ˗bha gɔɔgbɩɩdhɛ ˗wɔn ˈgü Zoova ˗ya ö ˗kɔ ˈˈkan ö ˈˈdhiʋ̈, ˗ya ö ˗kɔ ˈˈyɛ Davi ˗bha kö ˗yö kë ˗gblüdë ˈka Izraɛdhö. (1 Samuel 23:16, 17 ˗wo pö.) ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka kö Saidhö ꞊kun ˗gblüdë ˈka ꞊köŋ. ˗A ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu waa mɛn ˗nu ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wo ˗kun ꞊va. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗a ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö ˗yö ö ˗bin, kö ˈwa ˗dho ˗a zë. Saidhö ˗kun ö ˗zota ˗ni ˈgü ꞊dedewo ꞊dhɛ ö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗Zlan ˈya ˗dho Davi kë ˗gblüdë ˈka ˗ee? (Is. 55:11) Biblö ˈti˗ blɛɛˈˈ. ˈˈKɛɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Saidhö ˗kun ö ˗de dɔ ˗ni ˈgü ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈. Mɛn ˗nu ˗wa ˗gban ˗Zlan ˗gɔ, ˈwɔn yaa ˈnën ˈwo˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü ˗kplawo.

3. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, Davi ˗kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ?

³ Davi ˗kun ˗dekëtɩtɩmɛn ˈka. ˈYaa ˈnën ö ˗kɔ ˗yɛ ö ˗de ˗bha kö ˈö kë ˗gblüdë ˈka Izraɛdhö, Zoova ˗mü. (1 Sam. 16:1, 12, 13) ˈˈKɛɛ ˗a ˗san ˗yö ˗da Saidhö ˈgü ꞊dedewo. Davi ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zoova ˗ya ö dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈, ˗bhöpë ˈyaa ö ˗gɔ, ɛɛnˈˈ ꞊yaa˗ kë ö ö ˗din ˈkpɔ ˗ni ˈgü ˗gwö ꞊duudhö ˗ee? ˗Abin. Pë ˈö˗ ˗kë ꞊ʒiaan ˗yö ˈö ˗tɔ ˗yö ˗ya ˗dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü ˈö ˗we ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ ˗tan do bho. ˗Wo  ˗nu ˈö˗ pö ˈˈtan ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ˈyö˗ ˈbha ˗nu ˈdhö Biblö ˈˈɲan ˈö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˈö ˗gban ˗a ˗ta bhë, ˗a ˈgü. ˗Ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˈö ˈwo Zoova ꞊mɛɛn pë ˗së ꞊gban ˗dho kë ˗an ˗gɔ»—Ps. 34:10.

4. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈkwa ˗dho ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö ˗an ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗?

⁴ Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊vadhɛ ˈwo ꞊dɛɛ, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗bhöpë ɛɛnˈˈ ˗tosɛta ˗kë ˗a ˗ta ˗pë ˈbha ˗wɔn ˗yö ˗kë ˗an ˗bha. * ˗Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˈka ˈˈyua ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa˗ ˈgü yö ˗a ˈgü, ˈö dho kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü ˗yö ˗ʒiö ˗a ˈka mü ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈö kwa ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü bhë, ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈka. (Mat. 24:21) Kwa kwa ˗zota ˗ni ˈgü ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa dhɛɛˈˈ ˗yishiö ˈwo yö ˗an ˗yɔ bɔ: Pë ˗së ꞊gban ˗kë Davi ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈMën ˗kë ˈö ˗dho kë ˗së kö kwa ꞊slɔɔpë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun? ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa ˗dho kwa ˗zo yö ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈? Kwa ˗dho kwa ˗de baaˈˈ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗gɔ ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ?

5-6. ˗A pö ˈö Davi ˗ya wo ꞊dhɛ ‹pë ˗së ꞊gban ˗dho kë ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ› bhë, Psaume 23:1-6 kwa ˗takun ˗a ˈgüman ˗sü ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ ˗A pö ˈö Davi ˗ya wo ꞊dhɛ ‹pë ˗së ꞊gban ˗dho kë ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ› bhë, ˈmën kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ pö? ˈDhɛ Davi ˗yö Psaume 23 ˗bha ˗naan ˗bɛnzë, ˗yö ˗wo suu do ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗pö mü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ Psaume ˈö bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa˗ ˈgüman. (Psaume 23:1-6 ˗wo pö.) ˗A zübhodhɛ ˈgü, Davi ˗ya ˗pö: «Zoova ˈnën ˗tɔ n ˗maankëmɛn, pë gbɛ˗ ˗wɔn ˈti ˗dho n kë.» ˗A ˈˈpian ˈdhɛ to ˗a ˈgü, Davi ˗yö pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈö ˗an ꞊slɔɔ Zoova ˗bha ˗kë ö ˗maankëmɛn ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ, ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ˈka «kpɛnŋdhödhɛ ˗ʒian ˗ta,» ˈö˗ ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ waa ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗nu ˗gü. ˗Yö ˗kun Davi ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈkö ˗de ˈö ˗tosɛta ˗kë «˗dhɛ ˈö ꞊blëë ˗nu ˈdhö˗ ˗bha ꞊va» ˗a ˈgü, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗dho nu ö ˗ta. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈgügadhe ˗dho nu ö ˗ta ˈö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü «googüdhɛ tii» ˗bha, ˈö˗ ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wa nu  ˗a ˗gɔ ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗maankëmɛn ˈka, «ˈˈsuʋ̈ ˈyaa˗ kë pë yaa gbɛ˗ ˗gɔ.»

⁶ Dhɛɛˈˈ ˈö ˗kë ꞊dhɛ pë ˗së ꞊gban ˗yö ˗kë Davi ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈka bhë, ˗a ˗yɔ ꞊nɛn: Pë ˗sɛŋbɔ ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha kö ˗yö ˈto ˗klü ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗yö ˗kë ˗a ˗gɔ. Zuʋ̈gblüdhi ˈö kun ˗a ˗gɔ ˈyii ˈsü ꞊nɔɔnpë ˗nu ˗bha ˗kë ˗a ˗gɔ ˗sü ˗bha. ˈPë Zoova kun ˗a nu ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ, ˗ya ˗zokun. Pë˗ ˗wɔn kun ˗a ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ö ˗bha, ˗yö ö ˗kɔ kpa ö ˗ta.

7. ˈKwa Dhukö 21:20-24 ˗wo pö, kletiɛn ˗nu ˈwo kun Zude ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo kun bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü?

⁷ ˈKwa kwa ˗zota pë ˈö Davi ˗ya pö ˗a ˈgü, kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ꞊nɔɔnpë ˗nu yö ˗kɔ ˗së dua ˗mü kö ˗yö kë kwa ˗gɔ. ꞊Nɔɔnpë ˗nu ˗bha ˗kë kwa ˗gɔ ˗su ˈyaa ˈya˗. ˈˈKɛɛ kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa ˗an ˗wɔn yö ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. Pë ˗wɔngbɩɩsü do ˈö kletiɛn ˗nu ˈwo kun Zude ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˈwo˗ ˗kë, ˈyö bhë. (Dhukö 21:20-24 ˗wo pö.) Yesu ˗yö ˗an ˗kpɔɔ ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗dho ˗wo ˈö ‹˗gblü ˗yö ˈgba dɔ Zedhizadhɛmö ˗dhɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü ˈö ꞊klëën˗ ˈka˗ ˗zü.› ꞊Waa˗ yö ˈˈdhʋ̈, ˗an dua ˗mü «˗wo ˗bɛang ˈsü kö ˗wo ˈdho ˗tɔn ˗gbeng ˈgü ˗dhɛ ˗nu ˈgü.» ˗Wa wo ˗bha ꞊kwɛɛ˗ ˗nu ˈto ˗wa ꞊duëë ˈyö ˈwo dho dha. ˗A ˗kwɛ ˈbha ˗ya kë, ˈö ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗Tɔn ˗ya pö: «˗Wo wo ˗bha ˈbhlaadhɛ ˗nu waa wo ˗bha ˈkɔ ˗nu ˗to. ˗A ˗de ˗ʒiaan wo ˈti ꞊kwɛɛ˗ gbɛ˗ ˈsü wo ˗bha ˈkɔ ˗nu ˈgü. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗an ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗kɔ kpa wo ˗ta, ˈö wo ˗takun. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wa ˗dhɔkësü ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka pë ˈˈpɛpɛ ˗ta.»

8. Kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü Zude bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈwo˗ ˗da kwa ˗bha?

⁸ Kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü Zude bhë, ˗gleŋ ˗së ˗mɛɛn ˈwo˗ ˗da kwa ˗bha? ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗Tɔn ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö˗ yö ˗ya ˗pö: «˗Dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗a ˈbha ˗ya kë ˈgüdandhɛ ˗nu ˈwo dho ˗kɔ ˈö ˈkwa ꞊nɔɔnpë ˗nu yö ˗a ˈka ˗a ˗zɔn, ˗wo ˗dho nu kwa ˗ta. ˗An ˗wɔn ˗dho kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˗to Zoova ꞊kee˗ ˗sü ˈö ˈkwa dha ˈnën˗ ˗wɔn dho kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗? ꞊Ii, ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ɲën ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kan kwa ˈgü ˈö kwa ꞊kwɛɛdhɛ ˗yö to ˈˈfüöö. Kwa ˗bhawɔn ˗yö kwa ˗de baaˈˈ ˗sü ˗bha kö ˈkwa ꞊duëë ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu ˈwo kun Zude ˗an ˈdhö.» *

9. ˗Dhioo ˈö Pɔdhö ˗ya dɔ Eblö ˗nu ˗ta bhë ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ ˗An ꞊slɔɔpë ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈto ˗sü kö ˗wo ˈdho ˗ya ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü bhë, ˈyaa kun ˈˈplëëplë kletiɛn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha ˈka. ˗An ˗bhawɔn ˗kun ˗zoyödhe ˗bha kö ˗wo ˈdhaŋ˗ bho ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö wo ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ. ˈˈKɛɛ pë ˈbha ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗an ˗takun ˗yö ˗kun ˗dhö. ˈˈSanni Wlɔmömɛn ˗nu ˗wo ꞊klëën Zedhizadhɛmö ˗dhɛ ˗zü, Bɔmɛn Pɔdhö ˗kwɛ ˈˈsoodhu ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˗dhioo do ˗së ˗dɔ Eblö ˗nu ˗ta, ˈö˗ pö: «ˈWëëga ˗dhɔ ˈya ˈdho ka kë ka ˗bha ˗tosɛa ˈgü ˈö ˗ziö ˈka ˗naa ˈgü, pë ˈdhɛ ˈö ka ˗gɔ ˗yö ka ˗zʋ ˈkun, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ [˗Zlan] ˗ya ˗pö ˈö˗ pö: ‹N ˗zʋ ˈyii ˈdho bhɔ i ˗wɔn ˈka, ˈmii ˈdho n ˗kɔ ˈˈkan i ˈˈdhiʋ̈ tongtongdhö.› Yö ꞊në˗ ˗wɔn ˈgü, ˈyö ˈkwa ꞊mɔɔ˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˈdhang ˗bho ˈˈdhiʋ̈ ˈka ꞊dhɛ: ‹N Dëmɛ bha ꞊në ˗nu n ˗dhɛ ˗mɛ ˈka, ˈˈsuʋ̈ ˈyii ˈdho n kë, ˗më ˈˈwɛɛ ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ꞊mɔɔ˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë n ˈka?›» (Ebl. 13:5, 6) Kletiɛn ˗nu ˈwo to Pɔdhö ˗bha ˗dhioo ˈˈpiʋ̈ kö Wlɔmömɛn ˗nu ˈti Zedhizadhɛmö ˗dhɛ ˈkun ꞊köŋ bhë, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ wo ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗bhaasü ˗sü kö ˗wo wɔ ˈkɔ ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈgü, ˈyaa kun ˗an ˈgü ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗an ˈgü ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö wo ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya nu wo ˗dhɛ. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Pɔdhö ˗ya pö˗ ˈka ˗a ˈdhö, kwa ˗de ˈpö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zo yö ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈.

10. ˗Mën ˈö Pɔdhö ˗ya kë ˗sü ˈˈslö ˗zɔn kwa ˗dhɛ?

¹⁰ Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˗dhioo suu do ˈö bhë ˗a ˗dɔ Timote ˗ta, ˈö˗ dɔ ˈpö kwa ˗ta ꞊dɛɛ. ˗Ya ˗pö: «˗A ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˗bhöpë waa˗ kwa ˗dasɔ ˗zë ꞊slɔɔ, ˗yö kwa ˗zʋ ˈkun.» (1 Tim. 6:8) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ pö ꞊dhɛ kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa ˗bhöpë ˗së ˗bhö, ˈkwa kë ˈkɔ ˗së ˈgü ɛɛnˈˈ ˈkwa kwa ˗bha sɔ ˗dɛɛ ˗nu ˈdhɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗ee? ˗Abin. ˗Ya ˗pö ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ꞊nɔɔnpë ˗nu ˈwo kwa ˗gɔ ˗wo kwa ˗zokun. (Fdh. 4:12) ˗A ˗bha ˈˈslö ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈyö bhë. Kwa ˗bha pë ˈwɔngbɩɩsü ˈö ˈdhö ˈyö ˗tɔ kwaa ˗Zlan kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ, ˈyaa ˈnën ˗tɔ kwa ˗bha ꞊nɔɔnpë ˗nu.—Hab. 3:17, 18.

11. ˗Wo ˈö Moizö ˗ya pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha ˈö ˗gban pë ˗bha kwa ˗zokun ˗sü ˗bha?

¹¹ ˗Ya kë ꞊shiö pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an yö ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈdhö bhë, Zoova ˈyaa ˗an yö ˈˈdhʋ̈. ˈPë Moizö ˗ya pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ kö ˗wa ˗kwɛ 40 kë ˈˈyɛ ˗ta, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «Zoova ka ˗bha ˗Zlan ˗ya ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ka ˗bha ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈka˗ ˗kë ˗a ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ka kun ˈˈta ˗ni ˈgü ˈˈyɛtadhɛ ˈkpii˗ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗a ˈˈɲan ˗kun ka ˗bha. ˗Kwɛ 40 ˈka, Zoova ka ˗bha ˗Zlan ˗yö ˗kë ka ˈˈpiʋ̈ ˈö pë gbɛ˗ ˗wɔn ˈti ka kë.» (Deut. 2:7) ˗Kwɛ 40 ˈˈpiʋ̈, Zoova ˗yö ˈmanö ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗an ˗bhöpë ˈka. Zoova ˗yö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗an ˗bha sɔ ˗nu ˈwo go ˗an ˈka Ezitö ˈwii ˈˈblë. (Deut. 8:3, 4) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˈka pë ˗nu ˈwo bhë ˈwaa kun ꞊va, Moizö ˗yö ˗an ˗zokpɔɔ ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗an ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha Zoova ꞊yaa˗ nu ˗an ˗dhɛ. ˈKwa kë mɛn ˗nu ˈö pë ˗yö ˗an ˗zokun ˗an ˈka, kwa ˗dho Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ pë ˗bhaasü  ˗mü ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ, ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ ˈsü ꞊dhɛ gbɔɔdhe ö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ ˗a ˈdhö, kö ˈkwa ö ˈˈnuɛ bho.

12. ˈMën˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Davi ö ˗zoyö Zoova ˗dhɛ, ˗yö ˈti ö ˗zo yö ö ˗de ˗dhɛ?

¹² Davi ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˗yö ˗klu ˗an ˗bha ˈö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˗tosɛta ˗yö ˗kë ga ˗yɛ ˈˈdhʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Psaume 34 ˗bɛnzë ˗a ˈka bhë ˗a ˈgü, Davi ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗kun ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «Zoova ˗bha ˈˈkiö» ˗yö dɔ ˗sü ˈka «ö ˗züzüdhɛ ꞊gban ˈgü». (Ps. 34:7) ˗A ˈbha ˗ya kë kö Davi ˗yö Zoova ˗bha ˈˈkiö ˗zɔn ˈˈsɔdha ˈö ˗gblü ˈˈpiʋ̈, ˈö˗ ˈˈɲan ˈdhö ö ˈyɔɔ˗ ˗gɔ ˗a ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Davi ˗kë ˗gblügɔnmɛn ˈˈgbɩɩ˗ do ˈka, ˈö Zoova ꞊yaa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˈsaadhö ˗be ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kë ˗gblüdë ˈka, Davi ˈti ö ˗zo yö ö ˗bha ˗dɔ ˈˈgbɔɔ˗ ˗zuö ˗dhɛ ˈka ˗sü, ɛɛnˈˈ ˈko ˗zë ˗blaan ˗dhaa ˈka ˗sü ˗dhɛ. (1 Sam. 16:13; 24:12) David ˗yö ö ˗zoyö Zoova ˗dhɛ, ˈö ga ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˈˈkiö ‹˗yö ˗nu mɛn ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ› ˗an ˗dhɛ. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ gagade ˈka ꞊dhɛ ꞊dɛɛ, ˈkwaa kwa ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü kö Zoova ˗yö ˈˈdhabhliwɔn kë ˗yö kwa ˗takpa. ˈˈKɛɛ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛn ˈö ö ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗ga, ˗yö ˗dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ.

13. (1) Gɔgö ˈö go Magɔgö ˗ya nu kwa ˗gɔ, ˈmën ˗kë ˈö dho kë ˗a ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗takpamɛn ˈyaa ˈdhö? (2) ˈˈKɛɛ ˈmën ˗kë ˈö ˈˈsuʋ̈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa kë? (Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

¹³ ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzüdho kö kwa ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takpa bhë, ˗yö ˗da ˈgüdandhɛ ˈgü. Yi ˈö ˈˈsɛgɔ ˗nu ˗lokotasü ˈwo˗ Gɔgö ˈö go Magɔgö ˗kë bhë ˈö dho nu ˗a ˈka ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˗dho kwa zë. Kwa dua ˗mü kö ˗yö kë ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa dha, ˗a ˗de ˗ʒiaan ˗yö ˗dho kwa dha. ˈˈSɛgɔ ˗nu ˗wa kwa ˗ga, ˗wo ˗dho kwa yö ꞊dhɛ ˈˈbhlaa ˗nu ˈö ˗an ˗maankëmɛn ˈyaa ˈdhö ˗an ˈdhö. (Ézéch. 38:10-12) ˗Gblü ˗gɔn ˗a ˈka ˗pë gbɛ˗ ˈti ˗dho kë kwa ˗gɔ, ɛɛnˈˈ wo ˈti kwa draanˈˈ ˗gblü gɔn ˗sü ˈka. ˈˈSɛgɔ ˗nu ˗dho kwa ˗ga ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈgüshiʋ̈dhɛ ˈdhö ˗së ˗an ˈdhö. ˗Wo ˈti ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈˈkiö ˗nu ˗wa wo ˗de baaˈˈ kö ˈwo kwa ˗ta ˗ko zë. ˈWaa wo ˗zo yö ˗Zlan ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ kwa ˗zë kwa ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˗yö kwa ˗gɔ. ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˗bha ˗go dhaŋ˗ ˈgü ˗sü kö ˗wo nu ˗wo ˈko zë ˗an ˈka bhë, ˗a ˈwɔn ˗dho ˗an ˈkun ꞊dedewo.—˗Dhɛ. 19:11, 14, 15.

14. ꞊Dɛɛ, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa kwa ˗de baaˈˈ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗gɔ?

¹⁴ ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a kë ꞊dɛɛ kö ˈkwa kwa ˗de baaˈˈ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗gɔ? ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ kwa dua ˗mü kö ꞊nɔɔnpë ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔyi do ˈka kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an to ˈˈshia˗. Kwa dua ˗mü ˈpö kö pë ˗nu ˈwo kwa ˗gɔ ˗wo kwa ˗zokun, kö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗yö kë kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˈKwa kwa ˗bha ˗Zlan dɔ ˗së ˈka, ˗yö ˗dho ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Gɔgö ˈö go Magɔgö ˈö dho nu ˗a ˈka kwa ˗gɔ, ˗yö ˗dho kwa ˗takpa.

15. ˗Mën ˗nu ˈwo Davi ˗zo ˗gban ꞊dhɛ Zoova ˈti ˈdho ˗kan ˗a ˗bha toŋtoŋdhö?

¹⁵ Pë ˈbha ˈö Davi ˗takun, ˈö dho kwa ˗takun ˈpö kö ˈkwa kwa ˗de baaˈˈ ˈgüdandhe ˗nu ˗gɔ, ˗kwaa ˗ga. Davi ˗ya ˗pö: «˗Kaa din ˗ga kö ˈka˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ zoova ˈˈgblü ˗yö ˗së. Mɛn ˈö ö ˗bin ˗a ꞊zlöö ˗a ˗bha ˗yö ˗së.» (Ps. 34:8) ˗Wo ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˈpë ˗kë ˈö Davi ö ˗zo yö Zoova ˗bha ˗takundhe ˗dhɛ, ˗a ˗zɔn. Davi ˗yö ö ˗zo ˗yö Zoova ˗dhɛ, ˈö Zoova ˈti ˈˈkan ˗a ˗bha toŋtoŋdhö. Kö ˗yö wlüünën ˈka, ˗yö ˈko ˗zë Fidhitɛn mi ˈˈgasa ˗gasa do ˈwo˗ ˗dhɛ  Godhiatö, ˗a ˈˈka. ˈÖ˗ pö ˗a ˗dhɛ: «˗Dhɛkpaɔyi ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˈka, Zoova ˗dho ˗a kë ˈö n ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö ü ˗gɔ.» (1 Sam. 17:46) ꞊Taabha kö Davi ˗yö ˗gblüdë Saidhö ˗bha yökëmɛn ˈka, Saidhö ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ꞊va kö ˈö˗ zë. ˈˈKɛɛ Zoova ˗kun Davi ˈˈpiʋ̈. (1 Sam. 18:12) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗ya Davi ˗takun ˗be ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗yö kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö yö ö ˗takun ˈwɔn ˗dhɛ ˈö˗ ˈgü bhë, ˗a ˈgü.

16. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Zoova ˗bha ˈˈgblüsëdhɛ «din ˗ga» ˗a ˈka?

¹⁶ ˈKwa kwa ˗zo yö Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ꞊dɛɛ, kwa ˗dho kwa ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa dha. Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗zoyödhe ˗bha kö ˈkwa ˗mɔn ˗a pö ˗sü ˗bha kwa ˗gɔmɛn ˗dhɛ ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˈdho kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ɛɛnˈˈ ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗ta. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö kwa ˗bha yökë ˈˈtʋ̈ŋ bho ˈˈgblʋʋ kö ˈkwa ˗mɔn ˗dho kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü waa ˗zlanwopösü, ˗an ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗kwa kwa ˗zota kö kwa ˗gɔmɛn ˗yö ˗kɔ, ˗yö kwa bho yö ˈgü, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˗Zoyödhe ˗dho kë kwa ˗gɔ ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ˈˈkan kwa ˗bha toŋtoŋdhö, ˗yö ˗dho kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗ee? (Ebl. 13:5) Mɛn ꞊vadhɛ ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˈgü, ꞊waa˗ yö ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö wo ˗bhawɔn yö ˗a ˈka ˗takundhe ˗bha, Zoova wo ˗takun. Zoova ˗klu ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha.

17. ˗Kwɛ 2022 ˗bha Biblö ˈˈɲan ˈnën ˗tɔ ˗mën? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö ˗bɛ ˗sü ˈka ꞊dedewo kwa ˗bha?

¹⁷ Zoova ˗ya kë kwa ˈˈpiʋ̈, kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa ˈˈsuʋ̈ pë ˗nu ˈwo ˗dho kë kwa ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗an ˗gɔ. ˈKwa˗ ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, kwa ˗bha ˗Zlan ˈti ˗dho ˈˈkan kwa ˗bha toŋtoŋdhö. Kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˈwo kwa ˗zo ˗bo ꞊dhɛ kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗de baaˈˈ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo kwa ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ, kö ˈkwa kwa ˗zo yö ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ˈˈkan kwa ˗bha toŋtoŋdhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, Biblö ˈˈɲan ˈwo wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˗kwɛ 2022 ˗bha ˈka, yö ˈnën ˗tɔ Psaume 34:10. ˗Ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˈö ˈwo Zoova ꞊mɛɛn pë ˗së ꞊gban ˗dho kë ˗an ˗gɔ.»