1. Matiu ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ö ö ˗zoyö ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ?

 ˈNËNGƆNNËN ˈˈtɩtɩ do ˈwo˗ ˗dhɛ Matiu ˈyaa kun ö ˈflëëgü ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗an dua mü kö ˗wa ˈˈpɛ ˈko ˗ta ꞊va. Kö ˗a ˗kwɛ ˗ya kë ˈˈsɔɔplɛ, waa ö ˗mɛn ˗nu ˗wo ˗kun Tele ˈö JW ˗ta ˗a ˗ga ˗ni ˈgü. ˈDhɛ tele ˈgüwɔn ˈdhɛ bhë ˈö ɲën ˗ni ˈgü, mɛn ˗nu ˈwo kun ˗a video ˈˈtan ˈgü ˗wo ˗kun wo ˗kɔ ˗ya ˗ni ˈgü wo dhɔɔbhaamɛn ˗nu ˈwo go ga ˈgü ˗an ˗gɔ. b ˈDhɛ ˈwo wo bo tele ˗ga ˗sü ˈka, ˈyö Matiu ˗yö ö ˗mɛn ˗nu ˗kɔ ˗kün ˈö˗ pö: «꞊Baaˈˈ kaa ꞊maanˈˈ ka˗ ˗yö ˗ee? ˈKö ˗kë ꞊dhɛ a ˗ga, a ˗dho ˈgo ga ˈgü. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka n ˈˈdhiʋ̈ ˗gan, ˗yö ˗dho kë ˗së.» ˈDhɛ ˈnënmɛn ˗nu ˈwo bhë ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˗zoyö ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ ˗sü ꞊dede ˗yö wo gbö ˗gɔ, ˗kɔ ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗a ˈka ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü.

2-3. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa kwa ˗zota ˗go ga ˈgü ˗sü ˈgü?

² ˗Yö ˗dho kë ˗së kö ˗go ga ˈgü ˗sü ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho Biblö ˈgü bhë, ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü ˗kplawo. (Zan 5:28, 29) ˗Mën ˈö ˗kë? ˈYö sü ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈyua ˈˈgbɩɩ˗ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa kun ˗a ˈka, ɛɛnˈˈ ˈö kwa dhɔɔbhaamɛn ˈbha ˗bha ga ˗sü dho ˈˈkan ˗a ˈka kwa ˈgü, ˈkwaa˗ dɔ. (Eccl. 9:11; Zak. 4:13, 14) ˗Zoyö ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü. (1 Tes. 4:13) Biblö ˗yö kwa ˗zogban ꞊dhɛ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗yö kwa ˗dɔ ˗së ˈka, ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo. (Dhu. 12:7) Zoova ꞊yaa˗ pö ˈö kwa bho ga ˈgü, mɛn suu do ˈö ˈkwa˗ ˈka ꞊dɛɛ waa ˈwɔn ˗nu ˈwo kwa ˈˈɲaan ˈyö dho kwa ˗bö ˗an ˈka. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö kwa ˗dɔ ˈkpakpadhö. Kwa ˗dhɔ ˈö Zoova ˈgü bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗sü ˈˈkwɛɛ ˈˈpʋ kwa ˗gɔ. ˈKö ˗kë ˗ʒianwo ꞊dhɛ kwa ˗ga, ˗yö ˗dho kwa bho ga ˈgü.

³ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈpë ˗kë ˈkwa dho kwa ˗zoyö ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ, kwa ˗dho ˗a yö. ˗Ya ˈgo mü, mɛn ˗zogban ˗wo ˈö Yesu ˗ya  pö, ˈö ˗kë ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˗bha Biblö ˈˈɲan ˈka, ˈö˗ pö: «I dheebhang bha ˗yö ˗dho ˗bö!» bhë, kwa ˗dho ˗a ˗kwɛzlan ˗wɔn blɛɛˈˈ. (Zan 11:23) ˗A ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈgü, ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö kwa ˗bha ˗zoyö ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗yö ˗gban, kwa ˗dho ˗a yö.

4. ˈˈSanni ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˈwɔn ˈbha ˈwo˗ ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˗mën ˈö˗ ˗wɔn dua ˈdhö ˗mü ꞊köŋ ˗yö kë ga ˗sü ˈka kwa ˈgü? ˗A ˈwɔnzuan ˗zɔn.

⁴ Mɛn ˈbha ˗ya pë ˈbha ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ ˈˈsanni ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, kwa dua ˗mü kö ꞊ya kë ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha, ˈö˗ kë ˗sü ꞊faan ˈdhö˗ ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈö˗ ˈˈsɩ ˈdhö˗ ˗dhɛ, ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ. ˗A ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: ˗Kwa kwa ˗zota kö ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗ya kwa ˗bha ˈkɔ shiʋ̈ˈˈ. ˈˈKɛɛ kö kwa ˈˈtɔŋdë do ˗ya pö kwa ˗dhɛ: «A ˗dho ü ˗takun ü ˗bha ˈkɔ bhë, ˗a dɔ ˗sü ˗bha.» ˗A ˈwɔn ˗yö ˗kaanbhosü ˈka ˗a ˗dhɛ, ˈö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ˈpö ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo ˈö kwa ˗takun. ˗A ˗mɛn ˗ya kë ˈkɔdɔmɛn kwɛɛsësü ˈö yökë ˗a ˈka ꞊kwɛɛ˗ ˈdhö˗ ˗gɔ ˗a ˈka, ˈgo mü ˈzü ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ ˗yö ˗mɔn kwa ˗takun ˗sü ˗bha, kwa zuʋ̈ˈˈ ˗dho dɔ ˈdudhö pë ˈö˗ pö ö ˗dho ˗a kë bhë ˗a ˗wɔn ˈgü ˗ee? ˗Abin, kwa ˗dho ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗go ga ˈgü ˗sü ˈˈplüün ˈö ˗Zlan ˗ya bho kwa ˗dhɛ bhë ꞊wɛ? ˗A zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha, ˈö˗ kë ˗sü ꞊faan ˈdho˗ ˗gɔ ˗ee?

5-6. ˈMën ˗kë ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˈö mɛn ˗nu bho ga ˈgü?

⁵ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˈö mɛn ˗nu bho ga ˈgü ˗ee? ꞊Ii, ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo. ˗Yö ˗bɔ Biblö ˗bɛnzëmɛn ˗nu ˗ta ˈö˗ pö ꞊dhɛ ö ˗dho mɛn ˗nu bho ˗ga ˈgü. (Is. 26:19; Osée 13:14; ˗Dhɛ. 20:11-13) ˗Ya ˈgo mü ˈzü Zoova ˗ya ˈwɔn ˈbha ˈˈplüün bho, ˗ya ˗kë ˗kplawo. (Jos. 23:14) Mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga, ˗an ˗bho ga ˈgü ˗sü ˗lele ˗ya ˗ta. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈?

⁶ ˈPë Zɔbö ˗ya pö, ˗kwaa ˗ga. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈɲaan ˈkpakpadhö ꞊dhɛ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ö ˗ga, Zoova zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˗këdhösü ˗yö kë ö ˗gɔ ˈzü. (Job 14:14, 15, ztw.) ˈWɔn do bhë ˈyö Zoova ˗zo ˈˈpiʋ̈ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗an ˗bha ˈka. ˗An ˗bho ga ˈgü ˗sü kö ˗wo kë wo ˈflëëgü zuʋ̈gblüdhi ˈgü bhë, ˗a ˗lele ˗ya ˗ta. Mɛn ˈˈmliya ꞊va ˈö ˈwii gagade ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗a dɔ ˈö ˈwo to ˈwo ga ꞊wɛ? Kwa ˗bha ˗dhɔkaa ˗Zlan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˗an bho ga ˈgü ˈpö. (Këw. 24:15) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˗wo kë ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗wa kë ˈˈsɛ ˗ta. (Zan 3:16) Gagade ˈka, Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˈö mɛn ˗nu bho ga ˈgü.

7-8. ˈMën ˗kë ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗bho ga ˈgü ˗sü ꞊faan ˗yö Zoova ˗gɔ?

⁷ Mɛn ˗nu ˗bho ga ˈgü ˗sü ꞊faan ˗yö Zoova ˗gɔ ˈpö ˗ee? ꞊Ii! ˗A ˗bha «ˈgügbɩɩdhɛ ˗mɔɔ ˈka ˈyaa ˈdhö.» (˗Dhɛ. 1:8) ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö ˗a ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈˈpɛpɛ, ˈö dho ˈö yö˗ ˈka ga ˗bha, ˗an ˗gɔ. (1 Ko. 15:26) ˗A ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö kwa ꞊faanmën, ˈö kwa ˗zogban. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Ema Aanɔdhö, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Waa ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wo ˗bɔ ˈgüdandhe ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˈˈLüman ˗gblü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka. ˗An dhɔɔbhaamɛn ˗nu ˈwo ga Nazi ˈˈkan˗ ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗yö ö ˈdhu ˗zogban ˈö˗ pö: «꞊Ya kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wa ga ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be kö ˗wo ˈgo ga ˈgü, kö kwa ˗dho ˗a pö ga ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö ˗Zlan ˗gɔ.» ˈˈKɛɛ pë ˈbha ˈö ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗yö ʒiö˗ ˈka Zoova ˗ta ˈyaa ˈdhö. ˗Zlan ˈˈpiigbɩɩsü ˈö kwa ˗da bhë, ˗a ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗yö ˗an gba ˈzü ˈˈtë ˗sü ˈka.

⁸ Pë ˈbha ˈö˗ ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö mɛn ˗nu bho ga ˈgü, ˈyö ˗tɔ ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˗to ˗a ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˗gbɔdënën ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ˗an ˈtɔ ˈka. (Is. 40:26) ˗Ya ˈgo mü, ˗a ˗zo ˈti bhɔ mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗an ˈka. (Job 14:13; Dhu. 20:37, 38) Mɛn ˗nu ˈö dho ˗an bho ga ˈgü, ˈwɔn ˈnën ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈwo ˗gban ˗an ˗bha ˗a ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ˗a gbɛ˗ ˈka.

9. ˗A pö ˈö Zoova ˗ya wo ꞊dhɛ ö ˗dho mɛn ˗nu bho ga ˈgü bhë, ˈmën ˗kë ˈkwa dho ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈?

 ⁹ Kwa˗ ˗yö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ꞊dhɛ Zoova ˗dho mɛn ˗nu bho ga ˈgü ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˗a ˗bha, ˈö˗ kë ˗sü ꞊faan ˈdho˗ ˗gɔ. Pë ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈzü ˈkwa dho ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ˗ya mɛn ˗nu bho ga ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be. Biblö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ꞊kwɛŋzü, ˗yö mɛn ˗nu ˗bho ga ˈgü ˗sü ˈˈsɩ ˗kë ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö˗ mɛn do ˗kë Yesu ˈka, ˗an ˗dhɛ. ˗Kwa Yesu ˗bha mɛn ˗nu ˗bho ga ˈgü ˗sü ˗kwɛzlan ˈö ˗ya ˗sü ˈka Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 11 ˈgü bhë, ˗a ˗ga.

10. (1) ˈDhɛ Yesu kun ˗zlanwopö ˗ni ˈgü Zuudɛn ꞊zlöö, ˗mën ˗wɔn ˈö ˗kë Betani? (2) ˈˈKɛɛ ˈmën Yesu ˗ya ˗kë? (Zan 11:1-3)

¹⁰ ˗Bhö Zan 11:1-3 ˗wo pö. ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˈö ˗kë Betani ˗kwɛ 32 K.Y. ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü bhë, ˗a ˈgü. Yesu ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo kun ˈdhɛ bhë ˗a ˈgü, ˈyö ˈwo ˗tɔ Dhazaa waa˗ ꞊dhegblü dhoo ˗nu ꞊plɛ, Madhi waa Matö. (Dhu. 10:38-42) ˈDhɛ ˈˈyua ˗yö Dhazaa kun, ˗a ꞊dhegblü ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗kaankwöö, ˈwo mɛn bɔ Yesu ˗dhɛ Zuudɛn ˈˈyiga ꞊zlöö. ˗Go Betani ˗sü ˈwo dho ˈmü, ˗yö ˗mɔn ˗dhɛkpaɔyi ꞊plɛ ˈˈta ˗bha. (Zan 10:40) ˈˈKɛɛ mɛn ˈwo˗ bɔ bhë ˈdhɛ ˗lo ˗yi ˈka Yesu ˈˈpiʋ̈, kö Dhazaa ˗wɔn ˗ya kë. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ö ˈˈtɔŋdë ˗ya ga, ˗yö ˗to ˗dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü ˈö ˗dhɛkpaɔyi ꞊plɛ ˗yö ˗ʒiö, ˈyö ꞊kun ˈdho Betani. ˈDhɛ Yesu ˗lo mü, kö Dhazaa ˗ya ga ˗a ˗dhɛkpaɔyi ˗ya kë ˗yiishiö. Yesu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈwɔn ˗së kë ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗dhɛ, ˈgo mü kö ˈö ˗Zlan ˈtɔ bhɔ.—Zan 11:4, 6, 11, 17.

11. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü ˗kwɛzlan ˈö bhë ˗a ˈgü ˈö ˗gban ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗bha?

¹¹ ˗Kwɛzlan ˈö bhë ˗yö ˗gleŋ ˗së ˈö ˗gban ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗bha ˗a ˗da kwa ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ Madhi waa Matö ˈwo nɔɔn˗ bɔ Yesu ˗dhɛ, ˈwii˗ pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö nu Betani. Pë ˈwo˗ pö ˗a ˗dhɛ dosɛnŋ ˈyö ˗tɔ ˗a ˈˈtɔŋdë ˈyaa ö ˈflëëgü. (Zan 11:3) ˗Dhɛ ˈö Dhazaa ˗wɔn ˗yö ˗kë, Yesu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö to ˗dhɛ ˈö kun ˗a ˗bha bhë ˗a ˈgü ˈö˗ bho ga ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈti˗ kë ˈˈdhʋ̈. ˗Yö ˗dho Betani kö Madhi waa Matö ˈwo ˗a ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈka bhë, waa˗ ˗nu ˈwo ˗kpan ˈkwëë˗. Kwa ˈˈtɔŋdë do ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö ˈwɔn ˈbha ˗ya kë kwa ˗bha, ˈkö˗ ˗de ˈö kwa ˈti˗ ˗dhɛ, ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kwa ˗takun ˗ee? Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛn suu ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zoyö ˗a ˗dhɛ «ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü.» (Prov. 17:17) ꞊Dhɛ Yesu ˈdhö, ˗kwa kë ˈˈtɔŋdë suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka. ˗Kwɛzlan ˈö bhë ˗kwaa ˗ga ˈzü kö ˈwɔn ˈö ˗kë ꞊taabha, ˈkwa˗ dɔ.

12. (1) ˈMën Yesu ˗ya ˈˈplüün bho Matö ˗dhɛ? (2) ˈMën ˗kë ˈö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗wɔn ˈka? (Zan 11:23-26)

¹² ˗Bhö Zan 11:23-26 ˗wo pö. ˈDhɛ Matö ˗ya man ꞊dhɛ Yesu ˗ya yö Betani ˗dhɛ ˈˈsuee, ˗yö ˗dho ˗a ˗gɔ ʒiaan˗ ˗bia ˈka, ˈö˗ pö: «N Dëmɛ, bhi ˗zë i ˗kë yö ˈnu kö n dheebhang ya ˈyii ˈdho ga.» (Zan 11:21) ˗Yö ˈˈdhʋ̈ ꞊dhɛ Yesu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be kö ˗yö Dhazaa ˗dhɛ bo. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˗dhidha ˈkpii˗ do ˈbha kë. ˗Ya ˗pö Matö ˗dhɛ: «I dheebhang bha ˗yö ˗dho ˗bö!» ˗Yö ˗go mü ˈzü ˈö ˈpë ˗kë ˈö Matö dho ˈdhaŋ˗ bho ˗wo ˈö bhë ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˗a ˗zɔn. ˗Ya ˗pö ˗a ˗dhɛ: «Matö, ꞊waa˗ pö gamɛ ˗nu ˗bömɛ, kö ˗wo ˗wɩ  ma ꞊në n ˈka.» ꞊Ii, ˗Zlan ˗yö mɛn ˗bho ga ˈgü ˗sü ꞊faan ˗nu Yesu ˗dhɛ. Yesu ˗ya ˈnëndhiëŋ ˈˈtɩtɩ do ˈö ga ˈö˗ yi ˈti ꞊gwëë ˗a bho ga ˈgü ˗be ˈsaadhö. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˗ya ˈnëngɔnnën do ˈö˗ ˗wɔn ˗yö ˗kë, ˗a bho ga ˈgü ˗dhɛkpaɔyi ꞊dede ˈö ga ˗a ka bhë, ˗a ˈka. (Dhu. 7:11-15; 8:49-55) ˈˈKɛɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö mɛn ˈö ga ˈö˗ ˗dhɛkpaɔyi ˗ya kë ˗yiishiö ˈö ˈˈbu ˗ni ˈgü, ˗a bho ga ˈgü ˗ee?

13. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zan 11:32-35 ˈgü, ˈdhɛ Yesu ˗yö ˗kpan Madhi waa mɛn ˗nu ˈwo kun ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha kö ˗wo ˈˈgbʋ bɔ ˗ni ˈgü, ˗mën ˈö˗ ˗kë? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹³ ˗Bhö Zan 11:32-35 ˗wo pö. ˈWɔn ˈö ˗kë ꞊taabha ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Madhi ˈö kun Dhazaa ꞊dhegblü ˈka, ˗yö ˗dho Yesu ˗gɔ ʒiaan˗ ˈpö ˈö˗ pö: ‹N Dëmɛ, ꞊ya kë ꞊dhɛ i ˗kë yö ˈnu kö n dheebhang ya ˈyii ˈdho ga!› ˗Wëë ꞊dede ˗kun bɔ ˗ni ˈgü Madhi waa mɛn ˗nu ˈwo kun mü ˗an ˗ta. ˈDhɛ Yesu ˗yö ˗kpan ˗an ˗bha, ˈö ˗an ˈˈgbʋ ˗wo man, yö ˗de ˈpö ˗wëë ˗yö ˗bɔ ˗a ˗ta, ˈö ˗ya ˈˈgbʋ bɔ ˗sü ˗bha. Mɛn dhɔɔbhamɛn ˗wɔn ˗ya kë, ˗a ˗mën mɛn ˈka ˗kɔ ˈö bhë Yesu ˗ya ˗dɔ. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈwɔn yaa ꞊gban ˈˈpɛpɛ bho kwa ˗bha.

14. ˈPë Yesu ˗ya ˗kë kö Madhi ˗yö ˈˈgbʋ bɔ ˗ni ˈgü bhë, ˈmën ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Zoova ˗bha?

¹⁴ ˈDhɛ Yesu ˗yö ˗kpan Madhi ˗bha kö ˗yö ˈˈgbʋ bɔ ˗ni ˈgü, pë ˈö˗ ˗kë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë ˗Zlan ˈö mɛn ˗nu ˗wëëzë yö ˗mü. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˈWɔn ˗gɔ ˈö˗ ˈdhɛ yö ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Yesu ˗yo ˗to Zoova ˗zotakɔ waa˗ ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö. (Zan 12:45) Yesu ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ˈˈgbʋ ˗bɔ. ˗Ya ˗zɔn ˈpö ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta kwa ˈˈgbʋ bɔ ˗ni ˈgü, kwa ˗wëë ˗yö Zoova ˗kë. (Ps. 56:8) Kwa ˗bha ˗Zlan ˈö bhë, mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë ꞊dedewo. ˗A ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa kwa ˗blü kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˈˈsuee ˗ee?

15. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zan 11:41-44 ˈgü, ˈwɔn ˗mɛɛn ˈö ˗kë Dhazaa ˗wɛɛbhodhɛ ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁵ ˗Bhö Zan 11:41-44 ˗wo pö. ˗Dhɛ ˈö Yesu ˗yö ˗lo Dhazaa ˗wɛɛbhodhɛ ˈgü, ˈyö˗ pö ˗wo ˗gwö bho ˗a ˈˈdhiʋ̈. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö Matö ˗ya pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ꞊fii ˗dho kë dɔ ˗ni ˈgü. ˈˈKɛɛ Yesu ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ: «Matö, ˈmii˗ pö i ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈbha ˈdhang bho n ˈˈdhiʋ̈, i ˗dho [˗Zlan] ˗bha ˈgügbɩɩdhɛ ˗dhɛ yö ˗ee?» (Zan 11:39, 40) ˗Dhɛ ˈö ö bo ˗a ˗pö ˈˈdhʋ̈ ˗sü  ˈka, ˗yö ˗dhɛ ˗ga dhaŋ˗ ˈgü ˈö ꞊bhɛɛ mɛn ˈˈpɛpɛ ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö pë ˈö ˗dho ˗a kë bhë ˗yö Zoova ˈtɔ bhɔ. ˗Yö ˗to mü ˈö˗ pö: ‹Dhazaa, ˗bhö yö ˈˈkpɛnng!› ˈYö Dhazaa ˗yö go bun ˈgü ˈö yö ˈˈkpɛnŋ. ˈWɔn ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈgü ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kë bhë, Yesu ꞊yaa˗ kë.—Kpɔɔˈˈ Zan 11:17 ˗bha ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗bha.

16. ˗Kwɛzlan ˈö Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 11 ˈgü bhë, ˗yö kwa ˗bha ˗zoyö ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁶ ˗Kwɛzlan ˈö Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 11 ˈgü bhë ˗yö kwa ˗bha ˗zoyö ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˈPë Yesu ˗ya pö Matö ˗dhɛ bhë, kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: «I dheebhang bha ˗yö ˗dho ˗bö!» (Zan 11:23) ꞊Dhɛ ö Dë ˈdhö, Yesu zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈö mɛn ˗nu bho ga ˈgü, ˈö˗ kë ˗sü ꞊faan ˈdhö˗ ˗gɔ. ˈˈGbʋ ˈö˗ bɔ bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈö ga waa ˗wëë ˗ya wo ˗sü bho kwa ˗bha. Dhazaa ˗bha ˗go bun ˈgü ˗sü ˈö yö ˈˈkpɛnŋ bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈˈsɩ ˗yö Yesu ˗dhɛ kö ˗yö mɛn ˗nu bho ga ˈgü. ˗Kwa kwa ˗zota ˈzü ˈpë Yesu ˗ya pö Matö ˗dhɛ ˗a ˈgü. ˗Ya ˗pö: «“Matö, ˈmii˗ pö i ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈbha ˈdhang bho n ˈˈdhiʋ̈, i ˗dho [˗Zlan] ˗bha ˈgügbɩɩdhɛ ˗dhɛ yö ˗ee?» (Zan 11:40) ˗A ˗dhɛ ˗mü ꞊dedewo kö ˈkwa kwa ˗zoyö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dho mɛn ˗nu bho ga ˈgü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈö bhë ˗a ˗gɛn ˗gban ꞊dedewo?

17. ˗Kwɛzlan ˗nu ˈwo ˗gban ˗go ga ˈgü ˗sü ˗bha kwa ˗an ˗wo pö ˗ni ˈgü Biblö ˈgü, ˈmën kwa ˗zo dho ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈?

¹⁷ ˗Kwɛzlan ˗nu ˈwo ˗gban ˗go ga ˈgü ˗sü ˗bha, ˗kwa ˗an ˗wo pö, ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. ˗Kwɛzlan ˈˈsaaga ˈwo ˗gban mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˗an bho ga ˈgü ˈˈsɛ ˗ta yö ˗an ˗bha, ˗wo Biblö ˈgü. c ˗Kwa ˗an draanˈˈ ˗së ˈka. Kwa ˗an ˗wo pö ˗ni ˈgü, kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ gɔɔn˗ ˗nu, dhebɔ ˗nu waa ˈnën ˗nu ˈwo ˗an ˈgü bhë, mɛn ꞊dede ˈwo kun ˗dhö wo ˗mü. ˗Gleŋ ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an sü ˗a ˈgü, ˗kwa ˗an mɛɛnˈˈ. ˈWɔnzuan  ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha, ˈö˗ ˈˈsɩ ˈdhö˗ ˗dhɛ kö ˗yö ˗këdhösü nu mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗an ˗dhɛ ˈzü bhë, ˗kwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. ˗Kwa kwa ˗zota Yesu ˗bha ˗go ga ˈgü ˗sü ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗go ga ˈgü ˗sü ˈdhɛ˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo yö bhë. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ꞊këŋ ꞊va ˈˈɲan ˗yö ˗kpan Yesu ˗bha kö ˗ya ˈgo ga ˈgü. ˈWɔn ˈö bhë ˗yö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ꞊dedewo.—1 Ko. 15:3-6, 20-22.

18. Kwa ˗bha ˈˈtan ˗nu ˈwo ˗gban ˗go ga ˈgü ˗sü ˗bha bhë, ˗wo ˗dho kwa ꞊faanmën ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗bha.)

¹⁸ ‹˗Zlanwo ˈˈtan› ˗nu ˈwo ˗go ga ˈgü ˗sü ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˗kwa ˗an bho. d (Efɛ. 5:19) ˈˈTan ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗wo kwa ˗bha ˗zoyö ˗go ga ˈgü ˗sü ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban. ˗Kwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha, ˈkwa ˗an bho. ˗Ya ˈgo mü kö ˈkwa ˗an ˈgüwɔn ˈˈdoodɔ kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗sü ˗ta. ˗Wo ˗nu ˈwo ˗an ˈgü, ˗kwa ˗an ˈkun kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, ˗wo ˈpa ꞊dedewo kwa zuʋ̈ˈˈ ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta ɛɛnˈˈ kwa dhɔɔbhaamɛn ˗wɔn ˗ya kë, Zoova ˗bha ˗zuu ˗dho kwa ˗zo ˗bo ˈˈtan ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈka, ˈö ˈwo kwa ˗zogban, ˈwo kwa ꞊faanmën.

19. ˈMën ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü ˈö ˗gban ˗go ga ˈgü ˗sü ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « ˈMën ˈka ˗dho ˗an dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗an ˈka?» ˗bha.)

¹⁹ ˗Kwa kwa ˗zota. ˗Zota ˗sü ˈˈsɩ ˈö Zoova ˗ya ˗kë kwa ˗dhɛ bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗de yö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˗ya ˗pö: «A ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗sü ˈa n ˗zota kö a ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü. ˈMan˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗kë n ˈgü ꞊dhɛ ˈpë ˈa ꞊blëë ˈˈbin ˗nu ꞊fii man ˗ni ˈgü ˗a ˈdhö.» Gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ˈö Biblö ˗yö ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ bhë, ˗kwa kwa ˗zota kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˗kpan kwa ˈkwëë˗. De ˗nu ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗kpan ˗an ˗bha? Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ ˈkpɔ ˗an ˗gɔ? ˗Kwa kwa ˗zota ˈpö kö kwa dhɔɔbhamɛn ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˗ya kë bhë, kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˗kpan kwa ˈkwëë˗. Kwa ˗bha ˗kpankwëësü ˗blɛɛsü yi ˈka, ˈwɔn ˈö ˈkwa ˗dho ˗a blɛɛˈˈ kwa ˈko ˗dhɛ, ˗kɔ ˈö ˈkwa ˗dho ˈwü ˗a kwa ˈko ˗bha waa zuʋ̈gblüdhi ˗gbʋ ˈkwa ˗dho ˗a bɔ ˗an ˈgü, ˗kwa kwa ˗zota ˗an ˈgü.

20. ˈMën ˈkwa dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ kë?

²⁰ ˗Go ga ˈgü ˗sü ˈˈplüün ˈö Zoova ˗ya bho kwa ˗dhɛ bhë, ˗kwaa ˈˈnuɛ bho ˗a ˗wɔn ˈgü ꞊dedewo. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha, ˈö˗ kë ˗sü ˈˈsɩ ˈdhö˗ ˗dhɛ. ˗Kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ꞊ɲɔɔn ˗Zlan ˈö˗ pö ꞊dhɛ ‹ka dhɔɔbhaamɛn ˗nu ˗dho ˈgo ga ˈgü› bhë, ˗a ˗bha.