1. Gagade ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈka ˗an yö kö ˈka ˗ya Biblö draanˈˈ ˗sü ˗bha?

 ˈDHƐ ˈka ˗ya Biblö draanˈˈ ˗sü ˗bha, ˗kɔ ˈka ˗kë ˗a ˈka ka ˗de ˈgü ka ˗zo ꞊kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈdhɛ ˈka˗ yö ꞊dhɛ ˗Zlan ˈtɔ ˗yö ˗dhö, ˗a ˈwɔn ˗yö ka ˗kun. ˈDhɛ ˈka˗ man ꞊dhɛ ˗Zlan ˈyaa mɛn ˗nu ˈˈgʋ̈ ˈˈwo ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈzü ka dhɔɔbhaamɛn ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˗ya kë bhë ka ˗dho ˗kpan ˗an ˗bha yi ˈbha ˈka ˈö kaa˗ ˗nu ˈka ˗tosɛta ˗kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta, ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo.

2. -Ya ˈˈkan Biblö draansü ˗bha, ˗mën ˈbha ˈö ka ˗gɛn ˗yö dho ˈˈdhiʋ̈ ˗a kë ˗sü ˈgü? (Efɛzö 5:1, 2)

² ˈDhɛ ˈka Biblö ꞊draan ˈka dho ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈, Zoova ˗dhɔ ˈö ka ˈgü ˗yö ˗dadhiʋ̈. ˗Dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ka ˗blü pë ˗nu ˈka kun ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü bhë, ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha. Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗wa ka ˗takun ˈka ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈka kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së bhë, ˈka ka ˈˈtakɔ waa ka ˗zotakɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈnën ˗yö to ˗a ˈka ö ˗mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈdhö, ka ˗kun ˈto ˗ni ˈgü ˈpö ka Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈.—Efɛzö 5:1, 2 ˗wo pö.

3. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ?

³ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ, ˈkwa˗ pö: «꞊Dɛɛ, Zoova ˗dhɔ ˈö n ˈgü ˗ya ˗dadhiʋ̈ ˗ya ʒiö ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈa bɔ ˗a ˈka ˈˈyi ꞊bhaa ˗a ˗ta ˗ee? N ˗zotakɔ waa n ˈwɔn kë ˗kɔ ˗wo ˗bɛ Zoova ˗bha ˗bha ˗kplawo ˗ee? A ˗dhɔ ˗zɔn ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗ya ˗kë ˗a ˈka ˗a ˈdhö ˗ee?» ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ ‹˗dhɔ ˈö gun˗ ˈkwa kë  sië ˗dee ˈgü› ˗ya ˈdho ˈˈshia˗, kwa ˈgü ˈya ˗dho ga. ˗Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ Yesu ˈyii ˈˈkan ˗an ˗bha, ˗yö ˈti ˗dho ˈˈkan kwa ˗bha ˈpö. (˗Dhɛ. 2:4, 7) ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗dhɔ ˈö kun kwa ˈgü kö ˈkwa gagade dɔ bhë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa˗ ꞊draan.

4. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ yö ˗a ˈgü?

⁴ Pë ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an kë kö Zoova waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˗dadhiʋ̈, kwa ˗dho ˗an yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈkwa dho ˗an ꞊slɔɔ ˗an kë ˗sü ˈgü, kwa ˗dho ˗an yö ˈpö.

5-6. (1) ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo nu bɔmɛn Pɔdhö ˗ta ˗a ˗bha ˗zlanwopösü ˈgü? (2) -Mën ˈö˗ ˗takun ˈö ˈti ˈˈkan Zoova ˗bha yö ˗bha?

⁵ Bɔmɛn Pɔdhö zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗kun dhi ˗sü ˈka Zoova ˗dhɔkësü ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈyaa kun ˈˈplëëplë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Pɔdhö ˗kun ˈˈtakpɔ ˗ni ˈgü ʒian ꞊gblɛɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈö kun ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü. ˗Ya kë ꞊shöŋ ˗yö ˗dha «ˈˈyi ˗gɔ ꞊gwaan ˗ta,» ˈö dha ˈzü ‹꞊kwaanmɛn ˗nu ˗gɔ›. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈzü, ˗a ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wa ˗man. (2 Ko. 11:23-27) ˗A ˗de ꞊dhegblü kletiɛn ˗nu ˈwaa ˗a ˗bha ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü kö ˗yö ˗an ˗takun bhë ˗a yö ꞊dhɛ pë ˗së ˈdhö.—2 Ko. 10:10; Fdh. 4:15.

⁶ ˈMën Pɔdhö ˗takun kö ˗yö Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo? ˗Yö ˗bɔ ˗Zlan ˈˈDhiwo waa ˈwɔn ˗nu ˈö yö ꞊dede ˈö bɔ ˗an ˈgü ˗an ˗ta ˈö Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗draan ˗së ˈka. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë. (Wlɔ. 8:38, 39; Efɛ. 2:4, 5) ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗dhɔ ˗kun ˗a kë ˗ni ˈgü ꞊dedewo ˈpö. Pɔdhö ˗yö ˗dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗zɔn ‹ˈwɔn ˗së ˗nu ˗kë zoova ˗bha mɛ ˗nu ˗dhɛ› ˗sü ˈka ˗kplawo.—Ebl. 6:10.

7. Kwa ˗dho Zoova ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗a ˗dadhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ ˈKwa Biblö draanˈˈ ˗kplawo, ˗Zlan ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˗dho ˗dadhiʋ̈. Kwa Biblö ˈˈɲan ˈbha ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö pë ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈgü. ˗Kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ, ˈkwa˗ pö: «˗Kwɛzlan ˈö yö, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ n ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Yö n ˗blü kö Zoova ˗dhɔ ˗yö n kë ˈpö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?»

8. Bhɛɛsü ˗dho ˗Zlan ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗a ˗dadhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁸ Pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö dho Zoova ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗a ˗dadhiʋ̈ ˈyo ˗tɔ ˗bhɛɛ ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˈö ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ ˗a ˗dhɛ. (Ps. 25:4, 5) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë. (1 Zn. 3:21, 22) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Kan ˈö Azi, ˗ya ˗pö: «ˈˈDhiʋ̈ ˗be Zoova ˗dhɔ ˈö kun n ˈgü bhë, ˗yö ˗kun ˗gban ˗sü ˈka n ˗man Biblö dɔ ˗sü ˗ta dosɛnŋ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈa yö ꞊dhɛ Zoova n ˗man bhɛɛwo ˗nu ˗daa ˗kë, ˗a ˗dhɔ ˈö n ˈgü ˗yö ˗dadhiʋ̈ ˈzü. ˗A ˗wɔn ˈgü, a ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa ˈwɔn ˗nu ˈwo˗ ˗dhɛ ˗së ˗an kë.» b

9. Timote ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˈö kun ˗a ˈgü ˗a ˗dadhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ ˈDhɛ Pɔdhö ˗yö ˗kë kletiɛn ˈka ˈö ˗kwɛ ˈbha ˗yö ˗ʒiö, ˗yö ˗kpan wlüünën do ˗tiaandhö ˈwo˗ ˗dhɛ Timote ˗a ˗bha. Zoova waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɔ ˗kun Timote ˈgü ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü, bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö Fidhipömɛn ˗nu ˗dhɛ: «[Timote] do ꞊në ꞊ya kë, ˈyö ˗ya ka ˗wɔn zuën ˗ta ꞊dedewo n ˈˈpiʋ̈, mɛ ˈˈwɛɛ ˈbha kö yöö˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈyaa ˈdhö.» (Fdh. 2:20) Pɔdhö ˈti Timote ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈwɔn ˗nu ˗mɔn ˈˈkwöö ɛɛnˈˈ ˈö ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ zë ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka, ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗zɔn ꞊ʒiaan ꞊dhɛ mɛn ˈö˗ ꞊dhegblü ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˗a ˈdhö. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈö Timote kun ˗wo  ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ bhë, ˗wo ˗kun wo ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗bha nu ˗sü ˗gɔ ˗kplawo.—1 Ko. 4:17.

10. Ana waa ö ꞊gɔɔn ˗wo ˗dhɔ ˗zɔn wo ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ Kwa ˗de ˈpö, kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗ʒian ˗mɛɛn. (Ebl. 13:16) Ana ˈkwa˗ ˗wɔn ˗blɛɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗dhɛ ˈö yö ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü bhë, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈDhɛ ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ do ˈbha ˗yö ˗ʒiö, waa ö ꞊gɔɔn ˗wo ˗dho ˈwo ˗wo ˈkɔdhi do ˈgümɛn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka ˗an ˗dhɛ. ˗Wa ˗yö ꞊dhɛ ˈˈtee ˗yaa ˗an ˗bha ˈkɔ gba shiʋ̈ˈˈ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗dhii ˗ya ˗ya ˗an ˗bha sɔ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗bha. Ana ˗ya ˗pö: «Yi ˗an ˗bha sɔ ˗nu ˗sü ˈyi ˗an ˗zu, ˈyi˗ ˈˈpasɩ bho, ˈyi˗ ˗yɛ ˗së ˈka ˈyi˗ dho ˗an ˈka ˗an ꞊dhiaa. Yi ˗bha ˈgü ˗be, ˈyaa kun pë ꞊va ˈka. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗kë ˈö ˈˈtɔŋdhɛ ˗së ꞊dede ˗yö ˗da yi ꞊zinŋgü ˈö dho ˈö yö˗ ˈka ꞊dɛɛ ˗bha.» Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˈö kun Ana waa ö ꞊gɔɔn ˗an ˈgü bhë, ˗yö ˗an ˗blü ˗wo ˗takundhe nu ˗an ˗dhɛ.—1 Zn. 3:17, 18.

11. (1) ˈKwa ˗dhɔ ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, ˗wo ˗kë wo ˗de ˈgü ꞊dhɛ? (2) ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Proverbes 19:17 ˈgü, kwa ˗dhɔ ˗zɔn kwa këyɔɔ ˗nu ˗dhɛ, Zoova ˗ya ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹¹ ˈKwa ˈˈgblüsë kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈka ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ yö ꞊dhɛ kwa ˈto ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo, ˈö˗ ˈwɔn ˗yö kwa kun. Kan, ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö yö ˗a ˗zo ˗yö ˗bo mɛn ˗nu ˈwo˗ ˗takun ˗an ˈka. ˗Ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblüdhe dhɔɔbhaasü ˗nu ˈwo n sü yi dho ˗zlanwopö, n ˗zo ˈti bhɔ ˗an ˈka. ˗Wo n ˗sü ˈzü yi dho ˗bhöpë ˗bhö, ˈö ˈya yi bo ˈwo nu n ˈka n ˗gɔ ˈkɔɔ kö pë ˈbha ˈya ˗dho n kë. ꞊Dɛɛ, ˈman˗ yö ꞊dhɛ yö ꞊va ꞊dede ˈnën ˈwo˗ ˗kë. ˈˈKɛɛ ˗dhɔ ˈnën ˗an ˗blü ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha.» ˗Kwaa ˈwɔn dɔ ˈpö ꞊dhɛ mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwaa ˈnën ˈwo ˗dho kwa ˈˈnuɛ bho ˈwɔn ˗së ˈkwa˗ ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü. Kan ˗ya ˗pö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo˗ ˗takun bhë ˗an ˗bha ꞊dhɛ: «A˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwɔn ˗së ˈwo˗ ˗kë n dhɛ bhë, ˈa ˗an ˗bha ˈˈyɔɔ bho ˗an  ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈdhö˗ ˗bha ˈmaan˗ dɔ, Zoova ˗ya ˗dɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, a ˗bhɛɛ ˗a ˗dhɛ kö ˗ya ˈˈyɔɔ bho ˗an ˗gɔ n ˗man ˈka.» Gagade ˗yö Kan ˈˈpiʋ̈. ˈWɔn ˗së ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˗kë mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗yö ˈˈtɩtɩ Zoova ˗ya ˗yö. ˗Ya ˗dhɛ ˗së ˈö dho ˗a ˗yɛ ˈzü kë kwa ˗dhɛ.—Proverbes 19:17 wo pö.

12. Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˗dho ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˗nu ˗bha.)

¹² ˈNëngɔɔn˗ ˗nu, ka ˗dho ˗dhɔ ˗zɔn ka ꞊dhegblü ˗dhɛ kö ˈka ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Wlüünën do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒɔdanö ˗yö mɛn zii do dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˗kɔ ˈö dho ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗takun ˗a ˗bha, ˗a ˈka. Mɛn zii ˗ya ˈˈnuɛ ˗bho pë ˗së ˗nu ˈö ˗an kë ˗ni ˈsaadhö ˗an ˗wɔn ˈgü, ˈö go mü ˈö ˗dhioo ˗nü dɔ ˗a ˗ta. ˗Ya ˗pö Ʒɔdanö ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö nu ˈˈvaandhö ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta kö ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ꞊tuaa bho. -Ya ˗pö ˈzü ˗yö ˈwɔn ˗daa ˗nu ˗kë ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗yö ˗zlanwopö zoodhö zoodhö ö ˗bha ˗zlanwopömɛn ˗nu kpö ˈgü, ˗ya ˈgo mü kö ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗ʒian mɛɛnˈˈ. ˈDhɛ Ʒɔdanö ˗yö ˗ya ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha ˗yö ˗dho ˈö yö ˈbha ˗nu kë ˗dhɛ ˗dɔ ˗së ˈka, ˈö˗ ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˈö kun ˗a ˈgü bhë ˈö ˗dadhiʋ̈. Ʒɔdanö ˗ya ˗yö ꞊dhɛ ö ˈti ˗dho dɔ ꞊köŋ kö ˈö kë mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka kö ˈö ꞊kun ˗ya mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗sü ˗bha, ˈö dua ꞊ʒiaan ˗mü kö ˈö˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo.—1 Tim. 3:8-10, 13.

13. ˈMën kwa ꞊dhegblü Klishian ˗blü ˈö ˗kë mɛn zii ˈka ˈzü?

¹³ ˈKa kë mɛn zii ɛɛnˈˈ mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗ee? Zoova ˗zo ˈti bhɔ pë ˈˈpɛpɛ ˈka˗ ˗kë ˗a ˗dhɔ ˗bha bhë, ˗a ˈka. (1 Ko. 15:58) ˗A ˗de ˗ʒiaan ˗dhɔ ˈö ˈka˗ ˗zɔn ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ, ˗ya ˗yö. Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Klishian, ˈdhɛ ˈwo˗ bho mɛn zii ˗dhɛ ˈgü ˗a ˈgü ˗yö ˗ga ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗pö: «ˈKö ˗kë ꞊ʒianwo ꞊dhɛ a ˗kë mɛn zii ˈka ɛɛnˈˈ ˈmaan˗ ˈka, a˗ ˗ya n ˗zo ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö n ˗kɔ ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha a ˗dho ˗a kë kö ˈa Zoova gba ˗a ˗dhɔ ˗bha.» ꞊Taabha, ˗yö  ˗dho ˈö ˗kë ˈzü mɛn zii ˈka. Klishian ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ ˈwo˗ pö ˈa kë mɛn zii ˈka ˈzü, ˈˈsuʋ̈ ˗kun n ˈgü. ˈˈKɛɛ Zoova ˗bha mɛn ˗wëëzësü ˗wɔn ˈgü ˗ya ö ˗kɔ ˈˈyɛ n ˗bha, n dua ˗mü kö ˈa ˈˈwɩ ˗a ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ Zoova waa n ꞊dhegblü ˗nu ˗an ˗dhɔ ˗yö n ˗kë.»

14. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö Ʒɔɔʒi ˗a ˗bha?

¹⁴ Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu këyɔɔ ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈpö. (Mat. 22:37-39) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Elena ˈö Ʒɔɔʒi, ˗ya ˗pö: «˗A zübhodhɛ ˈgü, pë dosɛnŋ ˈö n ˗blü ˗zlanwopösü ˗bha ˈyö ˗tɔ Zoova ˗dhɔ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ Zoova ˗dhɔ ˈö kun n ˈgü bhë ˈö ˗da ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈, kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɔ ˈö n ˈgü ˗yö ˗da ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˈpö. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo nu ˗ni ˈgü ˗an ˗ta waa ˈwɔn ˗gɔ ˗nu ˈwo dho pa ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈka, a n ˗zota ˗an ˈgü. ˈMan˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗an ˗takun ˗dhɔ ˗yö n ˗kë ꞊dedewo.»—Wlɔ. 10:13-15.

15-16. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka pë ˈˈbin ˗nu ˗ta bhë ˗a ˈdhö, ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈwo go ˗a ˈgü?

¹⁵ ˈKwa ˗dhɔ ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, wo dosɛnŋ ˈwaa ˈnën ˈwo ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˗a ˈgü. ˈDhɛ Kolona virisö ˗yö ˗pɛn, kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Paolo waa ö ˗bha dhebɔ ˗wo mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗takun ˗zlanwopö parɛ ˈka ˗sü ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö yökë parɛ ˈka ˗sü ˗kë ˗a ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗, ˗yö ˗dho ˈö˗ ˈˈɲan dɔ ˗së ˈka ˈö ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ ˗zo ˗bo ˈwlaan˗ ˗ta. ˗A mɛn ˈwo ˗mɔn ˗kɔŋ ˈˈsɔɔdo ˗bha ˗wo ˈwlaan˗ ˈö bhë ˗a ˗ga parɛ ˈˈdhiʋ̈. Paolo  waa ö ˗bha dhebɔ ˗an ˗bha wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˈwɔn ˈgü, ˗wo ˈwɔn ˗së ˗kë kwa ꞊dhegblüdhe waa ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ. ꞊Taabha ˗yö ˈsëëdhɛ ˗bɔ Paolo ˗dhɛ, ˈö˗ pö: «Ka ˈˈnuɛ ˈˈgbɛ mɛn ˗nu ˈö ya kë zii yö, yi ˗takun ˗sü ˗bha. Yi ˗zo ˈyii ˗dho bhɔ toŋtoŋdhö ˈwɔn ˗së ˈö Zoova ˗ya ˗kë yi ˗dhɛ waa ka ˗bha ka ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü kö ˈka yi ˗takun bhë, ˗an ˈka.»

¹⁶ ˈWɔn ˈö bhë, ˗yö ˗gleŋ ˗së ꞊dede ˗da Paolo ˗bha. ˗Dhɔ ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka pë dɔ ˗sü ɛɛnˈˈ pë ˈbha kë ˗dhɛ ˗sü dɔ ˗sü ˗ta. Paolo ˗ya ˗pö: «A ˗kun ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˈka. ꞊Dɛɛ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗zo ˗ya bhɔ n ˗man yö ˗a ˗kë ˗a ˈka, ˗an ˗zo ˈyii bhɔ ˗takundhe ˈa˗ nu ˗an ˗dhɛ ˗a ˈka.»

17. Kwa ˗dhɔ ˗zɔn, de ˈbha ˈö˗ ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ ˈzü?

¹⁷ ˈKwa ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, kwa ꞊dede ˈkwa˗ ˈwɔn ˗së ˗slɔɔ ˗a ˈgü. Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒonatan ˈö Nuvɛlö Zelandö ˗yö ö ˗bha ˗dhɛ ˗yö. ˈˈSɩyi ˈˈdooka do ˈka, ˗yö ˗kpan ˗yödhiʋ do ˈö kun ˗zlanwopö ˗ni ˈgü ˗kpinŋ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗bha. Ʒonatan ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö waa˗ ˗nu ˈwo ˗zlanwopö wo ˈkwëë˗ ˈˈsɩyi ˗nu ˈwo ˗dho dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗an ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, ˈyaa kun ˗a ˗zo ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˗dho ˈgo ˗a ˈgü. Ʒonatan ˗ya ˗pö: «˗Zlanwopösü ˈˈdhiaa ˈyaa kun n ˈgü ˗së ˈka. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈa ˗yödhiʋ̈ ˈö bhë ˗a ˗bha ˗zlanwopö ˗kɔ ˗ga, a˗ ˗yö ꞊dhɛ ꞊trɔɔn ˗së ꞊va ˗go ˗a ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗zlanwopösü ˗dhɔ ˗yö ˗da n ˈgü ˈpö. Kwa ꞊dhegblü ˗kë n ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˈka. ˗Yö n ˗takun ˈö n ˗gɛn dho ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˗zlanwopösü ˗kë n ˗dhɛ ˗së, ˈa ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha.»

18. ˈMën Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë?

¹⁸ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ö ˗dhɔ waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˗dadhiʋ̈. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˈkwa Biblö ˗wo pö, ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü, ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗kplawo, Zoova ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˗dho ˗dadhiʋ̈. ˈKwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, ˗an ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˈpö ˗yö ˗dho ˗dadhiʋ̈. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ꞊ɲɔɔn Zoova waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈö ˈˈtɔŋdhɛ ˈö ˈyaa ɲën ˈö ˗da kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü.