'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 18

Ü ˗dho ü ꞊kwaa˗ pë ˈbha ˗zü kö ˗yö ü ˈkun ˗ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha ˗ee?

Ü ˗dho ü ꞊kwaa˗ pë ˈbha ˗zü kö ˗yö ü ˈkun ˗ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha ˗ee?

«Mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö˗ ˈgü ˈyii ga ˗zʋ ˗yö [˗Zlan] ˗dhɛ ˗sü ˈka, kö˗ ˗mɛ ˗bha ˗së!»​—MAT. 11:6.

ˈˈTAN 54 ‹Ʒiaanga ˈö ˗së ˈyö ꞊nɛn›

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ *

1. ˗Dhɛ ˈö ˈka ˗ya ˗zlanwopösü ˗bha mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗mën ˈö˗ ˗wɔn ˗yö ka kun?

ˈˈTƲ̈Ŋ ˈö ˈka˗ yö ˗a ˈka ꞊dhɛ ˈka gagade ꞊slɔɔ Biblö ˈgü bhë, ka ˗zo ꞊kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗ee? Pë ˈˈpɛpɛ ˈka˗ ꞊draan Biblö ˈgü, ˗a ˈgüman ˗sü ˗kë ka ˗gɔ ˈˈplëëplë. Gagade ˗nu ˈö ˈka ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˗yö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwo dho ˗an man, ˗wo ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha ˈpö. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka ka ˈgü ꞊dhɛ Biblö ˗dho ˗an ˗bha ˗tosɛta kë ˗së ꞊dɛɛ, ˈö ˗an ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗kë ˗së. (Ps. 119:105) ˈYö gagade ˗nu ˈö ˈka ˗an ꞊draan, ˈka ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ka ˈˈtɔŋdë ˗nu waa ka ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˗a ˈdhɛ˗ ˈwɔn ka kun, ˈyö ˗tɔ ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha.

2-3. ˗Mën ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun Yesu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, wo ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha?

2 Mɛn ˗nu ˗wa ˗kɔ kwa ˗bha nɔɔn˗ ˗wo ˈka, ˗a ˈwɔn dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa ˈkun. Yesu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗dhidha ˗nu ˗kë, ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˈnën ö bɔ, mɛn ꞊vadhɛ ˈti wo ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈDhɛ Yesu ˗yö Dhazaa bho ga ˈgü, ˗a ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈti˗ ˗da zɔɔdhe ˈgü ꞊dhɛ ˗dhidha ˈnën˗ ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, wo ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha ꞊dhɛ Yesu ˈö bhë, ˗Zlan ˗bha Yamɛn ˗mü. ˈPë ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ˈwo Yesu waa Dhazaa ˗an zë.—Zan 11:47, 48, 53; 12:9-11

3 ˗Yö ˗kun Yesu ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ꞊vadhɛ ˈti ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗mü ö ˈka. (Zan 5:39-44) Yi do ˈka, ˗ya ˗pö Zan mɛnbɔyibhaamɛn ˗bha gwëëˈˈ ˈbha ˗nu ˗dhɛ: «Mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö˗ ˈgü ˈyii ga ˗zʋ ˗yö [˗Zlan] ˗dhɛ ˗sü ˈka, kö˗ ˗mɛ ˗bha ˗së!» (Mat. 11:2, 3, 6) ˈMën ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈?

4. ˈMën ˈkwa dho ˗a draanˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

4 ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö waa˗ ˈdhɛ dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗an ˈgü, ˈpë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˈwii ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈, kwa ˗dho ˗a ˗gɛn ˈbha ˗nu yö. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˈpë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha ꞊dɛɛ, kwa ˗dho ˗a yö. Kwa ˗bha ˗zo ˗yö Yesu ˗dhɛ ˗sü dua ˗mü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗, kö ˈkwa ˗dho ˈˈkan ˗a ˗bha. ˈPë ˗kë ˈö ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.

(1) YESU ˗BHA ˈKƆDHI WAA ˗DHƐ ˈÖ ˗GLA ˗A ˗BHA

ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ, ˗a ˗bha ˈkɔdhi waa ˗dhɛ ˈö ˗gla ˗a ˗bha. ˈWɔn do ˈö bhë, ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 5 ˈgü.) *

5. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wa pö wo ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ Yesu ˈyaa ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˈka?

5 ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti wo ˈˈtʋ ˈto Yesu ˗bha, ˗a do ˈnën ˗tɔ ˗dhɛ ˈö go ˗a ˗bha. ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Yesu ˗yö mɛn ꞊klaŋ kë ˗dhɛ ˗dɔ ˗së ˈka, ˈö ˗dhidha ˗nu ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈpë ˈwo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈgü ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ˗a ˗bha ˗kë ˈˈdhüɲënmɛn ˈˈflɛɛsü ˗bha ˈnën ˈka ˗sü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗yö ˗go Nazadhɛtö, ˈˈkwipö ˈö˗ ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˗a ˈgü. ˗A ˗de ˗ʒiaan, ˈsanni Natanaɛdhö ˗yö kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka, ˗ya ˗pö: «Pë ˗tiandhö ˈbha˗ ˗mɔɔ˗ ˗bha ˈö go Nazadhɛtö ˈpö ˗ee?» (Zan 1:46) ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈˈkwipö ˈö Yesu ˗yö ˗gla ˗a ˈgü bhë, ˗a ˗dhɔ ˈyaa kun Natanaɛdhö kë ˗ni ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü, kö ˈwɔn ˈö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Mishe ˗ya pö Michée 5:2 ˈgü bhë, ˈyö˗ ˗zo to ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗pö ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗dho bhɔ Betedhɛmö, yö ˈti˗ pö Nazadhɛtö.

6. ˗Mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˗yö mɛn ˗nu ˗takun Yesu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, kö ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha Yamɛn ˗mü ˗a ˈka?

6 ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö? ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ Yesu ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈti ˗dho wo ˈˈtʋ̈ŋ kë ‹˗a ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗wɔn ꞊gban ˈgü.› (Is. 53:8) ˈWɔn ꞊vadhɛ ˈö ˗gban ˗a ˗bha, ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˗wa ˗blɛɛ. ꞊Ya kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˗be ˈwo ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ pɔn ˗së ˈka, ˗wo ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗bhɔ Betedhɛmö, ˈö Davi suugünën ˈka. (Dhu. 2:4-7) ˗Dhɛ ꞊dede ˈö Michée 5:2 ˗ya pö ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗dho bhɔ ˗a ˗bha, ˈyö Yesu ˗yö bhɔ mü. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈsa, ˈmën ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈti ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈? ˈYö sü ꞊dhɛ wo ˈti ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn ˗së ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, wo ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈.

7. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha ꞊dɛɛ?

7 ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊vadhɛ ˈwaa ꞊bhɔɔmɛn ˗nu, ɛɛnˈˈ ˈtɔbhɔmɛn ˗nu ˈka. Mɛn ˗nu ˗bha ˈgü, ‹˗a ˗nu ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ˈˈɛɛn ˈzü ˈwii ꞊klang ˈbha kë.› (Këw. 4:13) Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗ga ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo mɛn ˗nu ꞊klaŋ kë Biblö ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ wo ˈti ˗zlanwo ꞊klaŋ kë ꞊klaŋ ˈkɔ ˈkpii˗ ˈbha ˈgü. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ˈzü ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu bhë, «꞊mlɛɛnkɛn ˗nu ˗bha ˗zlanwo» ˗mü. ˈˈKɛɛ ˈsa kö ꞊waa˗ mɛn 7 ˈsü, ꞊mlɛɛnkɛn ꞊yaa˗ pö ˈö kë ˗an ꞊zinŋgü, kö mɛn 1 ˗mü. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ˗kplawo ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈwaa ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈, ˗wo «˗gban ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗gɔ», ɛɛnˈˈ ˈzü «Sɔtraan ˗bha ˗zlanwo» ˗mü. Mɛn ˗nu ˗wa ˈwɔn suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an man, ˈwaa ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka.

8. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Këwɔn ˗nu 17:11 ˈgü, mɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ꞊dede ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗an dɔ, ˗mën ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü ˗ya kë?

8 ˈMën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö mɛn ˗takun kö gagade ˈö ˗gban Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha, ˗ya dɔ? ˗A dua ˗mü ˗yö ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn. Pë ꞊dede ˈö Naɔn ˗së ˈsëëdhɛ ˗bɛnzëmɛn Dhukö ˗ya ˗kë, ˈyö bhë. ˗Yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ‹˗kɔ ˈö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˈka kpɛnngdhö ˗a zübhoyi ˈka bha›, ˈö˗ ˗bɛn zë ˈsëëdhɛ ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ «ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈpë ˈwo˗ pö bha ˈyaa ꞊sua ˈka.» (Dhu. 1:1-4) Zuifö ˗nu ˈwo kun Beedhe ꞊kwɛŋzü, ˗wa ˗kë ꞊dhɛ Dhukö ˈdhö. ˈDhɛ ˈwo nɔɔn˗ ˗së ˈö ˗gban Yesu ˗bha ˗a man, ˗wo ˗dhɛ ˗ga ˗Zlan ˗Wo ˈgü, kö ˗ya kë ꞊dhɛ gagade ˗mü ˈwo˗ ˈwɔn dɔ. (Këwɔn ˗nu 17:11 ˗wo pö.) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈgü ˈpö, ka dua ˗mü ˈka ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn. ˈPë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo ka ꞊klaŋkë ˗a ˈka, waa˗ ˈdhɛ Biblö ˗ya pö, ˗ka ˗an dan ˈˈkwöö. ˗Ka Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha ˗kwɛzlan draanˈˈ. ˈKa ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn ˗së ˈka, ka ˈti ˗dho ˈdhaŋ˗ bho «˗wa ˗pö» ˗nu ˈˈdhiʋ̈.

(2) YESU ˈTI ˈˈWƖ ˗A ˗BHA KÖ ˗YÖ ˗DHIDHA KË MƐN ˗NU ˗WO ˈˈDHIƲ̈ ˗BHA

ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ, yö ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˗yö ˗dhidha kë ˗an ˗wo ˈˈdhiʋ̈ ˗bha. ˈWɔn do ˈö bhë, ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 9-10 ˗bha, ˗a ˈgü.) *

9. ˈDhɛ Yesu ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˗yö ˗dhidha kë mɛn ˗nu ˗wo ˈˈdhiʋ̈ ˗bha, ˈmën ˈwo˗ ˗kë?

9 Yesu ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈwaa kun mɛn ˈbha ˗nu ˗zokun ˗ni gü. ˗Wo ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö pë ˈˈwɛɛ ˈbha kë. ˗Wa ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗yö «ˈˈdhabhliwɔn do kë wo ˈˈyaan kö ˗ya ˗zɔn wo ˗dhɛ ꞊dhɛ [˗Zlan] ꞊në˗ bɔ ꞊dedewo.» (Mat. 16:1) ˗A ˈbha ˗ya kë kö Daniel 7:13, 14 ˈnën ˈwo ˗gban ˗a ˗ta, ˈwo˗ pö ˗a ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈. ˈˈKɛɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Zoova ˗ya ˗ya kö ˗wo ˈö bhë ˗yö yö ˈko ˈˈdhiʋ̈, yö ˈti ˗wo ꞊köŋ. Yesu ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗wa ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗mü ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ yö ˈti ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˗yö ˗dhidha kë ˗an ˗wo ˈˈdhiʋ̈ ˗bha bhë, ˗wo ˈti ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈.​—Mat. 16:4.

10. ˗Wo ˈö Izai ˗ya pö ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗bha bhë, Yesu ˗ya ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

10 ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö? ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗yö ˈwɔn ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗bha ˗a ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «Yö ˈti ˗dho ˈˈgbla˗, ɛɛnˈˈ yö ˈti ˗dho ö ˗wo ˈˈdhiʋ̈ wlüüˈˈ. ˗Wo ˈti ˗dho ˗a ˗wo ˈman ˗kpinŋ ˈˈpiʋ̈.» (Is. 42:1, 2) Yesu ˗yö ˗zlanwo ˗pö, ˈˈkɛɛ yö ˈti˗ kë kö mɛn ˗nu ˈˈɲan bɔ ö ˗ta. Yö ˈti ˗zlanwokɔ ˈkpii˗ ˈbha dɔ, ɛɛnˈˈ ˈyaa kun sɔ ˈö dho ˗a bho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗a ˗da ˗ni ˈgü. ˈYaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö mɛn ˗nu ˗wo ˗zë ˈtɔ ˈka ˗wo ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗ya ö ˗bha. ˈDhɛ ˈwo kun za dɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗bha, kö ˗ya dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈, yö ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈö ˗gblüdë Edhɔdö ˈˈɲaan ˈkun, ˗dhidha kë ˗sü ˈka. (Dhu. 23:8-11) Yesu ˗yö ˗dhidha ˗nu ˗kë, ˈˈkɛɛ pë ˈö˗ ˗wɔn kun ˗a ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö ˗tɔ ˗zlanwopösü. ˗Ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ «[ö] ˗nu ˈˈkpʋng ꞊taa ˗gɛn ꞊në bha.»​—Mak. 1:38.

11. ˗Mën ˗nu ˈö ˗an ˗dhɔ mɛn ꞊vadhɛ ˗kë ꞊dɛɛ?

11 ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. ꞊Dɛɛ, ˗zlanwokɔ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈö pë ˈˈbin ꞊sɔnŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˗nu ˈdhö ˗an ˈgü, ɛɛnˈˈ ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˈö ˈtɔ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˈdhö ˗an ˗bha, mɛn ˗nu ˗wa ˗kpan ˗an ˗bha, ˗yö ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗së. ˈWlaan˗ ˗nu ˈö ˈwaa ˗an ˈgodhɛ waa ˗an kë ˗gɛn ˗nu dɔ bhë, ˈyö ˗an ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˈö ˗gban ˗Zlan waa˗ ˗zopiʋ̈wɔn ˗nu ˗bha, ˈwaa˗ gbɛ˗ dɔ. Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗zë, ˈkwaa ꞊dhɛ ˗an ˈdhö. Mɛn ˗nu ˗wa nu kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈpë Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë, ˗wa ˗draan. Kwa kwa ˗bha ˗Bhɔkwëëkëgükɔ ˗nu ˗kun ˗së, ˈˈkɛɛ ˈkwaa pë ˗nu ˈö ˗an ꞊sɔnŋ ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈgbɛ ˗an ˗da mü. Mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka, ˈwaa sɔ ˗detasü ˗nu ˗da wo ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈwaa ˈtɔ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗ya wo ˗bha. Kwa ˗bha ꞊klaŋwo waa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗nu ˗wo ˗gban Biblö ˗ta. ˈˈKɛɛ mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa ˈˈwɩ kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗bha, ˈyö ˗tɔ ˗yö ˗an ˈgü ˗bhaasü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, pë ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo˗ man, ˈyaa ˈnën ˈkwa˗ pö ˗an ˗dhɛ.

12. Eblö 11:1, 6 ˗ya ˗pö kwa ˗bha ˗zoyödhe dua ˗mü ˗yö ˗gban ˗mën ˗ta?

12 ˈMën ˗dho kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈya ˗dho ˈdho ˈˈshia˗? Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö kletiɛn ˗nu ˈwo kun Wlɔmö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ «˗zʋ ˗yö [˗Zlan] ˗dhɛ ˗sü bha˗ ˗gɛn ˗yö ˗go ˗a ˗dhiang ˈö mɛ ˗ya ma bha ꞊në˗ ˈgü, ˈsa˗ dhiang ˈö ˈˈdhʋ̈ bha yö ˗mü Klisi ˗wʋ ꞊në˗ ˈka.» (Wlɔ. 10:17) ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ Biblö draansü ˈnën kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, ˈwlaan˗ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈö ˈwaa ˗gban ˗sü ˈka ˗Zlan ˗Wo ˗ta, ˗an kë ˗sü ˈyaa ˗mü. Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban gagade ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗Wo ˈgü ˗an ˗ta, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ «mɛ ˈbha ˈˈdhia ˈyaa ꞊mɔɔ˗ ˗bha kö ˗yö ˈma [˗Zlan] ˈgü ˈˈwɛɛwɛɛ, kö ˗zʋ ˗yö ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈyaa˗ ˗mɛ ˗gɔ.» (Eblö 11:1, 6 ˗wo pö.) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˗dho kwa ˈˈɲan ˈto kö ˗Zlan ˗yö ˗dhidha ˈbha kë, kö ˈkwa ꞊kun ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈkwa gagade ꞊slɔɔ. Biblö draansü ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗bha ˗dɔ ˈdudhö ˗sü ꞊gban ˗ɲën, ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa gagade ˈgü.

(3) YESU ˈYAA KUN ˈTO ˗NI ˈGÜ ZUIFÖ ˗NU ˗BHA WƆKƆ ꞊VADHƐ ˈˈPIƲ̈

ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ, ˈyaa kun ˈto ˗ni ˈgü ˗an ˗bha wɔkɔ ˈbha ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˈWɔn do ˈö bhë, ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 13 ˈgü.) *

13. ˈMën ˗kë mɛn ꞊vadhɛ ˈti ˈˈwɩ Yesu ˗wo ˗bha?

13 ˈDhɛ Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈwaa kun ˈsunŋ˗ ˈmën ˗ni ˈgü, ˗a ˈwɔn ˗yö Zan mɛnbɔyibhaamɛn ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗kun. Yesu ˗ya ˈgü ˗pʋ ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ, ˈö ꞊kun ˈˈsɛ ˗ta, ˗a ˗dhɛ ˈyaa˗ ˗bha kö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ˈsunŋ˗ ˈmën. (Mat. 9:14-17) ˗A ˗wɔn ˈgü, Fadhiziɛn ˗nu waa mɛn ˈbha ˗nu, ˗wa ˗pö ꞊dhɛ Yesu ˈyaa wo ˗bha wɔkɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗Dhɛ ˈö mɛn ˈbha ˗dhɛ bo ꞊glooyi ˈka, ˗yö ˗shiö ˗an ˗dhɛ ꞊dedewo. (Mak. 3:1-6; Zan 9:16) ˗Wa ˗pö wo ˗de ˗dhɛ ˗wo ꞊glooyi ꞊bhlëë ˗ya, ˈˈkɛɛ kö wo do bhë ˗wo ˈˈdhoo dɔ ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü. ˈDhɛ Yesu ˗ya pö ˗an ˗dhɛ, ˗yö ˗shiö ˗an ˗dhɛ. (Mat. 21:12, 13, 15) ˗Dhɛ ˈö Yesu ˗yö ˗zlanwo pö ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˈgü Nazadhɛtö, ˈö bɔ ˈwɔnzuan ˗nu ˗ta ˈö˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ wo ˗de ˗dhidhɛwɔn ˈnën ˈwo˗ ˗kë, ˗zoyödhe ˈyaa ˗an ˗gɔ bhë, ˗yö ˗shiö ˗an ˗dhɛ ꞊dedewo. (Dhu. 4:16, 25-30) Mɛn ꞊vadhɛ ˈti ˈdhaŋ˗ bho Yesü ˈˈdhiʋ̈, ˈyö sü ꞊dhɛ pë ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗ya kë, yö ˈti˗ kë.—Mat. 11:16-19.

14. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö wɔkɔ ˗nu ˈö ˈwaa ˗bɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗bha, ˈö ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü?

14 ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö? Zoova ˗bɔ ö ˗wodhiʋ̈lömɛn Izai ˗ta ˈö˗ pö: «ˈˈSɛ ˈö yö ˗a ˈgümɛn ˗nu ˗wo ˗ɲɔɔn n ˗bha wo ˈˈdhiwo ꞊nën ˈgü, ˗wo n ꞊bhlëë ˗ya wo ˈnɛɛn˗ ˈˈdhiʋ̈, ˈˈkɛɛ ˗an zuʋ̈ga ˗zë ˗yö n ˈka ꞊gblɛɛn. ˗An ˗bha ˗suʋ̈ n ˗gɔ ˗sü ˗gban ˗sü ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo˗ dɔ, ˗an ˗ta.» (Is. 29:13) ˗A ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö Yesu ˗yö ˈˈdhɛ bho ˗an ˗bha wɔkɔ ˗nu ˈö ˈwaa ˗bɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗bha, ˗an ˗ta. Mɛn ˗nu ˈwo mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha mɛnkɔɔnsü waa ˗an ˗bha wɔkɔ ˗nu sü ꞊bhlëësü Biblö ˗bha bhë, wo ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto Zoova waa˗ ˗bha ˗Yamɛn ˈö˗ bɔ, ˗an ˗bha.

15. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗san ˗yö mɛn ꞊vadhɛ ˗kë ꞊dɛɛ?

15 ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. ˈWlaan˗ ˗nu ˈö ˈwaa ˗bɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗bha, ˈö˗ ˈbha ˗nu ˗kë mɛn bhɔ ˗yi ˈwlaan˗, Nowɛ, ˈˈsɛ ˗dhɔkë ˈwlaan˗ ˗nu, waa ga ˈˈsaa˗ kë ˗sü ˗nu ˈka bhë, Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗wa ˗kɔ ˗an kë ˗sü ˈka, ˗yö ˗shiö mɛn ꞊vadhɛ ˗dhɛ. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë mɛn ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü ꞊dhɛ wo ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗ya ˗zokun. ˈˈKɛɛ ˗wa ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha wɔkɔ ˗nu ˈsü ꞊bhëësü ˗ya ʒiö ˗a ˈka pë ˗nu ˈö Biblö ˗yö ˗an pö ˗an ˗ta, wo ˈti ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së.—Mak. 7:7-9.

16. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 119:97, 113, 163-165 ˈgü, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë? ˗A ˗mɛɛn ˈö kwa ˗dho ˈˈkan ˗a ˗bha?

16 ˈMën ˗dho kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈya ˗dho ˈdho ˈˈshia˗? Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ waa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗dhɔ dua ˗mü kö ˗yö kwa kë ꞊dedewo. (Psaume 119:97, 113, 163-165 ˗wo pö.) Zoova ˗dhɔ ˗ya kwa kë, kwa ˗dho kwa ˗kɔ bho wɔkɔ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwaa˗ ˗dhɛ ˗së ˗an ˈgü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, pë gbɛ˗ ˈti ˗dho kë kwa ˗dhɛ ꞊bhlëësü kö ˗yö ʒiö˗ ˈka Zoova ˗dhɔ ˗ta.

(4) YESU ˈTI ˈˈWƖ˗ ˗BHA KÖ ˈÖ Ö ˗KƆ ˗DA ˈˈSƐ KƆƆˈˈ ˗WƆN ˗NU ˈGÜ

ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ, ˗a ˗kɔ ˈyaa kun ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˈgü. ˈWɔn do ˈö bhë, ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 17 ˈgü.) *

17. Yesu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗mën ˈö mɛn ꞊vadhɛ kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗ya kë?

17 Mɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun Yesu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗wo ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö wo ˗bha ˈˈsɛ ꞊kɔɔnmɛn ˗dɛɛ ˗yö kë ˗dhö. ˗An ˗bha ˈgü ˗be, ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗dho wo bho Wlɔmömɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈgan ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo Yesu kë wo ˗bha ˗gblüdë ˈka, yö ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha. (Zan 6:14, 15) ˗Yö ˗kun ˈˈsaabhomɛn ˗nu waa mɛn ˈbha ˗nu ˈgü ꞊dhɛ Yesu ˗dho ˗gban Wlɔmömɛn ˗nu ˗gɔ, ˈö ˈwɔn ˗yö ˗shiö ˗an ˗dhɛ ˈwo wo ˗bha ˗duɛ ˗nu kun wo ˗gɔ. ˈˈSɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu bhë, ˗wa ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈.

18. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈˈtʋ ˈyaa kun ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈö ˗Zlan ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö, ˗an ˗bha?

18 ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö? ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗pö ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˗dhö ˗wo ˈö ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗kë ˗Gblügɔnmɛn ˈgügbɩɩsü ˈka, ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a dua ˗mü ꞊köŋ ˗yö ga kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗wɔn ˈgü. (Is. 53:9, 12) ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˗kë ˈö Zuifö ˗nu ˗bha ˗zota ˗kɔ ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗bha ˈyaa kun ˗së? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ pë ˈö ˗Zlan ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö, yö ˈti kë ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü ˗an ˈˈɲanbhɔ ˗pë ˈka, mɛn ꞊vadhɛ ˈˈtʋ ˈyaa kë ˗a ˗bha.​—Zan 6:26, 27.

19. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˗kɔ kwa ˗bha ˗zlanwo ˈka ꞊dɛɛ?

19 ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. Mɛn ꞊vadhɛ ˗kɔ kwa ˗bha ˗zlanwo ˈka ꞊dɛɛ, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkwaa kwa ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü. ˗Wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ꞊vote kë. ˈˈKɛɛ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ, ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ mɛnbhɩɩdhe ˈbha ˗bha kö ˗yö kwa ꞊kɔɔn, kö ˈkwa ˗kɔ Zoova ˗bha mɛnkɔɔnsü ˈka ꞊nën bhë. (1 Sam. 8:4-7) Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗ga ˈpö ꞊dhɛ kwa ˗dho ꞊klaŋkɔ ɛɛnˈˈ ꞊dhɔtrɔɔkɔ ˗nu dɔ, kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da kwa ˗bha ˈˈsɛ ˗dhɛ. Mɛn ˗nu ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗wo ˗bha ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkwaa ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗wɔn ˗nu ˈˈɲanbhɔ ˗ʒian mɛɛnˈˈ, ˗zlanwo ˈnën ˈkwa˗ pö kwa ꞊faan ˈka.

20. Matiö 7:21-23 ˈgü, pë ˗wɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˈö Yesu ˗ya pö ˈkwa˗ kë ˈyö ˗tɔ ˗mën?

20 ˈMën ˗dho kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈya ˗dho ˈdho ˈˈshia˗? (Matiö 7:21-23 ˗wo pö.) Yö ˈö Yesu ˗ya nu kwa ˗dhɛ bhë, ˗kwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˗a kë ˗sü ˗bha. (Mat. 28:19, 20) ˈKwa ˗dho kwa ꞊kwaa˗ ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu waa ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗zü kö ˗wo kwa wë bho ˗a ˗bha. Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈö ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗an ˗takun ˗kɔ ˗së ˈö ˈdhö, ˈyö ˗tɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˗blɛɛ ˗an ˗dhɛ ˗sü, waa ˗an ˗takun ˗sü kö ˈˈtɔŋdhɛ ˗yö ˗da waa Zoova ˗nu ˗an ꞊zinŋgü.

21. ˈMën ˈö˗ kë ˗wɔn dho ga kwa ˈgü?

21 ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈpë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti wo ˈˈtʋ ˈto Yesu ˗wo ˗bha ꞊kwɛŋzü, ˈö ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü ˈpö ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha ꞊dɛɛ, kwa˗ ˗yiishiö ˗wɔn ˗blɛɛ. ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho pë ˗yiishiö ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗wɔn blɛɛˈˈ. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈto Yesu ˈˈpiʋ̈, kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö ˈto ˈˈgbɩɩ˗ ˗kplawo.

ˈˈTAN 56 ˗Bhö ˗da ʒiaan ˗së ˗ta

^ -Wo -bhüöö kpö 5 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗kun ꞊Klaŋgɔmɛn ˈkpii˗ ˈö˗ ˗zɔn ˈka ˈti kë ˈˈsɛ ˗ta do ˗a ˈka, mɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun ˗a ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈwii ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈwo ʒiö ˗a ꞊kee˗. ˈMën ˗kë? Kwa ˗dho ˗a ˗gɛn ˗yiishiö yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗a ˈgü. ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha ꞊dɛɛ kö ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto Yesu ˗bha gwëëˈˈ ꞊dede ˗nu ˗bha, ˗an ˗bha ꞊klaŋwo waa ˗an këwɔn ˗nu ˗wɔn ˈgü, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö. ˈPë ˗kë ˈö kwa ˗bha ˗zo ˗yö Yesu ˗dhɛ ˗sü dua ˈdhö ˗mü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗, kö ˈkwa ˗dho ˈˈkan ˗a ˗bha, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.

^ -Wo -bhüöö kpö 60 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Fidhipö ˗yö Natanaɛdhö ꞊faanmën ˗ni ˈgü kö ˗yö ꞊ɲɔɔn Yesu ˗bha.

^ -Wo -bhüöö kpö 62 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Yesu ˗yö nɔɔn˗ ˗së ˗nu pö ˗ni ˈgü.

^ -Wo -bhüöö kpö 64 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Yesu ˗yö gɔndënën do ˈö˗ ˗kɔ ˈdhö ꞊niɔɔn ˗sü ˈka ˗a ˗dhɛ ˗bo, ˗a ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈˈɲaan ˈka.

^ -Wo -bhüöö kpö 66 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Yesu ˗yö ˗da ˗ni ˈgü ˗tɔn ˗bha ö do ˈka.