'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 27

ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho ˈˈsuʋ̈ Zoova ˗gɔ?

ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho ˈˈsuʋ̈ Zoova ˗gɔ?

«Mɛn -nu ˈwo -suʋ̈ Zoova -gɔ, ˈyö waa- -nu -an -bha ˈˈtɔŋdëdhɛ -yö -kë ˈˈgbɩɩ-.»—PS. 25:14.

ˈˈTAN 8 Zoova ˈnën ˗tɔ kwa ˗bindhɛ

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ a

1-2. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 25:14 ˈgü, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë kö ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗së ˗yö kë kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü?

 ˈKWA˗ pö ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈö kwaa mɛn ˈbha kwa ꞊zinŋgü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë? ˈˈTɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu dua ˗mü kö ˗wo ˗dhɔ kë wo ˈko ˗nu ˈka, ˗wo wo ˈko ˗nu ˗takun. ˈKwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗suʋ̈ wo ˈko ˗nu ˗gɔ ˗sü ˈnën ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗së ˗da mɛn ˗nu ꞊zinŋgü. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˗bha Biblö ˈˈɲan ˗ya ˗pö mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu ˈka, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˈˈsuʋ̈ ˗a ˗gɔ.—Psaume 25:14 ˗wo pö.

2 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka ˗a yi ˗ya ꞊gwëë ɛɛnˈˈ ˗a yi ˈti ꞊gwëë ꞊köŋ, mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ ˗sü draanˈˈ. ˈˈKɛɛ ˗mën ˈö ˗tɔ ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü? Kwa ˗dho ˗a draanˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü ˗zokë ˗gblüdë ˗bha ˈkɔɔdhɛ ˈˈpiʋ̈ ˗mɛn Abdiasö, ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ Ʒoadö waa ˗gblüdë Ʒoasö ˗an ˗bha, ˈö ˗gban ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗bha?

ˈMËN ˗TƆ ˗SUƲ̈ ˗ZLAN ˗GƆ ˗SÜ?

3. ˗Mën ˗nu ˈö ˗ya kë ꞊shiöŋ ˈkwa ˗suʋ̈ ˗an ˗gɔ? ˈYö kwa ˗blü ˗mën kë ˗sü ˗bha?

3 ˈKwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈkwa ˈwɔn ˈbha kë ˗yö ˗dho pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë kwa ˈka, ˗a kë ˗sü ˈˈsuʋ̈ ˗yö kwa ˗kë. ˈˈSuʋ̈ suu ˈö bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn dha, ˈö mɛn ˗blü ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊kpɔɔdhɛ ˈka ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗puö ˗sü ˈˈsuʋ̈ ˗ya kwa kë, kwa ˈti ˗dho bɔ ˗dhëŋ ˗nu ˈka ꞊klöö˗. Pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗bha ˗kë kwa ˈka ˗sü ˈˈsuʋ̈ ˗ya kwa kë, pë ˗nu ˈwo dho pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë kwa ˈka kwa ˗dho ꞊duëë ˗an ˗gɔ. ˈˈTɔŋdëdhɛ ˈö kwaa mɛn ˈbha ˈö˗ ˗dhɔ kwa ˗kë kwa ꞊zinŋgü ˗a shiʋ̈ˈˈ ˗sü ˈˈsuʋ̈ ˗ya kë kwa ˈgü, kwa ˈti ˗dho ˈwɔn yaa blɛɛˈˈ ɛɛnˈˈ ˗a kë ˗a ˗mɛn ˈka.

4. ˗Suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗kɔ suu ˗mɛɛn ˈö Sɔtraan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗yö kë kwa ˗gɔ?

4 Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü yaa ˗yö kë kwa ˗gɔ. ˗Yö ˗bɔ Elifazö ˗ta ˈö˗ pö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗Zlan ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈˈdhiʋ̈˗, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈwɔn bho kwa ˈgü, ˈö kwa këwɔn ˗nu ˈwaa˗ ˗zokun toŋtoŋdhö, ˗a ˈka. (Job 4:18, 19) Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈˈsuʋ̈ yaa ˗yö kwa kë Zoova ˗gɔ, kö ˈkwa ˈˈkan ˗a ˗dhɔkësü ˗bha. ˈKwa˗ pö ˈkwa dha ˗a ˗bha ꞊döŋ ˈö bhë ˗a ˗gɔ, kwa dua ˗mu kö kwa ˗bha ˗suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü ˗yö ˗gban ˗a ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˗ta.

5. ˈMën ˗tɔ ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü?

5 Mɛn ˈö ˗Zlan ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo, Zoova ˗dhɔ ˗ya ˗mɛn ˗kë, ˈö˗ ˗mɛn ö ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈya ˗dho ˈwɔn ˈbha ˈö dho waa˗ ˗nu wo ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ shiʋ̈ˈˈ ˗a kë. «˗Suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ» ˗sü suu ˈö bhë, ˈnën kun Yesu ˗gɔ. (Ebl. 5:7) ˗A ˗bha ˗suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü ˈyaa kun ꞊dhɛ ˗duëë zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈˗ ˗mɛn ˗gɔ ˗sü ˈdhö. (Is. 11:2, 3) Zoova ˗dhɔ ꞊dede ˈnën kun Yesu ˈgü, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈwɔn man ˗a ˗ta (Zan 14:21, 31) ꞊Dhɛ Yesü ˈdhö, kwa Zoova ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo ˈö ˈkwa ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗dhɔkaa ˗Zlan ˗mü ˗a ˈka, ˈö ꞊kpɔɔsü. ˗Yö kpɛnŋdhö, ˈö˗ ˈˈpii ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈpö ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ˈgbɛ, ˈö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗kɔ ˈö ˈkwa kwa ˈˈtʋ to ˗a ˈka ˗a ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗bha, ˗a ˈgü. ˈKwa ˗kɔ ˗a ˗bha ꞊klaŋwo ˈka, ˗yö ˗mën ˗a ˈka, ˈˈkɛɛ ˈkwa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi.—Ps. 78:41; Prov. 27:11.

KWA ꞊MƆƆN˗ ˗BHA ˈKWA ˗SUƲ̈ ˗ZLAN ˗GƆ ˗SÜ ꞊DRAAN

6. ˗Suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü draanˈˈ ˗kɔ do ˈnën ˈtɔ ˗mën? (Psaume 34:11)

6 Kwa ˈti bhɔ ˗suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü ˈka. Kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ draanˈˈ. (Psaume 34:11 ˗wo pö.) ˗A draanˈˈ ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˗a ˗dapë ˗nu ˗ga ˗sü. ˈKwa ˗Zlan ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ, ˗a ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ waa˗ ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˈö˗ ˗kë kwa ˈka ˗a ˗dhɛ yö ˗a ˗dapë ˗nu ˗bha, ˗a ˗dhɔ waa˗ ꞊bhlëë ˈö kwa ˈgü ˗wo ˗dho ˗dadhiʋ̈. (Wlɔ. 1:20) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Adriɛnö ˗ya ˗pö: «Pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗da ˈman ˗an ˗ga, a˗ ˗yö ꞊dhɛ ˗yö ꞊kpɔɔsü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈˈyi ˗yö ˗kan n ˈˈdhi ˈgbɛ, ˈö ˈa˗ yö ꞊dhɛ pë ˈö ˗së n ˗man ˈka Zoova ˗ya ˗dɔ.» ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ö ˗zota ˗kplawo ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö: «ˈMaan˗ ˈˈpiʋ̈ kö pë ˈbha ˈö dho yaa Zoova ˈö ˗këdhösü nu n ˗dhɛ bhë yi ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ, ˈa˗ kë.» ˗Kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˈsü ˈˈdhoogɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kö ˈkwa kwa ˗zota Zoova ˗dapë ˗nu ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ˗a ꞊bhlëë waa ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗a ˗dadhiʋ̈.—Ps. 111:2, 3.

7. Bhɛɛsü ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü ˗yö kë kwa ˗gɔ?

7 ˗Kɔ do ˈbha ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗bha ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗dadhiʋ̈ ˗a ˈka ˈyö ˗tɔ bhɛɛsü ˈö zoodhö zoodhö. ˈKwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ˗kplawo, kwa ˗dho ˗a dɔ ˗së ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa dho ꞊faan ˗dhɛ ˗a ˗gɔ ˗a ˈka kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa ˗zo ˗dho ˗da ˗a ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈˈpiʋ̈. ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa dho ˗a ˈˈnuɛ bho ˗a ˈka ö gbö ˈö˗ nu ˗gɔtadhɔpë ˈka bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, kwa ˗zo ˗dho ˗da ˗dhɔ ˈö˗ ˗kë kwa ˈka ˗a ˈˈpiʋ̈. ˈKwa bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa ˗zo ˗dho ˗bo ꞊dhɛ ˗yö ꞊kpɔɔsü ꞊dedewo. Bhɛɛwo suu ˗nu ˈwo bhë ˗wa ˗kë ˈö Zoova ꞊bhlëë ˈö kwa ˈgü ˈö ˗dadhiʋ̈, ˈö ˈwo kwa ꞊faan mën kö ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈkwa ˈˈkan pë ˗nu ˈwo dho kwaa˗ ˗nu ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ shiʋ̈ˈˈ, ˗an ˗bha.

8. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗yö kë kwa ˗gɔ ˗kplawo?

8 ˈKwa˗ pö ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗yö kë kwa ˗gɔ ˗kplawo, ˗kwa Biblö draanˈˈ kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈgü bhë, ˗a mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn ˗së ˗kë waa˗ mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn yaa ˗kë, ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗bha. ˗Kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ꞊köŋ ˗klu Zoova ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ Abdiasö ˈö kun ö ˗zokë ˗ni ˈgü ˗Gblüdë Akabö ˗bha ˈkɔɔdhɛ ˈˈpiʋ̈ waa ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ Ʒoadö ˈdhö ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü, kö ˗ya ˈgo mü ˈkwa ˗gleŋ ˈsü Zuda ˗gblüdë Ʒoasö ˈö Zoova ˗dhɔkë ˗a züdɔdhɛ ˈgü ˈˈkɛɛ ˈö ꞊taabha ˈö ˗kan ˗a ˗bha, ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü.

KWA ˈGÜ ˗YÖ KË ˈˈGBƖƖ˗ ꞊DHƐ ABDIASÖ ˈDHÖ

9. ˗Suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü ˗yö Abdiasö ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (1 Rois 18:3, 12)

9 ˗Wo ˗blɛɛsü ˈö Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban Abdiasö b ˗bha ˈyö ˗tɔ: «Abdiasö ˗yö ˗suʋ̈ Zoova ˗gɔ ꞊dedewo.» (1 Rois 18:3, 12 ˗wo pö.) ˗A ˗bha ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Ya ˗kë mɛn kpɛnŋdhö ˈö ˈwo ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗gblüdë ˗ya ˗ya ö ˗bha ˈkɔɔdhɛ ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈. (Néh. 7:2) ˗A ˗bha ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗ya ˈgü ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈpö. ˗A ˗bhawɔn ˗kun ˈgügbɩɩdhɛ ˗bha, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ˗Gblüdë ˈˈgblüyaasü Akabö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü. Akabö ˗yö «ˈwɔn yaa ꞊dede ˗kë Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwo ˗gblüdëdhɛ ˗kë ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˗an ˗ta.» (1 Rois 16:30) ˗Ya ˈgo mü ˈzü Akabö ˗bha dhebɔ Ʒezabɛdhö ˈö kun Baadhö ˗dhɔkëmɛn ˈka bhë, Zoova ˗san ˗kun ˗a kë ˗ni ˈgü ꞊dedewo, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ ˗dhɔkësü bho ˈˈshia˗. ˗A ˗de ˗ʒiaan ˗yö Zoova ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ꞊va ˗zë. (1 Rois 18:4) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ Abdiasö ˗kun Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü.

10. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Abdiasö ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ö ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo?

10 ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Abdiasö ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ö ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo? ˈDhɛ Ʒezabɛdhö ˗ya Zoova ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu zë ˗sü ˗bha, Abdiasö ˗ya mɛn 100 ˗bin. ˗Yö ˗an kpö ˗kan ˈkoo ꞊plɛ, ˈö ˗an ˗bin ˗gwë ˗du ˈgü, ˈö ˈbluu˗ waa ˈˈyi ˗nu nu ˗an ˗dhɛ. (1 Rois 18:13, 14) Ʒezabɛdhö ˗ya ˗kun ˗a ˗ta ˗be, ˗yö ˗dho ˗a zë. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Abdiasö ˗kun mɛnbhɩɩdhe ˈka, ˈö ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ga. ˈˈKɛɛ Zoova waa ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗an ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ˗kun Abdiasö ˈgü ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗a ˗de ˗dhɔ ˗ta.

ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wa kwa ˗bha yö ꞊kɛɛ˗ ˈˈkan ˗an ˗bha ˈˈsɛ ˈgü, kwa ꞊dhegblü do ˗yö ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ˗gblü ˗ni ˈgü ˗zogbandhe ˈka ö ꞊dhegblü ˗nu ˗ta. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 11 ˈgü.) c

11. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗wo ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊dhɛ Abdiasö ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

11 ꞊Dɛɛ, Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊va ˗wo ˈˈsɛ ˗nu ˈö ˗wa kwa ˗bha yö ꞊kɛɛ˗ ˈˈkan mü, ˗an ˈgü. ꞊Dhɛ Abdiasö ˈdhö, kwa ꞊dhegblü ˗wɔngbɩɩsü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ꞊bhlëë ˗ya, ˈˈkɛɛ ˈwaa ˈˈkan Zoova ˗dhɔkësü ˗bha. (Mat. 22:21) ˗Wa ˗zɔn ꞊dhɛ wo ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ, ˈö ˈwo˗ ꞊bhlëë ˗ya ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗ta. (Këw. 5:29) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo nɔɔn˗ ˗së ˗nu ˗pö, ˈö ˈwo wo ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗kë ˗bindhe ˈgü ˗kplawo. (Mat. 10:16, 28) ˗Wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö pë ˗nu ˈö ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˗wo ˈto Zoova ˈˈsuee, ˗wo kë ˗an ˗gɔ. ˗Kwa Anri ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Yö Aflikö ˗sɛ do ˈö ˈwo kwa ˗bha yö ꞊kɛɛ˗ ˗kan mü ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗ta, ˗a ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, Anri ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˈö kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗gblü kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta. ˗Ya ˗pö: «ˈMaan ˗mɔn ˈˈwɩ ˗sü ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka n ˈgü ꞊dhɛ Zoova ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˗dhɔ ꞊dede ˈö n ˈgü bhë, ˈnën˗ ˗kë ˈö ꞊faan ˈö n ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha, ˈö ˗kë n ˗gɔ.» Kwa ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈpö ꞊dhɛ Anri ˈdhö ˗ee? ꞊Ii, ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗ya kë kwa ˗gɔ, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈka ˈˈdhʋ̈.

˗KWA ˗KLU ˗ZLAN ˗BHA ꞊DHƐ ˈˈSAABHOMƐN ˈKPII˗ ƷOADÖ ˈDHÖ

12. Ʒoadö waa ö ˗bha dhebɔ ˗wa ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ wo ˗klu ˗sü ˈka ꞊dedewo Zoova ˗bha?

12 ˈˈSaabhomɛn ˈkpii˗ Ʒoadö ˗kun ˈˈsuʋ̈ ˗ni ˈgü Zoova ˗gɔ. ˗A ˗bha ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗klu ˗a ˗bha, ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˈpö ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. Kwa˗ ˗yö ˈˈdhʋ̈ ˈˈpuu ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Ʒezabɛdhö ˈdhu Atali ˗yö ˈö ˗de ˗kë ˗gblüdhe ˈka Zuda ˗sɛ ˗ta bhë, ˗a ˈgü. ˗A ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗wo ˈˈsuʋ̈ Atali ˗gɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗kun ˈya˗, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈˈgbɩɩdhɛ ˈka kö ˈö kë ˗gblüdhe ˈkpii˗ ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˈö ö ˗de ˗bha ˈnën ˗bha ˈnën ˗nu zë, kö ˈö ˗ya ˗gblüdëdhɛ ˗gbloo ˗ta ˗an ˗duɛɛ ˈgü. (2 Chron. 22:10, 11) ˈˈKɛɛ Ʒoadö ˗bha dhebɔ Ʒeoshabatö ˗yö ˈnën ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a mɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒoasö ˗a ˗dha, ˈö waa ö ꞊gɔɔn ˈwo˗ ˗bin, ˈwo wo ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈. Ʒoadö waa Ʒeoshabatö ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö Davi suugünën ˈbha ˗yö kë ˗gblüdë ˈka. Ʒoadö ˗yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˈyii ˈˈsuʋ̈ Atali ˗gɔ kö ˗yö ˈˈkan ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha.—Prov. 29:25.

13. ˈDhɛ Ʒoasö ˗kwɛ ˗kë ˈˈsɔɔplɛ, Ʒoadö ˗yö ö ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗zɔn ˈzü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

13 ˈDhɛ Ʒoasö ˗kwɛ ˗kë ˈˈsɔɔplɛ, Ʒoadö ˗yö ö ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗zɔn ˈzü. ˗Yö ˈwɔn do ˈbha kë ˗sü ˗ya ö ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˗A ˈwɔn ˗ya ˗ɲan ˗a ˗gɔ, Ʒoasö ˈö ˗kë Davi suugünën ꞊dede ˈka bhë, ˗yö ˗dho kë ˗gblüdë ˈka. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈti ˗ɲan, ˗wo ˗dho Ʒoadö zë. Zoova ˈsaa˗ ˈgü, ˈwɔn ˈö bhë ˗yö ˗dho ˈö ˗ɲan ˗së ˈka. ˈˈKwɛnŋgɔ ˈwɔnyëë˗ ˗nu waa Dhevi ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo Ʒoadö ˗takun ˈö ˈwo Ʒoasö ˗kë ˗gblüdë ˈka, ˈwo Atali zë. (2 Chron. 23:1-5, 11, 12, 15; 24:1) ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, Ʒoadö ˗yö ˗mlɛɛn ˗da Zoova ˈdhöö, ˗gblüdë ˈdhöö waa˗ ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗an ꞊zinŋgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwo ˈto Zoova ˗bha ˈˈsɛgɔ ˈka ˗kplawo. (2 Rois 11:17) ˗Yö ˗go mü ˈzü ˈö mɛn ˗nu ˗ya kö ˗wo Zoova ˗bha ˈkɔ ˈˈkwɛɛ ˗maan kë, kö mɛn ˈö ˈyaa ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈya ˗dho ˗da ˗a ˈgü.—2 Chron. 23:19.

14. Ʒoadö ˗bha Zoova ˈtɔ bhɔ ˗sü ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗yö ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

14 Zoova ꞊yaa˗ pö ˈsaadhö ˗be ꞊dhɛ ‹mɛn ˗nu ˈwo ö ꞊bhlëë ˗ya, ö ˗dho ˗an ꞊bhlëë ˈkpɔ.› Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˗yö Ʒoadö ꞊bhlëë ˗kpɔ. (1 Sam. 2:30) ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˗yö ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ ˈö bhë ˗a ˗bha ˗kwɛzlan ˗ya Biblö ˈgü, kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗a ˗bha. (Wlɔ. 15:4) ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˈdhɛ Ʒoadö ˗wɔn ˗yö ˗kë, Zoova ˗yö ꞊bhlëë ˗ya ˗a ꞊gee ˗bha, ˈö ˈwo˗ ˗bin «˗gblüdë ˗nu ˗wɛɛbhodhɛ ˈgü Davi ˗bha ˈpö˗ ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë Izraɛdhö, ˈö ꞊bhlëë ˗ya ˗Zlan ꞊dede waa˗ ˗dhɔkëgükɔ ˗bha.»—2 Chron. 24:15, 16.

꞊Dhɛ ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ Ʒoadö ˈdhö, ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗blü kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗sü ˗bha. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 15 ˈgü.) d

15. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü Ʒoadö ˗bha ˗kwɛzlan ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

15 Ʒoadö ˗bha ˗kwɛzlan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗yö kë kwa ˗gɔ. Mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈwo˗ ˈˈslö ꞊mɛɛn kö ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˗takpa ˗kplawo. (Këw. 20:28) Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˗gleŋ sü ˗a ˗bha. ˗Wa ˈˈsuʋ̈ Zoova ˗gɔ, ˗wa ˈto ˗klu ˗sü ˈka˗ ˗bha, ˗yö ˗dho bɔ ˗an ˗ta ˈö ö dhɔɔbhawɔn ˗nu ˗kë. ˈYii ˗dho ö ˗kɔ bho ˗an ˈgü toŋtoŋdhö. Wlüünën ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˗gleŋ sü ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗a ˈka Ʒoadö ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗a ˈgü. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha ˈö ˗wa kë zii bhë, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ꞊bhlëë ˗ya ˗an ˗bha. (Prov. 16:31) ˗Ya ˈgo mü, mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ sü ˈˈkwɛnŋgɔ ˈwɔnyëë˗ ˗nu waa Dhevi ˗bha ˈnën ˗nu ˈö ˈwo Ʒoadö ˗takun bhë ˗an ˗bha. ‹˗Kwa ꞊bhlëë ˗ya ˗zun kwa ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛ ˗nu ˗bha› ˈwɔn ˗man ˗an ˗ta ˗sü ˈka.—Ebl. 13:17.

ˈKWA ˗DHO ˈWƆN ˗NU KË ꞊DHƐ ˗GBLÜDË ƷOASÖ ˈDHÖ

16. ˗Mën ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Gblüdë Ʒoasö ˗kun ˈˈtëëtë?

16 Ʒoadö ˗yö ˗gblüdë Ʒoasö ˗takun kö ˗yö kë mɛn ˗tiaandhö ˈka. (2 Rois 12:2) ˗A ˗wɔn ˈgü, kö ˗gblüdë ˈö bhë ˗yö ꞊kun wlüünën ˈka, ˗yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë Zoova ˗dhɛ ˗së. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ Ʒoadö ˗yö ga, Ʒoasö ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗gblüdë gbö ˗nu ˈö ˈwo wo ꞊taa yö ˗Zlan ˗bha bhë, ˗an ˗bha. ˗Mën ˗wɔn ˈö go ˗a ˈgü? Waa ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗wo ˗ya ꞊geebɔ ˗nu ˗dhɔkë ˗sü ˗bha. (2 Chron. 24:4, 17, 18) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö bhë ˗yö ˗mën Zoova ˈka ꞊dedewo, ˗yö ö «˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˗bɔ ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo kö ˗wo ˈˈkan ˈwɔn yaa ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bha, ˈˈkɛɛ ˈwaa kun wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü ˗an ˗bha.» Wo ˈti wo ˈˈtʋ ˈto ˗ʒianwo Ʒoadö gbö Zakadhi ˈö kun Zoova ˗wodhiʋ̈lomɛn waa˗ ˗bha ˈˈsaabhomɛn ˈka, ˈö go mü ˈzü ˈö ˗kë Ʒoasö ꞊dhegblü ˈka bhë, ˗a ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zakadhi ˗mɛn ˗nu ˈnën ˈwo Ʒoasö dha ga ˗gɔ, Ʒoasö ˗yö ˗dho ꞊taabha ˈö Zakadhi zë.—2 Chron. 22:11; 24:19-22.

17. ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈwo ˗kë Ʒoasö ˈka?

17 ˗Suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü ˈyaa kun Ʒoasö ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗kë ˈya˗ ˗a ˗bha ˈka. Zoova ˗ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˈö n ˗san ˗yö ˗an ˗kë, ˗an ˗san ˗dho n kë ˈpö.» (1 Sam. 2:30) Sidhi ˈˈsɔdha kpö ˈdɛdɛ ˗yö ˗nu Ʒoasö ˗bha «ˈˈsɔdha kpö ꞊va» ˗gɔ, ˈö Ʒoasö ˗yö «˗gi yaa ˈka.» ˈDhɛ Sidhimɛn ˗nu ˗wo ˗ʒiö, Ʒoasö ˗de ˗bha yökëmɛn ˗nu ˗wa ˗zë, Zakadhi zë ˈö˗ ˈwo bhë ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈˈSɛgümɛn ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ ˗gblüdë ˈö bhë ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗kë ˈya˗ ꞊dedewo, ˗a ˗wɔn ˈgü wo ˈti ˗dho ˗a ˗bin ˗gblüdë ˗nu ˗wɛɛbhodhɛ ˈgü. —2 Chron. 24:23-25. Kpɔɔˈˈ ˈzü ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn « fils de Barakia » ˈö ˗gban Matiö 23:35 ˗bha bhë, ˗a ˗bha.

18. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Jérémie 17:7, 8 ˈgü, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗dho ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ Ʒoasö ˈdhö?

18 ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ sü Ʒoasö ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü? Ʒoasö ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈdhü ˈö ɲun ˈti ˈˈsɛ ˈkun, ˈö ˈwo pë ˗gban ˗a ˗gɔ ˗a ˈdhö. ˈDhɛ Ʒoadö ˈö kun ˗a ˗takun ˗ni ˈgü ˈö ga, ˈyö Ʒoasö ˗yö ˗ya ö ˈˈtʋ ˈto ˗sü ˗bha ˗gban ˗Zlan ˗gɔ ˗mɛn ˗nu ˗bha. ˈWɔnzuan ˈö bhë ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈwɔn ˗man ˗Zlan ˗ta ˗sü dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˗gban dosɛnŋ ˈwɔnzuan ˗së ˈö kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ɛɛnˈˈ ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗wa to kwa ˗gɔ ˗an ˗ta. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈto Zoova ˈˈsuee ˗kplawo, kwa dua ˗mü kö ˗a ˗dhɔ waa˗ ꞊bhlëë ˈö kwa ˈgü ˈkwa˗ ˗dadhiʋ̈ Biblö draanˈˈ ˗sü, kwa ˗zota ˗a ˈgü ˗sü, waa bhɛɛˈˈ ˗sü ˈka.—Jérémie 17:7, 8 ˗wo pö; Kodh. 2:6, 7.

19. ˈMën Zoova ˗ya ˗dhɛ kwa ˗gɔ?

19 Gagade ˈka, Zoova ˈyaa pë ꞊va ˗dhɛ kwa ˗gɔ. Pë dosɛnŋ ˈö˗ ˗dhɛ kwa ˗gɔ, ˗ya ˗zɔn Ecclésiaste 12:13 ˈgü ˈö˗ pö: «-Bhö ˈˈsuʋ̈ -Zlan ꞊dede -gɔ, kö ˈü- -bha ˈtɔŋ- -nu ꞊bhlëë -ya. -A -gɛn -mü ꞊dhɛ pë ˈö mɛnbhɩɩdhe dua ˈka ˈyö bhë.» ˈKwa ˈˈsuʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo dho nu kwa ˗ta ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, kwa ˗dho bɔ ˗an ˈgü ꞊dhɛ Abdiasö waa Ʒoadö ˗an ˈdhö. Pë ˈbha ˈyii ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ shiʋ̈ˈˈ.

ˈˈTAN 3 Yi ꞊faan, yi ˗zoyödhɛmɛn, ˈö yi ˗zo ˗gban

a ˗Wo ˈö ˗kë «ˈˈsuʋ̈» ˈka bhë, ˗a ˗gɛn ˈö Biblö ˈgü ˗yö ꞊va. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ꞊waa˗ pö, kö ˗wo ˗wɩ mɛn zuʋ̈ˈˈ ˗bha ˗kaankwëësü ˈka. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈbha ˗nu ˈgü, ˗yö ˗gban mɛn ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ɛɛnˈˈ ˗duëë mɛn ˗gɔ ˗sü ˗bha. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˈˈsuʋ̈ suu ˈö dho kwa ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˗klu kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗bha, ˗yö kë kwa ˗gɔ.

b Abdiasö ˈö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˗ni ˈgü yö, ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Abdiasö ˈö Biblö ˈsëëdhɛ ˗be ˈö˗ ˈtɔ ˈdhö˗ ˗bha bhë ˗a ˗bɛnzë kö ˗kwɛ këŋ ꞊va ˗ya ʒiö, ˈyaa ˗mü.

c PË ˈˈBIN ˗NU ˈKLƆƆ˗ ˗NU: ˗Dhɛ ˈö ˗wa kwa ˗bha yö ꞊kɛɛ˗ ˈˈkan ˗a ˗bha, kwa ꞊dhegblü do ˗yö ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ˗gblü ˗ni ˈgü mü. ˈˈKɛɛ mɛn ꞊dede ˈö ˈwɔn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗kë ˈyaa ˗mü.

d PË ˈˈBIN ˗NU ˈKLƆƆ˗ ˗NU: Kwa ꞊dhegblü ˈnëndhiëŋ do ˗yö ˗zlanwopö telefɔnö ˈka ˗sü draanˈˈ ˗ni ˈgü ˗a mɛn do ˈö ˗ya kë zii ˗a ˈˈpiʋ̈. Kwa ꞊dhegblü do ˈö ˗ya kë zii ˗yö ˗zlanwopö ˗ni ˈgü ˗zogbandhe ˈka ˈˈdhɛɛta. Kwa ꞊dhegblü do ˗yö ö ˗zokë ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗zɔn ˗ni ˈgü mɛn ˈbha ˗nu ˗dhɛ.