1. ˗Mën ˈö Zoova ˗ya ˗kë mɛn ˈö ˈˈdhʋ̈ kwa ˗dhɛ?

ZOOVA ꞊nën mɛn ˈö ˈdhö kwa ˗gan ö ˗bha. (Zan 6:44) ˗Bhö ü ˗zota ˈpë ˗kë ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈgü. ˗Dhɛ ˈö Zoova ˗yö mɛn ˈˈmliyaa ˈwo ˈˈsɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü ˗an ˗ga, ˈö˗ ˈyö ꞊dhɛ ü zuʋ̈piʋ̈dhɛ ˗yö ˗së, ˈgo mü ˈzü ö ˗dhɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ü ˗kë. (1 Chron. 28:9) Zoova ˗yö ü ˗dɔ. ˈWɔn ˗nu ˈü bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü, ˗yö ˗an ˗dɔ. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ü ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa ˈpa ü zuʋ̈ˈˈ ˈka ˗ee?

2. Yesu ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈdhö kwa ˗wɔn ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗?

² Zoova ˈˈtʋ̈ŋ ꞊dede ˗yö ü ˈgü. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö kwa ꞊dhegblü ˈˈpɛpɛ ˗nu ˈgü ˈpö. Yesu ˗yö ˈwɔnzuan do ˗sü kö gagade ˈö bhë, ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka. ˈWɔnzuan ˈö bhë ˗a ˈgü ˗yö Zoova ˗zɔn ˗tuö ˗maankëmɛn ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈˈbhlaa këŋ do ˗ta, ˗a do ˗ya ꞊dhɛŋ ˗mën ˈö ˗an ˗maankëmɛn ˗ya ˗kë? ˗Yö «dho˗ ˗kaɔng ˈˈsueisiö ga ˈˈsueisiö ˗kpɛa ˈö to˗ ˈto ˗tɔn ꞊gbin˗ ˈö dho ˗a ˈdhɛ ˈö ꞊dhɛng bha˗ mɔɔ˗ ˗dhɛ ˈgü.» ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗ya ˗kpan ˗bha ˗yö ˗dho ö wëë ˗shiö ˗a ˗bha ˗ee? ˗Abin, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈnii˗ ˗dho ˗da. ˈMën ˈwɔnzuan bhë ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ꞊gban kwa ˗wɔn ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. Yesu ˗ya ˗pö n «Dë ˈö ˗ya ˗sü ˈka dhang˗ ˗nu ˈgü bha, ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈmɛ ˈwo ꞊dhɛ ˈnë ˗nu ya ˈdhö bha˗ mɛ doseng ˗zian ˗yö ꞊dhɛng ˗kɔ do bha ꞊në˗ ˈgü.»​—Mat. 18:12-14.

3. ˗Mën ˈö ˈkwa dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗a ˈgü?

³ ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈgü ga mɛn ˈka. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈdho ˗an ˈgü ga? Mɛn ˈbha ˗ya kwa ˗shiödhɛwɔn kë, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? Dhɛɛˈˈ ˗nu bhë kwa ˗dho ˗an ˗yɔ bɔ kwa ˗bha ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗kwaa zü bho ˈwɔn ˈö ˗gban «ˈnë ˗nu ˈwo ꞊nɛ» ˈö Matiö 18 ˗yö ˗we ˗an ˈka ˗an ˗bha, ˗a draanˈˈ ˗sü ˈka.

4. De ˗nu ˈwo ˗tɔ «ˈnë ˗nu ˈwo ꞊nɛ» ˈö Matiö 18 ˗yö ˗we ˗an ˈka?

⁴ «ˈNë ˗nu ˈwo ꞊nɛ» ˈnën ˈwo ˗tɔ Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈˈpɛpɛ. ˗An ˗kwɛ ˗yö ˗kë ꞊va ɛɛnˈˈ ˈˈtɩtɩ, ˗an ꞊gban ˗wo ˈnën «ˈsɛnsɛnnë ˗nu» ˈka, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wo ˗we ˗a ˗bha kö Yesü ˗yö ˗an draanˈˈ. (Mat. 18:3) ˈKö ˗kë  ꞊dhɛ ˗an ˈgodhɛ, ˗an wɔkɔ waa ˗an ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˈwaa do, ˗an ꞊gban ˗wo ˈdhaŋ ˗bho Klito ˈˈdhiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗an ˗dhɔ ˗yö Klito ˗kë ꞊dedewo.​—Mat. 18:6; Zan 1:12.

5. Mɛn ˈbha ˗ya Zoova ˗dhɔkëmɛn do ˈgü ga ɛɛnˈˈ ˗ya ˈwɔn yaa kë˗ ˈka, Zoova ˗kë ö ˗de ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ «ˈNë ˗nu ˈwo ꞊nɛ» ˗an ꞊gban ꞊bhlëësü Zoova wëëdhö. ˈKwa˗ pö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗an yö˗ ˈka ˈkwa˗ dɔ, ˗kwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö kwaa ꞊dede ˈkwa ˈnën ˈsɛɛn˗ ˗nu yö ˗a ˈka, ˗a ˈgü. ˈNën ˗nu ˗wɔn ˗yö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗Kɔ ˗kpa ˗an ˗ta ˗sü ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ꞊faan ˈyaa ˗an ˈgü. ˈGo mü ˈzü ˈwɔndɔdhe ˈyaa ˗an ˗gɔ ꞊dhɛ mɛn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈdhö. Mɛn ˈbha ˈö saanˈˈ ˗ni ˈgü, ˗yö ˗mën kwa ˈka. ˈˈKɛɛ ˈkwa ˗kpan mɛn ˈbha ˗bha kö ˗yö ˈnën ˗nu ˗wëëdhɛ bho ˗ni ˈgü, ˗yö ˗mën kwa ˈka ˈzü ꞊dedewo. ˗Kɔ do bhë˗ ˈka, Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈö ö ˗kɔ kpa kwa ˗ta. Mɛn ˈbha ˗ya ˗dhɔkëmɛn do ˈgü ga ɛɛnˈˈ ˗ya ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö, ˈyaa ˗dhi ˗a ˗dhɛ.​—Is. 63:9; Mak. 9:42.

6. 1 Kodhɛngtö 1:26-29 ˗ya ˗pö ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗wo Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ꞊dhɛ «ˈnë ˗nu» ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈzü? ˈˈKpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗wo ˈtɔbhɔmɛn ˗nu, ꞊bhɔɔmɛn ˗nu waa mɛn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˈˈKɛɛ ˈwaa Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗Wo ˗an ˗yö ꞊dhɛ «ˈnë ˗nu» ˈö ˈwaa pë ˈbha dɔ, ˗an ˈdhö. (1 Kodhɛngtö 1:26-29 ˗wo pö.) Zoova ˗zë ˈyaa Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu yö ˈˈdhʋ̈.

7. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kë kwa ꞊dhegblü ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to, ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˗Yö ˗kë mɛn ˗nu ˈö ˗wa ꞊gwëë ˗a ˗dhɔkësü ˈgü ɛɛnˈˈ mɛn ˗nu ˈwo gagade dɔ ˗dɛɛ ˈgü ˗an ˈka, ˗an ꞊gban ˗dhɔ ˗ya ˗kë. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊gban ˗wɔn ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗an ˗wɔn dua ˗mü ˈpö kö ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. Kwa ‹dheebhang ˈˈpɛpɛ ˗nu ˈwo ˈdhang bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ ˈpö ꞊dhɛ kwa ˈdhö bha˗ ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa kë.› ˈKwa ˈdho ˗an zë ˈgü. (1 Piɛ. 2:17) Pë ˈˈpɛpɛ ˈö kwa ˗kɔ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha, ˗kwaa kë kö ˈkwa kwa ˗kɔ kpa ˗an ˗ta, ˈkwa kwa ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈKwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈkwa ˈwɔn yaa kë ˗a mɛn do ˈka, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ pë ˈö ˈwɔn ˈbhaa ˈyaa ˗mü, ˗a ˈdhö. Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˈwɔn ˗shiö ˗a ˗mɛn ˗dhɛ ˈˈvaandhö, ɛɛnˈˈ ˈˈgbɩɩdhɛ ˗mü kö ˗yö kwa ˗bhawɔn ˈto. ˈˈKɛɛ ˈmën ˗kë ˈö ˈwɔn ꞊shiö kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗dhɛ? Mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa wo ˗de yö ˗së ˗an ˈgodhɛ ɛɛnˈˈ ˗an ˗to ˗kɔ ˈkosɔn. Mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˈdhö ˈpö, ˗wo gagade dɔ ˗dɛɛ ˈgü. ˈYö ˗a ˈbha ꞊ya kë kö ˗kɔ ˈö ˈwo ˈwɔn ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗a ˈka ˈwaa˗ dɔ ꞊köŋ. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kë ˗kɔ ˈˈʋʋ ˗kɔ ˈgü, ˈwɔn ˗ya ꞊shiö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ kwa ˗bha, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈwɔn ꞊gban kë kö ˈkwa˗ baaˈˈ. ꞊Ya kë ˈzü ꞊dhɛ ˈwɔn ˗yö ˗shiö kwa ˗dhɛ ˈˈvaandhö, kö kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ꞊sɔŋ ˗dhɛ ˈö bhë, ˈyaa ˗së kö ˈkwa baaˈˈ ˗a ˗bha. Kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa ꞊dede ˈkwa kë kwa ˈflëë˗ ˈgü, ˈgo mü ˈzü kö ˗dhikodhɛ ˗yö ˈto kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to kwa ꞊zinŋ ˈgü.

8. ˈWɔn yö ˗kɔ suu ˗mɛɛn ˈö kun Yesu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˈö˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wa sü?

⁸ ˈMën Yesu ˗blü «në ˗nu ˈwo ꞊nɛ» ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˗bha? Dhɛɛˈˈ ꞊nën ˈö˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wa kpɔ ˗a ˗gɔ. ˗Wa ˗pö ˗a ˗dhɛ: «ˈMɛ ˈyi i ꞊keng˗ ya de ꞊në ˗duɛ ˈdhö ˈkpii˗ ˗Zlan ˗bha ˗gblüdëdhɛkëdhɛ ˈö dhang˗ ˈgü bha˗ ˈgü?» (Mat. 18:1) ˗An ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗duɛ ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo Zuifö ˗nu ˗gɔ. ꞊Klaŋ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ këmɛn do ˈbha ˗ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˗kun ˗tosɛta kë ˗ni ˈgü ˈö ˈwo ga ˗duɛ, ˈtɔbhɔdhe, ˈsaa˗, ˗kë ˗së ˗sü waa ꞊bhlëë ˗nu ˗wɔn ˈgü.»

9. ˗Mën ˈö Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa kë?

⁹ ˗A ˈwɔn ˗kun Yesu ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗wo ˈˈkan ˗duɛ kɔɔˈˈ ˗sü ˗bha, kö ˈwa ˈdho ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ Zuifö ˗dhɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˈdhö. ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «Ka ˗zë ˈmɛ ˈö˗ ˗duɛ dho kë ˈkpii˗ ka kpö ˈgü, ˗a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ yö ꞊në ˗yö kë ꞊dhɛ mɛ ꞊gban ka ˗da ꞊wlöö ˈdhö, kö mɛ ˈö ka ˗gɔdhiʋ̈ ꞊në ˗yö kë ꞊dhɛ ka ˈˈdhiʋ̈ ˗ziöwomɛ ˈdhö.» (Dhu. 22:26) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa «mɛ ˈˈwɛɛ ˗nu fie˗ bho k[w]a ˗dɩ ˗bha,» kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊dhɛ ˗an «˗da ꞊wlöö  ˈdhö.» (Fdh. 2:3) ˈYö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu fië˗ bho ˗ni ˈgü kwa ˗de ˗bha, ˗da ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗.

10. Pɔdhö ˗bha ˗dhioo ˗mɛɛn ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈?

¹⁰ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ʒiö kwa ˗ta ˈwɔn do ˈbha zë˗ ˈgü. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü, ˗a ˗dhɛ yö ˗sü ˈyi ˈdho kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Dhioo ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya dɔ Kodhɛŋtö ˗mɛn ˗nu ˗ta bhë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗pö ˗a «ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ mɛ ˈbha fië˗ ˈyaa ˈdhö mɛ ˈbha ˈka. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈkö ˈbha kë ˗duɛ ˈkpii˗ ˈgü kö ˗Zlan ꞊në i ˗ya mü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü bha˗ ˈgü, ˈbha ˈdho i ˗dɩ ˈsü ˈkpii˗ i ˗ya ˗yɛa bha˗ ˈgü ˗wɔn ˈgü ꞊dhɛ ˈpë ˈwii˗ nu ˗zë wo i ˗dhɛ, ˈi˗ ꞊slɔɔ i ˗dɩ faan ꞊në˗ ˗bha ˗a ˈdhö.» (1 Ko. 4:7) ˈKwa ˈdho ˗a kë toŋtoŋdhö kö mɛn ˗nu ˗wo kwa ˗ga ɛɛnˈˈ kö ˗wo wo ˗zota ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa ꞊bhlëësü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗ta ˗a ˈdhö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü do ˈbha ˗yö ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˗zë ˗së ˈka ɛɛnˈˈ kwa ꞊dhegblü ˈˈwɛɛ ˈbha ˗yö Biblö ꞊klaŋ ˗nu ˗züdɔ ˈˈvaandhö, ˗an ˗dhɛ ˗ya ˗bha kö ˗wo Zoova ꞊nën˗ ˈtɔ bhɔ kö ˗wa ˈˈnuɛ bho.

11. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö go Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈö ˗gban ˗gblüdë do waa˗ ˗bha yökëmɛn ˗bha bhë, ˗a ˈgü?

¹¹ ˗Dhɛ ˈö Yesu ˈö ö bo ˗a pö ˗sü ˈka ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˈwa ˈdho mɛn ˈbha ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö bhë, ˗yö ˈwɔnzuan do ˈö ˗gban ˗gblüdë do waa˗ ˗bha yökëmɛn ˗bha, ˗a ˗sü. ˗Gblüdë ˈö bhë ˗yö ö ˗kwaa ö ˗bha ˈˈpɔ ˈö kun ö ˗bha yökëmɛn do ˗bha ˗a ˗zü, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˗kɔ ˈyaa kun ꞊mɔɔn ˗ni ˈgü ˗a bho ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗a ˗bha ˗yokëmɛn ˈö bhë, yö ˗zë ˈyii ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˗yö ö ˗bha ˈˈpɔ ˈsɛɛnnën ˈö kun ˗a yökëyoo do ˗bha bhë, ˗a ˈto mü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗gblüdë bhë ˗yö ö ˗bha ˗yökëmɛn ˈˈgblüyaasü ˈö bhë, ˗a ˗zuö ˗kaso ˈgü. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö go˗ ˈgü? Yesu ˗ya ˗pö: «ˈMɛ ˈka ˈˈdhʋ̈ ˈdo ˈdo ˈka ˈkii ka dheebhang ˗mawɔn ˈto ka zuëˈˈ ꞊gban ˈka, n Dë ˈö ˗ya ˗sü ˈka dhang˗ ˗nu ˈgü, ˗yö ˗dho ka kë ˗kɔ do bha ꞊në˗ ˈgü.»​—Mat. 18:21-35.

12. Mɛn ˈbha ˗ya ˈwɔn yaa kë kwa ˈka ˈkwii˗ ˗bhawɔn ˈto, kwa ˈwɔn yaa ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka?

¹² Yökëmɛn ˈˈgblüyaasü ˈö bhë ˈyii ˈwɔn yaa ˗kë yöö dosɛnŋ ö ˈka. ˗Ya ˗kë ˈpö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. ˈYii ö yökëyoo ˗bhawɔn ˈto. ˗Ya ˗kun «ˈö˗ ˗da ˗kaso ˈgü ˈyö dho ö zun˗ ˈka ˗a ˗bha ˈˈpɔ bha˗ ꞊gban bho ˗sü ˗bha.» ˗Yö ˈwɔn yaa ˗kë ˗a ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈö ˗an ˈˈɲan ˈdhö kun ˗an ˗bha bhë, ˗an ˈka ˈpö. Biblö ˗ya ˗pö: «꞊Dhɛ ˈö˗ ˈˈtɛabɔ ˗nu ˈwo ˈwɔn bha˗ ˗dhɛ yö, ˈyö ˗wëë ˗yö bɔ˗ ˗nu ˗ta ꞊dedewo.» ˗Kɔ do bhë˗ ˈka ˈpö kwa këwɔn ˗nu ˗wo ˗yɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to, ˗an ˗bha. Mɛn ˈbha ˗ya ˈwɔn yaa kë kwa ˈka, ˈkwii ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈkwa˗ ˗bhawɔn to, ˗mën ˗wɔn ˈö ˗kë? ˈWɔn ˗blɛɛsü ˈö ˗kë ˈyö ˈtɔ˗ ˗a ˗mɛn ˈgü ˗yö ga ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈkwa ˗bhawɔn ˈto. ˈYö ˗a ˈbha ꞊ya kë, kwa kpɔ˗ ˈka, ˈö ˈkwaa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈgü ˈzü. ˈWɔn ꞊plɛ ˗naan ˈö ˗kë ˈyö ˈtɔ˗ ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗kë ˈwo ˗de ˈgü ˈya˗ ˈö sü ꞊dhɛ ˗wa ˗yö ꞊dhɛ ˗dhikodhɛ ˈyaa kwaa kwa ꞊dhegblü ˈö bhë, kwa ꞊zinŋ ˈgü.

13. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈwɔn ˈö kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö ˗yodhiʋ̈ ˈka ˈö bɔ ˗a ˈgü, ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

¹³ ˈKwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˈto, kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkwa to kwa kë kwa ˗de ˈgü ˗së. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈbha ˈö ˗yödhiʋ̈ ˈka, ˈö ˈkwa dho ˗a ˗dhɛ Kristalö, ˗a ꞊dhegblüdhe do ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗ya ˈgügawɔn ˗kë. Pë ˈö˗ pö, yö ꞊nɛn: «ˈMan n ˗zota ˈˈdhiwo yaa ˈö˗ pö n ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë ˈwo n zë ˗ni ˈgü ˗dhaa ˈka, ˗a ˈdhö. ˈYa kë ˗zlanwopödhɛ ˈgü, ˈyaa ˗kë n ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo yi ˗da gɔ do ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗zlanwopösü ˗faan waa zuʋ̈niidadhe ˈwaa kun n ˗gɔ ˈzü.» Kristalö ˗bhaa ˈgü gagade ˗kun ö ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ ˈyii ˈto gagade ˗bha ˗kë ö ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗ta ɛɛnˈˈ ˈyii ˈwɔn ˈkun ö zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˗kpɛɛwo. ˗Yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö ˗dhioo ˈö yö ˈˈkpɛnŋ ˗kwɛ 1999 Ɔtɔblö ˈˈsu 15 ˗bha ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗kë: « “Pardonnez de tout votre cœur” » ˈka bhë˗ ˈgü, ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗Yö kwa ꞊dhegblüdhe ˈö ˈwɔn yaa kë˗ ˈka, ˗bhawɔn ˗to. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ pë ˈö˗ pö, yö ꞊nɛn: «A˗ ˈgüman ˗sü ˈka ꞊dhɛ mɛn ꞊gban kwa kwa ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa kë mɛn ˗dɛɛ ˈka. ˈGo mü ˈzü  Zoova ˗yö kwa ˗bhawɔn ˗to yi ꞊gban ˈka. N ꞊dhegblüdhe ˗bhawɔn ˈa˗ to bhë, ˗ya kë ꞊dhɛ pë ˈö ˗wa ꞊kwɛɛ˗ ˈgbinŋ˗ ˈbha bho n gban ˗ta, ˗a ˈdhö. ˈYö ˈman man zuʋ̈niidadhe ꞊slɔɔ ˈzü ˗dɛɛwo.»

14. Matiö 18:21, 22 ˗ya ˗pö ˗a ˈbha ˗ya kë ˗mën ˈö˗ kë ˗sü ˗wɔn ˈdhö kun ˈˈgbɩɩ˗ bɔmɛn Piɛdhö ˗gɔ? Pë ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗yö ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

¹⁴ Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˈto. ˈYö pë ˗së ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë, ˈyö bhë! ˈˈKɛɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ yi ˈbhaa ˗nu ˈka. ˗A ˈbha ꞊ya kë ˗yö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈpö bɔmɛn Piɛdhö ˗gɔ. (Matiö 18:21, 22. ˗wo pö.) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗mën ˈö ˗dho kwa ˗takun? ˗A ˗blɛɛsü ꞊nɛn: ˗Kwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗bhawɔn to ˗a ˈka, ˗a ˈgü. (Mat. 18:32, 33) ˈˈGbɩɩdhɛ ˈyaa ˗mü kö Zoova ˗yö kwa ˗bhawɔn ˈto, ˈˈkɛɛ ˗yö ˗we ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. (Ps. 103:8-10) Kwa ˗zë, «a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ˈko kë.» ˗A ˗wɔn ˈgü ˈˈgbɩɩdhɛ ˗mü kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˈto. ˗Dhɛga ˗a ˈgü ˗sü ˗wɔn ˈyaa ˗mü. (1 Zn. 4:11) ˗A ꞊plɛ ˗naan ꞊nɛn: ˗Kwa kwa ˗zota ꞊trɔɔn ˈö mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈgü, ˗a ˈgü. Mɛn ˈbha ˗ya ˈwɔn yaa kë kwa ˈka, ˈkwa˗ ˗bhawɔn ˈto, ˗ya ˗mɛn ˗takun. ˗Yö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗ɲɔɔn wo ˈko ˗bha, ˈö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˈpö Zoova ˗bha. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˗yö ꞊kwɛɛ˗ ˈgbinŋ˗ ˗bho kwa gban ˗ta. (2 Ko. 2:7; Kodh. 3:14) Pë ˗totaabhasü ˈö ˗dho ˗kwa ˗takun, yö ꞊nɛn: ˗Kwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈö˗ pö ˈkwa kwa ˈko ˗bhawɔn ˈto bhë, ˗a ˗dhɛ. ˈKwa ˈdho kwa ꞊kwaa Sɔtraan ˗zü kö ˗yö ˗dhikodhɛ ˈö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ꞊zinŋ ˈgü bhë, ˗a shiʋ̈ˈˈ. (Efɛ. 4:26, 27) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗pö Sɔtraan ˗bha döŋ ˈgü, kwa ˗bhawɔn ˗yö Zoova ˗bha ˗takundhe ˗bha.

15. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗ya ˈwɔn ˈbha kë ˈö ˈyii ˗dhi kwa ˗dhɛ, Kodhɔsö 3:13 ˗ya ˗pö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ?

¹⁵ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈbha ˈö kwa ꞊dhegblü do ˗ya ˗kë kwa ˈka ˈyii ˗dhi kwa ˗dhɛ, ˗mën ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë? ˗Kwa ˈwɔn ꞊gban kë kö ˈkwa ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ. ˗Kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ, kö ˈkwa kwa zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu pö ˗a ˗dhɛ. ˗Kwaa ˗pö ˗a  ˗dhɛ ˗yö ˈto mɛn ˈö ˈwɔn yaa kë kwa ˈka bhë ˗a ˈˈpiʋ̈. ˈGo mü ˈzü ˗yö kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈö˗ yö ˗a ˗mɛn ˈˈpiʋ̈ bhë, ˈkwa˗ yö ˈpö. (Dhu. 6:28) ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ pë ˈö kwa ꞊dhegblü bhë ˗ya ˗kë, ˗a ˗bho kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˗Kwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ ˗a ˈgü. ˗A zübhosü ˈka, ˗yö ˗së kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˈö bhë, ˈyi ˈdho ˈwɔn yaa kë kwa ˈka ö ˗de ˈˈɲaan. (Mat. 5:23, 24; 1 Ko. 13:7) ˈWɔn ˈö˗ ˗kë ˈkwa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ, ˈkwa ˈdho ˈwɔn yaa ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ˗dhikodhɛ ˗kë, kwa ˗dho ˗a kë mü ꞊dhɛ? ˗A «꞊sɔng ˗yö ˈkun bho» kwa ˈgü ˗kpɛɛwo. ˗Kwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ˗a ˈˈpiʋ̈. (Kodhɔsö 3:13 ˗wo pö.) ˈKwa ˈdho ˈwɔn ˈkun kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗bha toŋtoŋdhö kö ˗mlɛɛn ˈö kwaa˗ Zoova kwa ꞊zinŋ ˈgü ˗yö shiʋ̈ˈˈ. ˈKwa ˈdho kwa ꞊kwaa pë ˈbha ˗pë ˈbha pë ˈbha ˈzü kö ˗yö kwa ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka pë ꞊gban ˗ta.​—Ps. 119:165.

16. ˗Mën ˈö mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë?

¹⁶ Zoova ˗dhɔkë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ꞊dhɛ ‹˗tuö kpo [...] do» ˈö˗ «˗gɔdhiʋ̈mɛn» ˈdhö «do» ˗a ˈdhö, ˗a ˗dhɔ ꞊dede kwa ˗kë. (Zan 10:16) ˗Yö ˗pö ˗sü ˈka kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be Organisés pour faire la volonté de Jéhovah ˈˈpian 165 ˈgü ꞊dhɛ: «˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗dhikodhɛ bhë ü˗ ˈgü, ü dua ˗mü kö ˈü ˈwɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈbha ˈdho˗ shiʋ̈ˈˈ.» ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ kwa dua ˗mü kö «ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗an yö ˗a ˈka ˗a ˈdhö.» Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ mɛn ꞊gban kwa˗ ˗bha «ˈnë ˗nu» ˈö ˗an ꞊bhlëë ˈdhö ˈdhö, ˗an ˈka. ˗Kɔ ˈö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu yö˗ ˈka ˈpö ˈyö bhë ˗ee? Zoova ˗yö ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa˗ ˗kë kö ˈkwa ˗an ˗takun, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗an ˈgü, ˗a ˈsuan˗ ˗bho.​—Mat. 10:42.

17. ˗Mën ˈö mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë?

¹⁷ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa «ˈwɔn ˈbha kë ˈö ˗kë kwa dheebhang ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö ˗bha ˗pë ˈka, ˈˈɛɛn ˈö ˗kë ˗a ˗da ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˗wɔn ˈka.» (Wlɔ. 14:13) ˗Kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu fië˗ ˗bho kwa ˗bha. ˗An ˗bhawɔn ˗to kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗sü ˗dhɔ ˗yö kë kwa ˈgü. ˈKwa ˈdho kwa ꞊kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈzü ˈpö kö ˗wa kë ˈkwa ˗da ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kwa «ˈwɔn ˈö dho kwa zuëˈˈ ˈwaanu kwa ˈko ˈˈpiʋ̈, waa˗ ˈwɔn ˗nu ˈö mɛ ˗yö ꞊mɔɔ˗ ˗bha mɛ ˗yö mɛ ˈko ˗nu ˗zʋ ˗gban ˗zʋ ˗yö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˈgü ˗a ˈka bha ꞊në ˗ka ˗kwaa kë ˗zian mɔɔ˗.»​—Wlɔ. 14:19.