1-2. Matiö 5:11 ˗ya ˗pö kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

YESU ˗ya ˗pö ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˗dho kë zuʋ̈niidadhe ꞊dede ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˈpö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö˗ ˗dhɔ dho ˗an kë bhë, ˗wo ˗dho bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. (Mat. 1:22, 23; Dhu. 6:20-23). ˗Kë Klito ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së. ˈˈKɛɛ a˗ ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗gban kwa ˗gɔ, ˈö ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu kwa ˗wëëdhɛ bho ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö kwa ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˗wo kwa ˗blü ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗bha bhë, kwa kë kwa ˗de ˈgü ꞊dhɛ? ˗Yö ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an dɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈˈsuʋ̈ ˗da kwa ˈgü.

² Mɛn ꞊vadhɛ ˗bhaa ˈgü, mɛn ˗wëëdhɛ bho ˗sü ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö zuʋ̈niidadhe nu mɛn ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˗Zlan ˗Wo ˗zë ˗ya ˗pö ˈwo kwa ˗wëëdhɛ bho ˗ni ˈgü kwa ꞊nii ˗yö ˗da. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Yesu ˗bha gwëëmi Zakö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˗wɔ ˗ni ˈgü kwa ˗ta, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˈˈtɛɛ. Kwa dua ˗mü kö ˈkwa kë ꞊niidadhe ˈgü. (Zak. 1:2, 12) Yesu ˗zë ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwo kwa ˗wëëkë ˗wo ˗ni ˈgü kö kwa ˗bhaa ˗yö ˗së. (Matiö 5:11 ˗wo pö.) Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü? ˈSëëdhɛ ˈö Zakö ˗ya bɔ kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˗dhɛ ˗a ˈˈpian ˈbha ˗nu draansü ˗dho ˗a ˗kɔ ˈbha ˗nu ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Kwaa zübho ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö kletiɛn ˗nu bhë ˈwo bɔ ˗an ˈgü ˗an ˗ta.

3. ˗Dhɛ ˈö Zakö ˗yö ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka, ˗a yi ˈyii ꞊gwëë ˈö ˗mën ˗kë?

³ ˗Dhɛ ˈö Yesu ꞊dhegblü Zakö ˈö ˗kë ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˈka, ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈyii ꞊gwëë ˈyö ˈwo ˗ya kletiɛn ˗nu ˈwo kun Zedhizadhɛmö ˗an ˗wëëdhɛ bho ˗sü ˗bha. (Këw. 1:14; 5:17, 18) ˗Dhɛ ˈö ˈwo Yesu ˗bha gwëëmi Ɛtiɛnö zë, kletiɛn ꞊vadhɛ ˗wo ˗go ˈpö˗ bhë˗ ˈgü ˈö ˈwo ˗pɛn ˈwo dho Zude waa Samadhi ˗sɛ ˗nu ˈgü. ˗Wo ˗dho ˈö ˈwo ˗wo ˈpö Siplë waa Aŋtiɔsö ˗pö ˗nu ˈgü. (Këw. 7:58-8:1; 11:19) Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Yesu ˗bha  gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈpö˗ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwo ˈdho ˗a ˈgü ˗wo ˈwɔn ˗taɔŋ ˗pö ˗an ˈgü wo ꞊faan ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˗wo ˗bhɔ Wlɔmö ˗sɛ ꞊gban ˈgü. (1 Piɛ. 1:1) ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo bɔ ˗an ˈgü ˗a ꞊gban ˈyaa kë ˈˈdhʋ̈. ˗Wo ˗bɔ ˗an ˈbha ˗nu ˈgü ꞊taabha.

4. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗mɛɛn ˗nu ˈö kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˈwo bɔ ˗an ˈgü?

⁴ ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ꞊va ꞊dede ˈnën kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˈwo bɔ ˗an ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˗Kwɛ 50 ˈka, Wlɔmö ˗bha ˈˈsɛ ꞊kɔɔnmɛn ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo˗ Klodö ˗kë bhë ˗ya ˗pö Zuifö ˗nu ˗dhɛ ˗wo ˈgo Wlɔmö. ˗A ˗wɔn ˈgü Zuifö ˗nu ˈwo kun kletiɛn ˈka mü ˗wo ˗kwaa wo ˗bha ˈkɔ ˗nu ˗zü ˈˈgbɩɩdhɛ ˈka ˈö ˈwo dho ˗ya ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü. (Këw. 18:1-3) ˗Kwɛ 61 ˗naan ꞊taa, bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗bɛn ˗zë ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗wo ˈˈsi ˗bho ˗a ꞊dhegblü kletiɛn ˗nu ˗gɔ, ˈwo ˗an ˗da ˗kasö ˈgü, ˈö ˈwo ˗an ꞊slɔɔpë ˗nu sü ˗an ˗gɔ. (Ebl. 10:32-34). ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˗a kletiɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗kun ˈˈflɛɛsü ˈö ˈˈyua ˈdhö kun ˗bha ꞊dhɛ mɛn ꞊gban ˈdhö.​—Wlɔ. 15:26; Fdh. 2:25-27.

5. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ?

⁵ Zakö ˗yö ö ˗bha ˈsëëdhɛ ˗bɛn ˗zë ˗kwɛ 62 ˈˈdhiʋ̈. ˗Dhɛ ˈö kun ˗a ˗bɛn zë ˗ni ˈgü, ˈwɔn ˈˈgbɩɩgbɩɩ˗ ˗nu ˈö˗ ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun ˗an ˈgü, ˗yö ˗kun ˗an dɔ ˗ni ˈgü ˈkpakpadhö. Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü Zakö ˈka ˈö ˈsëëdhɛ ˗ya ˈö˗ bɔ kletiɛn ˗nu ˗dhɛ kö ˗dhioo ˗nu ˈwo dho ˗an ˗takun kö ˗wo zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ wo ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗ya dɔ ˗an ˗ta. ˗Kwa ˗dhɛga Zakö ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be bhë˗ ˈgü kö dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö ˈkwa ˗an ˗yɔ bɔ. Zuʋ̈niidadhe ˗mɛɛn ˈö Zakö ˗yö ˗we ˗a ˈka? ˗Mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö zuʋ̈niidadhe sü kletiɛn ˈbha ˗gɔ? ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö ˈwɔndɔdhe, ˗zoyödhe waa ˈgügbɩɩdhɛ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun ˗a ˈka kö zuʋ̈niidadhe ˗yö kë kwa ˗gɔ, ˈkö ꞊dee kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü?

6. ˈKwa ˗dhɛga Dhukö 6:22, 23 ˈgü, ˈmën ˗kë ˈö kletiɛn ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë zuʋ̈niidadhe ˈgü ˈˈkɛɛ ˈkö ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü?

⁶ Mɛn ˈbha ˗nu ˗bhaa ˈgü pë dosɛnŋ ˈö ꞊mɔɔn˗  ˗bha ˈö zuʋ̈niidadhe nu mɛn ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ ˗potaasü, ˈwëëga ꞊va ɛɛnˈˈ ˈkowogümansü ˈö ˈkɔdhi ˈgü. ˈˈKɛɛ zuʋ̈niidadhe ˗dhɛ ˈö Zakö ˗yö ˗we ˗a ˈka bhë ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këpë ˈbha ˗mü. ˗A ˗bha ˗kë kwa ˗gɔ ˗sü ˈyaa ˈsü ˈwɔn kwa ˈgü ˗a ˗bha. (Ga. 5:22) Kletiɛn ˈbha ˗ya ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗së, ˈö ˗ʒiö Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˈö zuʋ̈niidadhe ꞊dede ꞊slɔɔ. (Dhukö 6:22, 23 ˗wo pö; Kodh. 1:10, 11) ˗A zuʋ̈niidadhe suu ˈö bhë, ˗yö kletiɛn ˗nu zuʋ̈güdhɛ ꞊dede ꞊nën˗ ˗bha. ˗Yö ꞊dhɛ ˈˈwo ˈbhü ˈö ꞊dhanŋbha ˈgü ˗a ˈdhö. ˈKwaa kwa ˈflëë˗ ˗gü ɛɛnˈˈ ˈwëëga ˗ya ɲën kwa ˗gɔ, ˈyaa ˈgo kwa ˈgü. Mɛn ˗nu ˗wa ˈˈyɩɩ ˈto kwa ˗bha, kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ɛɛnˈˈ ˈzü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wa ˗gban kwa ˗gɔ, ˈyaa pë ˈbha kë ˗a ˈka. Mɛn ˗nu ˈwo ˗gban ˗ni ˈgü kwa ˗gɔ, ˗a ꞊faan ˈnën ˗da ˈˈdhiʋ̈ ˗ʒian ˈö ˈdho˗ ˈka. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkwa bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈkosɔn ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ kwa Klito ˗bha gwëëˈˈ ꞊dede ˗nu ˈka. (Mat. 10:22; 24:9; Zan 15:20) Yö ꞊nën ˗wɔn ˈgü ˈö Zakö ˗ya pö ꞊dhɛ: «N dheebhang ˗nu, ka ꞊nii ˗yö ˗da ꞊dedewo ˈwɔn ˈˈgbɩɩgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ˈö ˗wɔ ka ˗ta bha˗ ꞊gban ˈgü» bhë!​—Zak. 1:2.

7-8. ˈMën ˗kë ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo kwa ˗bha zoyödhe ˗gɛn ˗gban?

⁷ ˈPë ˗kë ˈö ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗sü ˗yö ˈkun bho kletiɛn ˗nu ˈgü, Zakö ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗Ya ˗pö: «ˈYö kë ˈka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩgbɩɩ˗ ˗nu bha ꞊në˗ ꞊gban ꞊ya ˈkun bho ka ˈgü ka ˗bha ˈdhang ˗bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ ˗sü bha˗ ˈgü, ˈyö dho ka gba zuësɛadhɛ ˈka.» (Zak. 1:3) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗zɔn ˈˈwo ˈö ˗piöbhomɛn ˗nu ˈwo˗ sü ˈö ˈwo ˈˈkëëga ˗nu yökë ˗a ˈka bhë˗ ˈka. ˈˈKëëga ˗nu ˗wa ˈkun ˈböbödhö, ˗wa ˗an ˗ya ˈˈyi ꞊bhaa ˈyö ˗an ga ˗yö ˗kë ˈˈgbɩkɩgbɩkɩ. ˗Kɔ do ˈö bhë˗ ˈka ˈpö ˈkwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈saadhɛ ˈka, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban. Yö ꞊nën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Zakö ˗ya pö: «ˈˈKɛɛ zuësɛadhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ bha˗ ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ ˗yö kë zuësɛadhɛ ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈ ˈdhö pa ˗sü ˈka ꞊në˗ ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ka ˗bha ˗kë Yesu Klisi ˗bha mɛ ˈka ˗sü bha ˗yö kë ˈwɔn ˗ta ˈˈpuu ˈö pö ˈaa˗ ˗bha ˗a ˈka.» (Zak. 1:4) ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˗ni ˈgü˗ ˈˈdhiʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˗an ˈgü zuʋ̈niidadhe ˈka.

⁸ Pe ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo zuʋ̈niidadhe sü kwa ˗gɔ Zakö ˗yö ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ ˈpö ö ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü. ˗A ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwo ˗tɔ ˗mën? Kwa dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈto ˗a ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ˗an ˗ta?

9. ˈMën ˗kë kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˈwɔndɔdhe ˗bha?

⁹ ˗A ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗: ˈPë ˈkwa dho ˗a kë ˈkwaa˗ dɔ. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya wɔ kwa ˗ta, ˗yö ˗kë kwa ˈˈpiʋ̈ ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun kö ˈwɔn ˗nu ˈkwa dho ˗da ˗an ˗ʒiaan ˗ta ˗wo kë ˗a ˗dhɛ ˗së, kö ˗wo ˈwɔn ˗së kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, ˈgo mü ˈzü kö ˗wo kwa ˗takun kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta. (Jér. 10:23) Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈwɔndɔdhe ˗bha kö ˈpë ˈkwa dho ˗a kë waa ˈpë ˈkwa dho ˗a pö mɛn ˗nu ˈwo ˗gban ˗ni ˈgü kwa ˗gɔ ˗an ˗dhɛ ˈkwa˗ dɔ. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa ˈdho˗ kë ˈkwaa˗ dɔ, kwa ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga, ˈö zuʋ̈niidadhe ˗yö go kwa ˗gɔ.

10. ˈKwa˗ pö ˈwɔndɔdhe ˗yö kë kwa ˗gɔ Zakö 1:5 ˗ya ˗pö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ?

 ¹⁰ ˗A ˈˈslö: ˗Kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ˈwɔndɔdhe nu kwa ˗dhɛ. ˈKwa˗ pö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈niidadhe ˈka, kö kwa dua ˗mü ˗be kö ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ˈwɔndɔdhe ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗ʒian ˗ta ˗a nu kwa ˗dhɛ. (Zakö 1:5 ˗wo pö.) ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bhaa ˈgü Zoova ˈyaa kwa ˗bha bhɛɛwo ˗daa kë ˗ni ˈgü ˈˈvaandhö, ˗mën ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë? Zakö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa «bhɛaˈˈ» Zoova ˗dhɛ ˗kpɛɛwo. ˈKwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ˈwɔndɔdhe ˗nu kwa ˗dhɛ ˈyaa ˗shiö ˗a ˗dhɛ. ˈYaa˗ zuʋ̈ˈˈ ˈto taaman. ˈKwa bhɛɛˈˈ kwa Dë ˈö ˗ya ˗sü ˈka dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗gba ˈwɔndɔdhe ˈka kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗ya ˗nu kwa ˗dhɛ «zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˈka.» ˈYaa˗ gbɔɔ kwa ˗gɔ ꞊döŋ ˗sü ˈka. (Ps. 25:12, 13) ˗Yö kwa saanˈˈ ˗nu ˗yö, ˈö ˗saan ˈpö kwa ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈö ˗kwa takun. Gagade ˈö bhë ˗a dɔ ˗sü ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da. ˈˈKɛɛ Zoova ˗yö ˈwɔndɔdhe ˗nu kwa ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

11. ˗Mën ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë kö ˈwɔndɔdhe ˗yö kë kwa ˗gɔ?

¹¹ Zoova ˗yö ˗bɔ ö ˈˈDhiwo ˗ta ˈö ˈwɔndɔdhe ˗nu kwa ˗dhɛ. (Prov. 2:6) ˈKwa˗ pö ˈwɔndɔdhe ˗yö kë kwa ˗gɔ, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗Zlan ˗Wo waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu draanˈˈ. ˈˈKɛɛ kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa ˗an draanˈˈ kö ˈwɔndɔdhe dosɛnŋ ˗yö kë kwa ˗gɔ. ˈWɔndɔdhe ˈö ˗Zlan ˗ya nu kwa ˗dhɛ bhë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗an ˗da yö ˈˈpiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈˈta ˗sü ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ta ˗sü ˈka. Zakö ˗ya ˗pö: «˗Zlan ˗Wo bhë ˗kaa ˈgü ˗ta ꞊në˗ ˈsü, ˈka ˈdho˗ kë ka ˈˈtʋ ˗to ˗bha ˗sü ˈka ˈˈwɛɛwɛɛ.» (Zak. 1:22) ˗Dhioo ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an dɔ kwa ˗ta, ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü kwa kë ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˈmɛn, mɛn dhɔŋsü waa mɛn ˈö ˈmɛn ˗bhawɔn ˈto ˗a ˈka. (Zak. 3:17) ˈYö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo bhë, ˗wo kwa ˗takun ˈö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈoo su ˈgü zuʋ̈niidadhe ˈka.

12. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ˗wo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˈkwa ˗an dɔ ˗së ˈka?

¹² ˗Zlan ˗Wo ˗yö ꞊dhɛ ˗dhuaŋdhe ˈdhö. ˗Yö kwa ˗takun kö mɛn ˈö ˈkwa˗ ˈka waa pë ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗baa kwa ˗bha ˗sü ˗bha, ˈkwa dɔ. (Zak.  1:23-25) ˈKwa ˗Zlan ˗Wo draanˈˈ ˗ni ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa zuʋ̈ˈˈ ˗kun kwa ˗bha ˗sü draanˈˈ. Mɛn ˗nu ˗wa ˈˈwɩ mɛɛnˈˈ kwa ˗bha, ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˈwɔn ˗nu kë˗ ˈka ˗an ˈˈpiʋ̈ dhɔŋsü ˈka, Zoova ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˈYö ˗dhɛ ˈö kë ꞊dhɛ kwa dhɔŋsü bhë, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya ˗wɔ kwa ˗ta kwa˗ ˈˈɲan ˗bhɔ ˗së ˈka. ˗Ya ˗kë ˈö ˗zotadhe ˗së ˗yö ˗kë kwa ˗gɔ, ˈö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗ʒian ta. (Zak. 3:13) ˗Wo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an dɔ ˗sü ˗së ꞊dedewo.

13. ˈMën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö mɛn ˗nu ˈö Biblö ˗yö ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˈkwa ˗an ˗bha ˈwɔnzuan draanˈˈ?

¹³ Yi ˈbha ˗nu ˈka ˈwɔn ˗ya zë kwa ˗gɔ ˗naan, ˈö pë ˈö kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa˗ kë, ˈkwa˗ dɔ. ˈˈKɛɛ ˗gleŋ ˗sü ˈwɔn ˗nu ˗bha ˗kɔ suu ˈö bhë ˈyaa ˗së. ꞊Kpɔɔdhɛ ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗së ˈbha ˈö ˈdhö ˈyö ˗tɔ ˈwɔn ˗së waa˗ yaa ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo˗ ˗kë, ˗a draansü. ˈYö ꞊nën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Zakö ˗yö kwa ꞊faan dɔ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˈkwa mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˗kë ꞊dhɛ Ablaamö, Dhaabö, Zɔbö wa Edhi ˗nu ˈdhö bhë ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga Biblö ˈgü bhë! (Zak. 2:21-26; 5:10, 11, 17, 18) ˗Klu Zoova ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈö ˈwo bhë, ˗wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˗wo zuʋ̈niidadhe ˈsü ˗an ˗gɔ, ˗an ˈgü zuʋ̈saadhɛ ˈka. ˗An ˗bha zuʋ̈saadhɛ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˗wɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu do ˗nu ˈwo bhë, ˗an ˈgü ˈpö.

14-15. ˈWɔn ˈbha ˗ya kwa dɔ ˈdudhö, ˈmën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ ˈˈɲan bhɔ ˈˈvaandhö?

¹⁴ ˗A ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗: Pë ˗nu ˈö ˈkwa kwa ˗zoyö ˗an ˗dhɛ, ˈkwaa ˗an yö ˈzü ꞊dhɛ gagade ˈdhö. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka pë ˈö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗ya pö ˗a ˈgümansü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö Zoova ˗yö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗daa kë ˗a ˈka, ˈyaa˗ kë ˗a ˗kɔ ˗bha. ˗A kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa dɔ ˈdudhö. ˈWɔn ˗nu ˈö ˈwo kwa dɔ ˈdudhö bhë, ˈkwii ˗an ˈˈɲan bhɔ ˗së ˈka, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwo kwa ˗bha ˗zoyödhe dho ˈˈshia˗ ɛɛnˈˈ ˈwo ˗mlɛɛn ˈö kwaa Zoova kwa ꞊zinŋ ˈgü ˗a ˗shiö. (Zak. 1:7, 8) ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë ˗ʒiaanwo ˈö ˗dhɛkpɔɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö ˗ya ˗sü ˈka kwa ˗gɔ bhë, ˈö dha kwa ˗gɔ.

¹⁵ ˗Dhɛkpɔɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö ˗ya ˗sü ˈka kwa ˗gɔ bhë, bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗zɔn ˗piö kpö ˈö ˗kë ˈˈyitagɔ ˗bha ˈö ꞊waa˗ ˗zuö ˈˈyi ꞊wlöö ˈö ˈˈtɛɛ ˈyaa˗ ˈsü bha˗ ˈka. (Ebl. 6:19) ˗Yö ˈˈyitagɔ ˗nu ˗dɔ ˗gɛɛndhö ˈˈtɛɛ ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˈö˗ ˗kë ˈö ˈwaa ˈdho man ˗gwë kpö ˗nu ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗piö kpö ˈö bhë bhiëga ˈö˗ ˗bha ꞊nën ꞊ya ˗kë ˈˈgbɩkɩgbɩkɩ, ˈö ˗dho ꞊mɔɔn ˈˈyitagɔ ˗takunsü ˗bha. ˈˈKɔɔ ˗ya ˗ya bhiëga bhë ˗a ˗bha, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗shiö ˈdɔni ˈdɔni. ˈWɔn ˗nu ˈwo kwa dɔ ˈdudhö ˗wo ꞊dhɛ ˈˈkɔɔ bhë ˗a ˈdhö. ˈKwii ˗an ˈˈɲan bhɔ ˈˈvaandhö, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwo kwa ˗bha ˗zoyödhe dho ˈˈshia˗. Mɛn ˈö ˈyaa pë ˗nu ˈö ö ˗zoyö ˗an ˗dhɛ ˗an yö ˈzü ꞊dhɛ gagade ˈdhö, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya nu˗ ˗ta ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bhö bhë, ˈyi ˈdho ˗an kë. Kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɔ ꞊ya ga, kwa ˗bha ˗dhɛkpɔɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗yö ˗shiö ˈpö. Mɛn ˈö ˈyaa pë ˗nu ˈö ö ˗zoyö ˗an ˗dhɛ ˗an yö ˈzü ꞊dhɛ gagade ˈdhö ‹a ˗mɛ ˗bha ˈdhang ˗bho ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗kë ꞊dhɛ ꞊weeyi kpökpö ˗nu ˈö ˈˈtɛɛ ˗ya ˗blü ˈö dho˗ ˈka ꞊kwaa ˈˈpiʋ̈, ˈö dho˗ ˈka ˗kɔ ˗së ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈyaa dɔ ˈˈsɛnngdhö bha ꞊në˗ ˈdhö› ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zakö ˗ya ˗pö ˈka bhë˗ dhö. (Zak. 1:6) ˗A mɛn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö zuʋ̈niidadhe ꞊slɔɔ toŋtoŋdhö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü.

16. ꞊Ya kë ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö ˈkwa kwa ˗zoyö ˗an ˗dhɛ ˈkwaa ˗an yö ˈzü ꞊dhɛ gagade ˈdhö, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë?

¹⁶ ˗A ˈˈslö: ˈWɔn ˗nu ˈö ˈkwaa ˗an ˈgüman, ˗kwa ˗an ˈgümansü ˗ʒian mɛɛnˈˈ. ˗Kwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˈYö ˈkwa ˈdho ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ꞊taabha. ˗Zlanwodhiʋ̈lomɛn Edhi ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗dɔ ˈdudhö. ˗A ˗wɔn ˈgü Edhi ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «ˈˈTʋ̈ŋ ˗dhɛ ˈö ˈka dho ˗a kë zëzëbho ˗sü ˈka? ꞊Ya kë ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˗tɔ Zlan ꞊dede, ˗kaa ˗dhɔkë. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ Baadhö ˗mü, kö ˗kaa ˗dhɔkë ˈsa!» (1 Rois 18:21) Pë do ˈö bhë ꞊nën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë ˈpö ꞊dɛɛ. Pë ˗nu ˈwo dho ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova dosɛnŋ ˈnën ˗tɔ ˗Zlan, ˈö Biblö ˈnën ˗tɔ ˗Zlan ˈˈDhiwo, ˈgo mü ˈzü Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu bhë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗an mɛɛnˈˈ. (1 Tes. 5:21) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, pë ˗nu ˈö ˈwo kwa dɔ ˈdudhö bhë, ˗an ꞊gban ˗dho ˈgo kwa ˗gɔ ˈgü. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗takundhe ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗dhɛ mɛn zii ˗nu ˗gɔ. ˈKwa˗ ˈˈpiʋ̈  ˈkwa Zoova ˗dhɔkë zuʋ̈niidadhe ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ kë ˈˈvaandhö.

17. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˈgü ꞊ya ga, ˗mën ˈö dho kë?

¹⁷ ˗A ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗: ˈGügadhe. ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö: «꞊Ya kë ꞊dhɛ ü ˈgü ꞊ya ga ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ꞊faan ꞊va ˈyi ˈdho kë ü ˗gɔ.» (Prov. 24:10) Eblö ˗wo ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «ü ˈgü ꞊ya ga» ˈka bhë, ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ «mɛn gaaˈˈ ˈˈyɛ ˗sü.» ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa gaaˈˈ ˗ya ˈˈyɛ, kwa ˗bha zuʋ̈niidadhe ˗dho ɲën ˈˈvaandhö.

18. ˗Wo kpö ˈö ˗kë zuʋ̈saadhɛ ˈka bhë ˗yö kwa ˗zo ˗bö ˈmën ˈka?

¹⁸ ˗A ˈˈslö: ˗Kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ꞊faan nu kwa ˗dhɛ. ˈKwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈saadhɛ ˈka kwa ˗bhawɔn ˗yö ꞊faan ˗bha. (Zak. 5:11) ˗Wo kpo ˈö ˗kë zuʋ̈saadhɛ ˈka, ˈö Zakö ˗ya sü bhë, ˗yö kwa ˗zo ˗bö mɛn ˈbha ˈö dɔ ˗sü ˈka ˈö ˗gɛn ˗ta ˈö ˈyaa vin ˗a ˈka. ˗Yö kwa ˗zo bö ˈˈsɔdha ˈbha ˈö˗ ˈgü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈwo nu ˗ni ˈgü, ˈö ˈyaa ꞊duë ˗an ˗gɔ ˈö to ö ˗duɛ ˈgü bhë, ˗a ˈka.

19. ˗Glëŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü bɔmɛn Pɔdhö ˗bha?

¹⁹ Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˈwɔn ˈö ˗gban ˈgügbɩɩdhɛ waa zuʋ̈saadhɛ ˗bha, ˗a ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ˗kun ˈˈtëëtë, ˈˈkɛɛ ˗yö ˗bɔ ˗a ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈saadhɛ ˈka ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ꞊faan ˈö˗ ˗bhawɔn ˈdhö kun˗ ˗bha, ˗ya nu ˗a ˗dhɛ. (2 Ko. 12:8-10; Fdh. 4:13) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö Zoova ˗bha ˗takundhe ˗bha, ꞊faan waa ˈgügbɩɩdhɛ do ˈö bhë, kwa ˗dho ˗an ꞊slɔɔ ˈpö.—Zak. 4:10.

20-21. ˗Mën ˗wɔn ˈö dho ga kwa ˈgü?

²⁰ ˗Yö ˗së kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗wɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkwa bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü bhë, Zoova ˈyaa bɔ ˗an ˗ta kö ˗yö ˈwɔn bho kwa ˈgü. Zakö ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˈö˗ pö: «꞊Ya kë ꞊nɛ ˈgüdandhe ꞊ya nu mɛ ˈö ˗dhö ˗a ˗ta, kö ꞊kun ˈö˗ pö: ‹˗Zlan ꞊nɛ ˈö n ˈgü dan bhë,› ˈö tɔɔ ˈwun yaa gbɛ ˈyaa ˗mɔ ˗Zlan ˈgü dan ˗sü ˗bha; yö ˗de ˈpö ˈyaa mɛ ˈgü ˗dan.» (Zak. 1:13, NTBL) Gagade ˈö bhë ˈkwa˗ dɔ, ˈgo mü ˈzü ˗ya kwa ˗zokun ˗yö kwa ꞊ɲɔɔn kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗a ˗bha.—Zak. 4:8.

²¹ «˗Kɔ do [ˈö Zoova] ˈö˗ ˗bha ˈyö˗ ˗bha ˗kpɛawo.» (Zak. 1:17) ˗Yö kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˗takun ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˗Yö ˗dho kwa ˗takun ˈpö. ˈKwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun kö ˈwɔndɔdhe, ˗zoyödhe waa ꞊faan ˗nu ˗wo kë kwa ˗gɔ, ˗yö ˗dho kwa ˗bha bhɛɛwo ˗daa kë. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö zuʋ̈niidadhe ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü.