'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 19

Pë ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö mɛn kpɛnŋdhö ˈˈkan Zoova ˗dhɔkësü ˗bha

Pë ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö mɛn kpɛnŋdhö ˈˈkan Zoova ˗dhɔkësü ˗bha

«˗Yadeflëëgü ˗sü ꞊dede ˗yö mɛn ˗nu ˈö ü ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗an ˗bha ˈka. ˗An ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö ˗a ˗bha ˗pë ˈyaa ˈdhö.»​—PS. 119:165.

ˈˈTAN 122 ˈˈSuʋ̈ ˈya ˗dho kwa kë, ˗kwa dɔ gɛnŋdhö!

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ *

1-2. (1) ˗Mën ˈö ˈsëëdhɛ ˗bɛnzëmɛn do ˗ya pö? (2) ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

꞊DƐƐ, mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ꞊dede ˗wa ˗pö wo ˈdhaŋ˗ ˗bho Yesu ˈˈdhiʋ̈, ˈˈkɛɛ ˈwaa˗ ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (2 Tim. 4:3, 4) ˈSëëdhɛ ˗bɛnzëmɛn do ˗ya ˗pö yi do ˈka ꞊dhɛ: «Mɛn ˈö ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˈdhö ˗yö ˗kë kwa ˈˈpiʋ̈ ˗be ꞊dɛɛ, ˈö ˈwɔn ˗nu ꞊blɛɛ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗ya ꞊blɛɛ ˗a ˈka ꞊kwɛŋzü ˗a ˈdhö [...], kwa ˗dho ˗kɔ ˗a ˗wo ˈka ꞊dhɛ ˗kɔ ˈwo˗ ˗kë ˈka ˈö˗ ˗kwɛ 2.000 ˈdhö yö ˗a ˈdhö ˗ee? [...] ꞊Ii, kwa ˗dho ˗kɔ ˗a ˈka.»

2 ˈˈTʋ̈ŋ ˈö Yesu kun ˗a ˈka ˈˈsɛ ˗ta, mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗man, ˈö ˈwo˗ yö kö ˗yö ˗dhidha ˗nu kë ˗ni ˈgü, ˈˈkɛɛ wo ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈. ˈMën ˗kë? ˈWɔn ˗gɔ ˈö˗ ˈdhɛ yö ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ bhë ˗a ˈgü, ˈpë ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈti wo ˈˈtʋ ˈto Yesu ˗bha, kwa˗ ˗yiishiö ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗Kwaa ˗yiishiö ˈbha ˗ga ˈzü. ˈPë ˗kë ˈö ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü ˈpö ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha ꞊dɛɛ, waa ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a kë˗ ˈka kö ˈkwa ˗dho ˈˈkan Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, kwa ˗dho ˗an yö ˈpö.

(1) YESU ˈYAA KUN MƐN ˗NU ˗ZË ˈGÜ ZË ˗NI ˈGÜ

ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ, ˈyaa mɛn ˗nu zë ˈgü. ˈWɔn do ˈö bhë, ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 3 ˈgü.) *

3. ˗Mën ˈö Yesu ˗ya ˗kë, ˈö˗ ˗wɔn ˈgü mɛn ˗nu ˗wo ˗kɔ ˗a ˗wo ˈka?

3 Kö Yesu ꞊kun ˈˈsɛ ˗ta, ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn suu ˈˈpɛpɛ ˈˈpiʋ̈. Waa ꞊nɔɔnmɛn ˗nu, mɛn ꞊bhlëësü ˗nu ˗wo pë ˗bhö wo ˈkwëë˗. ˈˈKɛɛ ˗yö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊vadhɛ ˗kë ˈpö ˈˈflɛɛmɛn ˗nu waa ˗wëëmɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, mɛn ˗nu ˈwo ˗an yö ꞊dhɛ «ˈwɔnyaakëmɛ» ˗nu ˈdhö, ˗an ˗wëë ˗ya ˗kë. Mɛn ˈbha ˗nu ˈwo wo ˗de ˈgü kpɛnŋdhö, ˗wo ˗kɔ Yesu ˗wo ˈka pë ˗nu ˈö ˗an ˗kë, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗Wa ˗bha gwëëˈˈ ˗nu dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈwo˗ pö: «ˈWɔnyaakëmɛ ˗nu ˈkö ˈwo ya, kɛng˗ ˗nu ˗zë ka ˗kɔ ˗da ˈtɛa˗ do ˈgü ˗gɛn ˗mü ˗më ˈka?» ˈYö Yesu ˗ya ˗yɔ bɔ ˗an ˗gɔ ˈö˗ pö: ‹Mɛ ˈwo ˈˈklʋ̈ʋ̈klʋ̈ wo ˗zë ˗a ˗nu ˗mawɔn ˈyaa kë ˗dhɔtrɔɔ ˗bha, mɛ ꞊dede ˈö˗ ˗nu ˈgü ˈyaa ˗së bha ꞊në˗ ˗nu ˗mawɔn ˈdhö˗ ˗bha. ˈMii nu ˈˈkpʋng ꞊taa kö ˈa ˈmɛ ˈwo˗ pö wo ˗dɩ ˗dhɛ ꞊dhɛ pö ˈaa wo ˗bha bha wo ˗zë ˗a ˗nu ˗dhɛ [˗Zlan] ˈˈpiʋ̈, a ˗nu kö ˈa ˈwɔnyaakëmɛ ˗nu ˗dhɛ.›​—Dhu. 5:29-32.

4. ˗Mën ˈö˗ ˗wɔn dua ˈdhö ˗mü ˗yö kë Zuifö ˗nu ˈˈɲaan ˗be, ˈö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗ya pö?

4 ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö? ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗yö ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn nu ˗sü ˗to ˈˈdhiʋ̈ ꞊gblɛɛn ˈö˗ pö ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˈti ˗dho ˗a ˗wɔn ˗dhɛ ˈwɔn ꞊dede. ˗Ya ˗pö: «˗A ˗san ˗yö kwa ˗kë, ˈö mɛn ˗nu ˗wo ꞊duëë ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗gɔ. [...] ˗Yö ˗kun ꞊dhɛ mɛn ˈö˗ ˈwëëdhɛ ˈdhö ˗bin ˗sü ˈka kwa ˗gɔ ˗a ˈdhö. ˗A ˗san ˗yö kwa ˗kë, ö˗ ꞊bhlëë gbɛ˗ ˈyaa kun ˈdhö kwa ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈.» (Is. 53:3) ˗Zlan ˗Wo ˗ya ˗pö «mɛn ˗nu» ˗dho dhɛ ˈˈkan ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗gɔ. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˗nu ˗bha ˗kɔ ˗a ˗wo ˈka ˗sü ˗wɔn dua ˗mü ˗yö kë Zuifö ˗nu ˈˈɲaan ˗be.

5. Mɛn ꞊vadhɛ ˗wo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗sü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

5 ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. ˗Zlanwogɔmɛn ꞊vadhɛ ˈwo ˈdhö, ˈtɔbhɔmɛn ˗nu, ꞊nɔɔnmɛn ˗nu, ɛɛnˈˈ mɛn ˗nu ˈö ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗wo ˗an ˗dhɛ ˈwɔndɔmɛn ˗nu ˗wa kë ˗an ˗bha ˗zlanwo ˈgü, ˗yö ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗së, ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗an ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈyaa ˗bɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha. ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɔkë wo ꞊faan ˈka, ˈö pö ˈyaa ˗an ˈˈtakɔ ˗bha bhë, ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˈwaa ˗an ˈsü ˗së, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈwaa ꞊nɔɔnmɛn ˗nu ˈka ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö mɛn ˗nu ˈö ˈwaa «pë gbɛ ˈka» bhë, ˈyö ˗Zlan ö ˗kɔ ˗yɛ ˗an ˗bha. (1 Ko. 1:26-29NTBL) Zoova ˗zë ˗a ˗bha ˈgü, ˗a ˗dhɔkëmɛn ˈˈpɛpɛ ˗wo ꞊bhlëësü.

6. ˗Mën ˈö Yesu ˗ya pö Matiö 11:25, 26 ˈgü? ˈYö ˈkwa ˗dho ʒiö ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

6 ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗dho ˈˈkan Zoova ˗dhɔkësü ˗bha? (Matiö 11:25, 26 ˗wo pö.) ˈKwa ˗dho ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗wo ˗an yö˗ ˈka, ˗a ˈdhö. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗desütɩtɩmɛn ˗nu ˈnën Zoova ˗yö bɔ ˗an ˗ta ˈö ö dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗kë. (Ps. 138:6) Mɛn ˗nu ˈö ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗an sü ˈˈwlaamɛn ˗nu ˈka bhë, pë ˗nu ˈö bɔ ˗an ˗ta ˈö ˗an ˗kë, ˗kwa kwa ˗zota ˗an ˈgü.

(2) YESU ˗YÖ ˈˈDHƐ ˗BHO ꞊KLAŊWO ꞊SUASÜ ˗NU ˗TA

7. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗yö Fadhiziɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊flüümɛn? ˈYö ˗kë ˗an ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

7 Yesu ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhɛ bho ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˈwo kun ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü, ˗an ˗bha ꞊flüüwɔn ˗nu ˗ta. ˗Ya ˗zɔn Fadhiziɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ꞊flüümɛn ˗nu ˗mü ˗an ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈˈzu ˗sü ˗wɔn ˗an ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗an ˈkpɔmɛn ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˗ta. (Mat. 15:1-11) ˗A ˈbha ˗ya kë kö pë ˈö˗ pö bhë, ˗a ˈwɔn ˗ya ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗kun. ˈYö ˈwo˗ pö ˗a ˗dhɛ: «ˈBhaa˗ ˈwɔn ꞊në˗ dɔ ꞊dhɛ ˗wʋ ˗nu ˈi˗ pö sië bha, ˗yö ˈˈyɛ sië Fadhiziɛn ˗nu ˗bha ˗ee?» ˈˈKɛɛ ˈyö Yesu ˗ya pö: ‹Pë ˈˈpɛpɛ ˈdhɛ n Dë ˈö ˗ya ˗sü ˈka dhang˗ ˈgü ˈyii˗ ta, ˗a ꞊gban ˗dho bho ˈˈsɛɛ. ˗Kaa ˗nu ˈto ˈˈdhʋ̈. ˈˈYanwlümɛ ˗nu ꞊në ˈwo zian bho sië ˈˈyanwlümɛ ˗nu ˈka bha! ˈˈYanwlümɛ ˗zë ꞊ya zian bho ˈˈyanwlümɛ ˈka, ˗an ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗dho kë ˗a ˗nu ˗pö ˗gblüga ˈgü ˗sü ˈka.› (Mat. 15:12-14) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˗yö ˗shiö ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˗dhɛ pë ˈö Yesu ˗ya pö ˗a ˗wɔn ˈgü, yö ˈti ö bo gagade ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka.

8. Yesu ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˗zlanwo ˈˈpɛpɛ ˈyaa ˗Zlan ˗dhɛ ˗së?

8 Yesu ˗yö ˈˈdhɛ ˗bho ˈpö ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˗bha ꞊klaŋwo ꞊suasü ˗nu ˗ta. Yö ˈti˗ pö ꞊dhɛ ˗zlanwo ˈˈpɛpɛ ˗Zlan ˗dhɛ ˗së. ˗Ya ˗pö ꞊ʒiaan ꞊dhɛ mɛn ˈwo dho kë ˈgüshiʋ̈ ˗ʒian ˗ta ˗wo ˗dho kë ꞊va, ˈö ˈmɛn ˈwo ˗da ˗tosɛta kë ˗ʒian ˗ta, ˈwo ˗kë ˈˈtɩtɩ. (Mat. 7:13, 14) ˗Ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗dho ˗a pö wo ˗Zlan ˗dhɔkë, ˈˈkɛɛ kö ꞊dede ˈka, ˈwaa˗ ˗dhɔkë. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗ya ˗pö: ‹˗Ka ka ˗dɩ ˈkun ˗së ˗Zlan ˗wʋdhiʋ̈loomɛ ꞊flüsü ˗nu ˗gɔ! ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗wo ˗dho nu ka ˈˈpiʋ̈ kö ꞊wa wo ˗dɩ kë ꞊dhɛ ˈˈbhlaanë ˈdhö, ˈˈkɛɛ kö ka ˈgü see˗ ˗wɔn ꞊në˗ ˗nu ˈgü ꞊dhɛ gwee ˗nu ˈdhö. Ka ˗dho ˗a ˗nu dɔ ˈkpakpadhö ˗a ˗nu këwɔn ˗nu ˗bha.›​—Mat. 7:15-20.

ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ, ˗yö ˈˈdhɛ ˗bho ꞊klaŋwo ꞊suasü waa ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗ta. ˈWɔn do ˈö bhë, ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 9 ˈgü.) *

9. ꞊Klaŋwo ꞊suasü ˗nu ˈö Yesu ˈˈdhɛ bho ˗an ˗ta, ˗a ˈbha ˗nu ˈtɔ˗ ˗mën?

9 ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö? Biblö ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈkɔ ˗dhɔ ˗dho ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn kë ꞊dhɛ ˈˈshiʋ̈ ˈdhö. (Ps. 69:9; Zan 2:14-17) ˗Dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ bhë ˗yö Yesu ˗blü ˈˈdhɛ ˗bho ˗zlanwo ꞊suasü ˗nu waa ˗an këwɔn yaa ˗nu ˗ta ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈtɔ˗ Fadhiziɛn ˗nu wo ˗zo ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈnii˗ ˈyaa ga. ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga, ˗wo yi zë ˗ni ˈgü. (Zan 11:11) Sadusiɛn ˗nu ˈwaa ˈdhaŋ˗ bho ˗go ga ˈgü ˗sü ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë ˗yö ö ˈˈtɔŋdë Dhazaa ˗bho ga ˈgü. (Zan 11:43, 44; Këw. 23:8) Fadhiziɛn ˗nu ˗wa ˗pö ˗zuu ˈbha ˈö ˈkwaa˗ yö, ɛɛnˈˈ ˗Zlan ˈnën ˈˈdhiʋ̈sü ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa ˗an ˗kë, ɛɛnˈˈ ˈwo nu kwa ˗ta ˗an ˈka. ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ꞊ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˗Zlan ˗dhɔkë ɛɛnˈˈ ˈyii ˗dho ˗a ˗dhɔkë, ˗yö ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha.​—Mat. 11:28.

10. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗bha ꞊dɛɛ?

10 ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. Mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ˗bɔ Biblö ˗ta ˈö ˈkwa ˈˈdhɛ bho ˗zlanwo ˗nu ˗bha ꞊sua ˗nu ˗ta. ˗Zlanwogɔmɛn ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˈˈklʋʋ ˗bhɔ ˈˈwo ˈgü. ˗Wo ꞊sua ˗nu ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˗nu ˗wo ˈto wo ꞊kee˗. ˈˈKɛɛ Zoova ˈö ˗kë ˗dhɔkaa ˗Zlan ˈka, ˗a gbamɛn ˗nu ˗wa ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ꞊sua ˗mü. ˗Zlanwogɔmɛn ˗nu ˗wa ˗pö ˈzü ꞊dhɛ mɛn ˈnii˗ ˈyaa ga. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈ ꞊dedewo, kö ˗go ga ˈgü ˗sü ˈti ˗dho kë. ˈˈKɛɛ kwa˗ ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ꞊sua suu ˈö ˈˈdhʋ̈, yö ˈti ˈgo Biblö ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗zlanwo ꞊vadhɛ ˗wa ˗pö ˗Zlan ɛɛnˈˈ ˗zuu ˈbha ˈnën ˈˈdhiʋ̈sü ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˗kë ˗an ˈka, kwa ˗zë kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗potaadhe ˗yö mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗gɔ, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗bha. ˈKwa ˈˈdhɛ bho ˗an ˗bha ꞊sua ˗ta, ˗yö ˗kë ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ? ꞊Ya kë ꞊shiöŋ, ˗yö ˗shiö ˗an ˗dhɛ.

11. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zan 8:45-47 ˈgü, ˗mën ˈö ˗Zlan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa kë?

11 ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗dho ˈˈkan Zoova ˗bha? Gagade ˗dhɔ ˗ya kwa kë, kwa ˗dho ˈˈwɩ pë ˗nu ˈö ˗Zlan ˗ya pö ˗an ˗bha ˈö ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (Zan 8:45-47 ˗wo pö.) ˈKwaa ꞊dhɛ Sɔtraan ˈdhö. Kwa ˈti ˗dho ˈˈkan gagade ˗bha, ɛɛnˈˈ pë ˗nu ˈö ˈwaa ˗bɛ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗bha, kwa ˈti ˗dho ˗an kë toŋtoŋdhö. (Zan 8:44) ˗Zlan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ‹ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗yënng ˗yö kwa kë› kö ‹ˈkwa ˗kplü ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha.›—Wlɔ. 12:9; Ebl. 1:9.

(3) ˗WO YESU ˈˈKLƲƲ ˗BHƆ

ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ, (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 12 ˈgü.) *

12. ˈMën ˗kë ˈö Zuifö ˗nu ꞊vadhɛ ˈti ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈, ˗kɔ ˈö ga ˗a ˈka bhë ˗a ˗wɔn ˈgü?

12 ˗Mën ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈgü Zuifö ˗nu ˈti ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈? Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ‹Klisi ˈö ga ˈˈdhü ˗bha bha ꞊në ˈwo˗ dhiang zë, ˈyö ˗kë Zuifö ˗nu ˗siödhɛwɔn ˈka.› (1 Ko. 1:23) ˈMën ˗kë ˈö Zuifö ˗nu ꞊vadhɛ ˈti ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˗bha ˗ga ˈˈdhü ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü? ˗An ˗bha ˈgü, ˗a kë ˗sü kö ˗yö ga ˈˈdhü ˗bha bhë, kö pëyaakëmɛn ˗mü ˗a ˈka, ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˈyaa ˗mü ˗a ˈka.​—Deut. 21:22, 23.

13. Pë ˗nu ˈwo ˗an pö Yesu ˗bha bhë, mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗sü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

13 ꞊Sua ˈnën ˈwo˗ dɔ Yesu ˗bha, ˈö ˈwo˗ ˗wëë ˗kë wo ˈˈwɛɛwɛ, yö ˈti ˈwɔn yaa gbɛ˗ kë. ˈˈKɛɛ Zuifö ˗nu ˈdhɛ ˈwaa kun ˈdhaŋ˗ bho ˗ni ˈgü ˗a ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˗wo pë ˗nu ˈwo˗ pö Yesu ˗bha, ˗an ˗sü gagade ˈka. Mɛn ˗nu ˈwo za dɔ Yesu ˗bha bhë, ˈwii˗ dɔ kpɛnŋdhödhɛ ꞊dede ˈgü. Zuifö ˗nu ˗bha zakanmɛn ˗nu ˗wo ˗dho wo ˈkwëëdhö ˈzozodhö, ˈyö ˈwo za dɔ Yesu ˗bha. ˈGo mü ˈzü wo ˈti ˈto ˗an ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈. (Dhu. 22:54; Zan 18:24) Wo ˈˈti ˗dhɛ ˗ga ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗an ˗ya Yesu ˗bha bhë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗së ˈka, kö ˗ya kë ꞊dhɛ gagade ˗mü ˗wa ˈwɔn dɔ. ˈPë ˈwo˗ ˗kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ‹꞊sua ˈö dho kë˗ zë ˗gɛn ˗zë ˈka› ˈyö wo ꞊dede ˈwo˗ ꞊mɛɛn. ˈDhɛ ˈwaa˗ ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü, ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ ˗yö Yesu ˗gɛn ˗mɛɛn, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗ya pë ˈbha pö, ˈwo˗ zë ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈPë ˗an ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗ya pö, ˈyaa ˈnën ˈwo˗ ˗kë. (Mat. 26:59; Mak. 14:55-64) ˈDhɛ Yesu ˗yö go ga ˈgü ˈzü, zakanmɛn ˗nu bhë ˗wo «ˈwëë˗ ˈgbɛ ꞊dede ˗sü ˈwo˗ nu ˈˈsɔdha ˗nu» ˈwo kun ˗a blɔɔndhɛ ˗maankë ˗ni ˈgü bhë ˗an ˗dhɛ, kö ˗wo ꞊sua kë ꞊dhɛ ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈnën ˈwo˗ ꞊gee ꞊kwaan.​—Mat. 28:11-15.

14. ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö, ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗bha ga ˗sü ˗bha?

14 ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö? ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun Zuifö ˗nu ꞊vadhɛ ˈˈɲaan ˗be ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn dua ˗mü ˗yö ga, pë ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «˗Yö ö ˗de ˗nu ˈö ga, ˈö ˈwo˗ sü ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˈdhö. Mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈˈdhaŋga ˗nu ˈsü ˈnën˗ wo ˈö ˗an dun ö ˗bha, ˈyö ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗ta bhɛɛˈˈ wo.» (Is. 53:12) ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö Yesu zë ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˈdhö bhë, Zuifö ˗nu dua ˈyaa ˗mü ˗be ˗wo wo bo ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈka, ˗a ˗wɔn ˈgü.

15. ꞊Sua ˗mɛɛn ˗nu ˈwo ˗an ˗ya Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha, ˈö˗ ˗wɔn ˈgü mɛn ˗nu ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha?

15 ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. ˗Wo ꞊sua ˗wɔn ˗dɔ Yesu ˗bha, ˈö ˈwo˗ pö za ꞊yaa˗ ˈkun. Pë do ˈö bhë, ˈyö mɛn ˗nu ˈdhö ˗an kë ˗ni Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈka ꞊dɛɛ. ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˈbha ˗nu ˗ga. ˈÖ sü ˗kwɛ 1930 ˗bha, ˈö yö˗ ˈka 1950 ˗bha Zeta zuni ˗sɛ ˈgü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo wo ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗potaadhe ˈka ˗sü ˗ta ˗za ˗dɔ zadɔmɛn ˗nu ˗kuu ˈˈdhiʋ̈ ˈko ˗ta ꞊va. Zadɔmɛn ˗nu ˗wa ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ kwa ˗san ˗yö wo ˗kë. ˈˈSɛ ˗nu ˈwo˗ Kebɛkö waa Kanada ˗dhɛ ˗kë bhë ˗an ˈgü, ˗zlanwogɔmɛn ˗nu waa ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗wo wo zü kë do, kö ˈwo wo ˗kɔ yö kwa ˗bha ˗zlanwopö ˗yö ˗ta. ˗Wo kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˗da ˗kasho ˈgü, ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˗blɛɛ wo ˗yayoo ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˈˈLüman ˗sɛ ˈgü, Nazi ˗nu ˗wo kwa ꞊dhegblü ˈnëngɔɔn˗ ˗nu ꞊vadhɛ ˗zë. ˗Kwɛ ˗nu ˈwo ˗ʒiö yö ˗an ˈgü ˈzü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo Rusi ˗wo za ˗dɔ ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˗bha, ˈwo ˗an ˗da ˗kasho ˈgü Biblö ˗dhiaŋ zë ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˈö ˈwo˗ pö ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗zlanwopösü bhë, «ˈˈdhinaan mɛɛnˈˈ ˈˈslö» ˗mü, ɛɛnˈˈ ˈzü La Bible. Traduction du monde nouveau ˈö bhë, ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˈtɔ ˗ya ˈgü, kö «ˈˈdhinaan ˗mɛɛn ˗a ˈka ˗pë» ˗mü.

16. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 1 Zan 4:1 ˈgü, ˈmën ˗kë kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ꞊sua ˗nu ˈwo ˗an kë ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha bhë, ˗an ˈˈdhiʋ̈?

16 ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗dho ˈˈkan Zoova ˗bha? ˗Kwa ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn. ˈˈDhɛɛtadhiaŋ˗ ˈö Yesu ˗ya zë ˗tɔn ˗ta bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö ˈˈtʋ ˗to ö ˗bha ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗dho ‹꞊sua ˗nu ˗ya ˗an ˗bha, ˈö ˈwo dhiang yaa ꞊gban suu ˈdo ˈdo zë ˗an ˗bha.› (Mat. 5:11) ꞊Sua ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗go Sɔtraan ˈgü. ˗Yö ˗bɔ ˗gban ˗Zlan ˗gɔ ˗mɛn ˗nu ˗ta ˈö ꞊sua yaa ˗nu ˗kë mɛn ˗nu ˈö gagade ˗dhɔ ˗an ˗kë, ˗an ˗bha. (˗Dhɛ. 12:9, 10) ꞊Sua ˗nu ˈö ˗gban kwa ˗gɔ ˗mɛn ˗nu ˈdhö ˗an kë ˗ni kwa ˗bha bhë, ˈkwa ˗dho kwa ꞊kwaa ˗an ˗zü kö ˗wo ˈˈsuʋ̈ ˗da kwa ˈgü, ɛɛnˈˈ kö ˗wo kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɔ zë.​1 Zan 4:1 ˗wo pö.

(4) ˗WO ˗MËN YESU ˗KLÜ ˈGÜ, ˈÖ˗ ˗BHA BƆMƐN ˗NU ˗KAN ˗A ˗BHA

ˈPë ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈti ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ, (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 17-18 ˗bha, ˗a ˈgü.) *

17. ˈWɔn ˗nu ˈwo ˗kë kö Yesu ꞊kun ga bhë, ˗wa ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗kan ˗a ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

17 ˈˈSanni ˗wo Yesu zë, ˗a ˗bha bɔmɛn ˗nu 12 bhë, ˗a mɛn do ˗ya ˈˈdhoo ˗dɔ. ˗A mɛn do ˈbha ˗ya ˗pö ˈko ˗ta ˗yaaga ꞊dhɛ ˈyaa˗ dɔ. ˈGo mü ˈzü, gbeŋyi ˗kaanta ˈö˗ ˗kë kö ˗yö ꞊kun ga bhë ˗a ˈgü, ˗a ˗bha bɔmɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗kan ˗a ˗bha. (Mat. 26:14-16, 47, 56, 75) ˗A ˈwɔn ˈti Yesu ˈkun. ˗Ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˗ʒiaanwo ˈö˗ pö ˗yö ˗dho kë ˈˈdhʋ̈. (Zan 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈwɔn ˗nu bhë ˈwo ˗kë ˗a ˈka, ˗a ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗kan Yesu ˗bha, ˗a pö ˗sü ˈka: ‹꞊Ya kë ꞊dhɛ Yesu ˗bha bɔmɛn ˗nu kë ˗kɔ ˈnën bhë, kö ˈmaan ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈzüdho!›.

18. ˈWɔn ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ, ˗a ˗mɛɛn ˗nu ˈwo yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ kö Yesu ga ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya yö ꞊klöö?

18 ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo ˗ya pö? Zoova ˗yö ˗kwɛ këŋ ꞊va ˗to ˈˈdhiʋ̈, ˈö˗ ˗zɔn ö ˗Wo ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˗dho ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˈˈdhoodɔ ˈwëë˗ ˈˈpuu ˈˈtamanga 30 ˗bha. (Zach. 11:12, 13) ˗A ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ do ˈnën ˗dho ˗a ˈˈdhoodɔ. (Ps. 41:9) ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Zakadhi ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ‹˗wa ˗tuëmaankëmɛn ˗man, ˗tuë ˗nu ˗wo ˗pɛn.› (Zach. 13:7) Zuʋ̈puumɛn ˗nu ˈwaa ˈˈkan Yesu ˗bha ˈwɔn ˗nu bhë ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗An ˗bha ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗yö ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban.

19. ˗Mën ˈö ˗wɔn ˈdhö zuʋ̈puumɛn ˗nu ˈˈɲaan?

19 ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. Kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ yö ˗a ˈgü, Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈbha ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˗an dɔ ˗së ˈka, ˗wa wo ꞊taa yö ˗Zlan ˗bha, ˈö ˈwo˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu bho ʒiaan ˗ta. ˗Wa bɔ zunalö ˗nu, ꞊ladio ˗nu, tele waa ɛntɛnɛtö ˗nu ˗ta, ˗wa ꞊suawɔn ˗nu waa mɛn ˈgügawɔn ˗nu blɛɛˈˈ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha. ˈˈKɛɛ zuʋ̈puumɛn ˗nu ˈwaa wo ꞊kwaa wo ˗de ˗zü kö ˗wo ˈˈkpënŋ˗ kë ˗an ˗gɔ. ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö pë ˗nu bhë ˗wo ˗dho kë.—Mat. 24:24; 2 Piɛ. 2:18-22.

20. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö mɛn ˗nu ˈwo ˗kan gagade ˗bha bhë, ˈwa ˗dho ˈˈkpënŋ˗ kë kwa ˗gɔ? (2 Timote 4:4, 5)

20 ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗dho ˈˈkan Zoova ˗bha? Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban Biblö draansü, bhɛɛsü, waa yö ˈö Zoova ˗ya ˗nu kwa ˗dhɛ bhë, ˗a kë ˗sü ˈka ˗kplawo. (2 Timote 4:4, 5 ˗wo pö.) ˗Zoyödhe ˗ya kë kwa ˗gɔ, ˈˈsuʋ̈ ˈti ˗dho kwa kë pë ˗nu ˈwo ˗an blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha bhë, ˗an ˗wɔn ˈgü. (Is. 28:16) Zoova ˗dhɔ, ˗a ˗Wo ˗dhɔ, waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗dho kwa ˗takun kö mɛn ˗nu ˈwo ˗kan gagade ˗bha bhë, ˈwa ˗dho ˈˈkpënŋ˗ kë kwa ˗gɔ.

21. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗wo ˗bha ꞊dɛɛ, ˗mën ˈö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü?

21 ˗Kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, mɛn ꞊vadhɛ ˈti ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ mɛn ꞊va ˈbha ˗nu ˗wo ˗wɩ ˗a ˗wɔn ˗bha. ˈMɛn ˈwo ˈdhʋ̈, Zuifö ˗nu ˗bha zakanmɛn do, waa «ˈˈsaabhomɛ ˗nu ˈgbɛ ꞊dede», ˗wo ˗an ˈˈpiʋ̈. (Këw. 6:7; Mat. 27:57-60; Mak. 15:43) ꞊Dɛɛ ˈpö, mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ꞊dede ˗wɩ ˗ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ gagade ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗Wo ˈgü ˗wo ˗an ˗dɔ, ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë. Biblö ˗ya ˗pö: «˗Yadeflëëgü ˗sü ꞊dede ˗yö mɛn ˗nu ˈö ü ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗an ˗bha ˈka. ˗An ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö ˗a ˗bha ˗pë ˈyaa ˈdhö.»​—Ps. 119:165.

ˈˈTAN 124 ˗Kwa ˈto kwa ˗wo ˗ta

^ -Wo -bhüöö kpö 5 ˈWɔn ˗gɔ ˈö˗ ˈdhɛ yö ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ bhë ˗a ˈgü, ˈpë ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈti wo ˈˈtʋ ˈto Yesu ˗bha ꞊kwɛŋzü, ˈö ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü ˈpö ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha ꞊dɛɛ, kwa˗ ˗yiishiö ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗A ˈdhɛ yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˗yiishiö ˈbha ˗wɔn blɛɛˈˈ. ˈPë ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈwaa ˈˈkan ˗a ˗bha, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.

^ -Wo -bhüöö kpö 60 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Yesu ˗yö ˗bhöpë ˗bhö ˗ni ˈgü Matiö waa ˈniisɔnŋkunmɛn ˈbha ˗nu ˈˈpiʋ̈.

^ -Wo -bhüöö kpö 62 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Yesu ˗yö ˈˈdhoodɔmɛn ˗nu kë ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü.

^ -Wo -bhüöö kpö 64 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Yesu ˗ya ö ˗bha ˗gaatadhü ˈsü.

^ -Wo -bhüöö kpö 66 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Zuda ˗ya ö bo Yesu ˈˈdhoodɔ ˗sü ˈka, ˗ya ˈˈkpɛnŋ mü ˗ni ˈgü.