'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 22

˗Kwa ˈto «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ta

˗Kwa ˈto «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ta

«Ʒiaanga ˈˈgbɛɛ do ˗dho kë mü [...] ˈwo˗ ˗dhɛ ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian.»—IS. 35:8.

ˈˈTAN 31 ˗Bhö ˈˈta ˈsü ˗Zlan ˈˈpiʋ̈!

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ a

1-2. ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈö˗ ˗dhɛ kun ˗a ˗bha kö Zuifö ˗nu ˈwo kun Babidhɔnö, ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a do ˗bha? (Esdras 1:2-4)

 ˗GBLÜDË do ˗yö ö ˗wo ˗bho Zuifö ˗nu ˈö ˗wa ˗kwɛ 70 kë ˈˈgan ˈgü Babidhɔnö bhë ˗an ˗ta, ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ˈdho wo ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü Izraɛdhö. (Esdras 1:2-4 ˗wo pö.) Zoova dosɛnŋ ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö mɛn ˗blü ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˈYö sü ꞊dhɛ Babidhɔnömɛn ˗nu ˈwaa wo ꞊kwaa mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˗gɔ ˈˈgan ˈgü ˗an ˗zü. (Is. 14:4, 17) ˈˈKɛɛ ˗wo Babidhɔnö ˗dhɛ ˗kun, ˈö˗ ˗gblüdë ˗dɛɛ ˗ya pö Zuifö ˗nu ˗dhɛ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo dho wo ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö ˈkɔdë ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈwo kun Zuifö ˈka ˗wo wo ˗zota, kö ꞊ya kë ꞊dhɛ ˗wo ˗dho ˈto ˈmü ɛɛnˈˈ ˗wo ˗dho ˗wo ꞊yɛɛ˗ kë wo ˗bha ˈˈsɛ ˈgü, ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a do ˗bha. ˈYaa kun ˈwɔn ˈˈplëëplë ˈka ˗an ˗gɔ. ˈMën ˗kë?

2 ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka, kö ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˗wa kë zii, ˈwaa ˗mɔn ˈˈta ꞊gblɛɛn ˈkpɔ ˗sü ˗bha ˈzü. ˗Ya ˈgo mü, ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˗de ˈpö ˗wo ˗bhɔ Babidhɔnö, ˈwaa ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈbha dɔ. ˗An ˗bha ˈgü, Babidhɔnö ˗dhɛ ˈnën ˗tɔ wo ˗bha ˈˈsɛ, ˈyö Izraɛdhö ˗dhɛ ˗kë wo ˈˈbhɛman ˗nu ˗bha ˈka. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, Zuifö ˗nu ꞊vadhɛ ˗kun ꞊nɔɔnmɛn ˗nu ˈka Babidhɔnö, ˈö ˈwaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˗bha ˈkɔ ˗sɛŋbɔ ˗nu waa wo ˗bha yö ˗nu ˈto ˈwo ˈdho ˈˈsɛ ˈö ˈwaa˗ dɔ, ˗a ˈgü.

3. Zuifö ˗nu ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ˈdho wo ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü bhë, ˈdhuëë˗ ˗mɛɛn ˈö kun ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü?

3 Zuifö ˗nu ˈwo kun ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈwa wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈwa ˈdho Izraɛdhö, wo ˗dho ˈdhuëë˗ ꞊va ꞊slɔɔ˗. ˈDhuëë˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗së ꞊dede ˈnën ˗tɔ ˗Zlan ˗dhɔkësü. ꞊Sua ˗zlan ˗dhɔkëdhɛ 50 ˈnën kun Babidhɔnö, ˈˈkɛɛ Zoova ˗dhɔkëgükɔ ˈˈwɛɛ ˈbha ˈyaa kun mü. ˈˈSaabhotapë ɛɛnˈˈ ˈˈsaabhomɛn ˈbha ˈö ˗dho kë mü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛn zë ˈö˗ pö ˗a ˈka˗ ˈdhö, ˈyaa kun ˗dhö. Mɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun ˈˈsɛ ˈö bhë ˗a ˈgü, ꞊sua ˗zlan ˗nu ˈnën ˈwo ˗an ˗dhɔkë, ˈwaa Zoova ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo kun ˈmü ˈwaa kun ꞊va. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zuifö ˗nu ˈˈgblü ꞊va ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ˈdho ˈzozodhö wo ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü, kö ˈwo Zoova ˗dhɔkë ˗së ˈka.

4. Zuifö ˗nu ˈwo dho wo ꞊yɛɛkë Izraɛdhö bhë, ˈmën Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ?

4 ˈˈSu ˗yiishiö ˈnën ˈwo dho ˗a kë ˈˈtasü ˗sü ˈgü kö ˗wo ˈgo Babidhɔnö ˗wo ˈdho Izraɛdhö. ˈYaa kun ˈˈta ˈˈplëëplë ˈka. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö yö ˗an ˗gɔ ʒiaan˗ ˈˈta ˈö bhë ˗a ˈsü ˗sü ˈgü, ö ˗dho ˗a bho ˗an ˈwëëdhö. Izai ˗ya ˗pö: «˗Ka Zoova ˗bha ʒiaan ˗yökë! ˗Ka kwa ˗bha ˗Zlan ˗bha ʒiaan ˈˈgbɛɛ ˗pëkë ˈˈyɛta. [...] ˈˈSɛ ˈˈpian ˗dhɛ ˗nu ˈwo luuˈˈ ˗sü ˈka ˗ka ˗an kë ˈkpɛikpɛ, kö ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈö ˗bɔ ˗an ˗ta ˗sü ˈdhö ˈya˗, ˈka ˗an baaˈˈ.» (Is. 40:3, 4) ˗Ka ka ˗zota kö ʒiaan ˈˈgbɛɛ do ˗yö ˈˈpʋ ˗sü ˈka ˈˈyɛɛta, ɛɛnˈˈ ˈzü kö ʒiaan ˈkpɛikpɛ ˗së do ˗yö bɔ ˗sü ˈka ˗tɔn ˗nu ꞊zinŋgü! Mɛn ˗nu ˈwo dho ˈˈta ˈkpɔ ʒiaan suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗ta ˗wo ˗dho ˗a din yö. ˗Bɔ ʒiaan ˈkpɛikpɛ ˈˈgbɛɛ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗ta ˗sü kö ˈü dho ˈˈta ˈgü ˗yö ˗së ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗bɔ ˗tɔn ˗nu ˈgü ˗sü, ˈö ˈü goo kun ˈü˗ ꞊yɔɔ, ˗a ˗ta. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˗a ˈˈta ˈyaa kë ꞊gblɛɛn.

5. Zuifö ˗nu ˗bha ˈgo ˗sü ˈö Babidhɔnö kö ˈwo ˈdho Izraɛdhö bhë, ˈtɔ ˗mɛɛn ˈwo˗ nu ˗a ˗dhɛ?

5 ꞊Dɛɛ, ˗wo ʒiaan ˈˈgbɛɛ ˗nu ꞊vadhɛ ˗dɔ ˗an ˈtɔ ɛɛnˈˈ ˗an ˈˈnimlɔn ˗bha. Ʒiaan ˈˈgbɛɛ ˈö Isaïe ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ bhë, ˗a ˈtɔ ˗kun ˗dhö. ˗Ya ˗pö: «Ʒiaan ˈˈgbɛɛ do ˗dho kë mü, ꞊ii ˗wo ˗dho ˗a ˗dhɛ ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian. Mɛn ˈö ˗dhii ˈdhö˗ ˗bha ˗yö ˈti dho bɔ ˗a ˗ta.» (Is. 35:8) ˗Wo ˈö bhë ˗a ˗gɛn ˈö kun Izraɛdhömɛn ˗nu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˈyö ˗tɔ ˗mën? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën kwa ˗bha ˈka ˈpö ꞊dɛɛ?

«ˈˈSLƲ̈Ʋ̈SLƲ̈DHƐ ˗ƷIAN» ˈÖ KUN ꞊KWƐŊZÜ WAA˗ ˗DHƐ ˈÖ ꞊DƐƐ

6. ˈMën ˗kë ˈwo ʒiaan ˈö bhë ˗a ˗dhɛ «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian»?

6 Ʒiaan ˈˈgbɛɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈtɔ ˈö ˗kë «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˈka bhë, ˗ya ˗man ˗kun ꞊dedewo. ˈMën ˗kë ˈwo˗ ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˗lo ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ ˗a ˈgü, «mɛn ˈö ˗dhii ˈdhö˗ ˗bha» ˗a ˗yadhɛ ˈti ˗dho kë ˗an kpö ˈgü. ꞊Waa˗ pö ˈˈdhʋ̈ kö ˗wo ˗wɩ Zuifö ˗nu ˈö wo ˈti ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˗wo wo ꞊kwaa ˈˈɲangüyaa kë ˗sü, ꞊geebɔ ˗nu ˗dhɔkë ˗sü ɛɛnˈˈ ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗nu kë ˗sü ˗zü, ˗an ˈka. Zuifö ˗nu ˈwo dho ˈdho bhë ˗an dua ˗mü kö ˗wo kë «ˈˈsɛgɔ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈» ˈka wo ˗bha ˗Zlan ˗bha ˈka. (Deut. 7:6) ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo dho ˈgo ˈˈgan ˈgü Babidhɔnö bhë, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˗tosɛta bho ˈˈgblʋʋ kö ˗wo kë Zoova ˗dhɛ ˗së.

7. ˗Mën ˗nu ˈö˗ ˗dhɛ kun ˗a ˗bha kö Zuifö ˗nu ˗wa bho ˈˈgblʋʋ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü? ˗A ˈwɔnzuan do ˗zɔn.

7 ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, Zuifö ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo ˗bhɔ Babidhɔnö. ˗Yö ˗kë ꞊dhɛ Babidhɔnömɛn ˗nu ˗zotakɔ waa ˗an ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˗wo ˗to Zuifö ˗nu ˗bha. ˈDhɛ Zuifö ˗nu kpö ˗blɛɛsü ˗wo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë Izraɛdhö ˈö ˗kwɛ ˗kɔŋ ꞊va ˗yö ˗ʒiö, Ɛdrasö ˗ya ˗man ꞊dhɛ ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗wa dhebɔ ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˗an ˈsü dhe ˈka. (Ex. 34:15, 16; Esd. 9:1, 2) ˈDhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗yö ˗ʒiö, ˈö ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn Néhémie ˗ya yö ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ˈwo bhɔ Izraɛdhö ˗sɛ ˈgü bhë wo ˈti Eblö ˗wo draanˈˈ, ˗a ˈwɔn ˗ya ˗kun. (Deut. 6:6, 7; Néh. 13:23, 24) ˗Zlan ˗Wo ˗kun ˗bɛnzë ˗sü ˈka Eblö ˗wo ˈgü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ Zuifö ˈnën ˗nu ˈti Eblö ˗wo draanˈˈ, Zoova ˗dhɔ ˗dho ˗an kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ, kö ˗wa gba? (Esd. 10:3, 44) ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö Zuifö ˗nu ˗wo ˈwɔn ꞊vadhɛ bho ˈˈgblʋʋ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˈˈKɛɛ ꞊waa˗ pö ˗yö kë wo ˗kɔa ˈˈplëëplë, ˗an dua ˗mü kö ˗wo kë Izraɛdhö ˗sɛ ˈö ˗Zlan ˗dhɔkësü ꞊dede dho kë ˗a ˗bha ˈzü ˗dɛɛwo ˈdɔɔni ˈdɔɔni ˈka bhë, ˗a ˈgü.—Néh. 8:8, 9.

ˈÖ go ˗kwɛ 1919 K.Y. ˗bha ˈö yö˗ ˈka ꞊dɛɛ ˗bha, gɔɔn˗ ˗nu, dhebɔ ˗nu waa ˈnën ˗nu ˈwo ˗mɔn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗bha ˗wa ˈgo Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈgü, ˗wa ˗da «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian ˗ta.» (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 8 ˈgü.)

8. ˈWɔn ˗nu ˈwo ˗kë ꞊kwɛŋzü ˗wo ˗gban kwa ˗bha ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

8 Mɛn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö wo ˗de ˗dhɛ: ‹˗Kwɛzlan ˗së ꞊dede ˗mü, ˈˈkɛɛ ˈwɔn ˈö ˗kë Zuifö ˗nu ˈka ˈö˗ yi ˗ya ꞊gwëë ˈˈdhʋ̈ bhë, ˗yö ˗gban kwa ˗bha ꞊dɛɛ ˗ee?› ꞊Ii, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˗tɔ kwa kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈˈtakpɔmɛn ˗nu ˈwo «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ta, ˗an ˈdhö. Kwa ˗kë ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ɛɛnˈˈ ‹˗tuëë ˈˈwɛɛ› ˗nu ˈka, mɛn ˈˈpɛpɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈto «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˈö bhë ˗a ˗ta, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo ꞊dɛɛ waa ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, kö ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗ya ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗wɔn ˗nu ˈˈɲanbhɔ. b (Zan 10:16) ˈÖ sü ˗kwɛ 1919 K.Y. ˗bha, gɔɔn˗ ˗nu, dhoo˗ ˗nu waa ˈnën ˗nu ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗wo ˈgo ˗ni ˈgü Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈö ˗kë ꞊sua ˗zlanwo ˗nu ˗lokotasü ˈka bhë, ˗a ˈgü. ˗Wa ˗ya ˈˈtasü ˗sü ˗bha «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ta. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ka mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗an kpö ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ʒiaan ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˗pʋ ˗a ˗kwɛ ˗ya ˗mɔn 100 ˗bha ꞊dɛɛ, mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗kwɛ këŋ ꞊va ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈwo ˗ya ˗a baaˈˈ ˗sü ˗bha.

ƷIAANGA BAAˈˈ ˗SÜ

9. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Isaïe 57:14 ˈgü, ˗wo «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» baaˈˈ ˗sü züdɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

9 Zoova pë ꞊gban ˗kë kö Zuifö ˗nu ˗wa ˈgo Babidhɔnö, ʒiaanga ˈwo dho ˗a ˈsü bhë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ gbɛ˗ ˈya ˗dho ˗an ꞊slɔɔ ˗a ˗ta. (Isaïe 57:14 ˗wo pö.) «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˈö kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ꞊dɛɛ ˈpö bhë ꞊wɛ? Kö ˗kwɛ 1919 ˗yö ˈti ˗wo ꞊köŋ, Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ mɛn ˈbha ˗nu ˈwo˗ ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo ˗an ˗bha, ˈö ˈwo mɛn ꞊vadhɛ ˗takun kö ˗wo ˈgo Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈgü. (Is. 40:3) ˗An ˗bha yö ˗nu ˈwo˗ ˗kë bhë ˗a ꞊tɛɛ˗ ˗kë ꞊dhɛ ʒiaan baaˈˈ ˗sü ˈdhö. ˗Wo zuʋ̈puumɛn ˗nu ˗takun kö ˗wo ˈgo ꞊sua ˗zlanwo ˗nu ˈgü, ˗wo ˗da Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ kö waa˗ ˗nu ˗wa ˗dhɔkë ˗kɔ ˈö˗ ˗zokun ˗a ˈka. ˗A «ʒiaan baaˈˈ ˗sü» ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗wa ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Yö ˗blɛɛsü ˗nu ˈwo˗ ˗kë ˗kwaa ˈbha ˗nu ˗ga.

˗Kwɛ këŋ ꞊va ꞊dede ˈˈpiʋ̈, mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗wo ӡiaan ˈö mɛn ˗nu ˗wa ˈgo Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈgü ˈwo dho ˗a ˈsü, ˗a baaˈˈ ˗sü züdɔ. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 10˗11 ˗bha, ˗an ˈgü.)

10-11. ˈSëëdhɛ ˈˈgan ˗sü waa Biblö ꞊dhiëëtasü ˗wa ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wo gagade dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

10 ˈSëëdhɛ ˈˈgan ˗sü. ˈÖ sü ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü ˈö dho ˈö yö˗ ˈka 1450 ˗bha, mɛn ˗nu ˗kun Biblö ˗bɛnzë ˗ni ˈgü wo ˗kɔ ˈˈdhiʋ̈. ˗A yö ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗sü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü Biblö ꞊slɔɔ ˗sü kun ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo, ˈö˗ ꞊sɔnŋ kun ˈˈgbɩɩ˗ ˈpö. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo ˈsëëdhɛ ˗gan ˗a ˈka ꞊manŋzi ˗yökë, Biblö ˗be ˗nu ˗bɛnzë ˗sü ˈö ˈwo˗ ˗gblü mɛn ˗nu ˗ta, ˗yö ˗kë ˈˈplëëplë.

11 ˈSëëdhɛ ˗nu ꞊dhiëëtasü. ˗Kwɛ ꞊va ꞊dede ˈˈpiʋ̈, Biblö ˗kun bɛnzë ˗sü ˈka Latɛn ˗wo ˈgü. ˗Wo ˈö ˈˈdhʋ̈, mɛn ˗nu ˈö wo ˈti ꞊klaŋ ꞊gblɛɛn kë ˈwaa˗ man. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ mɛn ˗nu ˗wo ˗ya ˈsëëdhɛ ˈˈgan ˗sü ˗bha ꞊va ˈka, mɛn ˈbha ˗nu ˈö ˗Zlan ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗wo wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈwo Biblö ꞊dhiëëta ˗wo ˗nu ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˗wa man ˗an ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ꞊taabha, mɛn ˗nu ˗wo ˗mɔn pë ˗nu ˈö ˗zlanwo ˗gɔmɛn ˗nu ˗wo ˗an ꞊klaŋkë ˗a ˈka waa˗ ˈdhɛ Biblö ˈgü, ˗an ˗dan ˈˈkwöö ˗sü ˗bha.

Mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗wo ӡiaan ˈö mɛn ˗nu ˗wa ˈgo Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈgü ˈwo dho ˗a ˈsü, ˗a baaˈˈ ˗sü züdɔ. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 12˗14 ˗bha, ˗an ˈgü.) c

12-13. ˗Kɔ ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˈwo Biblö ꞊draan 1835 ꞊tɛɛ˗ ˗bha ˈwo ˈˈdhɛ bho ˗a ˈka ꞊sua ˗zlanwo ˗nu ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗ta, ˗a ˈwɔnzuan do ˗zɔn.

12 Biblö ꞊klaŋkë ˗a ˈgü ˗pë ˗nu. Biblö ˗draan ˗së ˈka ˗sü ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ꞊klaŋwo ˗nu ˈwo˗ ˈgü ˗an ˈgüman ˗së ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun dhi ˗sü ˈka ˗zlanwo ˗gɔmɛn ˗nu ˗dhɛ, mɛn ˈbha ˗nu ˈwo Biblö ꞊draan ˗wo ˗ya gagade ˗nu ˈwo ˗an yö Biblö ˈgü ˗an ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗kwɛ 1835 ꞊tɛɛ˗ ˗bha, mɛn kpönën ˈbha ˈö ˗Zlan ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ꞊dedewo ˗wo ˈsëëdhɛ ˈˈpɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhɛ bho ꞊sua ˗zlanwo ˗gɔmɛn ˗nu ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗ta, ˗an ˗yökë ˈö ˈwo˗ ˗gblü mɛn ˗nu ˗ta.

13 ˗Kwɛ 1835 ꞊tɛɛ˗ ˗bha, ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗mɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Anri Gri ˗yö ˈsëëdhɛ ˈˈpɛn do ˈö ˗gban pë ˈö mɛn ˗ya ga ˈö ˗kë ˗a ˈka ˗a ˗bha, ˗a ˗yökë. ˈSëëdhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ˗yö ˗bɔ Biblö ˗ta ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën bhë ˗Zlan ˗bha gbɔɔdhe ˈö˗ ˗kë yö ˗mü, ˈyaa mɛn ˈgü kö ˗yö bhɔ ˗a ˈka ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ꞊sua ˗zlanwo ˗gɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗wo mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö. ˗Kwɛ 1837 ˈgü, ˗zlanwopömɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒɔɔʒö Stɔɔ ˗yö ˗kpan ˈsëëdhɛ ˈˈpɛn ˈö bhë ˗a do ˗bha ꞊trɛɛŋ ˈgü. ˗Dhɛ ˈö˗ ˗wo pö, ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˈpë ˈö˗ ˗wo pö bhë gagade ˗mü. ˗Kwɛ 1842 ˈgü, ˗yö ˈˈdhɛɛtadhiaŋ do ˈö˗ ˗gɔ ˗kë « Les méchants sont-ils immortels ? » ˈka bhë, ˗a ˗zë ˈko ˗ta ꞊va. Mɛn ˗nu ˈö Ʒɔɔʒö Stɔɔ ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗wo pa ˗an ˈka ˈgbɛ, ˗a mɛn ˈbha ˈnën ˗tɔ ˈnëngɔnnën do ˈwo˗ ˗dhɛ Shalö Taazö Rusɛlö.

14. Gagade ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˈˈdhɛ bho ˗an ˗ta ˈkpa bhë, ˗an dɔ ˗sü ˗yö Rusɛlö ˈwaa ö ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

14 ˗Zlan ˗dhɔkë ˗ʒian baaˈˈ ˗sü ˈö mɛn ˗nu ˗wa züdɔ ˈkpa bhë, ˗yö kwa ꞊dhegblü Rusɛlö waa ö yökëyoo ˗nu ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ꞊Waa˗ pö ˈwo ˈwɔn ˗gɔ ˈbha ˈgüman ˗së ˈka, ˗wo ˗dhɛ ˗ga ˈsëëdhɛ ˗nu ˈwo ˗wo kpö ˗nu ˈgü ˗pʋ waa˗ ˗dhɛ ˗nu ˈwo Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗gbankwëëdhɛ ˗zɔn, ˗an ˈgü. ˗Wo ˗dhɛ ˗ga ˈpö Biblö ˗be zii ˗nu ˈgü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˗wo wo ˗gɛn ˗gban Anri Gri ˗nu, Ʒɔɔʒö Stɔɔ waa mɛn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗bha gagade ˗nu ˈwo ˗an yö Biblö ˈgü bhë, ˗an ˗ta. Kwa ꞊dhegblü Rusɛlö waa ö yökëyoo ˗nu ˗wo wo ˗kɔ ˗da ˗Zlan ˗dhɔkë ˗ʒian baaˈˈ ˗sü ˈö bhë ˗a ˈgü, ˈö ˈwo ˈsëëdhɛ ˗be waa˗ ˈˈpɛn ˗nu ˈwo ˗gban Biblö ˗ta, ˗a ꞊va ꞊dede ˗yökë.

15. ˈWɔn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗mɛɛn ˈwo ˗kë ˗kwɛ 1919 ˈgü?

15 ˗Kwɛ 1919 ˈgü, ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗wo ˗go Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗gɔ ˈˈgan ˈgü. ˗Kwɛ ꞊dede ˈö bhë ˗a ˈka, ˈyö «Gwëëmi ˗towotasü ˈö ꞊kpaɔsü» ˈö ˗ya ö ˗bha yökësü ˗bha, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö ö ˗kɔ ˗ya zuʋ̈puumɛn ˗nu ˗gɔ kö ˗wo ˗da «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˈö ˗pʋ bhë, ˗a ˗ta. (Mat. 24:45-47) Yö ˗së ˈö ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwo˗ ˗kë ˈkpa bhë, ˗yö mɛn ꞊vadhɛ ˈwo ˗da Zoova ˗dhɔkë ˗ʒian ˗ta ˗an ˗takun ˈö ˈwo˗ ˗zopiʋ̈wɔn ˗nu dɔ. (Prov. 4:18) ˗Ya ˗kë ˈzü ˈö ˈwo ˗mɔn wo ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗nu ˗bɛ ˗sü ˗bha Zoova dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗bha. Zoova ˈti˗ pö ˈˈgbɩɩdhɛ ˈka ꞊dhɛ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo ˈto mü kö ˗wo wo ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ꞊gban bho ˈˈgblʋʋ. ˗Yö ˗an ˗takun ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈, kö ˗an ˗kɔ ˗yö ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha. (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takun ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈» ˗bha.) ˈˈTʋ̈ŋ ˈö kwa ˗kɔ dho ˗mɔn Zoova dhɔɔbhaawɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha ˗a ˈka ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈgü, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi ꞊dedewo.—Kodh. 1:10.

«ˈˈSLƲ̈Ʋ̈SLƲ̈DHƐ ˗ƷIAN» ˈˈDHIƲ̈ ˗YÖ ˈˈPƲ ˗SÜ ˈKA ˗KPLAWO

16. ˈÖ sü 1919 ˗bha, yö ˗mɛɛn ˈwo˗ ˗kë kö «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗yö kë ˗së ˗kplawo? (Isaïe 48:17; 60:17)

16 ˈKwa˗ pö ʒiaan ˗yö ˈto ˗së, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ baaˈˈ ˗kplawo. ˈÖ sü ˗kwɛ 1919 ˗bha, «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗wa baaˈˈ ˗ni ˈgü ˈpö ˗kplawo. ˗Yö mɛn ꞊vadhɛ ˗takun ˗ni ˈgü kö ˗wo ˈgo Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ˈwo Gwëëmi ˗towotasü ˈö ꞊kpaɔsü ˗a ˗ya, ˗yö ˗to mü ˈö ˗ya yökësü ˗bha. ˗Kwɛ 1921 ˈgü, ˗yö ˈsëëdhɛ ˗be do ˈö ˈwo˗ ˗dhɛ La Harpe de Dieu, ˈö dho mɛn ˗nu ˗takun gagade ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an draansü ˗bha, ˗a ˗pëkë. ˈSëëdhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗wa ˗be ˈˈmliɲɔn 6 ˗gan, ˗wo 36 ˈgü. Mɛn ꞊va ꞊dede ˗bɔ ˗a ˗ta ˈö ˈwo gagade dɔ. ˗Dhɛ ˈö ˈsëëdhɛ ˗be ˈwo˗ ˗dhɛ Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! bhë ˗a ˗pëkë ˈzü ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ, ˗a ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë ꞊köŋ. Kwa ˗bɔ ˈsëëdhɛ ˗së ˈö bhë ˗a ˗ta ˈö ˈkwa mɛn ˗nu ꞊klaŋkë Biblö ˈka ˗së ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈö yö ˗a ˈgü, Zoova ˗yö ˗bɔ ˈö ˗bha ˗kɔlokota ˗ta ˈö kwa gba ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˈto «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ta ˗kplawo.—Isaïe 48:17; 60:17 ˗wo pö.

17-18. ˗Dhɛ ˗mɛɛn ˈö «Slʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» dho kwa ˈka ˗a ˈgü?

17 Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö mɛn ˈbha ˗ya ˈˈwɩ Biblö draanˈˈ ˗sü ˗bha, kö «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ya ˈˈpʋ ˗a ˗gɔ. ˈDhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ʒiaan ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a sü, ˗wo ˈti ʒiö ꞊gblɛɛn ˈyö ˈwo go ˗a ˗ta. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˈwo pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈwo ˈto ʒiaan ˈö bhë ˗a ˗ta ˈwo ˈdho ˈwo ˗lo ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˗mɛɛn ˈö˗ ʒiaan ˗yö dho˗ ˗bha?

18 Mɛn ˗nu ˈwo dho ˈdho dhaŋ˗ ˈgü bhë, «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗dho ˈdho ˗an ˈka ‹˗Zlan ˗bha ˗gblüdëdhɛpö ˈgü› dhaŋ˗ ˈgü. (˗Dhɛ. 2:7) ˈYö mɛn ˗nu ˈwo dho ˈto ˈˈsɛ ˗ta, wo ˗zë ˈwo dho ˈto ˗a ˗ta ˈö ˈwo dho ˈwo ˗kë ˗a ˈka ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, Yesu ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˗kwɛ 1.000 ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈgü. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü ʒiaan ˈˈgbɛɛ ˈö bhë ˗a ˗ta ꞊dɛɛ, ˈka ˗dho ka ˗zota pë ˗nu ˈö ˈka ˗an to ka ꞊taabha ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗Ka ˈto ˗a ˗ta ˈka ˈdho ˈka yö ˗a ˈka ˗a ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗bha, ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü. Kö ˈˈta ˗së ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö dhi ka ˗gɔ bhë, ˈaa ˗yö kë!

ˈˈTAN 24 ˗Ka nu ˈkwa ˗da Zoova ˗bha ˗tɔn ˗ta

a Zuifö ˗nu ˗bha ˈgo ˗sü ˈö Babidhɔnö kö ˈwo ˈdho Izraɛdhö bhë, Zoova ˗ya ˗dhɛ «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian.» Zoova ˗yö ʒian ˈˈdhi ˗pʋ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ˗gɔ ˈpö ˗ee? ꞊Ii! ˈÖ sü ˗kwɛ 1919 K.Y. ˗bha, mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗wa ˈgo Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈgü ˗wa ˗da «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ta. Mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa dua ˗mü ˈkwa ˈto ʒiaan ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗ta kö ˈkwa ˈdho ˈkwa ˗lo kwa ˈdho ˗dhɛ ˈgü.

c PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Kwa ꞊dhegblü Rusɛlö waa ö yökëyoo ˗nu ˗wo ˗bɔ ˈsëëdhɛ ˗be ˗nu waa Biblö ˗be zii ˗nu ˈwo yö ˈˈkpɛnŋ ˗an ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈdhiʋ̈ bhë ˗an ˗ta, ˈyö ˈwo wo ˗bha yö züdɔ.